Euskaltzaindiaren Arauak

AS: handik hara, handik hona, han-hemenka.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: handik, hango, han hara(t), han-hemen, han-hor, han nonbait .

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

handik hara, handik hona, han-hemenka.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: HAN EDO HEMEN Aquí o allá, en alguna parte. An edo emen biltzen dirala jaietan mutillak. AA CCerac (ed. 1823), 186. Ha! eta nork ahal erran / Eztela izatu sekulan / Han edo hemen otsorik / Desiratu dukeienik / Zikiro ofizioa? Gy 267. Bai eta egin araziko egun guziez, han edo hemen, krimarik beltzenak. Elsb Fram 183. Bazitazkela, han edo hemen, asko herritan, burraso zenbait, beren haurrentzat eskolan erlisionerik nahi etzuketenak. HU Zez 110. Ikastolan ezpazan, ikusten zan an edo emen, bere liburu edo iraztiak eskuetan ebazala. Echta Jos 239. Xixtez han edo hemen hartako doia ikusia baiginuen ordean. JE Bur 95. Han edo hemen bere laguntza galdetzen baitute edozein lanetako. Zub 21. San Iñazioren santu-gogoak bazeraman berekin naiko egur-pilloa, gero an edo emen, zan tokian zala, su-emateko. SMitx Aranz 155. Han edo hemen kukuak makur jo zioketen. Zerb Azk 9. Bethi arrangura, han edo hemen min, ezin kurri. JEtchep 98s. Tipitik, an edo emen, agertu izan ditut lanxka batzu. Larz in Alzola Atalak 118. An edo emen konpromisua ebela. Gerrika 193. Bada, haatik, beste zerbait aldez aurretik [...] oihukatu nahi nukeena, ea han edo hemen oihartzunik sortzen ote duen. MEIG IV 110

han edo hemen 710: Aizu 4, ElCorreo, Deia 36, Elkar 2, Consumer 31, HABE, Berria 334, EiTB 51, Euskaltzaindia, Jakin 36, Karmel 7, Argia 135, Laneki 4, Erlea 15, DiarioVasco 41.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

han eta hemen 339: Herria, Berria, Joan Mari Irigoien, Txillardegi, Julen Gabiria, Patziku Perurena, Txiliku, Karlos Linazasoro, Bernardo Atxaga, Marzel Etxehandi…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Oso erabilia eta jasotzekoa han eta hemen eta han-hemen formak bezala.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa han sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

(h)an nonbait (eta -u-) segidako 18 ager. jaso ditugu: B 1 (Erkiag BatB: "Ba eban Gabontzak an nunbait zer egokia ereti aretarako"); G 3 (Moc Damu: "neri kanta-papelak ekartzen dizkidatenean, goizero ganadubak zaindutzen nagon bitartean jardungo naiz buru-belarri aiek ikasten, eta nola buru aundiya baitetan, berialaxen ikasiko ditut; nola naire bi illabete igaro orduko an nunbait, eta gero zuretzat izango dira"; Lek SClar: "Itzal gutxiko koplatxo au, berriz esanda ere, an nunbait XIII, XIV, XV gizaldian sortua izatea merezi luteken aietako bat da"; Berron Kijote: "Nere miñ-oldearen oiartzun trixteak ez dituzte entzungo Tajoko ondarrek ezta Betis famatuaren olio-arbolek ere; an nonbait zabalduko bait-dira arkaitz-gaiñetan edo-ta zoko-unetan, mingaiña geldi eta itzak bizi-bizi"); IE 12 (Barb Sup 6, adib.: "han nunbait, lurrean edo... nunbait", "herriko mera egin zuten, han nonbait Garazin", "Eta horra non, han nonbait, Ahatsako bidean, bertze irrintzina bat eraikitzen den samina", "Eta huna non, han nonbait, Aphat-Ospitaleko kasko hartan, entzuten duen irrintzina bat gaitza!"; Etcham: "Beste gizonak ere ohartu Han nunbait zerbait bazela"; JEtchep: "Bat-batean, han nunbait, urrun, garrasia karats bat, emazte garrasia bat: hel!"; Larz Iru: "Mendian pekatuko dukalarik, bakarrik han nunbait galdua, zazpi aldiz oraino, nik erabili gogoeta berak eginen dituk!"; Ardoy SFran: "Azkenean Larunbat Saindu bat iragan ondoan urruneko urarte baten bakean, han nunbait!"; Lf ap. Zait Plat: "Platonek ez du holakorik aipatzen: Aristotelek errana gatik, ez du iduri haren erakasleak airean utzi dituen, han nunbait, ideia famatu hoik"; Xa Odol: "Askotan, gu etxeratu gabe, ahantziak izaiten zitaizken guk han nonbait kantatu pertsuak"); EB 2 (MEIG: "Euskarak bere garbitasun hartan iraun zezakeen Paradisuko hizkuntza zeino, baina Lur-paradisua utzi genduenez gero, han nonbait, Phison, Gehon, Tigris eta Euphrates hibaien inguruan, maiztu, zarpildu eta lohitu beharrean aurkitu da", "Han nonbait, urruti behintzat, edukiko ahal ditu Jainko urrikaltsuak!").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

han nonbait (eta -beit, nun-) 10: G 1 (B. Estornes: "Muru aldera jo omen zuan, ta an nunbait begietatik izkutatu omen zan"); IE 5 (Barb 2, OEHko testuinguruetako batean eta "... pipa hartarik kurumilka zoan kheari beha, khe hura batere ikusi gabe, begiak han nonbeit galduak"; S. Erramouspe: "Uhaitz garbia denean zelhaietaraino heltzen, / Han nunbait lear artean, ohart gabean da hurtzen"; Larz: "Artzain hori ere han bizi duk ba... han nonbait Mendialdean"); EB 4 (Hiriart-U 2: "Hamalaueko Euskaldun gerlariak, han nunbait erori zireztenak, edo nolazpait bizirik gibelerat jin zireztenak", "Eskerrak nahi ziozkaten Jainkoari bihurtu etxerat itzulirik, bai eta otoitz egin, han nunbait utziak zituzten beren lagunentzat"; I. Zubiri: "Atzerantz jo zuen isil-isilik, han nonbait, guztien mahaian zegoen euritako bat hartu, eta hezle baten zartailu gisa erabili zuen"; MEIG); hantxe nonbait EB 1: I. Azkune ("Ni harri eta zur nengoen. Lidenbrock irakaslea ere, hantxe nonbait").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

han nonbait : EuskHizt (adib., "Badoazke lasai Josetxu eta Txantxo Miamira; han nonbait, urruti behintzat, edukiko ahal ditu Jainko urrikaltsuak!") // Ez dugu aurkitu ap. HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

han sarrerari dagokion azpisarrera.

Euskaltzaindiaren Arauak

EArauak 25 (II.2.c): "Marrarekin idaztekoak [dira (...)] seme-alabak, zuri-gorri moduko elkarteak (...) han-hemen, ezker-eskuin, harat-honat (...) Ikus AAAren 2. atala".

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: AS / LurE: AS / ElhHizt: - / EskolaHE: AS

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

han sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

adlag.

Forma baten adiera(k)

han eta hemen.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

an(-)or (eta han hor) 15: Jaukol Biozk 5 (adib.: "Basetxe zuri / ta alaiak an-or / muño ta ibar zabaleran, / an-or larrean / etzanda dauden / arkume zurien eran"), Enb 2 (adib.: "Itzez, egitez, an-or, nai emen, / Goraldu beti Euzkelerrija"), Ldi 2 (adib.: "An-or, goldiozko ogean, yoan-elurte gaitzaren ondarrak nabari"), Or Eus ("An-or, ugin-tartean agertzen dira arkumeak"), Erkiag BatB ("Zaldiak, an or bedarra jaten"), Ibiñ Virgil 2 (adib.: "Igaliak zuaitzpean an-or sakabanaturik datzate"), Casve SGrazi 2 (adib.: "Han hor muthuka bethatzen / Pettarreko lür etxiak"); an(-)or(-)emen 8: Enb (adib.: "Gurago dogu ziñopak lez il / Zatiturik an-or-emen"), Kk Ab II ("Beste asko, an-or-emen ezkontzen ziran ango neskatillakaz"), Munita ("Zergatik egon bear dezute, ta noiz arte, an-or emen zuaizti batzuek jartzen asi gabe?"), Erkiag BatB 5 (adib.: "Ogia, an or emen irabazten eban"); an-or-emenka 1, Munita ("Orain bildu ditzagun an-or-emenka, nundik-nora ibilli geran eta zer ikusi degun, errez gogoraziko diguten zotz batzuek").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

han hor (eta an-or, anor) 5: KarmArgia 1934 ("Arrezkero, arkaitzuloan iñor etzan agiri; an-or lei biziz begira arren, iñor bez"), J.A. Goiria 2 (adib.: "Alde guztietan dendatxuak an-or tellatupean"), B. de Arrizabalaga ("Muino txikerdunak basetxez han hor horniduak"), Casve Bortüzale ("Han hor, alagiak gainti, errorizak / konkortzen dütü bere mondoil berde beltzaranak"); (h)an(-)(h)or(-)(h)emen 4: Karmel 1970 ("An-or-emen profeta asko agertu dira"), L. Baraiazarra 2 (adib.: "Han-hor-hemen sakabanaturik egozan abertzale-euskaltzaleak"), J. Ibarra ("Han hor hemen publikatuak").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

an-or-emen : DFrec 1 (Zer: "An-or-emen ikusten doguz baserritarrak") // Ez dugu aurkitu ap. AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

an-or-emen (B aproximadamente, por ahí, de Ceca a Meca), an-or-emenka : PMuj DVC (divagando) // Ez ditugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

han sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

adlag.

