Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa jasoz: munduz mundu ; eta adibide gisa eskainiz mundu oinarri duten esapide ugarietatik bakar batzuk, erakusgarri gisa (eta gainerakoak libretzat-edo emanez): beste mundua; lehen / bigarren / hirugarren mundua; mundu-ikuskera, mundu-mapa; munduan / mundura sartu; mundura jaio / sortu, mundutik joan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: MUNDU BERRI a) Nuevo mundo (ref. a América). Zuri oraiño zordun zaitzu / giristiño herria, / zuri fiñean aurkhitu den / berze mundu berria. EZ Noel 176. Urez noa ikustera / bai, mundu berria... / oraintxe bai naizela / errukigarria. Iparg 345. Itzultzeko ainbat diru / nerekin banitu / aspaldi etxean nintzan / zertarako ukatu! / Orra mundu berriaz / txit laster aspertu (Donostia, 1879). JFlor 121s. Orduan ainbeste anima Kristoren legea ezagutzen etzutenak Mundu Berrian arkitzen [ziran]. Etxeg EE 1892a, 364. Kolon aundia da gizon ori, mundu berri baten agertearen egillea. EE 1893a, 47. Inglaterrak Mundu Berrian konkistaturiko [eskualdeak]. Mde Pr 252. Nere artikulu luze xamar bat dakar, euskeraz, "Mundu berriko euskal-idazleak" deritzaiona. Ibiñ in MEIG VIII 83. v. tbn. AB AmaE 162. Or Eus 202. b) Nuevo mundo (particular), nueva sociedad. Miratu dituzte fede-gabe zenbaitek mundu zahar eta berria: zer ikhasi eta erakutsi dute? Orai ez bezalako azturak zirela lehen. Hb Egia 123. Amari utzirikan nere baserria, / probatzera joana mundu bat berria. AB AmaE 284. Uri aundiko gauzen barriak bere, txit arriturik jarri dau. [...] Orra mundu barria Nikanor-entzat. Erkiag BatB 122 (v. tbn. 138). Jainkoa ta Bere agindu santuak baztartuta egin nai litzake mundu berria. MAtx Gazt 58. Orduantxe zabaldu zan mundu berri bat Xegundorentzat. NEtx LBB 123. Berritze bide batzu hartu ziren [...], mundu berri baten eginbide biziagoz orhatuz, otoitz, mintzaldi, gogoeta eta kantu. Larre ArtzainE 269. v. tbn. Iratz 181. Txill Let 116s. Gand Elorri 184. Vill Jaink 57. Azurm HitzB 30.

adib: mundu 4 iz. Lurraren zatia. Mundu berria: Amerikak.

mundu berri 374: Berria 120 (“Bata bestearen atzetik, izaki ezin bitxiagoak ezagutuko ditu Alicek mundu berri horretan”), UEU 5 (“Honelako auziak eztabaidatzen ziren 67 -68 aldera gure artean, eta irakurleak maiz irakurria du, gerra ondoan «mundu berria» esanez eraiki den mundu zaharra arbuiatu nahi zuen gazteriaren eztanda urteak izan direla horiek”), Argia 66 (“Gurea ez da alta orain mende batzuk Ameriketara mundu berria eraikitzera joatea, hori baino askoz konplexuagoa da”), Elkar 38 (“Mundu Berriaren konkista adierazteko hitz egokirik baldin badago, hitz hori etnozidioa da dudarik gabe”), EiTB 29 (“Abiatu da mundu berria, eta ez duzue geldituko”), Deia 23 (“AEB-etan pilotan jardun eta hiru urteko grebaren ostean Mexikora joan nintzen; kontratu on bat sinatu eta han mundu berri bat zabaldu zitzaidan”), Jakin 21 (“Mundu berri asko posible egingo dituzten teknologiak dira horiek. Erronka berriak mahai gainean jarriko dituzte teknologia horien aplikazioek”), DiarioVasco 14 (“Martxoaren 8an hasi eta 13a bitarte emakume bakoitzaren esperientziak batu eta elkartasunean, askatasunean eta parekidetasunean oinarritutako mundu berri bat aldarrikatzen ari da Euskal Herrian baita Tolosaldea Emakumeen mendi martxarekin”), Elhuyar 14 (“Hala ere, Mundu Berriko primate gehienetan X kromosoman L familiako gene bakarra dago”), Karmel 11 (“Prozesioan gidatu dute Gargantua erbestera,mundu berriko plaza zaharretan,memoria erauzi zitzaien agureakirents ditzan”), Erlea 10 (“Askotan galdetu da nolakoak ziren Ameriketara joandako euskaldunak,aztarna aipagarririk utzi ote zuten Mundu Berrian”), Aizu 6 (“Amodioak koloretako mundu berri baten ateak zabaldu zizkion”), Consumer 5 (“aukeraz beteriko mundu berria bai, baina arriskuz josirikoa ere bai”), Uztarria 4 (“Mundu berri baterako ateak ireki dizkigu edo aurrez aurre geneukan mundu ezezaguna gerturatu eta esku-eskura utzi digu”), Zuzenbidearen euskal akademia 4 (“Arazorik larrienetarikoa zen Espainiak Mundu Berrian zituen lurraldeetako biztanleen statusari buruzkoa”), Euskaltzaindia 2 (“Egia hori ez da gaitza antzematen lehen atalean ikusitakoaren arabera: galbidean den mundu zaharhorrek irakatsia aldarrikatzea eta mundu berriaren argiak sorturiko kalteak salatzea, zenbait poematan azaldu eta “Egiaren ispilua” izenekoan laburtzen duenez, burgesiaren inguruan sorturiko hegemoniaz kexu ageri den bitartean”), ElCorreo (“Mundu berri batean. Mundu birtual batean”), HABE (“mundu berri bat ezagutu dezaketela esanen nieke”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

mundu berri 179: Berria (“Mundu berri bat deskubritu nuen, orain ikusleek deskubritzea nahi dudan mundua, alegia”), Herria (“Mundu berri batean sartuak girelako froga, ez dakigularik oraino xuxen biharko Elizaren itxura zoin izanen den desberdina.”), Joan Mari Irigoien (“Urbiaindik mundu berrirantz abiatzen dela, Indietarat, orain oinez, orain igeri...”), Iñaki Mendiguren (“Mementoz, klase ongi hezi horren eginkizun nagusia (industri) mundu berriaren desordenan argi egitea zen”), Anjel Lertxundi (“Mundu berriak, okerrik egin balu ere, argi zaukan bere kontzientzia gantzutu behar duela”), Pello Salaburu (“ADNaz dugun ezagupena aurrera zihoan, mundu berri baten atea irekiz”), Ana Urkiza (“Emilio Salgarik erakutsi zidan hitzen bidez mundu berriak sor daitezkeela”), Felipe Juaristi (“Amsterdan mundu berriaren hasiera izan baitzitekeen, edo amaiera, bakoitzak zer zuen jokoan kontuan hartuz gero”)…

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: AS / LurE: adib. / ElhHizt: AS / EskolaHE: adib.

