Euskararen Gramatika

3.1. Sarrera: definizioak eta atalak

3.1a Hitzen egitura aztertzen duen atalari esaten zaio Morfologia. Euskarari dagokionez, garrantzi handikoa da atal hori, Gramatika honetan zehar determinatzaile sintagmak, aditzaren jokabidea, mendeko perpausak emateko modua eta abar aztertzean ikusiko dugunez. Gramatika honetako bigarren kapituluan esan dugu hizkuntza bateko hotsak kateatuaz osatzen ditugula hitzak (§ 2.1c), eta hala da. Baina gogoan izan behar dugu hotsak hizketako unitateak direla, entzuten ditugunak, eta horien atzean unitate abstraktuak daudela, fonemak, esanahiak bereizteko balio diguten elementurik txikienak. Azken hauek hizkuntzako unitateak dira, egiaz entzuten ez ditugunak, entzuten ditugun hots horien abstrakzioz sortuak. Adibide bat emateko, euskaraz /p/ eta /k/ edo /s/ eta /z/ fonemak ditugula esaten dugu. Lehen biei esker bereizten ditugu katu eta patu; bigarrenei esker, jazo eta jaso. Baina gero, hitz baten hasieran, edo bokal artean, edo amaieran gertatu, ez ditugu beti berdin-berdin ahoskatzen /p/ edo /k/; hala ere, ahoskera aldaera horiek ez ditu kontuan hartzen gure belarriak. Euskaldun askok, bestalde, antzera ahoskatzen dituzte /s/ eta /z/, baina badakite euskarak bi fonema horiek bereizten dituela. Fonetika esaten diogu hotsen azterketaz arduratzen den gramatikaren atalari; fonologia, aldiz, fonemak aztergai dituenari.

Fonemen eta hitzen artean, ordea, baditugu beste osagai batzuk ere, morfema deitzen ditugunak. Morfemek lagunduko digute hitzen egituraren berri ematen. Bigarren kapituluan esan dugu (§ 2.2a) hitzak ez direla nolanahi osatzen: maltzurkeria, elebitasuna edo gorrotatzen euskal hitzak direla, baina ez *keriamaltzur, *tasunbiele edo *tzegorrotan. Hau da, fonemak ezin ditugu nolanahika elkartu hitzak osatzeko. Baina adibide horiek erakusten digute hitz horien barruan badirela “hitz atalak” ere. Izan ere, zaila da “hitza” zer den definitzea. Hala ere, Semeak nota onak ekarri ditu perpausean, adibidez, bost hitz bereizten ditugu: semeak, nota, onak, ekarri eta ditu. Badirudi, intuizioz, bi zuriuneren artean doan elementuari deitzen diogula “hitz”.

Baina euskaldunak badaki bost hitz horietako batzuk, aldi berean, elementu batez baino gehiagoz daudela osatuak; beste batzuk, ostera, ez. Nota hitzak ez du barne egiturarik, ezin dugu hor beheragoko elementurik bereizi; gainerakoetan, berriz, elementu bat baino gehiago bereizten ditugu. Semeak hitzak honako egitura hau du: seme-a-k; onak hitzak on eta a-k elementuak ditu; eta beste biak ere honela zatituko ditugu: ekarr-i, d-it-u (agerian, behintzat, ez baitago bestelako elementurik, nahiz adizki laguntzailea aztertzean ikusiko dugun amaieran badela ikusten ez den elementu bat, morfologian gauzatzen ez den elementu bat, semeak subjektuari dagokiona). Era berean, goraxeago aipatu ditugun maltzurkeria edo elebitasun hitzetan, gai gara osagai txikiagoak bereizteko: maltzur eta keria, lehen hitzean, ele, bi eta tasun, bigarrenean. Morfema esaten zaie hitzen eta fonemen arteko osagai horiei. Morfemak dira esanahia duten unitate txikienak, gehiago zati ezin daitezkeenak. Fonemak dira morfema baino txikiagoak, baina fonemek ez dute berez esanahirik. Morfologia da morfemen berri ematen digun gramatikaren atala, bai eta hitzak sortzeko morfemak nola antolatzen diren aztertzen duena ere (zergatik maltzurkeria bai, baina *keriamaltzur ez). Hau da, Morfologia hitzen egituraz eta osaeraz arduratzen da.