Forma baten adiera(k)

han eta hemen.

Erdaretako formak

OfQuLF: hamburger / pain rond garni d’une galette de bœuf haché || Hambourg || ville d’Allemagne // es hamburguesa / fr hamburger / en hamburger / de Hamburger.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

hanburgesa 106: Deia (“eskualdeko lau artzainen gaztak eta Lezamako ekoizle baten hanburgesak egongo dira eskuragai, jai giroan ospatuko den ekitaldian”), Elhuyar 2 (adib.: “Depresioa duten pertsonetan ere maiz ikusten da elikagai jakin batzuk jateko apeta dutela, hala nola txokolatea, alkohola, izozkia, patata frijituak, hanburgesak...”), Consumer 23 (adib.: “Ez da egokia aste berean albondigak, hanburgesak, saltxitxak eta pizza, oilaskodun nuggetak, arrainezko ziriak eta Frankfurt saltxitxak ematea“, “jogurt, moldeko edo hanburgesako ogi, fruta-zuku, saltxitxa, txokolatezko gaileta eta beste hamaikatxotan”), HABE 2 (adib.: “Gaztazko bi hanburgesa, denetarik dutela”), Berria 16 (adib.: “Ez dago sentimenduak esplotatzen dituen istorio bat asmatu eta puztea bezalako publizitaterik 98 gutun arrunt -maitasunezko gutun gehienak izaten dira arruntak- liburu batean bildu eta hanburgesak bezala saltzeko”), EiTB 45 (adib.: “Dirudienez, otordu lasterra utzi eta elikadura zaintzen hasi da eta horretaz harro dagoela azpimarratu du Britneyk: "Hanburgesak utzi eta barazkiak jaten hasi naiz" , aitortu dio ContactMusic atariari”), Jakin (“Txuletak, berriro ere, luxuzko artikulua izango lirateke, jai-eguneko kontua, hanburgesak eta big beñatak hiri handietako bitxikeriak”), Argia 11 (adib.: “Hanburgesa konpletoa aipatzen badizut? Gazta urtu ugarirekin, mesedez, eta patata frijituak alboan!“), DiarioVasco 5 (adib.: “Duela bost hilabete, hanburgesa bat eta chips edo patata frijitu batzuk erosi zituen "fast food" jatetxe ospetsu batean”); hamburgesa 1, EiTB (“Gose direnak elikatzeko ezin da neurririk gabe kamioia ireki, hamburgesak banatu eta gau ilunean ihes egin" , adierazi du Nutterrek”); hanburger 252: Consumer 196 (adib.: “Laborategian hanburgerra bera aztertu dugu, ogitarteko osoa, eta ez menuaren beste osagaiak”, “Behiki hanburger guztien haragiak ezaugarri jakin bat eduki du”), Berria 55 (adib.: “Orduan, ibilgailutik jaistera behartuko zaituzte, galdeketa egingo dizute, paperak eta baimena eskatuko dizkizute... eta taco edo hanburger sorta bat erosteko adina diru eskaini arte ez zaituzte bakean utziko”, “Ohiko txistor pintxoen ordez, begetariano eta ekologikoak diren saltxitxa eta hanburger pintxo eta ogitartekoak eskaintzen zituzten”), EiTB (“Euskal Txerria markako lukainkak eta txistorrak, Euskal Oiloa kapoiak, Berrizeko txuletak, Betizu txahalkiak, Erraldetxoak (hau da, eskuz egindako hanburgerrak)...”); hamburger 4: Consumer 2 (adib.: “Fruta eta barazkietan gehien sinesten dutenak izaki, hamburger eta antzeko jatetxeetako janariekin, izoztutakoekin eta aurrez prestatutakoekin gutxien fidatzen direnak dira”), Argia 2 (adib.: “Burger Culture on Trial liburua, zeinetan kontatzen duen Greenpeace erakundeko bi kidek MacDonalds multinazionalarekin izandako epaiketa luzea, Britainia Handian izan denik luzeena, salatu zutelako nola usatzen dituen hamburger marka horrek gezurrak eta edozein maltzurkeria konpainiaren estrategia kritikatzen dutenen kontra”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

hanburgesa 38: Berria (“Gorputz erdi biluziak esnearen, hanburgesen eta bertze hainbat elikagaien gainean mugituko dira, etzanda”), Aingeru Epaltza 7 (adib.: “Aste honetan, egunen batean goizik bukatzen baldin badut,hanburgesa jatera joanen gaituk elkarrekin”), Iñaki Zabaleta 4 (adib.: “Hanburgesa gurditxoak koipe errearen usaina hedatzen zuen kalean zehar”), Iñaki Mendiguren 4 (adib.: “Harryri hanburgesa bat erosi zion, eta plastikozko aulkietan eseri ziren jateko”), Pako Aristi 3 (adib.: “Alabak hanburgesa, sandwich eta plater nahasien argazkiei begiratzen die”), Joxan Elosegi 3 (adib.: “Dutxa izango zen agian, edo hanburgesak, edo egiazko ohe batean lo egitea, edota mantenuko gizonarekiko eguneroko harremana”), Lopez de Arana 2 (adib.: “Eta hanburgesa horiek? - galdetu zion ozenki tabernariari”), Javi Cillero 2 (adib.: “Kasinoaren goialdean utzi du aparkatuta trailerra, Ryder konpainiakoa, eta bertan jan dugu hanburgesa gaizki egin bat”), Harkaitz Cano 2 (adib.: “Elkarrekin jan dugu hanburgesa”), Iban Zaldua 2 (adib.: “Erdizka itzuli ditudan hanburgesei buruzko txantxa pare baten ondoren, emakumeari ea zer irakurtzen ari den galdetzeko eskatu dit mutilak”), Patxi Zubizarreta, Xabi Paya, etab.; hamburgesa 1, Ramuntxo Etxeberri (2 Baina, nolaz "Mac Doa" jatetxe bakarra zen ingurunean, behar izan ziren etsaiaren ahoan sartu, bertako hamburgesaren gustuaren jastatzeko”); hanburger 26: Berria 18 (adib.: “Berdelaren mamiarekin hanburgerrak ekoizteari ekin dio Bermeko kofradiak”), Herria (“Hanburger ta coca colak”), Joxe Austin Arrieta 3 (adib.: “Garagardoa edan eta hanburgerra jan, hantxe ni, gizonen artean gizon”), Oskar Arana 2 (adib.: “Gero, mahaian eseri eta hanburgerrak, atun-entsaladak eta griselan berotutako gaztazko sandwichak eskatu genituen”), Edorta Arana 2 (adib.: “Zapore-usainen onargarritasuna, hein batean, zabaltzen ari zaigula-eta (konforme: pizza eta hanburgerren monokultiboa praktikatzen duten hamaika horiek etengabe biderkatuz doaz aurrera), geroz eta aukera handiagoak izango ditugu elikagaiak elkarren artean konbinatzeko: postreetan mikaztasuna eta garraztasuna geroz eta garrantzi handiagoa hartzen ari diren modu berean, gozotasuna aurreko jakietan sartu da (entsaladetan, haragien horniduretan, etc.”); hamburger 2: Herria (“Aratseko 7 etatik goiti, mutxikoak emanak izanen direlarik, "Etxeko hamburger" edo "Etxeko hot dog", ogitartekoak lekuko mozkinekin eginak, gozatzen ahalko ditugu”), Itxaro Borda (“Sonda astunak noizbait eki egituratik kanpoko eremu bat joko balu, eta gertatuko dela sinesten dut, etereozko izakiak hamburgerra ausikiko duenean ez duela menturaz gure salbatzera etortzeko gogorik edukiko asma daiteke”).

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es hamburguesa / fr hamburger: Elhuyar: hanburgesa (Heg.); hanburger (Ipar.) / Nolaerran: hanburger, hanburges / Zehazki: hanburger / Labayru: hanburgesa / Adorez5000: hanburgesa.

