Euskaltzaindiaren Arauak

Cuculus sp. eta Clamator sp. / AS: kukuak jo, kukuak makur jo, kukuak oker jo, kuku(-)bala, kuku(-)belar Aquilegia vulgaris, kuku egin, kuku jo, kuku-lore 'kuku-belarra', kuku(-)praka Digitalis purpurea, kuku(-)sagar.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

kuku egin, kuku jo, kuku-bala, kuku-belar, kuku-lore, kuku-praka, kuku-sagar, kukuak jo, kukuak makur jo, kukuak oker jo.

Landare eta animalien taxonomi izena

(ik. Izendegia): Cuculus sp. + Clamator sp.; kuku (arrunt) : Cuculus canorus; kuku mottodun : Clamator glandarius.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-bala.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

kuku.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: Aquilegia vulgaris.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-belar.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

kuku.

Landare eta animalien taxonomi izena

Aquilegia vulgaris.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Esapideei dagokien sistematika

egin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

kuku sarrerari dagokion azpisarrera.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Esapideei dagokien sistematika

jo.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

kuku.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: 'kuku-belarra'.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-lore

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

kuku.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-sagar.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

kuku.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: Digitalis purpurea.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-praka.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

kuku.

Landare eta animalien taxonomi izena

Digitalis purpurea.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Esapideei dagokien sistematika

jo: -k erg.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

kuku.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Esapideei dagokien sistematika

jo.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

kuku.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Esapideei dagokien sistematika

jo.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

kuku.

Euskaltzaindiaren Arauak

kukuarazi, kukuaraz, kukuarazten. Ipar. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

kukuarazi, kukuaraz, kukuarazten.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-u(tu)+a-.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

kukubilka, kukubilkatzen.

Aditz-erregimena

da ad.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

kukubilko jarri, kokorikatu.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

adlag.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

kokoriko.

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

kukulu 'gailur' adierarekin 3 ager. (IE 1, EB 2); kukuilu formak ager. bakarra du, es 'cogollo' adierakoa, B.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

AB38: kukulu 'cáliz'. HiztEn: kukula "iz. (Ipar.) 1. Zerbaiten goialdea, gailurra (...). 2 Gandorra"; kukulu "iz. Zenbait landare kultibatuk (adib. letxuak, azak) barnealdean oso garatua duen begi nagusia". LurE: kukula "iz. Zerbaiten goialdea, gailurra. // Gandorra".

Sektore jakin bateko informazioa

Miel Loinazen oharra: "kukulu formak hartu duen gaztelaniazko 'cáliz de la flor' adiera Diálogos guipuzcoanos y vizcainos, Dialogues labourdins et souletins liburutik jaso zuen Azkuek (obra honetan kukulu-ren baliokide bezala ematen diren ninika eta kokots-i ere bere hiztegian adiera bera ematen die, eta berari jarraituz, aipatutako hiztegigileek ere bai. Horrela, hurbiltasunezko itzulpena den horretatik termino tekniko bat ateratzen da). Ondorengo hiztegigileek (Lopez de Mendizabalek, Lhandek, Mujikak, Retanak eta Kintanak) Azkueren hiztegian emandako adiera hori jaso dute. Ordutik forma hau termino espezializatu moduan erabili izan da (Ibiñagabeitia, P. Alkain, Aranzadi-Jakin: Natur Zientziak Hiztegia,...)".

Jatorrizko forma

kukula, -u.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. 'zerbaiten goialdea'.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

zerbaiten goialdea.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

Kategoria

adlag.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

kukuka.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

izond.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

kukul, kukultzen.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Forma baten adiera(k)

1 ezkutatu, desagertu. 2 uzkurtu; kikildu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

