Jatorrizko forma

ehun bizi

Euskaltzaindiaren Arauak

1. izond. 2. iz.: bizia galdu; bizia kendu.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: bizi-emaile , bizi-itxaropen , bizitan .

Forma bat sarrera desberdinetan bereizi da

1. ad. (bizi, bizi, bizitzen, biziko); 2. izond.

LB: 13 “Bizikletaria arriskuan da beti, ez nolanahikoan: bizi arriskuan” (Argia), “Bost egun pasa ziren Iñaki Ochoa de Olza mendizale maitatua bizi arriskuan zegoela ezagutzera eman zenetik haren heriotzaren oihartzunak Euskal Herria zehar katu zuen arte” (Deia); EPG: 0; ETC: 33 ”Zappinari esker, iruditu zitzaidan apokalipsia etxeratua nuela bizi-arriskurik gabe, munduko hizkuntzetan emana gainera” (Jose Luis Otamendi)

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: 0; Labayru: 0; Adorez: 0

OEHko datuak [laburduren azalpena]

BIZI-ARRISKU a) Peligro de muerte. * Zonbaitek, ase nahiz beren mendekua, / non nahi sortzen dute bizi irrixkua. Xa Odol 251. b) (Uso adv.). En peligro de muerte, arriesgando la vida. * Bizi-arrisko airian / nuaie arara [Nevadara], / Aingero guardikuak / nezala anpara! Auspoa 77-78, 261.

bizi 7 iz. Landareen eta animalien oinarrizko nolakotasuna, hazteko, eraberritzeko eta ugaltzeko ahalmena ematen diena. Bizia barkatu. Bizia bihurtu. Gogoratu bizia zor diezula; zer itzuliko diezu zuregatik egin dutenaren ordainetan? Azkenean juduek bizia edeki zioten. Idoki iezadazu, arren, bizia. Biziaren eta heriotzaren artean. Guregatik bere bizia ematera. Bizia itsasoan sortu omen zen. Landare-bizia. Ez da gizonarentzat maitasuna baino gai nagusiagorik, ez bizi oinarriei atxikiagorik. Bizi arnasa. Bizi arriskua: hiltzeko arriskua. Biziaren azpian (agindu...): heriotzaren, heriotza zigorraren azpian.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Esapide idiomatikoa da eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Adibidea, beraz, kentzekoa da. 2020-09ko bilera onartu zen azpisarrera egitea.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bizi eta arrisku sarreretan

LBeh (2016-10-26): bizi(-)aseguru 62: Elkar, Consumer 42, Berria 4, EiTB 14, Argia; bizitza(-)aseguru 18: Elkar, Consumer 8, Berria 4, EiTB 3, Argia 2.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: bizi(-)aseguru 5: Berria, Iñaki Mendiguren, Karlos Zabala, Iñaki Heras, Harkaitz Cano; bizitza(-)aseguru 8: Berria, Oskar Arana 6, Xabier Olarra.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Euskalterm: bizi-aseguru (4).

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2016: Ez dugu aurkitu bizi(-)aseguru, bizitza(-)aseguru formarik.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es seguro de vida / fr assurance vie: Elhuyar: bizi-aseguru, bizitza-aseguru / NolaErran: bizi asurantza / Zehazki: bizi aseguru, bizi asurantza / Labayru: - / Adorez5000: bizitza-asegurua, bizi asegurua / asurantza.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ondo eratua eta erabilgarria; azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa sartzekoa aseguru sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

bizi izan, bizi, bizitzen, biziko. da ad.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

"ama bizi du" modukoak seinalatzea komeni da, besteren artean

LBeh (2014-04-03): bizi-ziklo 49: Elhuyar 34 (adib.: “Ikusi dugu zer nolako eragina duten hormonek eta tenperaturak arrainen bizi-zikloen garai berezietan”), Consumer 5 (adib.: “Eskuarki, produktuaren bizi-ziklo osoari aplikatzen zaizkio”), Berria 3 (adib.: “ekonomiaren eta gizartearen zenbait alorretako bizi-zikloak gero eta azkarragoak dira”), EiTB 5 (adib.: “Unai Ugalderen laborategia izan da onddoen bizi-zikloan zehar zelulen garapena ikertu duena”), Jakin (“Alderdi dimentsional hori ikus liteke ere norbanakoaren bizi-zikloan”), Argia (“Nanozientzien eta Nanoteknologien Behatokia sortu dute, nanomaterialen bizi-ziklo osoko inpaktuen analisia egiteko eta gizarteari komunikatzeko helburuarekin”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: bizi(-)ziklo 7: Berria 6 (adib.: “Amazoniako zuhaitzen bizi zikloan aldaketak atzeman dituzte zientzialariek”), Juan Garzia (“Prozedurok ezin zaizkie aplikatu mikroorganismoei edo zelula anitzeko organismo txikiei baino: bizi-ziklo labur-laburra dutenei, alegia”).