Aipatua du lantaldeak, zalantzekin bigarren itzulikoetan (hamburgesa formari dagokion oharrean), eta forma hau hobetsiz x-tar osaerakoetan.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Izen propiotikoak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

a) 'Hanburgokoa' adierako hamburgar 6: L. Fernandez ("Hans eta Karl Konrad eta Johann Christof hamburgarrak [XVIII. mendean] aipa daitezke batetik"), X. Mendiguren B. 5 (adib.: "Morgan iritsi ote da? -galdetu zuen hamburgarrak"); b) 'haragi txikituzko masa' adierako hanburgar 1, I. Ugarteburu ("Ilada luzeak zeuden denean, baina txandaka egiten genuen eta bat iladan zegoen bitartean besteak hanburgarrak erostera edo txixa egitera joaten ginen"); hamburgesa 1, P. Barrena ("Gogokoen duzun jatetxera ogitarteko edo hamburgesa bat jatera zoazenean, janariarekin batera doanaz konturatu al zara?"); eta hanburgesa (eta hanburgesa-txiringito) 9: X. Gereño ("James han hurbilean zegoen bar batean sartu eta bi hanburgesa eta garagardo bat eskatu zituen") Hitza/5 2 ("Makarroiak gaztakin [...] Hanburgesa = Benetazko hanburgesa"), A. Oiarbide ("ahal izango banu hanburgesa eta prestatuta saltzen dituzten janarien moda hori dekretuz debekatuko nuke"), M. Landa ("Eta geroztik, nik betiko txorizo bokatak eta hanburgesak lortu nituen"), X. Mendiguren E. ("Ongi da, baina inoiz ikusi al dituzu bi kilo hanburgesa?"), M. Zubiaga ("beisbol-txanoa eta hanburgesa gizarteratuko duen giza eredu bakarra sortzeko ahaleginetan dabiltzala"), J. Gaztelumendi ("erretiluan itsatsitako hanburgesa arrosa bi haiek"), I. Irazabalbeitia ("Hor aurreko hanburgesa-txiringitoan egiten diat lan eta aspertu alditan zulo honetara sartzen den jendeari begira egoten natzaiok"), hanburgeseria 1, J.A. Sagastizabal ("Egiten egundoko lana ematen duen hanburgeserietako saltsa").

hanburgesa 106: Deia (“eskualdeko lau artzainen gaztak eta Lezamako ekoizle baten hanburgesak egongo dira eskuragai, jai giroan ospatuko den ekitaldian”), Elhuyar 2 (adib.: “Depresioa duten pertsonetan ere maiz ikusten da elikagai jakin batzuk jateko apeta dutela, hala nola txokolatea, alkohola, izozkia, patata frijituak, hanburgesak...”), Consumer 23 (adib.: “Ez da egokia aste berean albondigak, hanburgesak, saltxitxak eta pizza, oilaskodun nuggetak, arrainezko ziriak eta Frankfurt saltxitxak ematea“, “jogurt, moldeko edo hanburgesako ogi, fruta-zuku, saltxitxa, txokolatezko gaileta eta beste hamaikatxotan”), HABE 2 (adib.: “Gaztazko bi hanburgesa, denetarik dutela”), Berria 16 (adib.: “Ez dago sentimenduak esplotatzen dituen istorio bat asmatu eta puztea bezalako publizitaterik 98 gutun arrunt -maitasunezko gutun gehienak izaten dira arruntak- liburu batean bildu eta hanburgesak bezala saltzeko”), EiTB 45 (adib.: “Dirudienez, otordu lasterra utzi eta elikadura zaintzen hasi da eta horretaz harro dagoela azpimarratu du Britneyk: "Hanburgesak utzi eta barazkiak jaten hasi naiz" , aitortu dio ContactMusic atariari”), Jakin (“Txuletak, berriro ere, luxuzko artikulua izango lirateke, jai-eguneko kontua, hanburgesak eta big beñatak hiri handietako bitxikeriak”), Argia 11 (adib.: “Hanburgesa konpletoa aipatzen badizut? Gazta urtu ugarirekin, mesedez, eta patata frijituak alboan!“), DiarioVasco 5 (adib.: “Duela bost hilabete, hanburgesa bat eta chips edo patata frijitu batzuk erosi zituen "fast food" jatetxe ospetsu batean”); hamburgesa 1, EiTB (“Gose direnak elikatzeko ezin da neurririk gabe kamioia ireki, hamburgesak banatu eta gau ilunean ihes egin" , adierazi du Nutterrek”); hanburger 252: Consumer 196 (adib.: “Laborategian hanburgerra bera aztertu dugu, ogitarteko osoa, eta ez menuaren beste osagaiak”, “Behiki hanburger guztien haragiak ezaugarri jakin bat eduki du”), Berria 55 (adib.: “Orduan, ibilgailutik jaistera behartuko zaituzte, galdeketa egingo dizute, paperak eta baimena eskatuko dizkizute... eta taco edo hanburger sorta bat erosteko adina diru eskaini arte ez zaituzte bakean utziko”, “Ohiko txistor pintxoen ordez, begetariano eta ekologikoak diren saltxitxa eta hanburger pintxo eta ogitartekoak eskaintzen zituzten”), EiTB (“Euskal Txerria markako lukainkak eta txistorrak, Euskal Oiloa kapoiak, Berrizeko txuletak, Betizu txahalkiak, Erraldetxoak (hau da, eskuz egindako hanburgerrak)...”); hamburger 4: Consumer 2 (adib.: “Fruta eta barazkietan gehien sinesten dutenak izaki, hamburger eta antzeko jatetxeetako janariekin, izoztutakoekin eta aurrez prestatutakoekin gutxien fidatzen direnak dira”), Argia 2 (adib.: “Burger Culture on Trial liburua, zeinetan kontatzen duen Greenpeace erakundeko bi kidek MacDonalds multinazionalarekin izandako epaiketa luzea, Britainia Handian izan denik luzeena, salatu zutelako nola usatzen dituen hamburger marka horrek gezurrak eta edozein maltzurkeria konpainiaren estrategia kritikatzen dutenen kontra”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

hanburgesa 38: Berria (“Gorputz erdi biluziak esnearen, hanburgesen eta bertze hainbat elikagaien gainean mugituko dira, etzanda”), Aingeru Epaltza 7 (adib.: “Aste honetan, egunen batean goizik bukatzen baldin badut,hanburgesa jatera joanen gaituk elkarrekin”), Iñaki Zabaleta 4 (adib.: “Hanburgesa gurditxoak koipe errearen usaina hedatzen zuen kalean zehar”), Iñaki Mendiguren 4 (adib.: “Harryri hanburgesa bat erosi zion, eta plastikozko aulkietan eseri ziren jateko”), Pako Aristi 3 (adib.: “Alabak hanburgesa, sandwich eta plater nahasien argazkiei begiratzen die”), Joxan Elosegi 3 (adib.: “Dutxa izango zen agian, edo hanburgesak, edo egiazko ohe batean lo egitea, edota mantenuko gizonarekiko eguneroko harremana”), Lopez de Arana 2 (adib.: “Eta hanburgesa horiek? - galdetu zion ozenki tabernariari”), Javi Cillero 2 (adib.: “Kasinoaren goialdean utzi du aparkatuta trailerra, Ryder konpainiakoa, eta bertan jan dugu hanburgesa gaizki egin bat”), Harkaitz Cano 2 (adib.: “Elkarrekin jan dugu hanburgesa”), Iban Zaldua 2 (adib.: “Erdizka itzuli ditudan hanburgesei buruzko txantxa pare baten ondoren, emakumeari ea zer irakurtzen ari den galdetzeko eskatu dit mutilak”), Patxi Zubizarreta, Xabi Paya, etab.; hamburgesa 1, Ramuntxo Etxeberri (2 Baina, nolaz "Mac Doa" jatetxe bakarra zen ingurunean, behar izan ziren etsaiaren ahoan sartu, bertako hamburgesaren gustuaren jastatzeko”); hanburger 26: Berria 18 (adib.: “Berdelaren mamiarekin hanburgerrak ekoizteari ekin dio Bermeko kofradiak”), Herria (“Hanburger ta coca colak”), Joxe Austin Arrieta 3 (adib.: “Garagardoa edan eta hanburgerra jan, hantxe ni, gizonen artean gizon”), Oskar Arana 2 (adib.: “Gero, mahaian eseri eta hanburgerrak, atun-entsaladak eta griselan berotutako gaztazko sandwichak eskatu genituen”), Edorta Arana 2 (adib.: “Zapore-usainen onargarritasuna, hein batean, zabaltzen ari zaigula-eta (konforme: pizza eta hanburgerren monokultiboa praktikatzen duten hamaika horiek etengabe biderkatuz doaz aurrera), geroz eta aukera handiagoak izango ditugu elikagaiak elkarren artean konbinatzeko: postreetan mikaztasuna eta garraztasuna geroz eta garrantzi handiagoa hartzen ari diren modu berean, gozotasuna aurreko jakietan sartu da (entsaladetan, haragien horniduretan, etc.”); hamburger 2: Herria (“Aratseko 7 etatik goiti, mutxikoak emanak izanen direlarik, "Etxeko hamburger" edo "Etxeko hot dog", ogitartekoak lekuko mozkinekin eginak, gozatzen ahalko ditugu”), Itxaro Borda (“Sonda astunak noizbait eki egituratik kanpoko eremu bat joko balu, eta gertatuko dela sinesten dut, etereozko izakiak hamburgerra ausikiko duenean ez duela menturaz gure salbatzera etortzeko gogorik edukiko asma daiteke”).

