Euskararen Gramatika

5.1.1. Sarrera

5.1.1a Ondoren aztertuko ditugun atzizki guztiek adjektibo kategoriako elementuak, lexemak, sortzen dituzten heinean, adjektibo eratorri hauen ezkerrean doan izenaren kualitate bat adierazten dutela esan dezakegu (§ 14.1), hau da, adjektibo kalifikatzailetzat hartuko ditugu. Beraz, ondoren aztertuko ditugun eratorriak, adjektibo kalifikatzaile bakun (zuri, handi, txiro, zabal…) eta elkartuak (eskuzabal, burusoil, ilegorri…) bezalakoak dira: izaera adieraz dezakete (negarti, egiati, burutsu, maitagarri, adoredun), kopurua edo kantitatea (menditsu, harritsu), joera (galkor, ustelkor), zerbait e(ra)giteko gaitasuna, edo zerbait hartzekoa (beldurgarri, ulergarri) eta abar (§ 14.2). Beste batzuek, ordea, erreferentzia adjektiboak osatuko dituzte; horrelakoak dira -dun eta -(t)ar atzizkien bidez sortzen ditugunak (§ 14.2.6).

5.1.1b Adjektibo eratorrien oinarria aditz kategoriakoa denean, argumentu egitura aztertu beharko dugu, eta ikusi adjektiboaren ezkerreko izenak zein argumentu betetzen duen. Esaterako, film beldurgarri ‘beldurra sorrarazten duen filma’ da; hau da, film izena beldur(tu) aditzaren kanpoko argumentuari, subjektu agenteari dagokio. Liburu irakurgarri sintagman, aldiz, liburu izenak irakurri aditzaren gaia argumentua, objektua, betetzen du.

5.1.1c Atzizki adjektibo-sortzaileak sailkatzean ohartzen gara ez direla bat etorri euskal gramatikariak. Azkuek, esaterako, ‘ugaritasuna, maiztasuna’ adierakoen azpisailean sartu zituen -ti eta -tsu. Lafittek, ostera, ‘joera’ adierakoan artean sailkatu zuen -ti, eta ‘ugaritasuna’ adierakoen artean -dun eta -tsu. Izen eratorriekin egin bezala, atzizkiak oinarriari eransten dion esanahiaren arabera sailkatu ditugu. Zehazki, honako azpisailak bereiziko ditugu: 1. ‘ugaritasuna’ adierakoak; 2. ‘jatorria’ adierakoak (gentilizioak); 3. ‘joera, izaera’ adierakoak; 4. ‘gaitasuna’ adierakoak; 5. ‘jabetza, edukia’ adierakoak.