Morfema guztiak, ordea, ez dira mota berekoak. Bakarrik ager daitezkeen ala ez kontuan hartuta, morfema askeak, beregainak, eta morfema lotuak, hizkiak, bereizten dira; ematen duten informazioaren arabera, morfema lexikoak eta morfema gramatikalak ere bereiz daitezke. Lehen ere aipatu ditugu, bigarren kapituluan, “banako lexikoak” eta “banako funtzionalak” (§ 2.4) eta aurrerago ere izango ditugu aztergai kategoria lexiko eta funtzionalen arteko desberdintasunak (§ 11.3). Laburbilduz, morfemak dira unitate txikienak (esanahia edo funtzio gramatikala dutenak), eta hitzak unitate gorenak (hein batean autonomia sintaktikoa duten morfema-elkartzeak), hala nola nota, semeak, ekarri, ditu… Morfema lexikoak eta hitzak bat etor daitezke; goiko adibideetan, nota morfema da eta hitza, aldi berean. Ondorengo lerroetan aztertuko ditugu morfema batzuen eta besteen arteko berezitasunak.

3.1b Begi bistakoa da adibide gisa eman dugun perpaus horretako elementuak ez direla guztiak modu berekoak. Batzuk beregainak dira, independenteak —seme, nota, on, ekar—, kategoria lexiko jakin bat dute, dela izena (seme, nota), dela adjektiboa (on), dela aditzoina (ekar); informazio lexikoa ematen dute; morfema lexiko beregainak dira. Kapitulu bana eskainiko diogu gramatika honetan kategoria hauetako bakoitzari, eta han aztertuko ditugu xeheki izen kategoriako, adjektibo kategoriako edo aditz kategoriako hitzen ezaugarriak. Beste osagai batzuk, aldiz, hizkiak dira, beste elementu bati loturik erabili behar dira nahitaez; askotan informazio gramatikala ematen dute hizki horiek. Hasieran eman dugun perpausean (semeak nota onak ekarri ditu) honako hauek dira morfema gramatikalak edo funtzionalak: -a, -k (bi ditugu gure perpausean), d-, -it-, u. Areago, badakigu bi k horiek ez direla berdinak, lehenak ‘nork’, subjektua, markatzeko balio duela eta bigarrenak, aldiz, plurala markatzeko. Informazio gramatikala ematen dute horiek guztiek: sintagmak osatzeko beharrezko diren elementu gramatikalak adierazten dituzte —artikulua, numeroa, kasu marka—, edo, aditzen kasuan, aspektua, aldia, pertsona, numeroa… Kategoria funtzionalak dira horiek guztiak. Dagokien lekuan ikusiko ditugu banan-banan hauek guztiak gramatika honetan. Dena den, kategoria lexiko eta funtzionalen arteko banaketa ere ez da beti hain argia euskaraz (§ 11.4).

Informazio gramatikala ematen dute, era berean, adizki laguntzaileari loturik mendeko perpausa zer motatakoa den, perpaus nagusian zer funtzio sintaktiko betetzen duen adierazten duten hizkiek: -ela, -en, ba-… Beste hauek ere, eta, baina, hala ere, ezen… informazio gramatikala ematen dute, nahiz hitz beregainak izan. Flexio Morfologia esaten zaio informazio gramatikala ematen duten hitz eta hizkiak aztertzen dituen morfologiaren atalari, kategoria funtzionalak aztertzen dituen morfologiaren atalari. Morfema gramatikalak ditu aztergai flexio morfologiak, horietatik gehienak morfema lotuak, hizkiak, dira. Nolanahi ere, badira morfema gramatikal beregainak ere, goraxeago ikusi dugun moduan; hor aipatuez gain, -z gain, -en gainean, -i buruz motako postposizioek ere funtzio gramatikalak adierazten dituzte.