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es hamburguesa / fr hamburger: Elhuyar: hanburgesa (Heg.); hanburger (Ipar.) / Nolaerran: hanburger, hanburges / Zehazki: hanburger / Labayru: hanburgesa / Adorez5000: hanburgesa.

Erdaretako formak

es hamburguesa / fr hamburger / en hamburger / de Hamburger.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

hamburgotar : Euskalterm 1 (metodo hamburgotarra edo saldoen metodo); hamburgesa : HiztEn; hanburgesa : Euskalterm 14 (eta hanburgesera, hanburgeseria bana) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

hamburgesa : HiruMila; hanburgesa : ElhHizt; hanburgesategi : ElhHizt // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, XarHizt, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal hamburguesa / hamburger formen ordainak: HiztHand: hanburger (eta hamburguesería: hanburger jatetxea) // ElhHizt: hanburgesa (hamburguesería: hanburgesategi) // HiruMila: hamburgesa // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, Casve FE, HaizeG FB, PMuj DCV.

Zerrenda osagarriak

MilaHitz: "hanburgesa".

Ezin erabaki daiteke lantaldearen datu-irizpideen arabera

cf. hamburgesa. Bebil: ezin erabaki dezake lantaldeak, ezagun-erabilia izan arren, pasakorra izan bailiteke (eta nekez esan bailiteke gutxieneko baldintza betetzen duela; nazioartekoagoa litzateke hanburgerra).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

"Lo antiguo es (h)andi: Andia es sobrenombre medieval corriente. Es también la forma más frecuente y extendida en los textos. Al Sur, no parece que aundi se documente hasta el catecismo de Cegama de 1741 (v. ASJU 1984, 5-62). En los ss. XVIII y XIX se encuentra en Cardaberaz, Lizarraga de Elcano, Echagaray, Aguirre de Asteasu, Beovide, Iturriaga, Arrue..., usado siempre junto al más frecuente andi. No hay ejs. de aundi en vizcaíno hasta Arrese Beitia, Azcue y D. Agirre, que emplean también andi, forma predominante aún en el presente siglo, contrariamente a lo que ocurre en los textos guipuzcoanos, en los que aundi es casi la única forma empleada, a partir de fines del s. XIX. Al Norte, se documenta haundi #mdash#junto a handi#mdash# ya en INav (1677); en el s. XVIII aparece en Urte y CatLan, y posteriormente en autores bajo-navarros como Bordel, Joannateguy, Barbier, J. Etchepare, Oxalde o Xalbador, que lo utilizan junto al más frecuente handi; cf. además la forma hauntu en Chourio, Goyhetche, Lapeyre y Zalduby".

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

(h)andi eta eratorriak (handitasun, handikeria, handiki, handietsi...) gehixeago dira 3.627 agerraldirekin; gehienak EB-EgAs dira (2.749 ager.); eta B 315, G 162 eta IEn 401; (h)aundi eta eratorriak (haundiagotu, haundi-mandi, haundikeria, haundikiro...) 3.274 aldiz agertu dira; batez ere G (1.410) eta EB-EgAs (1.460); B 262, IEn 142

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

DFrec: (h)andi- (1.376); (h)aundi- (1.123); AB38: (h)andi- (141); (h)aundi- (15); AB50: (h)andi- (30); (h)aundi- (86).

Forma zaharra da, eta nagusia erabilera zainduetan

zaharra da handi, eta erabilera zainduetan nagusitu(xe)a.

Jatorrizko forma

handi, haundi.

Jatorrizko forma

erostetxe handiak; labe handiak; ozeano, itsasandi; trapezio baten oin(h)arri handien; uranditako arrantza, itsas zabaleko arrantza; zatitzaile komunetako handien.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: handi-mandi.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: handi-handika, handi-txiki eta, hala erabakiz gero, handi-aurki .

Zerrendakoa da hobestekoa, hedatuena baita

haundi bigarren mailan onartzekoa da, "lgart." markarekin

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan: Izt C ("Zergaitik mendi mutill gogorrakin ezin buruatu [sic] zutelako, igestu bearrean arkitu ziran Erri andi-arkietara, bide bazterretako Gaztelu portitz egin-berriai zeuden zeuden bezala lagarik"), TAg Uzt ("Meza nagusira joateko asmoa du-ta, etxealdean izan oi diran zeregin ugarietaik aundiaurkienak bukatuta utzi nai ditu ordurako"), G-azp ("Sagar-aleetan, aundi-aurkiak saltzeko eta txiki-aurkiak [o txikiteria] etxean jateko. Sukaldea garbitzeko denborarik ez daukat, eta aundi-aurkiak bakarrik kenduko ditut", "Jaun orri aundi-aurkia bakarrik erakusten diote, ez omen dizkiote problema guztiak kontatzen").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

handi-aurki : EuskHizt (andi-arki 1847; aundiaurki 1937) // Ez dugu aurkitu ap. ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, Casve EF, DRA, Lh DBF, PMuj DCV.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Forma onartzeko eragozpenak aipatu ditu lantaldeak

aurki 4 moduko sarrera berariazko batean eskaintzea hobe litzatekeela aipatu da, "bigarren osagai gisa" erabili ohi dela ohartaraziz; baina osorik jasotzea erabaki da.

Kategoria

izond.

Erabileremu dialektala

(Gip.)

OEHko datuak [laburduren azalpena]

andi-andika 1, fB Ic ("Andi andika, edo salto baten legez, esango deutsut bada, kristinaubak, dotrina onetan"); aundizka 3: KIkG 2 ("Kredoa aundizka", "Jaungoikoaren aginduak aundizka"), Or QA ("Bi galdera egingo ditizut aundizka, ta bakoitzean beste binako ugari"); ez dugu aurkitu handi-handizka formarik.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

handi-handika 3 (eta andi-andika): Anait 1970 ("Soziologi gaietan Deustun irakasle dan Olabuena jaunak azaldu eban, andi-andika, ekintza hau aurrera eroateko bidea"), UZEI ("Erromak kristautasuna ofizialki aintzakotzat aitortzean, ondorio garrantzitsuenen artean handi-handika konta daitezke, alde batetik, gizarte erromatarraren hobekuntza moral nabarmena eta, bestetik, erromatartze-maila handiagoa mendebaldeko kristautasunean"), X. Altzibar ("Handi-handika esanda, bizkaiera arkaikoa XV, XVI. eta XVII. gizaldietako testuetakoa izango litzateke eta klasikoa Mogel eta Añibarro literatur euskalki legez bizkaierea lantzen hasi ziranetikoa"); ez dugu aurkitu handi-handizka formarik.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

handika : HiztEn (ik. handizka); handizka : HiztEn-LurE (bietan, 1 kopuru handietan; 2 orohar, ezaugarri edo alde nagusiak soilik kontuan harturik) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

handika : EuskHizt (ik. handizka), HiruMila (al por mayor), Lur EG/CE (al por mayor), DRA (andika: al por mayor), PMuj DVC (aundika: en grandes dosis); handi-handika : HiruMila (a grandes rasgos), DRA-PMuj DVC (andi-andika: a grandes rasgos; andi-andika saldu: vender al por mayor); andika saldu : PMuj DVC (vender al por mayor); handizka : EuskHizt (1 kopuru handietan; 2 oro har, ezaugarri edo alde nagusiak soilik kontuan harturik) // Ez dugu aurkitu ap. ElhHizt, EskolaHE, Lur EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Ahoz erabilia, nahiz testuetako lekukotasunik ez duen

testuetan bakan jaso den arren, ahozkoan ezaguna du lantaldeak.

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

handi sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

adlag.

Forma baten adiera(k)

xehetasunetan sartu gabe.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: AS / HiztEn: AS / LurE: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

dvandvak: kontrako adierako izenondoz osatuak (ez dira asko, ezta, dirudienez, automatikoak ere; cf. gazi-geza, gazi-gozo).

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

handi sarrerari dagokion azpisarrera.

Euskaltzaindiaren Arauak

handiagotu, handiago(tu), handiagotzen. da/du ad.