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2013: -.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da, eta hedatua dago.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa sartzekoa bizi sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

bizi-alargundu, bizi-alargun(du), bizi-alarguntzen. da ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

bizi-alargundu, bizi-alargun, bizi-alarguntzen

LBeh (2014-04-03): bizi-bizi 497 (bizi-bizi, bizi-bizirik...): Deia 4 (adib.: “bizitzaren hauskortasunari buruzko halako kontzientzi bizi-bizi bat”), Elhuyar 5 (adib.: “Smitek bizi-bizi kontatu digu nola topatu zuten kraterra”), Consumer 56 (adib.: “aire hotz, plaka hotzekiko kontaktu, oso tenperatura hotzetan dauden likidoetan elikagaia murgilduz edo antzeko sistemen bidez gordetzen da bizi-bizi elikagaiaren tenperatura”, “Txigortze bizi-bizia”), Berria 236 (adib.: “Adinarekin agerian geratzen dira ezinak eta herrenak, baina Piepolik bizi-bizi jarraitzen du”, “Gozatu gabe, atseginik hartu gabe jaten du, bizi-bizi, sarri delitua egitearen kontzientziaz”, “hori lortzeko mila komeria pasatu ditu, eta ez da Kopan egongo. Gaitzerdi, halere, bizi-bizirik baitako ligan, eta Euroligan”), Jakin 22 (adib.: “historia luzea duena, jatorrizko beste nazio batzuk integratuz osatu dena, hizkuntza propio batekin, tradizio literario aberatsarekin, memoria historiko bizi-bizi bat duena”), Argia 75 (adib.: “Oso ondo landutako heavya da, melodia handikoa, askotan erritmo bizi-bizia hartzen duena”, “Hiltzen garenean ere bizi-bizirik eutsiko digun memoria biziarazlea”), DiarioVasco 19 (adib.: “Urretxu eta Orio taldeen arteko lehia bizi-bizia egongo da”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: bizi(-)bizi(an, ko, rik) 559: Berria 114, Herria 24, Iñaki Mendiguren 60, Karlos Zabala 31, Mirentxu Larrañaga 16, Ibon Uribarri 9, Elizen arteko Biblia 8, Aitor Arana 8, Asisko Frantzizko 7, Anjel Lertxundi 17, Xabier Olarra 7, Patxi Ezkiaga 7, Josu Zabaleta 12, Patziku Perurena 5, Oskar Arana 5, Fernando Rey 5, Joxe Azurmendi 5, Pako Aristi 5, Jose Morales 5, Monika Etxebarria 4, Iñaki Iñurrieta 4, Juan Garzia 4, Anton Garikano 4, Joanes Urkixo 4, Lopez de Arana 4, etab.

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2013: okupa* e. okupatzaile, eskuater; okupazio. Okupak sartu dira fabrika zaharrean*[e.] Okupatzaileak / Eskuaterrak sartu dira fabrika zaharrean. // Okupa mugimendua bizi-bizi dabil*[e.] Okupazio / Eskuater mugimendua bizi-bizi dabil.

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

Konposatu librea da.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIZI-BIZIA (L, BN, S ap. A). a) Rápidamente. "Corriendo" A. Zoina [pasta] behar baita trabaillatu bizi bizia arrosa ura emanez. ECocin 40. b) Vivamente, con vivacidad; vehementemente. Erraiten dio bizi bizia Iñaziok. Laph 7. Eta galdetu zioten bizi-bizia, ian halako trufaren egitean etziren beldur Jainkoak gaztiga zetzan. Jnn SBi 58. Orduan santa Xantalek erran zion bizi-bizia: Emazu aintzina, zaren bezalakoa. Ib. 170. Zigarreta leihotik firrindan aurdiki zuen notariak, ziolarik bizi bizia: --Ago ixilik, othoi, mutikoa! JE Bur 95. Emazteak bizi-bizia. FIr 185. Hunek bizi-bizia ihardetsi zion: Deus ez du erran nahi ez egiten adinak; bihotzak egiten du guzia. Zerb IxtS 53. (Bizi bizia) Hik bahakien, eta aspalditik bahakien, hori zela hobenduna.... Larz Senper 118 (acot. escén.). c) "Huna xoria bizi-bizia, voici l'oiseau tout vivant" H. Bertze aldi batez ere, hainitz gauza guttiak egin zuen ezpaitzuten erre bizi-bizia, sorgin gaixto bat zela. Jnn SBi 73. Nolakoak etzitezken Mariaren atseginak bere Jesus Jauna ikustean bizi-bizia eta edertasun guziez jauntzia. Ib. 47. Bizi-bizia dago aren [Orreagako Andre Denaren] baitako ustekida. FIr 163.

