Euskararen Gramatika

9.4.3. Jarduera adierako elkartu sintetikoak

9.4.3a Osagarri-buru erlazioa dugu bi osagaien artean jarduera elkartu sintetikoetan (§ 7.2.7, § 8.2.3). Egitura mota bat baino gehiago hartzen ditu kontuan Hitz-Elkarketa/3 lanak. Batetik, [aditzoina + -ka] adberbio eratorriak mugakizun dutenak, aho-zabalka, ate-joka, begi-zabalka, arrosario esaka, esku-zartaka, gaizki esaka, hitz-etenka, isats-eraginka, mamu-atzemanka, mutur-joka, ostatu-galdezka. Besoak tirahala luzatuz, ahozabalka hasi zen Otsoko (Satrustegi); Malkotan blai, itz-etenka, oiu egiten omen zioten (S. Mitxelena).

9.4.3b Bila, eske bigarren osagai dutenak; lehen osagaiak, ‘zeren’ bila, ‘zeren’ eske adierazten du, osagarria, alegia:

Joan, egon, etorri, ibili… aditzen predikatu sintagma funtzioa betetzen dute horrelako elkartuek; horregatik esaten zaie ‘jarduera elkartu’ (izen kategoriako elkartu sintetikoetan ikusi ditugu izen kategoriako eskerekin osatutako diru-eske(a) eta abar § 7.2.7.3b). Bai eske natorkizu inola al baleite (Orixe); Itxaso delako norbaitekin dabiltza beti zirika, atun-bila (Mitxelena); Begira begira egon ondoan haragi bila joatea erabaki zuen (Satrustegi); Landareak beti ur eske daude (Nekazaritzako irakurraldiak). Lehen osagaia sintagma ere izan daiteke, Baztango gai bila urte askoan ibilia (Bitaño); Batzuek gu gorde naiez, besteak gure diru ta iskillo billa (J. M. Lertxundi).

9.4.3c Zain (egon) bigarren osagai duten eguna zabaldu zain, mutil kaiku horiei burura etorri zain egon… Nabarmena da lehen osagaia aditz sintagma dela, ez kategoria lexiko soila. Bestetik, izen kategoriako elkartu sintetikoetan (§ 7.2.7.2b) ikusi ditugun aberezain, artzain, behizain, errentazain, ganaduzain, haurtzain edo ontzizain izenek predikatu sintagma funtzioa betetzen dute askotan egin, egon, ibili, joan… aditzekin doazenean (35 urte ganadu-zain egin; artzain joan Amerikara eta abar).

9.4.3d Beste modu batera ere azter daitezke, ordea, aurreko puntuetako adibideak: bila ibili, zain egon, eske ibili predikatu konplexutzat har daitezke, jarduera zein egoera adierazten dutenak (Zabala 2004). Predikatu horien osagarria hainbat kategoriatakoa izan daiteke: izena (ardo, diru, sustrai edo ur), [izenlagun+izen] sintagma (Baztango gai, gure diru eta iskilu) edo aditz sintagma (perpaus jokatugabea): eguna zabaldu, mutil kaiku horiei burura etorri. Aditzaren aurkezpeneko kapituluan aditz predikatu konplexuen artean jasotzen dira egon eta ibili aditzekin eratzen direnak (§ 23.2.1.3.5).

9.4.3e Pasa mugakizun dutenak, berez aditzoin izan arren, izen batekin elkarturik ‘nola’ adierazten duena, denbora-pasa, egun-pasa, gau-pasa (izen kategoriakoak ere izan daitezke § 7.2.7.3b): Josefina nire alaba Salinasera eraman zuen egun pasa (Aristi); Edo gau pasa joaten diren zenbait autobusetako gazteei (Salaburu).

9.4.3f Antzekoak dira berez bizidunen jarduna adierazten duten kantari edo kontari mugakizunekin osatzen ditugun kontu-kontari, kantu-kantari (aritu, jardun, egon…): Bazkalosteko barealdian kontu kontari jarduten ziren (Maia); Mahaian geratuko dira, patxaran gehiagoren eta gitarraren konpainian kantu kantari (X. Mendiguren Elizegi).