Sistematika batean bil daitezkeen aditzoinak

handiagotu, handiago(tu), handiagotzen

Atzizkien araberako erabakiak

-ago-tu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ez dugu landu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

(h)a(u)ndiagotze 6 dira, G 1, EB 5: R. Zapirain ("Etxegintzak bere aldetik, aundiagotze bat izan dute"); Gipuzkoako geografia ("Bertako trafikoa handia dela eta, dragatuaren hobekuntza eta instalazioen handiagotzea beharrezko gertatu dira"); EHAA 1988 ("Sailaren agintepideen barruan, etxeen eraikintza, haundiagotze eta hobekuntzari datxezkien akurapenak eta gainerako ihardupideak bideratzea eta egiteratzea"); BEO 1990 ("Hori, Baltzu horrek eta aipatutako dirubide-erakundeek itundutako eta antolapidetzen haundiagotze-lanen ondorioz"); Elhuyar 2 ("Eskala naturala, txikiagotze-eskalak eta handiagotze-eskalak dira hiru talde horiek", "Handiagotze ala txikiagotze hauek, erlazio konstante edo eskala batean egiten dira").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

handiagotze : AB38 2 (aumento, ampliación); AB50 2 (ampliación); HiztEn; Euskalterm 2 (engrandecimiento; aumento) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec; LurE.

Sektore jakin bateko informazioa

Admin. eremukoak: haundiagotze (ampliación); AgAld hitz-bilduma; LurraldeAntol; AdminEL // Ez dugu aurkitu ap. EurItune; HezkAdmin; AdmHizt; AdmMila.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

handiagotze : EuskHizt (handiagotu ad.-aren aditz izena); ElhHizt (1 aumento 2 ampliación 3 Fis. aumento); HiruMila (aumento, agrandamiento); PMuj DVC (aundiagotze: aumento, agrandamiento, acrecentamiento) // Ez dugu aurkitu ap. EskolaHE; Lur EG/CE eta EF/FE; Casve EF; HaizeG BF; Lh DBF; DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze.

Euskaltzaindiaren Arauak

handiarazi, handiaraz, handiarazten. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

handiarazi, handiaraz, handiarazten.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

handitsua, hantura.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

maiestatea.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-pen/-tze.

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: +

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze.

Euskaltzaindiaren Arauak

handietsi, handiets, handiesten. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

handietsi, handiets, handiesten.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan aundigai : Gte Erd, "Ganau hau aundigaia dator".

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

handigai : EuskHizt (1967), HiruMila (propenso/a a crecer), ElhHizt (propenso a crecer), EskolaHE, Casve EF (handigei: de belle vue), Lh DBF (eta handigei: de belle vue), DRA (eta andigai, handigei: propenso a crecer; aundigai, aundigei: persona o animal que presenta síntomas de crecer mucho), PMuj DVC (andigai: 1 crecedero, propenso a crecer; 2 joven de brillante porvenir; aundi-gai: que promete crecer mucho); andigaitasun : PMuj DVC (propensión a crecer) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-gai.

Kategoria

izond.

Maiztasuna

g.er.

Euskaltzaindiaren Arauak

iz. eta izond.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: AS / ElhHizt: - / EskolaHE: AS

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

han sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

adlag.

Forma baten adiera(k)

toki edo une hartatik.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: HANDIK AITZINA (Añ (AN); a. atxina Añ (V)), H. AITZINAT (Dv). a) A partir de entonces, de allí en adelante. "(De allí) adelante" Añ. Fermuki deliberatzea handik aitzina hobekiago bizizteko. Mat 308. Etzuela handik aitzina arnorik edan behar. Ax 406 (V 264). Hala ioanen tzare nordestean handik aitziñat. INav 20. Bildu ziran [...] andik aitzin-abrera egin behar zutenaren berri ta konseju argandik arzera. Mb IArg I 222. Hantik aitzina bizi izan direlarik ustian deuserez falta elereikiela. Egiat 231. Andik alzína zebila Pilatos libratu-náies bera. LE Io 19, 12 (Lç handik harat). --Eta animak egonen dire Zeruan, eta Infernuan gorputzik gabe? --Azken juizioko eguneraño bai Yauna, baño andik aitziña anima, eta gorputz uniturik. CatB 74. Handik aintzian ere lan bera izatu zuten. Jnn SBi 69. Gauza guziak, ordutik, mudatuak dire [...]. Horra handik aintzinat gizon bekatorosaren zortea. Lap 133s (V 62). Ontsa joan zen hori, behin eta bietan eta handik aintzina. Larre ArtzainE 179 b) "Handik aitzinat, [...] de ce lieu en avant" Dv. Hots emazie bertan / ürüñeko hiriala, / eta hantik aitzina / gero Saragozera. Xarlem 568.

adib: [s.u. aitzin] aitzina adb. Aurrera. Handik aitzina. Aitzina iraganez gero.

handik aitzina 4: Berria 2 (“Goizean goizetik hasiko da festa. 10:00etan irekiko dute ibilbidea, eta musika nagusituko da handik aitzina”), Argia (“Handik aitzina, etxean”), Erlea (“Handik aitzina, Maddik izan ezik, bertze inork ez zuen tutik susmatu”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

handik aitzina 120: Herria 2 (“1916 an sortua zen Etcheverry apeza, Azkaraten, baina uhartiar bilakatzeko geroxago ikasle gazte zen denboran, eta semenarioan handik aitzina”), Berria (“Handik aitzina Stade hasi zen nagusitzen, eta paristarrak 0-14 aitzinatu ziren oren erdirako”), Joan Mari Irigoien 104 (“Eta ura, handik aitzina, harrizko kanal batek bideratzen zuen etxe aitzineko jardineko iturriraino lehenik, agerian, eta errotako urtegiraino gero, ezkutuan”), Aingeru Epaltza 6 (“Egun hartan irabazi zuen aitatxik bere izengoitia: handik aitzina, Migel Antsa gabe, Migel Mailu izanen zen toki orotan eta jende ororendako”), Xabier Montoia 2 (“Handik aitzina, erne baino erneago ibili zen aita”), Michel Oronoz (“Hameka urtez Urruñan berean jokatu ziren, gero hamabiez Saran, 1854etik 1876era, handik aitzina Eskual Herriko leku desberdinetan ospatu ziren holako egunak, Nafarroan, Gipuzkoan, Bizkaian eta Araban”), Eneko Bidegain (“Beti ere, iraun zuen, ez baitzen guti Handik aitzina gertatuko zen guziari ere tinko atxiki behar zion, ez zuen bere burua hiltzera utzi behar”), Jokin Urain (“Frantziako Poliziak sarekada jendetsuak burutu zituen handik aitzina, atxilotu batzuk polizia espainiarraren esku jarri zituen, beste zenbait deportatu edo kartzelatu”), Jose Angel irigaray (“Handik aitzina, tarteka elkar gurutzatzean karrikan, agurtu baino ez, baina begiek behintzat elkar topatzen zuten”), Aurelia Arkotxa (“Handik aitzina, gauzak aldatu ziren, eskolan berriz mintzatzen ahal izan ginen nahi genuen bezala eta gainera, ezin sinetsia!, hizkuntzaren erakusten hasi ziren”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da hemendik aitzina arautua bezala.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa han sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: HANDIK AURRERA (Añ (V, G)). a) "(De) allí adelante" Añ. Eta andik aurrera aren serbitzuan bizitzeko. Ber Trat 40r. Andik aurrera ezin beinere berriz il zeitean [Kristo]. OA 36. Andik aurrera geiago eta geiago bear zan bezela amatzeko. Lar SAgust 15. Bildu ziran [...] andik aitzin-abrera egin behar zutenaren berri ta konseju argandik arzera. Mb IArg I 222. Andik aurrera Isidro geiago estimatu izan zuen. Cb Eg III 335. Aitutzen zaio bizilagunaganako ongi nai, eta amorioa: eta andik aurrera edozeñ gauzak erretzen du. AA I 575. Ta bautismuan artu ebeen ontasunagaz [...] gorde deutsuz Jaungoikuak sei zazpi urtera artian [...]. Ta andi aurrera bere seguru gagoz, Jaungoikuak galdu ez ditubana. fB Ic I 311. Naturaleza argalak [...] agertuten ditu bere okertasunak [...], sarri bost urtekuetan bere [...], andik aurrera geitubaz dua peligruba. JJMg BasEsc 200. Andik aurrera jarraitu eutsan bizitza guztiz on bati. Ur MarIl 83. Andik aurrera are obetoago serbitzeko. Lard 35. Kontentu biziko naiz / andikan aurrera. Bil 140. Andik aurrera gazte aiei sarrera ukatzea iritxi zuen. Aran SIgn 51. (s. XX). Galerazi zezaiola alabari andikan aurrera arkaitzera joatea. Goñi 42. Labetan puntuan kazkarabarra eta andik aurrera gelditu da txuri txuri. Iraola 119. Andik aurrera Juan Andresen albiste gutxi izaten zuten. Ag G 120. Irabaz bidea bukatu da. Andik aurrera ez dago besterik. ArgiDL 123. Bi kolpe eman dizkat / ukabillaz dale, / andik aurrera etzan / okasiyo-zale. Tx B II 164. Egun atan min gitxiago euki eban buruan, bijaramonian bapez, ta andik aurrera eztau susmau burukomiñaren azterrenik be. Kk Ab II 19. Andik aurrera sarri atera oi ziren alkarrekin Piarres eta Engrazi. Etxde JJ 88. Alaba besoetakoari handik aurrera berak irakatsiko ziola. Mde HaurB 28. Andik aurrera ez ei'eban erabilli panparreriarik. SM Zirik 39. Handik aurrera doble irabaziko genuela esanaz. Arti Ipuin 23. Eta andik aurrera aita, bera baiño obeto zaindu eban. And AUzta 39. Andik aurrera ni egunero ibilli nintzan Erdoziarekin. Salav 40 (97 andikan aurrera). Handik aurrera, Jesus askatu nahian zebilen Pilato. IBk Io 19, 12 (Lç handik harat). Andik aurrera, iñoiz tentatu izan genduan, da etzuan aditu ere egin nai izaten. JAzpiroz 44. Andik aurrera ez zan beste izenik. Gerrika 47. Gaur-ek daramalako, nolazpait, azentu-gailurra, handik aurrera esaldia malda behera bezala doalarik. MEIG VI 152. v. tbn. JanEd I 33. AB AmaE 297. Arr May 53. Goñi 13. Inza Azalp 66. Or Eus 383. SMitx Aranz 78. JAIraz Bizia 41 (125 andikan aurrera). Anab Poli 104. Txill Let 28. Alzola Atalak 43. NEtx LBB 50. Uzt Sas 349. Berron Kijote 188. Andikan aurrera: Bv AsL 131. b) A partir de allí, más allá. Bereala sartzen da [ibaia] zulo batean, eta andik aurrera bide-alditxo bat lurraren azpian dijoala igarorik, irteten da iru puskatan. Izt C 111. Zuzen juan giñaden / andikan aurrera, / Arantzazu deritzan / komentu zarrera. PE 111. Lekunberrira bitarte kosta zitzaigun pixka bat, bañan andikan aurrera, nola baitzan zelai xamarra, oso ederki joan giñan. Salav 48. Hor, bestetan baino areago, oinarri hutsetan gelditu behar, handik aurrera urratsik egin gabe. MIH 114