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

eraikuntza librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia, eta azpisarrera gisa jasotzekoa, adibide azaldua denez EHn

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-berri.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa mundu sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: MUNDU-HERRI (Ht VocGr 438, Lecl, H (L)). a) Mundo, tierra. Miseriaz betheko da mundu herri guztia. EZ Man I 64 (v. tbn. Noel 162). Mundu herri guztiak ere, baldin zerorrek biderik emaiten ezpadiozu, ezin egotz zaitzake ifernura. Ax 620 (V 399). Alegeraz kanta beza, / orai mundu herriak. Hm 66. Palestinan konsekratu, / mundu herri zabalean / hañitz hostia ofritu. Gç 66. Noe zen mundu-herri guziko buruzagia. ES 389. v. tbn. Lg I 38 y II 299; b) Lugar (del mundo). Hanbat mundu-herri eta lekhuetako garelarik. ES 393. Giristinoak diren mundu herri guzietan elemeniaka dire elizak. Dh 264.

Ez dugu aurkitu mundu(-)herri formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

mundu(-)herri 2, Markos Zapiain (“Mundu-herriko politiko eta militarrek itxuraz polita datorren uda honetan hondartzan irakurtzeko liburu egokia da hau inondik ere, aise ahanzten baitzaie zer den kosta lain kosta saihestu behar dena”), Juan Garzia (“Nik begitarte larriz aditzen nituen gauzok, baina neure barnean barre egiten nuen, lehertu beharrean egin ere, ezen dagoeneko aski jiratu dut mundua, eta badakit gurean bezala oinutsik dabiltzala txakurrak mundu-herri guztian”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz konposatu hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

elkarketa librea.

Teknizismo hiztegi honen mailari ez dagokiona

Gaur egungo agerpen gutxi.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

kosmobisio aztertzean EHko adibidea azpisarrera egitea proposatu da.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: MUNDU TXIKI, TXIKAR, TTIPI. a) "Microcosmos, mundo abreviado, y se llama así el hombre, mundutxikia" Lar. Bihotz baten izateaz / errege zare aithortzen, / eta mundu ttipi batez / Jongoikotzat adoratzen. (Interpr?). Gç 79. [Gizona] zeiña zaharrek deithu izan baitute Mundu txikia. He Phil 476 (SP 470 mundua bera batetan laburki serraturik). Korputz humanua da mundu txikar bat edo mikroskosmua. Mg PAb 84. Mundu handienen arthek ez diozakete [Yainkoari] hets bihotza mundu ttipi eta beharrentzat. Hb Egia 41. Munduak Jainkoa ager-arazi zien bezala, areago gizonak, beste mundu txiki onek. Vill Jaink 59; b) Pequeño ámbito, pequeño mundo. Egunak joan, egunak etorri, Maltako mundu txikian etzan berrikizunik somatzen. Etxde JJ 237.

mundu txiki 88: Berria 25 (“Johannesburgotik hegoaldera dagoen mundu txiki honetan inork ez du zalantzan jartzen zeinek irabaziko dituen bozak”), Argia 16 (“Oso mundu txikia zen gurea, eskola eta familia, ez zen besterik”), EiTB 14 (“Mundu txikia, partikulena, ordea, birjina da, ezer gutxi baitakigu hari buruz”), Deia 9 (“Mundu txiki baten irudikapena da"), Elkar 9 (“Gizon bakarti baten mundu txiki eta desolatua besterik ez”), Jakin 3 (“Munroren prosaren gaitasuna eta edertasuna azpimarratu dute kritikariek, emakumeek osatzen dituzten mundu txikien artean airea bezala ibiltzeko meritua”), DiarioVasco 3 (“Etxe huts bat adreiluz eraikitako horma bilduma baino ez da, baina pertsonez beteriko etxea mundu txikia da eta fotogramaz estalitako paretak ditu”), HABE 2 (“Aizkoran badago oso ezaguna ez den mundu txiki bat, eta asko gustatzen zait”), Erlea 2 (“Burdinbidea deitu zioten eta ordura arte oinez edo zaldiz neurtzen ziren mundu txiki haiek zabaltzen hasi ziren”), Consumer (“horrek ez du esan nahi mundu txikia denik harena; mundu fisikoa izan liteke txikia, baina birtuala, ordea, aski zabala da”), UEU (“Etika bakarra da ongizate pertsonala, eta hori harreman pertsonaletan bilatzen da; mundu txiki horretan etika partikularra aplikatzen da”), Uztarria (“Zoruan bueltaka jarriko dizut mundu txikia behin eta berriz, eta zuk segi iraultza simulakroak egiten zeure eskutxoekin”), Karmel (“nire mundu txikiko logika handia”), Elhuyar (“Batetik, mekanika kuantikoak mundu txikia ezagutzeko atea ireki digu”), Aizu (“Elkarlanak, bakoitza bere mundu txikian bizi da”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

mundu txiki 51: Berria 13, Koldo Biguri 7, Ana Urkiza 3, Harkaitz Cano 3, Alberto Barandiaran 2, Jon Muñoz 2, Jon Alonso, Josu Zabaleta, Pello Salaburu, Imanol Zurutuza, Iban Zaldua, Itxaro Borda, Iñigo Aranbarri, Anjel Lertxundi, Aingeru Epaltza, Oskar Arana, Koro Navarro…

