Euskaltzaindiaren Arauak

AS: hemendik aitzina, hemendik aurrera, hemendik hara, hemengo, hementxe.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: hemendik, hemendiko .

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

hemendik aitzina, hemendik hara, hemendik aurrera, hemendik(ak)o, hemengo, hementxe.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

IK. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Atzizkien araberako erabakiak

-tik.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

hemen sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

adlag.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

hemendik alde egin zuenean; hemendik berrehun urtera.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

emendiko (eta emetiko 1, ortik emendiko 3) 8 dira: AB AmaE (Bizkaian nik entzunda / emendiko gauzak"); A BeinB 2 ("Iaungoikoaren gomuta eztan gizona, Txanton bera baiño bere ortik emendikoagoa da", "Gure auzoko dirudun ori, zelan alangoa ta bada-ezpadakotxua ta ortik emendikoa ta guztia bearrekoa dala batzuk esanarren, euskaldun garbia ta euskaldun garbien semea dozu"); A BGuzur ("On neure sanjia, esan euen Abadeak, eta ortiko ta emetiko ingurumari guztiek arakatu eragin ostezan"); Enb ("Bidasoz andikuak Iruñara duaz; Emendikuok bere Iruñara guaz"); Ldi IL ("Bi urtez bein, edo, Eusko-Ikaskuntzak, Bidasoaz andiko ta emendiko euskotar guztiok batzarre aundi batera deitzen gaitu"); Zait Plat ("Emendiko lerroak, diozu, izango lukeaka zortzi beserdiko azala, lau elkarren besteko eginak balira?"); Erkiag BatB ("Eta epaillearen bizarra ez izan ortik emendikoa"); hemendikako (eta han-hemendikako) MEIG 2 ("Gainera, gure ustez, edozein belar-pila ez da meta, ezta han-hemendikako idazlan sorta ere aldizkaria", "Honako hau, ordea, Laborantzako liburu hau, ez da bestetarik hartua, handik eta hemendikako maileguak izango dituen arren, zalantzarik gabe").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

(h)emendiko (eta an-emendiko 1) 7 aldiz jaso dira: K. Enbeita ("Bere gaiak auetxek: iritziak, kritikak, sujerentziak; an-emendiko berriak, elkarren lanen berri, liburu berrien kritika, zabalkundea t. a."); A BeinB (sarreran: "Zuk modu askotara, ezin obeto ta sarri erakutsi dauskuzu Bidasoatik onanzko euskaldunoi beste alde orretakoak dauskuen maitetasuna; nik, ortikoai emendikook dautsegunaren ezaugarritzat, gaurrarte ezin ezer agertu izan dot"); Ldi (OEHko testuinguru bera); Agur 1974 ("Ekin ta aurrera, mutillak! Emendikuok ezin doguna zuok al dozue-ta"); EAEgut 1995 2 ("Aita Larramendi izan zan Bidasoz emendiko literatura sortuarazo ta bultzatu ebana", "Bidasoz emendiko euskalzaletasuna biztu dauan sua"); E. Zabala ("Esan dezakegu, Bidasoaz hemendiko euskal literatura nolabait sortu eta bultzatu duena, Larramendi izan dela").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

hemendiko : DFrec 1 ("mugaz hemendiko iparraldeaz ari gara"); Euskalterm 1 (citerior) // Ez dugu aurkitu ap. AB38; AB50; HiztEn; LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

emendiko : PMuj DVC (citerior, de esta parte, de aquende; eta -emendiko: cis-); hemendikako : EuskHizt (adib.) // Ez dugu aurkitu ap. ElhHizt; EskolaHE; HiruMila; Lur EG/CE eta EF/FE; Casve EF; HaizeG BF; Lh DBF; DRA.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

EBB (1997-05): hemendik(ak)o azpisarrera hurrengorako utzi da.

Tradizioko erabilerek bermatzen dute

-ka- gabea da hedatu-erabiliena.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-ka-: tikako/tiko.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

hemen sarrerari dagokion azpisarrera.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: HEMENGO ALDI ¿Tú (vosotros) por aquí?. "Ze, hemengo aldi? (AN-5vill, B, BN-arb, S)" Gte Erd 159. "Ze, emengo aldi duzu? (BN-arb, S)" Ib. 232. Ñe! Hemengo aldi zuk egun? Zato barnerat... JE Bur 66. To, Martin! Hemengo aldi? Jar zaite, othoi! Barb Sup 10. Emengo aldi, Sebastian? Etxde JJ 78. Agur, agur! Hemengo aldi? Zerb Azk 39 Berandu da-ta luzaro ezin / izan nik emengo aldi. EA OlBe 65. Ameriketan bi aldi egiñak ditu, ta biak artzaintzan. Auek idazterakoan, emengo aldi du. A. Zavala in Auspoa 77-78, 271.