adib: larruarazi, larruaraz, larruarazten du ad. Larrutzera behartu. Astiages-ek eskuratu zueneko gure apostolua, larruarazi zuen bizi-bizia.

bizi-bizia 5: DiarioVasco (adib.: “Gure elkartea, berriz, bizi-bizia dago”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bizi-bizia 9: Herria 3 (adib.: “Partida hau bizi bizia ereman dute bi pilotari sakari horiek, nahiz desberdinki.”), Juan Garzia (“Oinazeetara aspaldian usatu gabea, bizi-bizia sentitu nuen mina”), Marzel Etxehandi (“Geroxago bizi-bizia hizkatu nintzen Manhès kolonelarekin”), Joxerra Garzia (“Memorian bizi-bizia du hango nagusi sudur-luzearen irudia”), Daniel Landart (“-Bezperan aipatua.. ø zer ote? - galdatu zidan amak bizi-bizia, pentsatuz beharbada, zerbait ezin aitortuzko erranen niela.”), Michel Oronoz (“Baina xantrea ohartu zen eta zirtolaria baitzen, bizi bizia egiten dio: “), Itxaro Borda (“Urrunetik gentozen autentizitate bila: ezpainetan ez baina, aditza hor zegoen bizi-bizia eta pilpiran, jangarri.”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa da Ipar. markarekin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bizi sarreran.

Erabileremu dialektala

Ipar.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

bizi(-)emaile (eta bizi-emalle) 3: Zait 2 ("Oiek, berriz dituk nere bizi-emalle ta nere azkurri", "ibilkoiak, izar eder diztiratsuak; ibilkoia, eguzki bizi-emailea"), Dv LEd ("Sinheste dut Izpiritu Saindu, Jaun bizi emaileari, zeina Aita eta Semea-ganik iraulgitzen baita"); bizitza-emalle (eta bizitze emaille) 2: EZ Noel ("Hala ioan ziñen, bizitze / emaillea, mundutik, / eta ahoz gora egotu / gero sorho gaiñetik"), Munita ("Oian-basoak ezetasun, giro atsegin eta bizitza-emalleak dira").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

bizi(-)emaile (eta bizi-emaille 2, bizi-emalle 1) 6: V. Aramburu ("Espiritu Santua, Jaun ta bizi-emallea, Aitaren eta Semearengandik datorrena"), Aste Santua 1983 ("Bataioan Kristoren Espiritu bizi-emaillea artu dugunok"), Agustindarren liturgia ("Espirituaren lege bizi-emailleak askatu nau"), X. Etxaniz ("Bi zulo ditu / bizi emaileak, / ixten baditu / heriotza du gertu. / Zer dira?"), Sexua ("Horrela, ernaltzaile eta bizi-emaile gisa, jainkoren ikur bihurtzen da"), Emakumeak eta feminismoa ("gizakia natura "kontrolatzen" eta botere naturaletik [amaren boteretik] askatzen joan zen heinean, faloa bizi-emaile moduan agertu zen").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

biziemaile : Euskalterm 1 (biziarazle sinonimoarekin); bizi-emaile : AB50 1 // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, HiztEn, LurE.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bizi-emaile : Meza-liburua 304 ("Sinisten dut Espiritu Santua, Jaun eta bizi-emaille, Aitagandik eta Semeagandik dena"); HarBiziak ("Sinesten dut Izpiritu Saindua, / Jaun eta bizi-emaile, / Aita ganik eta Semea ganik dena"), FOrdLit ("Gurutzea grazia bizi-emailearen zuhaitza da"), Vill KFede ("Izpiritu Saindua [...] "Bizi-emaile" deitzen zaio: horrek esan nahi du bizitze supernaturalaren arloan Bera dela bizi-iturri eta sortzaile"), JArregi ("Jaun biziaren presentzia, espiritu bizi-emailea", eta biziemaile: "Beldurra ematen digun "aita" zanpatzailea eta libre izaten uzten ez digun "ama" babesleegia ez dira biziemaile, bizi-zurrupatzaile baizik").