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

eraikuntza librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Oso erabilia, eta adibide gisa sartzekoa.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

Adibide gisa jasotzekoa mundu sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: MUNDU ZABAL Ancho mundo. Tr. Documentado al Norte ya en Etcheberri de Ziburu, aunque no vuelve a aparecer hasta finales del s. XIX; al Sur es usado desde principios del s. XIX. O andre prestua, mundu / zabalean zurerik / gaitz lizate aurkhitzea / emakume parerik. EZ Noel 156. Zeinbat gatx negargarri eztakusguz mundu zabalean? Añ MisE 112. Nai zituan mundu zabalera biali. Bv AsL 66s. Bere borda utzita mundu zabalerakoan, Pariseraño eskutik eraman dukana. Or Mi 69. Nahasi zaikun mundu zabal hau zeruko Jaunak derama. Iratz 134. Mundu zabalari galdegin nion ene Iainkoaz, eta "ez nauk ni" erantzun zidan. Or Aitork 250s. An yoian, joan, mundu zabaleko aize osasuntsuagoen pozean. Erkiag BatB 106 (v. tbn. Arran 40). Jainkoak mundu zabala / danontzat egin zuala. Olea 201. Gaur auzi baten iluntasunak hartu du mundu zabala. Xa Odol 220. Egun guztietan doaz mundu zabal guztitik. Gerrika 248. Nik dakidalako eta mundu zabal osoak dakielako, begien bistan baitago. MIH 215. Txillida mundu zabaleko seme dugu. MEIG VIII 58. v. tbn. Mg CC 150. fB Ic I III. Zav Fab RIEV 1907, 91. PE 25. Zab Gabon 88. AB AmaE 202. Arb Igand 16. Azc PB 56. JE Bur 111. Barb Sup 56. Etcham 225. Lf Murtuts 78. Munita 135. Bilbao IpuiB 240. Gand Elorri 57. Vill Jaink 47. Ibiñ Virgil 42. Lasa Poem 90. Ardoy SFran 264. Larre ArtzainE 333; Bakerik ez da / mundu zabaletan, / bake ordez negarra / sendi geienetan. BEnb NereA 253.

adib: mundu 3 iz. Bizi garen planeta. Ik. lur. Mundua Elkanok inguratu zuen. Europan eta mundu guztian. Munduan barrena ibiltzeko. Bizi garen oraingo mundu honetan. Mundu guztiko langileak. Munduan diren euskal hiztegi guztiak. Gogoeta hutsen erreinutik kanpora, mundu zabaleko gauza gogor trinkoetan. Beste mundua: geroko bizitzaren egoitza. Mundutik joan: hil. Mundura jaio (Ik. munduratu). Dohatsu da Kristo gure Jauna munduan sartu zeneko eguna. Ni mundu honetara sortu nintzen Abenduaren 26an. Gaztaroan, artean munduan sartu gabeak izaki, paradisu bat bezala azaltzen zaigu bizia. Bakarrik munduan. Mundu-mapa. // zabal 1 adj. Albo batetik bestera hedadura handia edo ohikoa baino handiagoa duena; zabalera gainerako dimentsioak baino aski handiagoa duena. Anton. estu; mehar. Jauregiko ate zabal astuna. Gerriko luze eta zabala. Zeiba izena duen zuhaitz zabala, gure intxaurrik handiena baino bost aldiz zabalagoa. Bide zabalak eta meharrak. Euskara munduko plaza zabalera lehenbiziko aldiz agertu zuena. Durangoko ibar zabal eta argian. Indiako eremu zabalak. Ibai zabal beteen ertzetan. Euskal Herrian barrena abiatzen bagara, berehala konturatzen gara euskal literatura, bere mehar-murritzean ez dela guk uste genuen bezain urria, muga zabalagoak dituela bere ezerezean. Hegan, gero eta jira zabalagoetan. || Mundu zabalean ontzat hartuak dauden hitzak. Itsaso zabal honetan, bela guztiak hedaturik. || Andre ipurdi-zabal bat.

mundu zabal 731: HABE 3 (“1990. urtean hasi zen amak utzitako paperak aztertzen, eta ikusita bertan zegoena, erabaki zuen argitaratzea, lehendabizi Frantzian, 2004an liburu salduena bilakatuz, eta gero mundu zabalean, hizkuntza garrantzitsuenetara itzulia izan delarik"), Aizu 12 (“guztiak mundu zabaleko hainbat poetaren antologiak”), ElCorreo (“Aldi berean, bizkaitar eta euskal herritarron erreferente nagusi gisa, Bilbo eraberritua inoiz baino ikur indartsuagoa da mundu zabalean”), Consumer 30 (“Mundu zabaleko arrain espezie komertzialen %60 gehiegizko ustiapena nozitzen ari dira edo dagoeneko agortuta daude, eta arrantza baliabideen %25 bakarrik hartzen ditugu iraunkortzat”), Karmel 15 (“Mundu zabalerako bideak ireki dizkigun globalizazio-tresna ugariek -irrati, telebista, internet, eskuko telefono eta halakoek- inguruko hizkuntzen indarra hain handia izanik, euskara itobeharrean jarri digute”), Argia 39 (“Mundu zabalean makina bat talde dago bateria-baxu-gitarra ez den beste formazio batekin”), Consumer 111 (“Mundu zabalean ere hondamendi sozialak eragiten ditu lehorteak: elikagaiak eskuratzeko segurantziarik eza, gosetea, desnutrizioa, epidemiak, etc”)…

Beste (edozein) iturritako erabilerak

mundu zabal : Herria 106 (“Mundu zabaleko Pilota-Federakuntzak behar zuen Lehendakari berri bat, Gaëtan de Ayala jaunak bere kargua utziz geroztik”), Berria (“Gaur egun gehien erabiltzen diren kontainerrek neurri estandarrak dituzte, eta mundu zabalean ederki bidaiatzen dute”), Joan Mari Irigoien (“Bai, mundu zabala baino zabalagoa duk gure mundu tipi hau, Joanes, zeren gaur ere ikusi baituk zein hertsia den mundu zabal delakoa..”), Piarres Xarriton (“Nazio handiak jasan zentzalditik landa, ordea, ez zen Historiaren itzulia baratu, ez Europan, ez Ameriketan, ez beste nehon mundu zabalean”), Iñaki Segurola (“Beraz, mundu zabaleko edozein errealitateri gagozkiola, bat izan daiteke oso bertakoa eta "erdalmotza", eta bertako errealitate horretatik txit aparte egon edo bizi”), Patziku Perurena (“Mundu zabaleko kultura guzietan ageri da intxaurra”), Mirentxu larrañaga (“Ene!, beste horrenbeste gertatzen ariko da mundu zabalean zehar, non edo non, une honetantxe”)…