def: handik hara adb. Handik aurrera. Handik hara Kanboraino, bidea berdin isil, bazterra berdin geldi, zerua berdin eder. Euskaldunen artera pasatzeko baimena eskatu nuen, eta oiartzuarrekin egon nintzen handik hara || adib.: handik 2 adb. Une hartatik. Handik bi urtera itzuli zen. Handik laster Egiptorantz jaitsi ziren. Handik aurrera egunero ikusi zuen.

handik aurrera 526: Aizu 6, Deia 11, Elhuyar 24, Elkar 2, Consumer 11, HABE 11, Berria 260, EiTB 42, Euskaltzaindia 3, Eusko Legebiltzarra, Jakin 16, Karmel 2, Argia 69, Laneki 5, Erlea 9, DiarioVasco 54.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

handik aurrera 563: Berria 104, Joan Mari Irigoien 43, Joxemari Iturralde 20, Karlos Zabala 14, Asisko Frantzizko, Hasier Etxeberria 11, Jose Morales 7, Karlso Zabala 7, Felipe Juaristi…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia, erabilia eta azpisarrera gisa jasotzekoa hemendik aurrera bezala.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa han sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: HANDIK EDO HEMENDIK De aquí o de allí; de alguna manera, por algún medio. "Andikan edo emendikan edo ortikan orrek egin bear du [= 'de una forma u otra'] (AN-5vill)" Gte Erd 124. Erria Holofernesi emateko asmoan zeuden erriko berak ere, bitarte artan andik edo emendik arzen ezpazuten zerbait lagunz. Mb IArg I 368. Seguratuko dute len zutena ta andik edo emendik bilduko dute gañez zerbait. Mb IArg II 345. Handik edo hemendik, nolazpeit oraino harrotuko dituela ohoin-kafiak. HU Aurp 92. Holako Eskualdunen haurrek, handik edo hemendik, ebaska, bildu hitz bakarrak laster ahantziak. Ib. 203. Andik edo emendik zarataren bat ote zalakoan. Ag G 158. Toki oetara goazenean, baderizkiogu, andik edo emendik Pernandoren itzala sortuko zaigula. Etxeg in Muj PAm 20. Egunero eta orduero andik edo emendik, unekin edo arekin beti zerbeiten ikasteko bidetan. FIr 157. Horra nun goiz batez Elizalde mugazainak handik edo hemendik zilatzen duen Mazondo ondoko gauean zerbeit kontrabanda baliosekin irgaitekoa dela. Zerb Azk 102. Gutxitxo artzen dituenian konsegiduko dabie andik edo emendik, naiz da tranpa ta abar, euren asmua betetzia. SM Zirik 23. Emanak ditut erlojeru zenbaitzueri erloju aren señale guztiak. Uste dut andik edo emendik azalduko dala. Izeta DirG 89. Bañan nik, andik edo emendik, aren izena eta apelidoa jakin nai nituan. Alkain 98. Andik edo emendik bazekiten noiz organizatu. Albeniz 272. Erremediorik ez badakarte handik edo hemendik. MEIG V 132

handik edo hemendik 37: Deia, Elhuyar, Elkar 2, Consumer 2, Berria 9, EiTB 7, Jakin, Karmel, Argia 12, DiarioVasco.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

handik edo hemendik 36: Berria 6, Herria 2, Joan Mari Irigoien 5, Daniel Landart 3, Hasier Etxeberria 2, Iñaki Segurola, Imanol Zurutuza, Karlos Zabala, Xabier Mendiguren Elizegi 2, Joan Mari Irigoien, Txiliku, Migel Angel Mintegi, Unibertsitatea eta euskal gizartea gaur, Xabier Etxabe, Filosofia apaingelan, Patxi Zubizarreta, Ramon Saizarbitoria, Menane Oxandabaratz.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Oso erabilia eta jasotzekoa azpisarrera gisa, han eta hemen eta han-hemen formak bezala.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa han sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: HANDIK ETA HEMENDIK (H). Por aquí y por allí, de aquí y de allí, de todas partes; de un modo u otro. Aditzen zituen andik eta emendik deitzen zioten amarren otsak. Mb IArg II 343. Orok maite zutelakotz, handik eta hemendik asko puxka ukhaiten zuen. Laph 72. Beneditano batzu igorri dituela; bat edo biga Bastidako hoitarik eta bertze zenbeit handik eta hemendik bertze etxe batzuetarik. HU Zez 101. Aditu baitzituzten handik eta hemendik xixtu batzu saminak. JE Bur 25. "Eta orai bezala arauz?" erranen deitade, ozen ozena, hantik eta hebentik. Const 15. Handik eta hemendik hogoita hamabi mila gerlari bildu zituen. Zerb IxtS 46. Euskalerri zarrak abestu izan dizun poema dezu, nik orain andik eta emendik osatua. SMitx Aranz 5. Andriak eldu dire / andik eta emendik (AN-5vill). Balad 100. Andik eta emendik jasoten zituen zerzelada ta zeetasunak. Erkiag BatB 104. Tirotsa andik eta emendik. Ib. 184. Neurriak artzen ari naiz, andik eta emendik ezaupideak sortzen. NEtx LBB 81. Handik eta hemendik bildu kopia batzuetarik. Larre in Xa Odol 29. Gau guztian ez zan eten zartadie andik eta emetik. Gerrika 73. Milla konpromiso sortzen zaizkio andik eta emendik. Insausti 9. Hizkuntza bat ez dela handik eta hemendik bildurikako gai pila. MIH 194

handik eta hemendik 133: Aizu, Deia 4, Elkar, Consumer 4, Berria 61, EiTB 8, Euskaltzaindia, Jakin 4, Karmel 7, Argia 33, Erlea 2, DiarioVasco 7.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

handik eta hemendik 80: Herria, Berria, Joan Mari Irigoien, Asisko Frantzizko, Pello Zabala, Agustin Otsoa, Fernando Morillo, Pello Salaburu, Migel Angel Mintegi, Bernardo Atxaga, Lutxo Egia…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Oso erabilia eta jasotzekoa azpisarrera gisa han eta hemen eta han-hemen formak bezala.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa han sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Forma erregularra edo paradigmaren araberakoa da hobestekoa