kukula (eta arto kukula 1) 5: Arch Fab ("Zuhain baten kukulan jarririk, bele jauna zagon gazna bat moskoan"), Hb Egia ("Oro beira daudelarik, heldu da uso bat, eta yartzen da karrosaren kukulan"), Zub ("Behin Manex arto kukula mozten ari zelarik alorrian, urbiltzen zaio adixkide min bat"), JE Ber ("Goien-goienean, nun ere baitzuen hunkitzen zeru urdina, erranen zinuten elhurra harro-harro zela metatua, meta bakotxari zatxikola kukula zuri, biribilean ozkatu bat"), Erkiag Arran ("Eta eguzkiaren goiztar izpi epeletara lorak zutik arrotuaz, kukulak ideki ta pipillak edatuaz lurrin goxo eskeinka ari izaten diran bezela, lili eder orbanbage mardul guri ziran urre-biotz bi aek ere, alkarren argi-izpira, alkarren berotasunera idekiten asi ziran"). Ik. OEH argitaratuan, gainera: Prop 1893 ("Jo zuen beraz olha gure bihotzak, Futunako bizkar eta kukula zutak urhunean ikhustearekin"), Ibiñ EG 1951 ("[osto orlegiak] txol edo atz-andel baten irudiz: kukulkiak deritzate. Txol edo titare osoari, berriz, kukula"), Herr 16-10-1958 ("Pleini ziren arrazoinekin laborariak merkatutik merkatura kolpez gora-beheratzen zirela sal-erospenak, berena frangotan arras behera edo ezin sal eta erosi beharra gaineko kukulan"); küküla : ArmUs 1896 ("Arrolako küküla üngüriala bildü zütian [...] tropen ondarrak"), eta Eskual 3-12-1909 eta 11-4-1913; kukulu (eta lore-kukulu 1, kukullu 1) 5: Ur Dial ("Loriaren urunagaz egiten dabe loreari argizaija, eta eztija loriaren kukulutik ateraten daben ezkotasunagaz"), Or Poem ("Kukulutik zerbait jalki zaio"), Zait Plat ("Uda erdiko sargori bero garbian, erleak lore-kukuluan bezala, entzuleak oro ixil ziran, sofista mintzo zanean"), Lf in Zait Plat ("gutik uste izan dutela gure mintzairea on zitakeela kukulu hortarat eta hedadura hortarat heltzeko"), NEtx LBB ("Loreak irri dagi bere kukulluan"). Ik. OEH argitaratuan, gainera: Herr 3-4-1958 ("Horra orai Khrouchtchev Staline berri baten pare jarria, bere erresumako kukuluan!"), EgutAr 1-5-1962 ("San Pedro inguruan, arto-kukulua ez urtengo bai urtengo", "Kukulua kenduneiko artaburuak gorde azitarako"), eta aip. Ir in Onaind MEOE, SoEg Herr 20-1-1966; kukuillo 2, ES ("sarthu zen Pirineoaren athekan zeinaren kopeta kukuilloan eskualdunak estrosada preparaturik ekhin baitzitzaizkon gibeleko tropelari", "gizonaren adimendua dohakeen kukuillorik gorenera eta garraiterik xutenera hedatzen eta hegaldatzen da").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

kukuillu 1, Onaind ("Kukuillu ta lore bakun biak egin dagie ortuari onen aokadarik leun gozoena"); kukula 3, Eskual 1905 ("Orai lehen bai lehen behar dazkogu khendu buruaz gainak, kapetak, edo kukulak"), X. Kintana ("Kostaldeko hondoetan bizi diren neurri handiko espezieek enbor lodiak izaten dituzte, zenbait metrotako hostorrizko kukuletan amaitzen dutenak"), A. Ugidos ("Gauerdia zen, eta zuhaitz zahar eta erraldoietako kukuletan haize ekaiztsu batek orroe egiten zuen"); kukulu 1, SoEg ("Gizona izanki kukuluan")

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

kukula : HiztEn (1 zerbaiten goialdea, gailurra; 2 gandorra), LurE (zerbaiten goialdea, gailurra; gandorra); kukulo : AB50 (agujero); kukulu : AB38 1 (cáliz), HiztEn (zenbait landare kultibatuk —adib. letxuak, azak— barnealdean oso garatua duen begi nagusia), Euskalterm 1 (cogollo) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

kukula : EuskHizt (zerbaiten goialdea, gailurra; gandorra), ElhHizt (1 cumbre, cima, punta; 2 copa de un árbol; 3 cresta, penacho), HiruMila (1 copa de árbol; 2 capullo; 3 cresta; 4 cima, cumbre), EskolaHE (zerbaiten goialdea, gailurra; gandorra), Casve EF (küküla: 1 huppe; 2 crête de coq; 3 sommet de plantes, montagne...), Lh DBF (1 sommet, cime, faite; 2 bourgeons; 3 rejeton du chou; 4 bouton de fleur; 5 huppe; 6 crête du coq), DRA (1 copa de árbol; 2 cresta; 3 cima, cumbre; 4 tope, extremidad; 5 penacho; 6 escapo de berza), PMuj DVC (1 copa del árbol, capullina, carrujo; 2 copete, moño, penacho de aves; 3 corota, cresta de gallo; 4 punta del maíz, del rosal; 5 capullo, yema, renuevo, botón de las flores, abollón; 6 escapo, bohordo, bretón, escapo de la berza; 7 culmen, cumbre; 8 cabeza, craneo); kukulu : ElhHizt (cogollo de la lechuga, berza), HiruMila (cogollo), HaizeG BF (crête), DRA (1 copa del árbol; 2 cogollo de berza, lechuga; 3 cáliz de las flores; 4 extremidades del pámpano de la vid; 5 tallo del maiz; 6 cumbre, cúspide), PMuj DVC (1 tallo superior del maíz, mequicote; 2 cogollo de berza, de lechuga; 3 cáliz de la flor; 4 punta, cima, cumbre, vértice, cúspide; 5 cenit, lo más alto; 6 cabeza, craneo) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

Bot. // EBBk bigarren itzulirako utzia.