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib.: mundu zabal / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

eraikuntza librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia, eta azpisarrera gisa jasotzekoa, kolokazioa denez.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa mundu sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH argitaratuan mundua mundu azpisarrera: a) AB AmaE ("Mundua mundu bizi dakigun / Gernikako Arbolea", "Euskaldun dabe zuen izenak / mundua mundu iraungo"), Erkiag BatB ("Biak bietara gordeko ebela isileko ori, mundua mundu, izan zan aen egiunea"), Ibiñ Virgil ("Iru izan dirala mundua mundu eta mendeak mende eutsi dioten olerkariak"); b) + izan: Tt Arima ("Mundia mundu deno, begi bakoitz izanen zira"), Mb IArg ("Zuekin emen arkituko naz, mundua mundu den arte guzian"), Or QA ("Ar zazute, mundua mundu zan baño len antolatu zaizuen iaurerria"), MAtx Gazt ("Mundua mundu dan ezkero doia onekin bai pekatu asko egin zaiola Jaunari"), NEtx LBB ("Mundua mundu danetik beti / izan gaituzu gautxori"), BiblE Jn 17,5 ("Eman mundua mundu izan baino lehen zure ondoan nuen aintza"), MIH ("Ez dela behinere, mundua mundu denez gero, azken urteotan bezain ongi idatzi"); eta aip. Lg II, Xarlem, Dh, fB Ic, Jaur, Izt C, Lard, Aran SIgn, HU Aurp, Tx B, Ir YKBiz, Txill Let, Etxba Ibilt; c) Ox ("Munduak mundu dirauno, guziek dute jakinen [...]"), Zerb IxtS ("Jesusek du bere eskuz moldatu Eliza. Bethi iraunen du munduak mundu deno"); d) LE MatrI ("Kontratu bekala da munduau mundu denas geros Jangoikoaren disposizios"), Lf Murtuts ("Mundu hau mundu deno diraukola!").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

mundua mundu 5, denak + izan: J.A. Goiria ("Munduan gaitza ta ona dirala ezin ukatu; beti izan dira mundua mundu danetik"), Vill ("Mundua mundu danezkerotik sekula gertatu eztan bezelako pekatu larria"), I. Sarasola ("Mundua mundu denez gero, mundua mundu deino, betidanik"), J.M. Irigoien ("Mundua mundu denetik ezinezkoa duk hori"), Esaizu/4 ("mundua mundu denetik ondo baino hobeto frogatuta dago").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

mundua mundu : DFrec 1 // Ez dugu aurkitu ap. AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

mundua mundu : EuskHizt (hiru adibide s.u. mundu, beti + izan), DRA (mundua[n] mundu: AS gisa), PMuj DVC (adibide gisa) // Ez dugu aurkitu ap. ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, Casve EF, Lh DBF.

adib: mundu 1 iz. Diren gauza guztien multzoa. Ik. unibertso. Eta hala iraungo du mundua mundu deno. Mundua mundu zen baino lehen. Mundua mundu denez gero. Munduaren azkena hurbil ez badago. Mundu ikuskera. || Atseginagoa zen Lizardiren mundu geldia gaurko gozogabe hau baino.

mundua mundu 35: Argia 3 (“Tamalez, mundua mundu denetik badaude adituak, zintzo-zintzo plazeboak errezetatu nahiago dituztenak”), Elkar 9 (“mundua mundu egin zenean”), Deia 3 (“Mundua mundu den bitartean, Plantagenet dinastiako azken erregeak ezingo du gainetik kendu izen bereko errege literarioaren itzala”), Consumer (“Mundua mundu denetik, prozesu naturala izan da aniztasun biologikoa eta bizitzaren hainbat eraren aniztasuna”), Berria 12 (“baina mundua mundu denetik egunero jaiotzen baita ume asko”), EiTB 2 (“Mundua mundu denetik izan dugun borroka”), Jakin (“baina ez da kontu berria, mundua mundu denetik gertatu den fenomenoa baizik”), DiarioVasco 4 (“Mundua mundu izaten asi zan une beretik, jira-biraka omen dabil etenik gabe”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

mundua mundu 59: Herria 2 (“Eraiten duzun hura da sortzen eta sortuko, mundua mundu deno”), Elizen arteko Bibia 6 (“Kristo mundua mundu izan aurretik zegoen Jainkoaren asmotan, eta azken garai hauetan agertu da zuen onerako”), Luis Elberdin 4 (“Mundua mundu denetik daude lesbianak”), Iñaki Segurola 3 (“Izen banaren jabe dira, eta izenak horditu bezala egiten du adimena, sutu irudimena: izenak sinets-errazago bilakatzen ditu aurrena eta ezin dudatuzko hurrena, azkenerako mundua mundu denetik beti hor egon direla iruditzerainokoan, jakinak eta izatedunak”), Patziku Perurena 3 (“Hemen, zulo batetik ziztorra sartu eta zulo beretik gizon egina ateratzen diagu, mundua mundu denetik!”), Jon Alonso (“Raimundo Silva ezin daiteke horrenbeste denbora egon erantzun gabe, honelako egoeretan denbora gelditu egin zela esatea ohikoa dela egia den arren, baina denbora, mundua mundu denetik, ez da behin ere gelditu”)…

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: adib.

Forma onartzeko eragozpenak aipatu ditu lantaldeak

a) 'beti' adierako mundua mundu esapidea hiru idazlek erabili dute OEHko datuetan (AB, Erkiag, Ibiñ), eta ez dirudi jaso beharrekoa denik; b) hedatuagoa da mundua mundu izan gisa labur daitekeena, eta adibide gisa eskain litekeena (cf. "mundua mundu den arte / deino", "mundua mundu denez gero").