tradizioan erabiliena handik harat -t-duna den arren, -ra atzizki erregular-hobetsia duena proposatzen da euskara baturako, arrazoiongatik: a) -rat formakoa hobetsiz gero, mugatu egingo litzaioke de facto erabileremua (ghetto-ra kondenatzen ez bada ere); b) batasun morfologikoaren "bidesaria ordaintzea" dagokie honelakoei; c) aski ezagun-erabilia da gaur HMan ere, "1952tik hara" gisako eraikuntzak paralelo lagungarri dituela.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: HANDIK LASTER (V-arr-gip, B, BN-arb ap. Gte Erd 144; Añ, Dv). Al poco tiempo de ello. "(De allí a) poco, andik laster" Añ. "Bientôt après, ou tout proche de ce lieu-là" Dv. Handik laster ethorriko dira irri ixilak. SP Phil 289. Gogortu zen eta sentimendurik gabe jarri zen Jesu-Kristoren bozarentzat, eta handik laster joan zen bere buruaren urkhatzera. CatLav 258 (V 130). Baldiñ handik lauster berriz lotzen bazaizko. He Gudu 124. Bekatu txiki ariñak bein eragitea, andik laster andiak eragiteko. Mb IArg I 215. Bera S. Luisekin joan zan. Andik laster laugarren milagroa. Cb Just 69. Bilduak ziren dizipuluek ikhusten dute Salbatzaillea; handik laster Thomasek ere ikhusten du. Lg II 291. Andi laster pekatura biurtuten. Mg CO 262 (CC 206 andik laster). Andi laster [...] joan zan bere lengusu Santa Isabel bisitatzera. Gco I 458. Asi zan damu andi batekin negar egiten. Andik laster an zan beste urlia. AA III 424. Orain ezkotuten ditut neure malkuakaz Jesusen oñak, eta andik laster idigiten deutsdaz bere zaurijak pekatu barrijakaz. Ur MarIl 48. Handik laster saldu zen haren yauregia. Hb Esk 119. Andik laster Isabelek semea egin zuen. Lard 364. Andikan laster Klara aldatu zuan bere gidariak moja-etxe artatik. Bv AsL 94 (96 andik laster). Urten zan andik laster goizeko izarra. AB AmaE 346. Handik laster, Dioklezien joan zen bera iruzkirako eskualdetarat. Jnn SBi 129. Erdi hilik eroan zien Roussel Oloronerat; eta hantik laster hil izan zen. Ip Hil 125. Ara non dijoakion andik laster senargaia Luisari bere esku mardularen eske. Ag G 300. Biarnorat joaitea galdatu zuen handik laster. Barb Sup 4. Su-ondora urreratu zan. Andik laster [...], senarrari begiratu eutson. Altuna 93. Andikan laister jarri zituzten / eskola erderazkuak. Tx B II 169. Andik laister entzun genun berriro aren mintzo dardarakorra. Or Mi 146. Behin emazte bat, gazterik ezkondu zena, handik laster alargundu. Lf Murtuts 40. Doi-doi lortu eben ardandegi artan sartzea [...]. Baiña andik laster atara zituen. Erkiag Arran 50. Opizialak ontzira-bidea artu zuan. Andik laister guztiak bilduta zeuden. Anab Poli 56. Andi laster [...] Gazteizko obispo jaunak [...] eskubidea emon eutsien. Akes Ipiñ 16. Bera ere atsegabeak jana, handik laster behar zuen Erroman hil. Ardoy SFran 56. Pakok andik laster amandreari idatzi al izan zion. NEtx LBB 46. Handikan laster jakin ginuen zaukan gaitzaren berria. Xa Odol 143. Eldu zitzaion rabelaren soiñua; eta andik laster soiñu-jolea bera. Berron Kijote 126. Andik laster asi ziran illetak arratsaldetik, zorionez da bide onez. Gerrika 144. Ardien moxteko eguna ere beste karia bat zen handik laster. Larre ArtzainE 134. Andik laister eskola utzi nuan nik. Insausti 77. b) Cerca de allí. Andik laster zegoan trabena batera eldu ziran. Urruz Urz 16

adib: [s.u. han] handik 2 adb. Une hartatik. Handik bi urtera itzuli zen. Handik laster Egiptorantz jaitsi ziren. Handik aurrera egunero ikusi zuen.

handik laster 47: Deia (“ETB sortu eta handik laster”), Berria 18 (“Handik laster, Lyndon Johnsonek hartu zuen Kennedyren ondorengotza eta agindua eman zuen armada amerikarren saldo bat hedarazteko berehala Vietnamen barrena”), EiTB (“Handik laster Alizia gerturatzen zaio”), Jakin 4 (“Leopoldo Zugaza Bizkaiko Aurrezki Kutxako Kulturako arduradun egin zuten handik laster, eta berak babestu zituen gure argitalpenak”), Karmel 2 (“Baina handik laster kale-kalean atxilotu eben”), Argia 11 (“handik laster itsasgora datorrela”), Erlea 5 (“Eta handik laster, lizeoko etsaminek gisa batez gorpuztu zidaten hobetzera nindoalako inpresioa”), DiarioVasco 5 (“Handik laster berriro ere txapa, Titinek, eta epaileak, noski, falta eman zion”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

handik laster 163: Herria 23, Berria 9, Elena Touyarou 13, Itxaro Borda 20, Asisko Frantzizko 11, Eneko Bidegain 7, Urtzi Urrutikoetxea 5, Fernando Rey 5, Michel Oronoz 4, Elizen arteko Biblia 3, Xabier Olarra, Xipri Arbelbide, Lopez de Arana, Ana Urkiza…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide gisa jasoa dago jada, eta aski da.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa mantentzekoa han sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: HANDIK LASTERRERA Al poco tiempo de ello. Baiña, andik lasterrera, poz-ikara bat izan eban Txinpasek kolkoan. Bilbao IpuiB 80. Sartu ei zan ate batetik eta andik lasterrera an azaldu ei zan eskuetan kanoniguaren soñekuak zituala. SM Zirik 90. Gorri-gorri jarri zan beingoan mutikoa, baiña andik lasterrera zuri-berde aldatu yakan arpegiko narrua. Erkiag BatB 62. Baiña aundiagorik ikustea gertau jakun andik laisterrera. Alzola Atalak 66 (42 andik lasterrera). Andik lasterrera Permiñ Eizagirre, gure tenientea, etorri zitzaigun. AZink 78. Eta andik lasterrera, badator bat lista bat eskuen dabela. Gerrika 91. v. tbn. Zendoia 87

handik lasterrera 17: Deia, Elhuyar, Elkar 2, Berria 3, Jakin 3, Karmel 2, Argia 3, Erlea, DiarioVasco.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

handik lasterrera 30: Berria 6, Edorta Jimenez 14, Koldo Zuazo 4, Agustin Otsoa 3, Xabier Mendiguren Elizegi, Pedro Alberdi, Lutxo Egia, Anton Garikano 2, Pako Aristi.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta laster 6 adierako bigarren azpiadieran jaso liteke adibide gisa.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabili da, eta jasotzekoa handik lasterrera forman

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa jasotzekoa laster 6 sarreran.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa laster sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

'handizalea'.

Forma baten adiera(k)

handizalea.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-ki-ro.

Kategoria

adlag.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

handiki(tu), handikitzen.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

handiki bihurtu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

handikor (eta aundi-) 2, 'handizalea': Hb Egia: "Konfuzius handikorra zen; errege eta aberatsak nahi zituen bere lagun"; Etxba Eib: "Beti da aundikorra aundiki ondoren, naiz barre eraiñ jendiari".

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

aundikor 1, 'handituz doana': J.M. Olaizola Itzaldiak 1928: "Goizean-goiztik gure eliza zarreko eskilla aundien ots aundikorrak esnatu ta jayaren oroitzak laster gure biotza eztiki gozatzen zuban".

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

handikor : Casve EF (altier), Lh DBF (altier), DRA (propenso a crecer y a grandezas), aundikor (adulador, en el mismo sentido de aundiki), PMuj DVC (andikor: 1 crecedero, propenso a crecer; 2 megalómano, propenso a grandezas; 3 altanero, altivo, etab.; aundikor: adulador, amigo de los grandes) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-kor.

Kategoria

izond.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

handituz doana.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

eliza zaharreko ezkila handien hots handikorrak esnatu gaitu.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: handikote edo handiskote / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: handikote edo handiskote / ElhHizt: + / EskolaHE: handikote edo handiskote.

Aldeko arrazoi handirik ez dago

gaur, eta lantaldearen ustez, -s- gabea hedatu-nagusitu da, testuetako froga argirik ez izan arren.

Atzizkien araberako erabakiak

-kote.

Euskaltzaindiaren Arauak

iz. eta izond.