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

biziemaile : HiruMila (creador/a de vida: empleado también en sentido metafórico), PMuj DVC (bizi-emaile: 1 vivíparo; 2 vivificador, vivificante) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-emaile.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bizi sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIZIA EMAN (G-azp-nav, AN-gip, BN-arb ap. Gte Erd 65). a) Dar la vida, ofrecer la vida. Añhitz pena pairaturik azkenean zeuen biziak eman ditutzuenak. Mat 303. Eman baizinduen zeure bizia ene amoreagatik. Ber Trat 59r. Guregatik bizia eman zuen. Ax 134 (V 88). Non bekhatuen khasatzeko / Bizia bainuke emaren. Gç 106. Bere bizia emanaz gañera. OA 156. Kurutze orretan zeure semiak / emon biar dau biziia. Urqz 83. Egia hunen sustenguan ene biziaren ematera. Brtc 69. Urkamendian bizia eman bear duenai. AA I 538. Artzái onak bere bizia ematen-dú bere ardien-gátik. LE Io 10, 11 (He, TB, HeH, Dv, EvS, Ol, Leon, Or, IBk bizia eman; Lç bizia ezarri; IBe bere bura eman). Hortarakotzat bere bizia eman behar balu ere. Dh 143. Betaniara joan zan, eta iru illabete urrean emen egin zituen, bere bizia emateko ordua bete-zai. Lard 420. Euren bizia eman biarra / itxasuaren erdian. Arrantz 145. Bere odola ixuri beitü eta bizia eman bekhatoren salbatziagatik. Ip Hil 121. Harrentzat gure biziaren emateko zoriona balin badugu. Jnn SBi 145. Ainbeste milla ta milloi martirik Jesukristorengatik beren bizia eman zuten denbora gogor aietan. Goñi 95. Eskubidiok aldeztiarren / emonik bere bixija. Enb 60. Feniandarren buru batek baño geiagok bizia eman bear izan zun urkamendian. Ldi IL 170. Siñismenaren alde emona / Japonen zure bizia. BEnb NereA 251. Bere asmoen alde bizia ematearren. Zait Plat 101. Bere Aitari zer-nahitan obeditzeko, bizia eman behar bazen ere. Ardoy SFran 196. Antxe bizia eman bear bazan ere ez leku ura uzteko. AZink 78. v. tbn. Harb 312. Cb Eg II 108. Mih 52. Ub 114. Gco II 86. Hb Esk 38. Dv LEd 210. Arr May 25. A Ardi 120. Inza Azalp 45. ArgiDL 44. Ir YKBiz 446. ABar Goi 68. Munita 154. LuzKant 105. Mde Po 101. Vill Jaink 81. Bizia emon: Ayesta 78. b) Dar vida (a), animar. Ezen berak emaiten drauztela guziei bizia eta respirazionea eta gauza guziak. Lç Act 17, 25. Karitatea, zeñek [birtute] guziei ematen baitiote bizia. Ber Doc 168r. Uriak bizia emaiten deraue ferdedurarik duten landarei. SP Phil 486. Oiei ematen baitiete bizia. El 88. Illai bizia ematen. Cb Just 131. Jainkoaren ogi munduari bizia ematen dioena. Lg II 165. Gorphutzeko bizia eman diozuete; eta burhaso barbaroak, hekien arimak sekulako heriotzerat botatzen ditutzue. Dh 230. Madarikatuak izan ditezela niri bizia eman darotan aita, ni jaio nauen ama. Dv LEd 192. Aurtxo au zuk eman didazu, zuk berari bizia eman diozu. Arr GB 23 (dirigiéndose a Dios). Arima da izpiritu bat gorphutzari bizia emaiten dioena. CatJauf 53. Orduan zuri nork eman dizu bizia? Inza Azalp 20. Baserriak bizia eman-da, / mendiak ninduan azi. Lek EunD 41. Zelula delakoari ere etzaio bizia eman gorputzeko goi-bizia zaitzeko baizik. Vill Jaink 174. Zure gorputzeko zati auek ez bai dira besteri bizia emateko bakarrik. MAtx Gazt 42. Badezu anima illezkor bat zure gorputzari bizia ematen diona. Ib. 23. Orduko irudiei pisua eta bizia ematen. MEIG III 138. v. tbn. Harb 143. Egiat 167. Monho 136. It Fab 137. Arch Fab 201. NEtx LBB 355. Bizia emon: Auspoa 39, 105. Dar vivacidad, dar animación. Bizpahirulau erraile galde-ihardespenka ari baitziren, erakuspenari bizi gehixeago eman nahiz. Lf in Casve SGrazi 8.