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia, eta azpisarrera gisa jasotzekoa, adiera eman eta erabilera azaltzeko.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa mundu sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: MUNDUA UTZI, ITXI, LARGA, KITATU. a) Apartarse del mundo, de la vida mundana. Tr. Documentado al Norte ya desde Dechepare; al Sur se encuentra en Cardaberaz, Añibarro, Aguirre de Asteasu, J.J. Moguel y M. Atxaga. Mundu oro utzi niro zure amorekatik. E 195. [Delibera ezazu] zeure salbamenduagatik mundua kitatzera. Harb 129. Orhoit zarete maiz zertara ethorri zaren eta zergatik mundua utzi duzun. SP Imit I 25, 1 (Ch, Ip utzi duk mundua, Mst mündia kitatü düzün; Leon munduari uko egin). Itzulzaite bihotz guziaz Iainkoagana, eta largazazu mundu ondikozko hori. Ib. II 1, 1 (Ch, Ip utzazu mundu dohakabe hau, Mst eitz ezazü mündü miserable haur, Leon utz bere alde mundu hits hau). Mundua utzi ta erlijioan sartu. Cb Eg II 152 (76 mundu galdua utzi, 211 mundu guzia zeruagatik larga). Zergatik ez dugu mundu enganakhor hau alde baterat largatzen? Lg II 92 (194 mundua utzi). Komentuan sartzen denak ez du urrikirik behar mundua utzi izateaz. Mih 109. Bateo santuan larga ez genduan mundua? Añ LoraS 24. Mundu galdu au utzirik erlijioko bizimoduari jarraitzea. AA II 144. Mundua utz! eta idea hertsi batzuetan sar! Laph 130 (v. tbn. 233). Ützi zian mündia, sarthü Jesuiten ordrian. Ip Hil 87. Utzi mundua. Jarrai Kristori. MAtx Gazt 55. v. tbn. Mundua utzi: He Phil 433. Jaur 109. Arch Fab 209. Bordel 198. Dv LEd 269. Bv AsL 108. Arr May 159. Jnn SBi 128. Etcham 57. Iratz 142. Zerb IxtS 101. Mündia kitatü: Xarlem 973.Itxi eutseen mundubari, bakartade, penitenzija ta humilldadian Jesu Kristori jarraitute arren. JJMg BasEsc 165. b) Morir. Tr. Documentado en todos los dialectos, ya desde Leiçarraga. Utziten dut mundua eta banoa Aitaganát. Lç Io 16, 28 (He, TB, LE, Dv, EvS, BiblE mundua utzi, Ker mundua itzi). Zuregatik utzi zuen / Iaunak mundu gaixtoa. EZ Noel 173. Felipek mundua utzi du; / zeruan dago (1666). TAV 3.1.28. Kontentu andiiaz zuaz Zerura / mundu tristia itxirik. Urqz 86. Itxi biar da munduba, itxi biar da betiko. JJMg BasEsc 264. Nola han bainaiz sorthua, / han dut utziko mundua. Elzb Po 196. [Jinkoak] markatü thenoria mündü hiragarri hunen üzteko. Ip Hil 185. Gorriyak ikusita / utzi du mundua. Tx B II 127. [Poeta] mundu mugatua utzi eta [...] itsas handi mugarik gabean ondoratzera doala. Mde Pr 373. Mundu au uzteko unea ba-zetorkiola igarririk, [...]. Etxde JJ 279. Ama Euskal-herriaz naiz naigabetua, / uzterat doalakotz betikotz mundua. Xa Odol 207 (76 mundu hits hau utzi). Gero ta alderago degula mundua uzteko ordua. BAyerbe 16. v. tbn. Gç 82. Brtc 119. Barb Sup 106. Lek EunD 41. Munita 104. Erkiag Arran 9. Mattin 41. Mundu (h)au utzi: Mb IArg I 332. Laph 3. AB AmaE 118 (itxi). Sor Bar 55. Ir YKBiz 460. Or Aitork 231. Mundua larga: Xe 161. Mündü haur kitatü: UskLiB 68. Munduari utzi bearrak [gaixoari] burura ekarri leizkiokean atsekabe samiñak. Izt C 240.

mundua utzi 35: Argia 2 (“Hogei bat urtez iraun zion egoera, mundua utzi zuen arte”), Elkar 6 (“Eta andre zahar bat, hiru puntako kapela paperezko batekin, hoska ari da, mundua utzi aurretik bere azken aholkua balitz bezala, zeure burua salbatzeko edo zentzatzeko bide bakarra”), Deia (“Hau mundua utzi behar dot bizarra moztu barik”), Elhuyar (“eta ezin da Aliceren mundua utzi dibulgazioan izan duen eragina aipatu gabe”), Berria 19 (“Azken lau urtetan gure entrenatzaile izandako Igor Makazagak arraun mundua utziko duela jakinarazi berri digu”), EiTB 4 (“18 urtetan kantxan gogor aritu ostean pilotaren mundua uztea erabaki du”), Jakin (“Ezagutzen zuten mundua utzi dute: familia, lagunak, bizimodua, hizkuntza... eta ezagutzen ez duten mundu batean murgildu dira”), DiarioVasco (“Esan zuen etengabe galdetzen ziola jendeak bere buruari eta edonori ze demontreko mundua utzi behar diegun gure seme-alabei eta galdera hori okerra zela, gurasoen utzikeria adierazten zuela edo, are gehiago, haurrak gehiegi babesteko joera salatzen zuela”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