Euskaltzaindiaren Arauak

izond.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

handios (eta haundi- 1) 4: Egiat 3, adib.: "Handiosak dirade mendikatzen, flakiak gordatzen"; Mde Pr: "lizun, hipokrita, haundios, buru arin eta bihotz gogorreko zen Gabrielaren aiurriak..."; eta OEH argitaratuan, gainera: AR ("Gizon bere buriak maite tuzten batzu, abarizios, handios, eta urgulutsu batzu"), Prop 1901 ap. DRA ("Gizon eder bat zen, bere bizar belz handiarekin: itxuraz oso eta handiosa"); eta hor berean handiostarzun 3: AR 2 ("Ezi umilitate egiazko bat, ziozu ber Seindu horrek, anitzez baliosago dela, eta anitzez segurago, ezinez aizez, eta urguluz betherik den handiostarzun bat", "Apostoliak berheziki handiostarzunari, eta urguliari emaiten diela fediaren kontre diren seindimendu ororen ogena"); GH 1933 ap. DRA ("Erretor xehe-lañoak bazituen, bizkitartean, bere handiostarzunak"); handius 3: Mst: "Etzitiala arren handius izan jakitez, batezere: bena lotsa ükhen ezazü lehenago eman izan zaizün ezagütziaz"; Etch 2, adib.: "Maitiaren gana zuazanin amorioz, / Bere florian bada ez izan lanjerus, / Neskatilak beitira ordain handius, / Bena gogatzen dira lüzin inganioz"; handiusgoa 1: Const: "Bere handiusgua ororen gatik, ez dük hori ere üdüri-erazi nahi lükian bezain hürrün latian heltzen".

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

handios 2: X. Kintana: "Metalak, meatzak ez dira bide horretatik ibilliak; errezago izanaz gogorturik datzaz beren itxuratasun handiosean"; J. Garzia: "erromatar zirko izandako hark megafono erraldoi baten gisa zeruratzen zuen musika handiosaren eraginik"; handius 1: J.L. Davant: "Lanetik bizi dena ez baita handius"; handioso EB 5 ager., J.C. Alonso: "Jesusen garaikideek Jainko transzendente (...) eta jainko handioso baten irudia zuten'"; E. Garmendia: "Afrika ertalde-ekialdeko Ruwenzori mendilerro handiosoak tektonikoki eginak dira"; G. Nazabal: "deus ez handioso eta goitiarragorik, ostera, zure askatasun zahar, historiko eta santua baino, o euskaldunon lurra!"; A. Otxoa: "ate handi batetarantz seinalatu zuen, keinu handiosoz"; Aita Santuen Erroman: "Erroma munduko hiririk handiosoena izatera iritsi zen".

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

handios : EuskHizt, HiruMila (altanero), ElhHizt (altivo, -a; altanero, -a), EskolaHE, Casve EF (altier, fier), HaizeG BF (altier), Lh DBF (altier, fier, orgueilleux), DRA (eta handius: altanero); handiosgoa : Casve EF (fierté); andioski : PMuj DVC (suntuosamente, lujosamente); handiostarzun : Casve EF (handiostarzün: fierté), Lh DBF (fierté, hauteur, orgueil), DRA (altanería) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

izond.

Erabileremu dialektala

Ipar.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

handitze 2, Lç ("Nik landatu ukhan dut, Apollok arregatu: baina Iainkoak eman du handitzea", "Halakotz beraz landatzen ari dena ezta deus, ezeta arregatzen ari dena: baina handitzea emaiten duen Iainkoa"); ik. OEH argitaratuan beste 2 handitze: TB; Prop 1892.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

handipen 19, 6 obratan, EB: X. Intxausti 4 (adib.: "Bira ezazu errebolberra, objektua handipen gutxiena duen objektiboa fokatzeko"); J.A. Irabien ("A zonaren gehipenak ez du adierazten difusio-pelikula lodiaren gutxipena, baizik eta fase dispertsoaren tanta-kopuruaren handipena"); G. Nazabal 2 (adib.: "Zahn-en kamera objektibo-modura ipinitako handipen-lente batez hornitutako ontzi bat zen"); J. Auzmendi ("Batzuk mikroskopikoak dira eta beste batzuk handipenezko lenterik gabe ikus daitezke"); Zoologia 7 (adib.: "Objektiboaren handipen propioa 40koa denez"); Fisika orokorra 4 (adib.: "Lupak sorterazitako alegiazko irudia begiaren puntu hurbilean balego, ikusmenerako handipen maximoa lortuko genuke"); handitze eta (h)aundi- 16, 12 obratan (B 1, G 3, EB 12): Onaind ("Garnuki edo urearen kalterako be ona dozu; bardin kolesterola, este-aunditze, ezuri ta olakoetarako be"); J. Goikoetxea ("Teknika-bide ortatik, industri-aunditze, sal-erosketa, diru-korritu ta abarrez gaurko 'sociedad de consumo'ra gindoazen ez-arian edo purrustean, bearbada"); M. Manzisidor ("Zain-aunditze edo barizeak ez agertzeko kirolik onenak asko ibiltzea, igari egitea eta txirrindan ibiltzea dira"); M. Ugarte ('handitua' adierakoa: "Aunditze, aundittuna, aziuna, koskorra"); UZEI 2 (adib.: "Entzefaloaren bolumen-handitze patologikoa"); SIADECO 3 (adib.: "enpresarioetarik (...) %38k, urteko handitze koxkorren bat (...) izango dela uste du"); X. Intxausti ("Baina kasu hauetan kontuz ibili behar da, objektiboaren muturrak ez dezala ur-tanta ukitu, handitze handiak erabili behar ditugunean batez ere"); Euskararen liburu zuria ("jeneralean, probintzien hiriburu eta hiri populatuenen handitzearekin batera gertatu den fenomenoa"); A.M. Abate ("Donostiaren haunditze harrigarria, urtearen luzea bertan bizimodua ematera atzerritar eta bertakoen etortzeaz erraztua"); J. Sudupe ("Industri ekipamenduaren haunditzea aipatzen du hor Marxek"); UnescoAlb 1992 (adib.: "OPEPek erabakitako prezio handitzeak kontuan hartzeke"); Fisika/3 ("gorputzak erortzen direnean, abiadura etengabe handitzen dela eta handitze hori uniformea dela"); DNoticias 1994 ("alternatiba berriak, ordea, kostuen handitzea balekarte, edo produkzio txikiagoa, nork egin behar duen horren erantzule ez dago garbi").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

handiera (ampliación): AB38 1; handiketa (ensanchamiento): AB38 1; handikuntza : Euskalterm 1 (aumento); handipen : AB38 9 (aumento); HiztEn (Fis. sistema optiko zentratu batean, irudiaren eta objektuaren magnitude homologoren (altuera, diametro, etab.en) arteko zatidura); Euskalterm 5 (ampliación 4, aumento 1); handitze : DFrec 3 ("handitze hau solidotzean eta hoztean metalek duten...", "ganbio korronteen handitzearekin eta komunikabideen hobakuntzarekin hasten da", "hau da prezio handitzeek baserritarrentzat..."); AB38 10 (aumento, incremento 6; ampliación 3, ensanchamiento 1); LurE (handitu aditzaren aditz izena; Opt. gauza lau baten irudi ortoskopiko (distorsiorik gabea) bat handitzerakoan, irudiaren eta objetuaren tamainaren arteko antzekotasun erlazioa); Euskalterm 10 (ampliación 3, aumento 7) // Ez ditugu aurkitu ap. AB50.

Sektore jakin bateko informazioa

Admin. eremukoak: handitze : HezkAdmin (aumento/ampliación) // Ez ditugu aurkitu ap. AdmMila; AdmHizt; LurraldeAntol; EurItune; AgAld hitz-bilduma; AdminEL.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

handipen : ElhHizt (Fis. ampliación, aumento); HiruMila (Opt. aumento); PMuj DVC (andipen: aumento); handitze : EuskHizt (handitu ad.-aren aditz izena + adib.); HiruMila (1 agrandamiento 2 aumento 3 ampliación 4 hinchazón); DRA (crecimiento, ampliación: Lç, Prop); PMuj DVC (anditze: 1 aumento, agrandamiento 2 abotagamiento; aunditze: 1 crecimiento, desarrollo 2 agrandamiento, aumento, engrandecimiento 3 abultamiento 4 dilatación, ampliación, ensanche 5 hinchazón) // Ez ditugu aurkitu ap. EskolaHE; Lur EG/CE eta EF/FE; Casve EF; HaizeG BF; Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Eratorri-konposatu baztertzekoa da, lehiakide hedatuagoa duenez

handitze aski delakoan.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-pen/-tze.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

izond.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

harroputza.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

harropuzkeria.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

handiputz/handipuztu, handipuzten.

Aditz-erregimena

da ad.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

harropuztu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. OEH.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

handitan 5: P. Aristi (“Handitan, berriz, hainbeste deskalabroen aurrean, haurtzarora itzuli nahi izaten dugu, kezkarik gabe eta lana egin beharrik gabe bizi ginen paradisu galdu hartara"), J. Ossa ("Inolako krimenik ez egotea gustatuko litzaidake eta horregatik, handitan, abokatu edo epaile izango naiz justizia egin dadin”, “Handitan maistra izan nahi nuke ume txikiei irakasteko”, “Handitan, bulego batean lan egin nahiko nuke, dirua kontatzen”), J. Osoro (“Orain, handitan, biei, ia beti antzeko gauzak gustatzen zitzaizkiela konturatu ziren”).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. ElhHizt, HiruMila.

Eratorri-sare sistematikoki osatzekoak

-tan bizialdia.