Euskaltzaindiaren esku utzi da forma erabakitzea

tradizioko adierakoarentzat, aski izan liteke kukula arautua; kukulu hau, berriz, 'zenbait landareren bihotza...' adierazteko egokia izan liteke.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

adlag.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Forma baten adiera(k)

kokoriko.

Euskaltzaindiaren Arauak

Amanita ovoidea.

Landare eta animalien taxonomi izena

Amanita ovoidea.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Maiztasuna

g.er.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Maiztasuna

g.er.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: + / HiztEn: AS / LurE: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

Kategoria

adlag.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Maiztasuna

g.er.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: kukurruku egin, kukurruku-eztul, kukurruku jo .

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

kukurrukuka.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

egin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

kukurruku sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: adib. / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

jo.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

kukurruku sarrerari dagokion azpisarrera.

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

gandorra.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan kukurutx ("[G-bet], insectillo que se redondea como una bola cuando se le toca" A), eta kukurukutx-eztul sarrerak (JAIraz Joañixio: "Laurogei urtetan ospelak? Oraindik kukurutxeztula ta txitxareak sortuko zaizkitzu").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

kukurutx 3: Elhuyar ("Sintomak eta biologia: Kukurutx honen banako helduek ezkutu edo oskol txiki batekin estalita daude, emearena biribildua eta arrarena luzanga izanik"), J. Errekondo 2 ("Kukurutxa. Era askotako kukurutxak daude. Lapa antzeko oskol baten azpian babestuta bizi eta ugaltzen da"); kukurutx australiar 1, Elhuyar ("Zitrikoen kukurutx australiarrari aurka egiteko Novius cardinalis marigorringoa erabiltzea").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

kukurutx : HiztEn (Zool. isopodoen ordenako krustazeo lehortarra, harri eta orbel azpian bizi dena...), LurE (Zool. isopodoen ordenako prozelionidoen familiako lurreko oskoldun txiki azpi-zapala [Porcellio scaber]...), Euskalterm 5 (hauetan itsas k., k.-gorri) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

kukurutx : ElhHizt (cochinilla — de humedad), HiruMila (Zool. cochinilla — Armadillidium vulgare), EskolaHE (Zool. isopodoen ordenako oskildun txiki azpi-zapala [Porcellio scaber]...), PMuj DVC (G porqueta, cochinilla, milpiés, grana); kukurutx eztul : PMuj DVC (ANG coqueluche, tos ferina) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Landare eta animalien taxonomi izena

Armadillidium vulgare.

Euskaltzaindiaren Arauak

kukuso Sin. arkakuso / AS: kukuso(-)belar Plantago psillium.

Sinonimoa(k)

Sin. arkakuso.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

kukuso-belar.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: Plantago psillium.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-belar.

Landare eta animalien taxonomi izena

Platago psillium.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

kukuso.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

kukustu 3, Mg PAb (adib., "Lino astozapinduba (...) samurtuten dabee igortzijak emonaz ta gero isten ditube otzaran kukustuta", "Kukusturik dagozan lino gijaubak, daruez barriro txarrantxara").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

kukustu : HiztEn-LurE (lihoari kukutsak kendu) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

kukustu : EuskHizt (lihoari kukutsak kendu), HiruMila (doblar y formar moña, hablando del lino), ElhHizt (quitarle al lino esa especie de copete, cresta o moño que se forma al doblarlo), EskolaHE (lihoari kukutsak kendu), DRA (doblar y formar moña, se dice del lino), PMuj DVC (1 moña de lino; 2 encopetar, formar copete, elevar en alto; 3 acopetado, a) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, XarHizt, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

A.Urrutia: "kukustu / kukuts. Bai batak eta bai besteak ere tradizio luzea dute, batik bat, Bizkaia aldean; horren adibideak, besteak beste, MOGELen Peru Abarka lanean aurki daitezke: "Txantxariak ditu txarrantxan iminten, kukutsak kendu eta erbatz baga izten"; "Kukusturik dagozan lino giauak daroez barriro txarrantxara"". // BAgiriak (1998-03-27): "Hurrengo itzulirako utzi dira [...] kukustu / kukuts".

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

kukuts/kukustu, kukusten.

Kategoria

du ad.

Forma baten adiera(k)

lihoari kukutsak kendu.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Forma baten adiera(k)

lihoari, bihurritzean, ateratzen zaion gandor modukoa.

Euskaltzaindiaren Arauak

kukutu, kuku(tu), kukutzen. Ipar. da/du ad. 1 'estali'. 2 'ezkutatu, gorde'.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

kukutu, kuku(tu), kukutzen.

Ahoz erabilia, nahiz testuetako lekukotasunik ez duen

ahozko erabileran ezaguna da, eta onartzekoa, testuetan behin bakarrik jaso den arren.