mundua utzi 36: Herria 12 (“Marijan Durruti Elixondoko etxekandere xaharrak mundua utzi du 93 urtetan”), Berria (“Orain, irratiaren mundua utzita, film zuzendaria eta ekoizlea bilakatu da Pedro Mari Santos”), Asisko Frantzizko 17 (“Berehala, hainbat eta hainbat gizaseme on eta egokik, kleriko nahiz laikok, Gorengoaren graziaz eta borondatez, mundua utzi eta deabruagandik kementsu ihes eginez, Frantziskori bere bizimodu eta asmoan jarraitu zion.”), Ibon Uribarri 2 (“Era berean, Platonek sentsuen mundua utzi zuen honek adimenari hain zedarri hertsiak ezartzen dizkiolako, eta hartaz haraindi ausartu zen ideien hegoen gainean adimen hutsaren lurralde hustuan barrena”), Xabier Olarra (“Gero, ordea, ikustearen baina ez ikustearen arazoak eta konponezintasunak agertu ziren, ikusmenezko mundua ulertu ezina eta, aldi berean, bere mundua utzi beharra”), Elizen arteko Biblia (“Aitarengandik irten eta mundura etorri nintzen; orain mundua utzi eta berriro Aitarengana noa"”), Imanol Unzurrunzaga (“Ez neukan neure burua zuritzerik ere, egia ongi atzeman ez nuelako aitzakian ez zintudala zerbitzatzen mundua utzirik; egia horretan tinko bainengoen”), Itxaro Borda (“Auzo batek mundua utzi zuen”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

eraikuntza librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Oso erabilia, eta azpisarrera gisa sartzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa mundu sarreran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-aldi.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

bizialdia, bizitza.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: MUNDUAN SARTU, MUNDURA SARTU. a) Entrar en la sociedad, salir al mundo. Munduan sartzean, dio, Sakrifiziorik ez ofrendarik eztuk nahi ukhan. Lç He 10, 5 (He, TB munduan sartu, Dv mundura sartu, BiblE mundu honetan sartu; Ker gizartean sartu). Anhitz abusari sarthu izan da mundura, zeinék ezpaitute konfesatzen Iesus Krist haragitan ethorri izan dela. Lç 2 Io 1, 7 (TB sartu dire munduan; He, Dv mundurat ilkhi, BiblE munduan sortu). [Gaztaroan] artean munduan sartu gabeak izaki, parabisu bat bezala azaltzen zaigu au. Vill Jaink 122. b) Venir al mundo, nacer. Dohatsu da Kristo gure Iauna munduan sarthu zeneko eguna. Hm 208. Xühür batek zioan gizona ütsia bezala mündian zela sartzen. Egiat 231. Nork berak du berea / mundura sartu denean / ekharria zorthea. Elzb Po 210. Mundura sartu nintzan / mutila fortunaz. Azc PB 339. v. tbn. Munduan sartu: Cb Just 7s. fB Ic II 288. Gy 168. Arr May 114. Mundu huntan sartu: Mih 4. Monho 128. c) Entrar en el mundo terrenal, en la vida mundana. Gogo guztiaz sarturik munduan ta bere gal-bide bildurgarrienetan. Añ LoraS 173. Ez naiz Loiolan sarthuko, enetzat berriz munduan sartzea (z-) bailiteke. Laph 159.

adib: mundu 3 iz. Bizi garen planeta. Ik. lur. Mundua Elkanok inguratu zuen. Europan eta mundu guztian. Munduan barrena ibiltzeko. Bizi garen oraingo mundu honetan. Mundu guztiko langileak. Munduan diren euskal hiztegi guztiak. Gogoeta hutsen erreinutik kanpora, mundu zabaleko gauza gogor trinkoetan. Beste mundua: geroko bizitzaren egoitza. Mundutik joan: hil. Mundura jaio (Ik. munduratu). Dohatsu da Kristo gure Jauna munduan sartu zeneko eguna. Ni mundu honetara sortu nintzen Abenduaren 26an. Gaztaroan, artean munduan sartu gabeak izaki, paradisu bat bezala azaltzen zaigu bizia. Bakarrik munduan. Mundu-mapa.

munduan sartu 247; mundura sartu 32.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

munduan sartu 72; mundura sartu 9.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia, eta azpisarrera gisa jasotzekoa, mundura jaio bezala.

Esapideei dagokien sistematika

sartu: -n/-ra.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

adibide gisa ematekoa, mundu sarreran.

Erabilera-oharrak

munduan sartu edo mundura sartu.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa mundu sarreran.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexiaren atalean jasotzekoa da.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-koi.

Kategoria

izond.

Maiztasuna

mundutarra, munduzalea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexiaren atalean jasotzekoa da.

Euskaltzaindiaren Arauak

munduratu, mundura(tu), munduratzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

munduratu, mundura(tu), munduratzen.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

mundutar izlag. 5, izond. 2: a) Ip Hil (“[Komentütik] elkhitia eta mündütar eskola batetan sartzia”), SMitx Aranz (“Erabat utzi / mundutar bizimodua”), Mde Pr (“mundutar nortasunari”), Txill Let (“Mundutar jostabide ero ta itsuei utzi”), Basarri (“Ederrak dira mundutar lorak”); b) Ur CatArrig (“Gizon mundutar, gaisto eta deungak”); Dv LEd (”Agurrak eta ohoreak, eta lehia mundutar zoroak non dira?”).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

a1) F. Iraeta (“mundutar errukarrien esker gaiztoa”), AIr (“mundutar presuna arront direnengandik bereziki”); a2) Etxde (“Mundutar literatur alorrean”, “mundutar olerki alorrean”), AKManifestua (“Mundutar merkatuaren esplotazioaren bitartez”), E. Agirretxe ("mundutar kristau-Elizaren arpegi berri bat somatzen ari gera”); b) J. Alonso (”era mundutarragoan”), I. Sarasola (”Grina mundutarrak”), Arte modernoa (“honek gizartera jo eta helburu «mundutarrak» bilatu beste erremediorik ez du”), J. Arretxe (“nahitaez amodio mundutarrari uko egin beharko niola jabeturik”), Etxde 16 seme (“idazlan mundutarrik ere bai”); c) J. Iturria (“mundutar geienak”), Muxika (“mundutar ez izanik, munduan Jaunaren grazi banatzalle izateko bizi diran orien egitekoa”), B. Uraga (“mundutar arruntentzat”), K. Mujika (“mundutar bihurtzeko”), Xavier’tar Franzisko (“Lurreko zirtzilkeri batzuk irabazteagatik or dabiltz burrukan mundutarrak”), J.A. Ugarte (“ordura arte mundutarrak izan ziran”), A. Blaise (“Bethi garbiki behar da mintzatu eta ez mundutarrak bezala”), M. Mujika (“Ze zorionekoa, bai, gustiok munduaren erakutsi galgarriak alde batera itxita, eta mundutarrak ain maite dituezan sorkari galgarriak gorrotauaz”), J. Urrujulegi (“Apal eta uzkur sentitu nintzen eskarmentu handiko mundutarraren ezusteko abegi loriatsuaren aurrean”), F. Iraeta (“mundutarrei itz egitera nijoakizu”), Jesusen (“Mundutarren begiakaz begiratu-ezkero”), JAg (“ez dira bada gauza mundutarren belarriak orrelako otsaundi edo tumpadarik aditzeko”), Larrak (“mundutarren antzik izan ez”), MAtx (“mundutarron hizkuntza bakarra”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