3.1c Baina badira bestelako hizkiak ere. Leku menditsuak atsegin ditut perpausean, baditugu goiko perpauseko (semeak nota onak ekarri ditu) elementuen parekoak: leku, atsegin, a, k, d, it, u, t. Menditsu, ordea, beste bi elementutan zati dezakegu: mendi eta tsu. Berdin gertatzen da beste perpaus honetan ere: Edertasuna pasakorra da; horko edertasun eta pasakor hitzek honako egitura hau dute: eder + tasun eta pasa + kor, hurrenez hurren. Horko -tasun eta -kor ere ez dira beregainak, beste elementu bati loturik ageriko zaizkigu beti; baina ez dute funtzio gramatikalik adierazten, kategoria lexiko bateko oinarri bati loturik, beste kategoria lexiko bat osatzen dute. Gure adibideetan, mendi (izena) + -tsu > menditsu (adjektiboa); eder (adjektiboa) + -tasun > edertasun (izena); pasa (aditzoina) + -kor > pasakor (adjektiboa). Eta esanahi lexikoa dutela esan daiteke, ‘nolakotasuna’, ‘ugaritasuna’, ‘joera, erraztasuna’ adiera gehitzen diotela lotzen zaien izenari, adjektiboari edo aditzoinari. Beraz, menditsu, pasakor, edertasun… hitzen egitura ere azter daiteke, baina egitura horretan ez dago flexio hizkirik; bestelakoa da hitz horien egitura.

3.1d Azkenik, beste mota bateko egitura duten hitzak ere badira euskaraz, adibidez sagar tarta, neska-mutilak, bizarzuri, edo odolustu. Izena da sagar tarta, baina, aldi berean, beste bi izenez osatua dago, sagar eta tarta. Neska-mutilak hitzaren egitura aztertzean, bi izen aurkituko ditugu, neska eta mutil, gehi -a (artikulua) eta -k (plural marka). Bizarzuri adjektiboa ere beste bi elementuz osatua dago, bizar izena eta zuri adjektiboa; orobat odolustu aditza, odol + hustu egitura duena. Kategoria lexikoak dira guztiak, beste kategoria lexiko batzuez osatuak.

Morfologia lexikoa deitzen zaio edertasun, pasakor, menditsu, sagar tarta, bizarzuri, odolustu eta horien antzeko hitzen egitura aztertzen duen morfologiaren atalari. Morfologia lexikoak kategoria lexiko bati hizkiak erantsirik beste kategoria lexiko bat sortzeko erregelak edo bi kategoria lexiko elkartuz beste kategoria lexiko bat sortzeko erregelak aztertzen ditu.

3.1e Informazio lexikoa ematen duten hitzen egitura du aztergai Morfologia lexikoak, hitzen egitura aztertzeko eta hitz berriak sortzeko hizkuntza jakin batek duen erregela-multzoa. Bi azpiataletan banatzen da: eratorpena eta hitz elkarketa. Bi elementu aske, beregainez osatzen dira hitz elkartuak, bi kategoria lexiko elkartuz beste kategoria lexiko bat sortzen da: sagar tarta, seme-alabak, kale-garbitzaile, mihiluze, zuri-gorri… Zer motatako hitz elkartuak dituen euskarak, zein erregela multzo baliatzen dugun horiek sortzeko, horixe du aztergai hitz elkarketak. Hitz eratorrietan, aldiz, elementuetako bat da askea, beregaina; eta oinarri horri hizki bat erantsiaz sortuko dugu hitz berri bat: des-egin, mendi-tsu, zuri-tasun, liburu-tegi, barre-garri, iraun-kor… Hitz eratorriak nola sortzen ditugun, zein erregelaz baliatzen garen aztertuko du eratorpenak. Nolanahi ere, hitz elkarketaren eta eratorpenaren arteko muga ez da beti hain argia; batzuetan zaila da esaten hitz jakin bat eratorria ala hitz elkartua den. Halakoak dira, esaterako, aldi, bide edo gune bigarren osagai dituztenak: lanaldi, ikasbide edo ikergune (§ 7.2.2.3f).

3.1f Morfologia lexikoak hitzen egitura aztertzen duela esan dugu; sintaxiak, aldiz, perpausen egitura aztertzen du. Baina hizkuntzalariek azpimarratu dute badirela parekotasunak morfologia lexikoaren eta sintaxiaren artean. Zehazkiago esanda, perpausetan eta perpausetako osagaietan, sintagmetan, buru den elementu bat izaten da, zer motatako sintagma den markatzen duena: -a artikuluak, esaterako, determinatzaile sintagma osatzen du; -k ergatibo morfemak kasu-sintagma markatzen du eta abar (§ 1.4, § 2.5).