adib: bizi 5 iz. Landareen eta animalien oinarrizko nolakotasuna, hazteko, eraberritzeko eta ugaltzeko ahalmena ematen diena. Bizia eman zionari. Bizia kendu, galdu. Bizia barkatu. Bizia bihurtu. Biziaren eta heriotzaren artean. Guregatik bere bizia ematera. Bizia itsasoan sortu omen zen. Landare-bizia. Ez da gizonarentzat maitasuna baino gai nagusiagorik, ez bizi oinarriei atxikiagorik. Bizi arnasa. Bizi arriskua: hiltzeko arriskua. Biziaren azpian (agindu...): heriotzaren, heriotza zigorraren azpian.

bizia eman 230: Aizu 4, Deia 9, Elhuyar 2, Consumer 11, HABE 3, Berria 99, EiTB 46, Jakin 3, Karmel 3, Argia 29, Erlea 4, DiarioVasco 17.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bizia eman 223: Herria 17, Berria 38, Elizen arteko Biblia 54, Asisko Frantzizko 10, Fernando Rey 7, Iñaki Segurola 6, Felipe Juaristi 4, Joan Mari Irigoien 6, Bernardo Atxaga 3, Iñaki Mendiguren, Joxean Agirre, Imanol Unzurrunzaga, Txillardegi, Agustin Otsoa, Ana Urkiza, etab.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bizi sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIZIA GALDU (V-arr-gip, G-azp-goi, AN-5vill ap. Gte Erd 65). a) Morir, perder la vida. Ogenduru zuian eta han galdu dik bizia. E 249. Bere bizia begiraturen duenak, galduren du hura; eta bere bizia galduren duenak ene kausaz, begiraturen du hura. Lç Mt 10, 39 (He, TB, Dv, Ur, Ip, Echn, SalabBN, Hual, Samper, Ol, Leon, Or, Ker, IBk, IBe bizia galdu). Herioan aditzen da biziaren galtzea, / Eta gorputz eta arimak elkhar bortxaz uztea. EZ Man I 41. Nik haur hari barkha, lehen bizia gal nezake. Ax 337 (V 224). Nahiago izan baitu bizia galdu, ezen ez obedienzia. SP Phil 248. Haren ohoretan gure bizia gal. Bp II 123. Zure besoetan bizia galdurik. He Gudu 107. Apostol berak ere azkenean galdu zuten bizia. Mb IArg I 361. Bizia gal artio / Eniziek zeditüren. Xarlem 26. Bestela laster dauka / bizia galdua. Echag 235. Erlijio Santua gordetzeagatik bere bizia galdu zeban Paraguayen. Izt C 454. Oillar debria! / Galduren duk bizia! Arch Fab 163. Erromarren eskuetan bizia galdu zuten. Lard 546. Ez bildurtu mutillak / biziak galduten. AB AmaE 99. Bixija galdu biar eban, laster osabideren bat artu ezik. Kk Ab I 22. Biziaren galtzeko bidetan. Const 25. Eman zen bideari, bidearen gainean bizia galdu arte. Zerb IxtS 12. Geiegi igartua ere bizia galdu lezake [ezkurrak]. Munita 40. Hiru gizonek beren bizia galdu dutela mendian. Xa Odol 173. Zure ausardiaren ordaiñez bizia galdu nahi ez baduzu. Berron Kijote 53. Hark ere galdu baitzuen bere bizia. Etchebarne 65. Mundu onetan bizi bakarra /ez dezagun galdu golpez. Ostolaiz 40. Zenbatek bizia galdu eben [zubia] egin zan bitarte orretan. Gerrika 218. v. tbn. Mat 213. Tt Onsa 148. Cb Eg II 18. Lg I 189. Gco II 36. ChantP 316. Elsb Fram 103. Apaol 57. Arb Igand 114. Azc PB 176. Ox 81. FIr 143. Eguzk GizAuz 49. Zait Sof 162. Etxde AlosT 39. NEtx Antz 114. Mde Pr 187. Ibiñ Virgil 105. b) Matar. "Ajusticiar, justiziatu, justiziaz bizia galdu, hil" Lar. Egia duk: galtzen zioat / inozentari bizia, / salbatu nahiz hobendunak, / eta hei eman gloria. Gç 87.