mundutar : ap. Azurm Gazte ("Txillardegiren «Kristautasuna eta mundutar garaitzapena»" — cf. mundu-hiritar); I. Mendiguren / A.J. Toynbee ("komunitate mundutar"). // ZTC: I. Iñurrieta (“mundatarren herrialdean”), Euskal Zientzia eta kultura (“teoria politiko independentista eta heren-mundutarrez apaindua karrikaratu arren”).

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: MUNDUTIK ATERA, IDOKI, ILKI, IRTEN, JALGI. a) Irse del mundo, morirse. [Gure repos spirituala] eztela konplituren mundu hunetarik ilkhi gaitezkeno. Lç Ins D 5v. Arima, / bekhatu larririk gabe mundutik ilkhi dena. EZ Man I 120. Mundutik ilkhi eta sekulako bestaren egitera ioan behar bagine bezala. SP Imit I 19, 6 (Ch mundutik ilkhi, Mst, Ip mündü huntarik jalk(h)i, Pi mundu onetatik urten, Leon mundu huntarik ilki). Ardit bat bage atera dira mundutik [guzien animak]. Mb IArg I 63. Bere anima, bera baño lenago mundutik irtendako anima justuen artean ipiñia izan zan. Lard 30. Munduti nai badau urten / atea dauko zabalik. Azc PB 351. Hura mundutik laster zen atera; / hegaldaka joan zen aingeru artera. Xa Odol 246. v. tbn. Mundutik ilkhi: Mat 194 (m. hunetarik). Harb 129. Brtc 116 (m. huntarik). Dh 195. Monho 134. Mundu onetatik irten: AA I 578. Astar II 185. Mundutik atera: Arr May 41. Ir YKBiz 242 (m. onetatik). Mundu hontarik ialgi: Tt Onsa (ed. RIEV 1909), 165b) Apartar(se) del mundo, de la vida mundana. Nahasta etzaitezten paillartekin: [...] ezpere segur behar zendukete mundutik ilkhi. Lç 1 Cor 5, 10 (He, TB, Dv mundu huntarik ilk(h)i, BiblE mundutik atera; Ker lur onetatik urten). [Iauna othoi,] idoki nezazu lurretik eta mundutik, zuri neure aisian, [...] neure adorazionen rendatzeko. Tt Onsa 163. Mundutik arras ilkhirik, mortuetarat, komentuetarat joan izan [dire]. Dh 182. Iduritu zitzaionean Jainkoak deitzen zuela bereganat, athera zen mundutik batere luzatu gabe. Jnn SBi 120. Eztizut eskatzen mundutik idoki (atera) ditzazun; gaitzetik begira ditzazun bai eskatzen dizut. Ir YKBiz 464. Mundukoiak ez zareen ezkero, nik zuek aukeratzean mundutik atara egin zaituedan ezkero, munduak gorroto dautsue. Ker Io 15, 19 (BiblE mundutik atera). v. tbn. Mundutik irten: Ur MarIl 109 (urten). Arr May 128. Mundutik atera: Gco II 2. Bv AsL 94. Inza Azalp 152

adib: beneditano iz./adj. Ipar. Beneditarra. Belokeko Aita Beneditanoen laguntzarekin. Atera zen mundutik eta egin zen beneditano Clunyko komentuan.

mundutik atera 23: Argia 3 (“konstatazioaren mundutik atera eta aspirazioenera pasa behar genituzkeenak”), Elkar (“bere mundutik ateratzeko kapaza den estrategia bakanetakoa”), Deia 3 (“Hantxe zeuden harrizko igluak, aulki txiki eta manta zaharrekin, Jose zeltak mundutik ateratzeko erabili zituen txabolak”), Berria 6 (“Ikuspegia, egia da, pixka bat ezberdina da euskaldun mundutik ateratzen garenona eta besteena, baina beste gauza batzuetarako osagarriak izan ahal gara”), EiTB 9 (“MANEX.-(Bere mundutik aterata) Zer?“), UEU (“Sortzeko modua ere ez dakigu nondik datorkion G. Chillidari, izan daiteke modu erreal batetik etortzea, edo baita bere buru barnean daukan irudimenezko mundutik ateratzea ere”); mundutik irten 5: DiarioVasco 2, Berria, EiTB 2.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

mundutik atera 22: Berria 7 (“Emakumeak lan mundutik atera eta beren bizitza amatasunean oinarritzeko nahia agertzen da maiz”), Asisko Frantzizko 5 (“Frantzisko ez da mundutik ateratzen, "mundu bat" uzten du, injustizia eta bazterketa sortzen zuen sistematik ateratzen da”), Elizen arteko Biblia 4 (“eta mundutik atera, gaizkiak adimena nahastu eta engainuak arima lilura ez ziezaion”), Oskar Arana (“Deitore, heriotzari mundutik atera gaitzan uzten dion munduarengatik.”), Xabier Olarra (“bestearen gorputz eta arimaz lehenbizikoz jabetzea, eta laguna, berentzat bakarrik izan dadin, mundutik ateratzea”), Iñaki Arranz (“Alfabeto osoa luze iritzita, gutxiagorekin ere ase gaitezke, letren mundutik atera gabe: bokalen hurrenkera dugu horretarako, hau da a, e, i, o, u.”), Paddy Rekalde (“Egun hauetakoa izango duk... aitarenak nire mundutik atera naik...”), Iñaki Heras (“Garaturiko munduak bere irabaziak azpigaraturiko mundutik ateratzen dituela esateak”), Anjel Lertxundi (“Askotan esaten zion bere buruari ez zuela mitologiako erregeak bezala bere gustuko emazte bat zizelatzeko eskubiderik, baina, hala ere, bere heziketa guztiz arrazionalak ezin zuen eragotzi oldartzea eta zakartzea eleen mundutik ateratako emaztearen xalokeria buru-buztanik gabeko haiekin”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