Modu berean, hitz eratorri eta elkartuetan ere osagaietako bat buru izango da; hau da, zer motatako kategoria lexikoa sortzen den erabakiko du. Adibidez, mendi izenari -tsu atzizkia erantsirik menditsu adjektiboa sortu da euskaraz; argi dago atzizkia dela adjektibo kategoria eman diona oinarrian dagoen izenari. Halaber, ikus aditzoinari -garri erantsi eta ikusgarri adjektiboa sortu da; atzizkia da hor ere hitz berriaren kategoria lexikoa erabakitzen duena. Berdin gertatzen da beste hauetan ere: zuri (adjektiboa) > zuritasun (izena), urdin (adjektiboa) > urdindu (aditza), eros (aditzoina) > erosketa (izena), edo oilo (izen biziduna) > oilategi (izen bizigabea), pilota (izen bizigabea) > pilotari (izen biziduna). Orobat hitz elkarketan, elkartzen ditugun bi osagaietatik batek erabakitzen baitu hitz elkartuaren kategoria eta azpikategorizazioa: egunkari (izen bizigabea) + saltzaile (izen biziduna) > egunkari-saltzaile (izen biziduna), odol (izena) + hustu (aditza) > odolustu (aditza), hanka (izena) + motz (adjektiboa) > hankamotz (adjektiboa). Horregatik esango dugu euskaraz, oro har, burua eskuinean dutela hitz eratorri eta elkartuek (aurrerago zehaztuko ditugu salbuespenak).

3.1g Kategoria lexiko batzuek argumentu egitura dutela esan dugu, hau da, osagarri deitzen ditugun elementuak behar dituzte inguruan, eta osagarri horiek aseko dute argumentu egitura hori. Aditzek eta postposizioek ere (buruz, gainean, barru, gain, kontra…) izan ohi dute argumentu egitura, eta baita zenbait adjektibo eta izenek ere, argumentudun izenek, hain zuzen ere (§ 2.11b-2.11d, § 7.2.5-7.2.7, § 8.2.3, § 14.7e, § 14.9.3a, § 23.3). Beste hitz batzuetan esanda, osagarriak eskatzen dituzte. Ikuspegi honetatik, argi dago eratorpen bidez izenetik edo adjektibotik aditza sortzen dugunean, argumentudun kategoria lexikoa sortzen dugula.

Baina zer gertatzen da argumentu egitura duen kategoria horietako bat hitz eratorri bateko oinarri denean, edo hitz elkartu bateko osagai denean? Batzuetan argumentu egitura hori deuseztatu egiten dela esan dezakegu, ez duela inolako eraginik, sortzen den hitz berrian: irakurri aditzak, esaterako, nork (egilea) eta zer (gaia) zehaztea eskatzen du, baina irakurgela izena sortzean ezabaturik geratzen dira bi osagarriak. Oro har hala gertatzen da hitz elkartuko lehen osagaia aditza denean: erakustoki, jangela, ikastetxe… Izen kategoriako hitza sortzen denez, hor ez dugu argumentu egiturarik. Beste batzuetan, aldiz, atzizkiak hartzen du bere gain argumentuetako bat: saldu aditzak ere nork (egilea) eta zer (gaia) eskatzen du, eta egilea hartzen du bere gain -tzaile atzizkiak saltzaile izenean; beste argumentua modu batean zein bestean gauza daiteke, liburuen saltzailea, liburu-saltzailea… Agian ez da saltzaile izenaren ondoan agertuko, baina orduan testuinguruak argituko digu zer saltzen duen saltzaile horrek; entziklopedia bat erosi dut eta saltzaileak esan dit ez naizela sekula damutuko perpausean, esaterako, argi dago zer saldu didaten. Batez ere aditz kategoria oinarri duten atzizkiak aztertzean (§ 4.2.4, § 4.4.1, § 4.5.1, § 5.4.6, § 5.5) eta hitz elkartu sintetikoak aztertzean arduratuko gara argumentu egituraz (§ 7.2.7, § 8.2.3).

3.1h Zenbait hitz elkartu eta eratorri aztertzean ohartzen gara aldaketak gertatu direla bi kategoria lexikoen elkargunean (hitz elkartuetan) edo oinarriaren eta atzizkiaren artean (eratorrien kasuan); hots lege deitu die Euskaltzaindiak aldaketa horiei. Hala, artasoro, otalur, artile, itsasgizon, besamotz, iturburu, arnas aparatu, Euskal Herri, atalburu, artadi, iturgin, harakin, euskalgintza, itsaski eta beste hainbatetan, beste itxura bat hartu dute arto, ote, ardi, itsaso, beso, iturri, arnasa, euskara, atari eta haragi izenek. Arto, ote eta beso bi silabakoak dira eta -e/-o bokala dute amaieran, baina azken bokal hori -a bihurtu da artasoro, artadi, otalur, besamotz hitzetan.