adib: bizi 5 iz. Landareen eta animalien oinarrizko nolakotasuna, hazteko, eraberritzeko eta ugaltzeko ahalmena ematen diena. Bizia eman zionari. Bizia kendu, galdu. Bizia barkatu. Bizia bihurtu. Biziaren eta heriotzaren artean. Guregatik bere bizia ematera. Bizia itsasoan sortu omen zen. Landare-bizia. Ez da gizonarentzat maitasuna baino gai nagusiagorik, ez bizi oinarriei atxikiagorik. Bizi arnasa. Bizi arriskua: hiltzeko arriskua. Biziaren azpian (agindu...): heriotzaren, heriotza zigorraren azpian. // galdu, gal, galtzen 2 du ad. (Ezin bila edo berez ezin berreskura daitekeen zerbaitez). Kordea galdu. Loa galdurik. Itxaropena galdu. Ondasunak eta osasuna galdu. Ezkondu eta berehala galdu zuen senarra. Beldurra galtzen baduzu. Elkarri leialtasuna galdu dioten senar-emazteak. Begi bat galdu. Besoa galdu. Bizia galtzeko arriskuan. Haur batek erabat gal dezakeela bere lehen hizkuntza, bestetan hazi dutelako gero. Goizik galdu zuen aita; geroztik ez zuen ama baizik ikusten. Hogei kilo galdu ditu hiru hilabetean. Haurdun dagoenak umea galdu.

bizia galdu 235: Deia 3, Elhuyar, Elkar 2, Berria 170, EiTB 41, Jakin, Karmel 2, Argia 14, DiarioVasco.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bizia galdu 322: Herria, Berria, Iñaki Segurola, Elizen arteko Biblia, Joxerra Garzia, Patxi Ezkiaga, Jon Alonso, Jean Baptiste Etxarren, Pello Salaburu, Juan Kruz Igerabide, Janbattitt Dirassar, Joan Mari Irigoien, Daniel Landart, Xabier Olarra, Itxaro Borda, Xanti Iruretagoiena, Txiliku, Agustin Otsoa…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bizi sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIZIA JOKATU. Jugarse la vida. Noiz ere kapitañ hura baita hain on eta bihotz bera, non bere bizia ioka dezan, odola isur dezan. Tt Onsa 112. Berorregaz bixija jokatu biar yok aiztokadaka. Kk Ab I 93. Eben buruan defenditzeko / rnatxetia ta fusilla [...] / obediente ta umilla, / bizi jokatzen dabilla. Yanzi 76. An zijoan neskatxa ur lasterrak eramana. Mutillak itxoin gabe jokatu zuan bere bizia. NEtx LBB 53. Gure bizia antxe jokatu genduala. Alkain 150. Euren bixia eta odola jokatzen. Gerrika 62.

bizia jokatu 16: Berria 11, EiTB 4, Argia; bizitza jokatu 5: Berria 4, Argia 1.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bizia jokatu 7: Berria 4, Joan Mari Irigoien, Anjel Lertxundi, Elizen arteko Biblia; bizitza jokatu 3: Berria, K. Navarro, A. Lertxundi.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta erabilia; azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bizi sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIZIA KENDU. Matar. "Assassinar [...] norbaiti bizia kendu" Lar. "Bizia kendu zion (V-arr, G-azp-goi, AN-gip, BN-arb)" Gte Erd 65. v. BIZIA EDEKI, BIZIA IDOKI. Blasfemariari bezala arrika bizia kendu. Mb IArg I 261. Jaunak kastigatu ta bertan bizia kendu zion. Cb Eg II 172. Hiri bizia khen artio / enük nahi zeditü. Xarlem 421. Jaunaren agintez bizia kendu zitzaion arrika. AA II 44. Lenbiziko topatzen / nauenak bizia / kenduko dirala da / gauza ikusia. It Fab 224. Kulpa gabeari bizia kenduko diozu? Lard 22. Bertze askori bizia khendu eta ifernura egotzi. Dv LEd 136. Bosti bizia kendu zitzaion / atzetik arrapatuta. Afrika 143. Gerra nai duben guziya, / berari kendu biziya. Xe 410. Izan zan egun atan bizia kentzea. AB AmaE 292. Jaungoikoarren, Mirei, ez niri bizia kendu. Or Mi 25. Magallaneseri indiyuak / biziya kendu zioten. MendaroTx 353. Bertoldari bizija kentzia erabagi eban. Otx 67. Bere haurrari behar ziola bizia khendu. Zerb IxtS 20. Tiro batekin bizia kenduz. Etxde JJ 154. Hegaztin inozenter bizia kentzea. Xa Odol 136. Ez bezait bizia kendu. Berron Kijote 210. Zeiñen tamala ain gazterikan / bizia ala kentzia! AZink 20. v. tbn. Ub 92. Gco II 52. Etch 628. Hb Esk 161. Laph 230. Arr GB 145. Bv AsL 122. Apaol 54. Inza Azalp 10. Ir YKBiz 292. Eguzk GizAuz 98. NEtx Antz 136. Auspoa 39, 79. Larz Senper 102. (Fig.). Gaztai-erdi bati bizie konduko zeoat, beintzat, ortaako modurik soertatzen bazaku. Lek EunD 36.

