Euskararen Gramatika

2.9. Adberbioa, AdbSaren buru

2.9a Adberbioak ere sintagmak islatzen ditu. Ohiko adberbioekin (beti, gaur, ongi, pozik, honela, horrela…) AdbSa adberbioaz bakarrik osatua egon daiteke, osagai bakarra burua delarik, besterik gabe: Beti dabil horrela; Pozik dabil orain… Hots: [_AdbS [_Adb beti/gaur/ongi/pozik/honela…]]. Adberbio hauek, nolabait, intrantsitiboak direla esan liteke, ez baitute osagarririk. Aditzentzat kontzeptu hori baliagarri bada, adberbioentzat eta beste kategoria batzuentzat ere, agian, baliagarri izan liteke. Badira hori proposatzen duten hizkuntzalariak.

2.9b Mendian gora edo basoan zehar moduko sintagmak ere badira. AdbSak direla onartzen badugu, burua adberbio bat izango litzateke. Gora hala da, eta, seguru asko, zehar ere bai. Zehar nahitaez osagarri bat ondoan duela agertuko da. Horrenbestez, oraingoan, trantsitiboa dela esan ahalko dugu, zenbait hizkuntzalarik dioten moduan. Aldiz, mendian gora sintagmaren burua gora dela pentsa daiteke, eta kasu honetan osagarriarekin edo gabe erabil daiteke: Mendian gora joango gara vs Gora joango gara. Nolanahi ere, sintagma hauen burua adberbio kategoriakoa da.

Eta, AdjSak bezalaxe, kuantifikatzaile bat ere {hain/oso/biziki…} izan daiteke tartean: Ez dabil [hain pozik]; [Biziki arin] gidatzen du…

Kuantifikazio hau perpaus konparatiboaren bidez ere gauza daiteke: [Inork baino hobeto] daki berak; [Maitek bezain ongi] pintatzen du…

2.9c Postposizio sintagmen burua ere maiz adberbio bat izan ohi da, eta buru horrekin batera osagarri bat ere agertuko da. Adibidez: Hemen gaudenez gero, hitz egin dezagun; Etxeaz gainera lana ere galdu du… Gero, gainera eta beste hainbat adberbiok postposizio gisa lan egin dezakete, adibideek erakusten duten moduan. Baina holako gehienek burujabe gisa ere lan egin dezakete: Gero hitz egingo dugu; Lana ere galdu du, gainera eta abar.

2.9d Adberbio hauen ezkerretara osagarria ager daitekeela esan dugu: [_AdbS [_PS hemen gaudenez] gero]; [_AdbS [_PS etxeaz] gainera]. Baina badira adberbio erlatibo deitzen direnak ere: arte, bitartean… Hauek ageri diren egiturek erlatiboen taxu bera dute: [_PS [_Perlat hemen gauden] bitartean] (hots, ‘bitartean hemen gaude eta bitarte horretan’). Honako hauetan bezalaxe, hain zuzen: [_DS [_Perlat hemen erosi dugun] etxea] (‘hemen etxea erosi dugu eta etxe hori’). Betiere, AdbSen aurrean gaude, bitartean, arte(an) eta holakoak adberbiotzat har baititzakegu, inesibo batetik eratorriak izan arren (bitarte-an, arte-an). Dena dela, oraingoan ere burua sintagma osoaren eskuinaldean ikusiko dugu gehienbat.