Hiru silabako izenak dira itsaso, iturri eta arnasa, bokalez amaitzen direnak; bokal hori galdu egin da iturburu, iturgin, itsasgizon, itsaski eta arnas aparatu izen elkartu zein eratorrietan.

Beste kasu batzuetan zerbait konplexuagoak dira aldaketak, azken bokala erori ondoren kontsonanteek ere zenbait aldaketa izan ditzaketelako. Euskara, edo atari izenek azken bokala galdu ondoren amaierako posizioan geratu den -r > -l bihurtu da; horrela sortu dira Euskal Herri, euskalgintza edo atalburu. Haragi edo ardi izenetan, ostera, azken bokala erortzean geratu den kontsonante herskaria ahoskabe bihurtzen da artile hitz elkartuan; eta -gin atzizkiko herskaria ere ahoskabetu egiten da harakin edo okin hitz eratorrietan (haragi + -gin > harakin, ogi + -gin > okin).

Baina, batetik, aldaketa horiek ez dira beti gertatu hitzak sortzean; hortxe ditugu arto irin, arto bizar, arto makila, besobakar, beso-buru (besabururen ondoan), besomotz, atari aurre (atalaurreren ondoan), iturri-bide, iturri aska, iturri txorrota, haragi gihar, haragi salda, haragi pusketa eta abar. Bestalde, Euskaltzaindiak esana du “Hitz elkartuen osaera eta idazkera” 25. arauan, “Orain eratzekoak diren elkarteetan ez da komeni behinolako hots-aldatze legeak, aspaldixko galdurik daudenak, berpizten jardutea”. Beraz, hiztegietan aurkituko ditugu hots aldaketa horiek izan dituzten hitz elkartu eta eratorriak; baina hots lege horiek ez daude gaur euskaraz bizirik hitz berriak sortzeko orduan.

3.1i Bi motatako hizkiak bereizi ditugu morfema lotuen artean: flexio morfemak eta morfema lexikoak edo eratorpen morfemak (hitz eratorriak osatzen dituztenak). Lehen motakoek informazio gramatikala ematen dutela esan dugu; bigarrenek, aldiz, informazio lexikoa, kategoria lexiko bati erantsirik beste kategoria lexiko bat sortzeko baliatzen ditugula.

3.1j Hizkuntzalariek honako bereizketak azpimarratu dituzte flexio morfemen eta eratorpen morfemen artean:

1) Flexio morfemek ez dute hitzaren kategoria aldatzen; morfema lexikoek, aldiz, bai. Mendi izena da eta izen izaten jarraitzen du mendia, mendiak, mendiari… sintagmak osatzean. Adjektibo bihurtzen da, ordea, -tsu morfema erantsi eta menditsu osatzean. Egia da behin baino gehiagotan morfema lexikoak ez duela kategoria lexikoa aldatzen, baina bai, behintzat, azpikategorizazioa: pilota izena da, eta baita pilotari ere; -ari atzizkiak ez du kategoria aldatu. Baina pilota izen bizigabea da eta pilotari izen biziduna. Liburu izen bizigabea da, eta halakoa da liburutegi ere; baina ez dituzte osagai berak onartzen inguruan batak eta besteak: Hamar liburu irakurri ditut / *Hamar liburutegi irakurri ditut; Hirurehun orrialdeko liburua / *Hirurehun orrialdeko liburutegia; Donostiako udal liburutegi nagusia / *Donostiako udal liburu nagusia eta abar. Hala ere, hizkuntzalariek azpimarratu dute aurrizkiek ez dutela oinarriaren kategoria aldatzen: egin/desegin, egin/berregin; egia da, baina aurrizkiek ere informazio lexikoa ematen duten heinean, oinarriaren esanahia aldatzen dute.

2) Eratorpen morfemak flexio morfemen aurretik doaz, ezin dira eratorpen morfemen artean tartekatu: zuritasunaz, baina *zuriztasuna edo *zuriaztasun. Egitura zuzena hauxe da: zuri - tasun (eratorpen morfema) - a - z (flexio morfemak azken biak).