adib: bizi 5 iz. Landareen eta animalien oinarrizko nolakotasuna, hazteko, eraberritzeko eta ugaltzeko ahalmena ematen diena. Bizia eman zionari. Bizia kendu, galdu. Bizia barkatu. Bizia bihurtu. Biziaren eta heriotzaren artean. Guregatik bere bizia ematera. Bizia itsasoan sortu omen zen. Landare-bizia. Ez da gizonarentzat maitasuna baino gai nagusiagorik, ez bizi oinarriei atxikiagorik. Bizi arnasa. Bizi arriskua: hiltzeko arriskua. Biziaren azpian (agindu...): heriotzaren, heriotza zigorraren azpian. // kendu, ken, kentzen 4 du ad. Norbait, bereziki bere borondatearen aurka, gauzaren bat gabe utzi. Arkatza kendu zion. Lapurrak bidera irtenik, zeraman guztia kendu eta hil egin zuten. Bizia kendu zion. Besteri kenduriko izen ona bihurtzera behartuak gaude. Hitza kendu ziotelako. Lekua kenduko diguten beldurrez. Ez nioke inori kenduko kritikarako eskubidea. Zenbat kendu dizute soineko horregatik?: zenbat kostatu zaizu soineko hori? || Horrelako gauzek indarra eta bizitasuna kentzen diote ipuinari.

bizia kendu 32: Deia 2, Elkar, Berria 11, EiTB 11, Jakin, Argia 3, Erlea 3.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bizia kendu 81: Berria 6, Herria 2, Elizen arteko Biblia 22, Imanol Zurutuza 5, Patxi Ezkiaga 5, Iñaki Segurola 4, Jose Morales 4, Joxerra Garzia 3, Pello Salaburu 2, Juan Kruz Igerabide 2, Xabier Amuriza, Koldo Izagirre, Aingeru Epaltza, Elena Touyarou, Fernando Morillo, Iñaki Mendiguren, Joan Mari Irigoien, Piarres Aintziart, Pedro Alberdi, Anjel Lertxundi…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bizi sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIZIA UTZI. a) Morir. "Ehun urthetan utzi zuen bizia, il mourut à l'âge de cent ans" Dv. Ürüñe üngürünian / biziaren üzteko. Xarlem 579. Mendea bizi eta bizia uzteko. Hb Esk 17. Ene biziaren üzteko. CatS 29. Geienak emen bizia itxirik. AB AmaE 46. Lore sortu orduko histu baten pare, / Biziaren uztera guti naiz herabe. Elzb Po 179. Bizia uzteko ta berriro artzeko eskubidea duna. Or Aitork 300. Bizia uztera Donostiatik oneraño etorri! Anab Arpika 49. Teruelko lurretan utzi zuan bizia. AZink 58. Ba diau mutiko gazte bat xarmanta bere bizia han utzi duena. Etchebarne 124. b) (Con dat.). Perdonar la vida. Kutxan gordeai bakar bakarrik bizia utzi zitzaien. Lard 9. Nere esposaz eta semeaz kupitu, eta oiei bizia utzi ziñietela. Arr GB 119. Zure grazia merezitu dudanaz geroz, bizia utz dezaguzu eni eta ene populuari. Zerb IxtS 74. Nahibada, hitza bazien bizia ütziko zerela, hanitx zathikatürik, phuskakatürik izan zütian. Mde Pr 49.