eraikuntza librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia, eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa mundu sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: MUNDUTIK JOAN, PARTITU, ALDE EGIN, ALDATU, ALDENDU. a) Irse del mundo, morir. Tr. Documentado en todos los dialectos desde Lazarraga. Biok ondo izango gara / mund[u]an garan artean, / paradisu erreinuan / mundutik goazenean. Lazarraga (B) 1204v. O dohatsu mundutik partituak. EZ Man II 96 (44 ioan zen mundutik, 90 alda dadin mundutik). Hainitz arima ioan direla mundu hunetarik herstura handitan. SP Phil 373 (He 377 goan bide dire mundutik). Noan gero mundutikan / plazer duzun orduan. Arg DevB 140 (226 mundutikan partitzen). Zoaz, zure bidean, anima kristaba, mundu onetatik irten zaite. Cb Eg III 267. [Gauden] arimak garbirik, / nuiz nahi phartitzeko mündü huntarik. Etch 654. Mundu huntarik goan zare / haiñitz gauza ikhusi gabe. Gy 28 (168 mundutik partitu). Nigar eta heiagoraz / phartitu dira mundutik. Balad 243 (226 mundutik joan). [Urjola andiokaz] etxat bada atsoa aldendu mundutik? AB AmaE 271 (220 mundutik juan). Gizona beldur zen bai, [...] mundu zahar honetatik alde egin beharrez. Mde HaurB 95. Amak etzuela batere diru ukan mundu honetatik alde egin zuenean. Arti Ipuin 56. Arrazoi txarrik gabe joana da mundutik. JAzpiroz 221. Iñok be gura ez dau / mundutik aldetu. Ayesta 100. Ai, zer hutsa egin duten gure etxaldettoetan aitatxi hori bezalakoek mundutik joaitean! Larre ArtzainE 48. Deus gutxi uzten dugu hemen gehienok, mundutik aldegitean. MEIG VII 67. v. tbn. Mundutik joan: Tt Onsa 97 (79 m. partitu). Gç 90. Lg II 187. Ub 216s. AA II 66. Dh 231. Bordel 108. PE 116. Arr May 118. Jnn SBi 95. Arrantz 144. Noe 41. Const 36. Or Tormes 121. Tx B I 53. Ir YKBiz 437. Iratz 69. SMitx Aranz 145. NEtx LBB 88. Uzt Sas 130. Xa Odol 343. Mundutik partitu: Ax 560 (V 358). Monho 82. JesBih 458. Mattin 104Aingerurik ez mundu hunetarik berzerat ioan diraden sainduetarik batre eztugula inbokatzeko. Lç Ins E 2r. Batzak süiaz, [...] bestiak uhuñkeriaz mündü huntarik bestialat juan izan dira. Mst I 23, 7 (SP hil). Aita-ama-maiteak, zertako mundutik / zerurat guan zineten ni hemen utzirik? Elzb Po 180 (tbn. en Arb Igand 136). Arimea mundurik / doianean bestera / ez etorteko atzera. Azc PB 265. v. tbn. It Fab 228. Elsb Fram 145.b) Apartar(se) del mundo. Mundutik alde egiñda basamortuban bizi [izatia]. JJMg BasEsc 76. [Mariak aldatu zituen] mundutik erlijiora. Arr May 190

adib: mundu 3 iz. Bizi garen planeta. Ik. lur. Mundua Elkanok inguratu zuen. Europan eta mundu guztian. Munduan barrena ibiltzeko. Bizi garen oraingo mundu honetan. Mundu guztiko langileak. Munduan diren euskal hiztegi guztiak. Gogoeta hutsen erreinutik kanpora, mundu zabaleko gauza gogor trinkoetan. Beste mundua: geroko bizitzaren egoitza. Mundutik joan: hil. Mundura jaio (Ik. munduratu). Dohatsu da Kristo gure Jauna munduan sartu zeneko eguna. Ni mundu honetara sortu nintzen Abenduaren 26an. Gaztaroan, artean munduan sartu gabeak izaki, paradisu bat bezala azaltzen zaigu bizia. Bakarrik munduan. Mundu-mapa. // adib: ba4 Hizkl. Adizki trinkoari aurretik lotua jartzen den baiezko partikula. (Esaldiaren galdegaia baieztapena bera denean, edo adizki trinkoa esaldiaren hasieran doanean erabiltzen da). Nahikoa esan duzu eta banoa. Badator Gabon eguna, badator Gabon gaua. Memento batez uste nuen banindoala mundutik. Badakizu zer erantzun didan? Oraindik toki gehiago ere badago. Banuen astakume polit bat, oso maite nuena. || (ote, omen eta kideko partikulen aurrean). Ba ote dakizu? Ba al da inor elizan?

mundutik joan 5: Argia, Deia 2, Berria, EiTB; mundutik partitu 1, Argia; mundutik aldendu 27: Berria 20, EiTB 3, Argia 2, Jakin, Elkar.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

mundutik joan 3: Itxaro Borda, Joan Mari Irigoien, Hasier Etxeberria; mundutik aldendu 7: Berria, Asisko Frantzizko 2, Hasier Etxeberria, Xabier Olarra, Imanol Zurutuza, Joseba Urteaga; Ez dugu aurkitu mundutik partitu formarik.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib.: mundutik joan / HiztEn: AS: mundutik joan / LurE: adib.: mundutik joan / ElhHizt: AS: mundutik joan / EskolaHE: adib.: mundutik joan

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia, eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

adibide gisa ematekoa, mundu sarreran.

Forma baten adiera(k)

hil.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa mundu sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

mundu sarrerari dagokion azpisarrera.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

banoa munduz mundu.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-zale.