hemengo aldi 2: EiTB (“Izan dituzun gaixo gutxi horietakoren bat ez zen ba hemengo aldia eginda joango?”), Argia (“Uharte hau bestetxe zuten euskaldun arrantzale haiek beste bestetxe zuten Islandiako sumendiaren purrustada dela-eta, hemengo aldia ia astebete luzatu zaigu”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

hemengo aldi 6: Juan Garzia 2 (“Nagusi, badaki nor dabilen hemengo aldi?”), Aingeru Epaltza 2 (“-Edu, hemengo aldi?”), Eneko Bidegain (“Zer, hemengo aldi - galdegiten dio ostalariak, baitzuen aste andana bat ez zuela ikusi”), Joxe Austin Arrieta (“Zer habil, gizona, hemengo aldi?”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: 0; Adorez: 0; Labayru: 0;

[hemen] hemengo adj. Ik. hemendiko. Hemengo arazoetan. Hemengo edozein baserritar. Hemengoak eta kanpokoak. Ni ez naiz hemengoa. Hemengo aldia: mundu honetako bizitza. [aldi] 6 iz. (Dagokion sintagmak -ko atzizkia hartzen duela). Egonaldia. Laster bukatuko duzu hiriko aldia. Hemengo aldia egin duzu (Ik. aldia egin). aldia egin (bere, neure eta kidekoen eskuinean). Bere (neure...) garaia bete, aldia bete, bere (neure...) egitekoa edo eginbeharra bete edo bukatu. Udak egin du bere aldia, lekua utzirik udazkenari. [hemen] hemengo aldi interj. Norbait ikustean, neurri batean harridura adieraziz-edo, agurtzeko erabiltzen den esapidea. Hemengo aldi, Sebastian? To, Martin!, hemengo aldi?, jar zaitez, otoi!

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Esapide idiomatikoa da eta azpisarrera gisa erabiltzekoa.

Teknizismo hiztegi honen mailari ez dagokiona

Erabat ezabatu adibidea eta azalpena, lehendik ere jasoa dagoelako azpisarrera gisa hemen sarreran. Baina komeni lehendik dagoen azpisarreran orain adibide azaldu den hau adiera berri gisa gehitzea eta kategoria berria ematea, definizio eta guzti.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa hemen sarreran.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa aldi sarreran ere.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

emengotar G 2: Tx B II ("Gau ta egun antxika dago / gure Kantabri ederra / alde batea naio nuke / ezpanitz emengotarra"), Zait Sof ("Luzaroago ederretsi bear dizkiñat beko illak, emengotarrak baño"); Ik. OEH argitaratuan, gainera, Prop 1902: "Hemengotarrak, gauza mota guzietako, multzokatuak edo kofrariakatuak dire"; eta ementar Goen Y 1934: "Nere etxetarrak estutasunean utzi ditut; eta ementarrak ere ala arkitu".

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

(h)emengotar 2, G-IE: E. Agirretxe: "emengotar izango dan Eliz orren, Erri onen salbamen eta Erri onek osotu bear duan egiazko nortasunaren alde"; Aginaga: "Orain zortzi urte duelarik, Mirande-k izkiriatu zuen, Europa-ri laudorio eginez: 'Oriente-ko doktrina,(...) Europa hunetan erro hartzekotan, hemengotarren Weltanschauung bereziari egokitu behar zaio, nahi ala ez'".

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

hemengotar : HiztEn (bertakoa, toki honetakoa) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

emengotar : DRA (el que es de aquí; Txirrita aipatuz); hemengotar : EuskHizt (1902; cf. hementar 1934; hemen jaio edo, hemengo pertsona), HiruMila (iz. eta izlag. autóctono de este lugar), ElhHizt (natural - de aquí, de este lugar), DRA (natural de aquí) // Ez dugu aurkitu ap. EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Proposatua du lantaldeak bigarren itzulikoetan: «izond. eta iz. g.er.»

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak

Kategoria

izond. eta iz.

Maiztasuna

g.er.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Atzizkien araberako erabakiak

-xe

Deklinabidea

EGLUren eskutik argituko dira deklinabide-auziak (cf. hementxeko/hemengoxe, etab.).