3) Flexio morfemak nahitaezkoak dira kategoria lexikoak —izena, adjektiboa edo aditza— perpausean erabiltzeko (§ 2.4d, § 2.14a), baina eratorpen morfemak ez. Liburu izenak ezinbestekoa du artikulua eta kasu marka edo postposizio marka: Liburua irakurri dut, Liburuak harritu nau edo Liburuetan gauza interesgarri asko aurki daitezke. Ez du, esaterako, -tegi eratorpen atzizkiaren beharrik.

4) Eratorpena (eta baita hitz elkarketa ere) errekurtsiboa da; hau da, eratorpen morfema baten bidez kategoria lexiko bat sortu, eta kategoria honi beste eratorpen morfema bat erants diezaiokegu beste kategoria bat sortzeko: ikus(i) > ikusgarri > ikusgarritasun. Flexioa, aldiz, ez.

5) Eratorpen morfemek klase zabala osatzen dute, elementu berriak sar daitezke. Klase itxiak osatzen dituztenak, eta horrenbestez morfema berririk sarean onartzen ez dutenak, flexio hizkiak dira. Euskaraz, aurrizki bihurtzen ari zaizkigun aurre-, gain- eta horien antzekoak aipa ditzakegu eratorpenaren eta hitz elkarketaren artean gertatzen diren aldaketen lekuko (ikus § 7.2.2.4a). Eta flexioaren iraunkortasunaren lekuko dugu, berriz, aditzaren morfologian zu bigarren pertsona singularrari dagokion adizki forma oraindik ere pluralgileekin agertzea, halako balioa zuen garaien erakusgarri: ikusi zaitut.

6) Flexioa erregularra da, eratorpena ez; informazio gramatikal bera ematen dute beti flexio morfemek (plurala -k morfemak, pluralgilea -it- morfemak adizki laguntzailean, datiboa -i kasu markak…). Eratorpenean, berriz, maiz samar aurki ditzakegu esanahi aldaketak atzizki jakin baten bidez eratorritako hitzean; -era atzizkiak, aditzari erantsirik, ‘gertaera’, aditzari dagokion ekintza gertatzea adierazten du oro har (igoera, jaitsiera, hasiera, amaiera…), baina sarrera ez da ‘sartzea’ bakarrik, sartzeko lekua ere bada, eta baita sartzeko txartela ere (sarrerak erosi ditut).

7) Flexio morfemak eranstean ez da inoiz aplikatzen eratorpenean edo hitz elkarketan ikusi dugun moduko hots legerik (ikus § 3.1h): ardi ez da inoiz art- bihurtuko artikulua edo kasu marka hartzean. Eta, alderantziz, eratorpen morfema bat eranstean, edo hitz elkartu bat osatzean, ez dugu aurkituko flexio morfemak eranstean aurki dezakegun lotura hizkirik: hezur izenak -e- lotura bokala behar du -k kasu marka eransteko, zenbait hezurrek; ez du, ordea, inolako lotura bokalik behar kontsonantez hasten den eratorpen morfema bat hartzeko, hezurtsu.

Flexio hizkiak eranstean gertatzen dira bestelako aldaketak ere. Pluraleko artikuluari kasu markak edo postposizio atzizkiak eranstean gertatzen direnak, esaterako: semeak + -k > semeek, semeak + -i > semeei, gizonak + -i > gizonei; mendia + -ra > mendira, lurra + -n > lurrean… Halaber, aditzari menderagailuak eranstean: nekarren + -la > nekarrela, zuen + -la > zuela. Badira, azkenik, aldaketa nabarmenagoak ere, bereziki erakusleen flexioan: hura/hari/han, hau/honi/hemen eta abar. Morfologia diakronikoak ematen du aldaketa horien berri.

3.1k Dena dela, Hualdek (1991), Baztan, Arbizu eta Ondarroako azpieuskalkiak aztertzean, bokal asimilazioa eta bustikuntza dela-eta, flexio hizkiek bezalako jokabidea duten eratorpen atzizkiak eta jokabide desberdinekoak bereizi ditu. Mitxelenarengan (1977b) ere aurki daitezke hainbat aipamen eratorrien bokal asimilazioaz.