bizia utzi 3: Berria 2, Karmel.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bizia utzi 6: Herria 4 (“Lur huntako bizia utzi eta haur horiek gure etxetako aingeruak bilakatu dira”), Xabier Amuriza (“Eta ez dago beste arrazoirik, loak gorputza bertan behera daukanean, gogo-adimenek itzarrik segi dezaten, gure gogoa itzarrik gagozeneko simulakro berek jotzen dutela baizik, hala nola egitan ikusi uste dugun, bizia utzirik, heriotzaren eta lurraren mende dagoena”), Patziku Perurena (“Bular gorri ura puztuta, zer janik ezin billaturik, legorpe edo ukulluetan barrena, zenbatek ez du katu ta pizti artean bere bizia uzten!”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta erabilia; adibide gisa jasotzekoa.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa jasotzekoa bizi sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

biziagotu, biziago(tu), biziagotzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

biziagotu, biziago(tu), biziagotzen

Ongi eratua da

Euskaltzaindiaren Arauak

bizialdatu, bizialda, bizialdatzen. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

bizialdatu, bizialda, bizialdatzen

Euskaltzaindiaren Arauak

biziarazi, biziaraz, biziarazten. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

biziarazi, biziaraz, biziarazten

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-aro.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

a) bizi + arteko 1: Cb Eg III ("Bizi arteko pausoak oker, edo gaizki emanarren, Jainkoaren graziaz, ta penitenziaz zuzendu, ta erremedia ditezke"); b) hil + arteko: Mb IArg I ("Hau izandu zen Jesusen jait-hordutik ill arteko bizia; orra gurutzez, nekez ta penaz zein betea"; "Ta bere erregek orri baño beste mil miletan gaitz edo on geiago egin bear digu, nola izaten den ill arteko gure bizitza"); AA I ("Lenengo bost Sakramentuakin ederki prestatuak utzi zituan Jesus onak, ill arteko denboran, Zerua irabazteko bear ditugun, gauza guziak"); fB Ic III ("Au da ezkontzako sakramentubaren iraun santuba; senarra edo emaztia ill artekua"); Añ EL2 ("Eskiñiten deutsudaz yaio zanik eta kurutzean il arteko bere atsakaba, naibaga, larritasun, ta nekaldi ezin geiagokoak"); Azc PB ("Iagiten da goizean gizon nekatua iaso ezinik egunaz il-arteko adua"); Zait Sof ("Ildakoari illartekoak, berriz egitea, indar aundia ote?").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

biziarteko 1: E. Zabala ("Estaduak inkautatu zien komentua Bilboko Aduana bertan jartzearren, monja bakoitzarentzat biziarteko pentsiotzat pezeta bat ordainduz"); ez dugu hil + arteko segidakorik aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

DFrec: hil arteko 1 ("Pertsonaiatzat xxxrrak dituelarik xxx hil arteko planetan") // AB38: bizi guztirako 1; bizirako 1 // HiztEn: biziarteko ; biziarteko kargua (adib.) // Euskalterm: biziarteko 7 (horietan biziarteko errenta, biziarteko pentsio, biziarteko kargu, biziarteko monokratismo, biziarteko funtzionario, biziarteko kidea) // Ez dugu aurkitu ap. AB50; LurE.

Sektore jakin bateko informazioa

Ez dugu aurkitu Admin. eremukootan: AdmMila; AdminEL; AgAld hitz-bilduma; AdmHizt; LurraldeAntol; HezkAdmin; EurItune.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Beste hiztegietako formak: bizi guziko : Lur EF/FE; biziarteko errenta : HiruMila; biziarteko kargua : ElhHizt; biziarteko : ElhHizt; HiruMila; Lur EG/CE eta EF/FE (AS: bizi arteko); PMuj DVC (bizi-arteko); ilarteko : PMuj DVC // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt; EskolaHE; XarHizt; Casve EF; HaizeG BF; Lh DBF; DRA.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

erdal vitalicio; viager, à vie formen ordainak beste hiztegietan: ElhHizt: biziarteko, hilarteko, bizitza guztirako // HiruMila: biziarteko, bizitza osoko; biziarteko errenta; biziarteko senatorea // XarHizt: bizi guzikotz // Casve FE: bizigüziko, bizidenoko, hilarteko, hilartinoko; (rente) bizi-sari // HaizeG FB: bizi-dena, bizi-guziko; (rente) bizi-sari // T-L LFB: bizi denoko // PMuj DCV: 1 bizi-arteko, bizirako, il-arteko, bizidañoko, bizi-bitarteko, bizi-guztiko, bizi-aldiko, il-da-biziko, bizi-; 2 (pensión) bizi-sari, bizkari // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE.

Erdaretako formak

Erdaretako formak: fr (DLLF): viager, à vie; it (S. Carbonell): vitalizio; cargo carica vitalizia; pensión, renta pensione, rendita vitalizia; senador, senatore v., a vita; ca (DCC): vitalici; pensió vitalícia; en (Collins): for life; cargo post held for life; interés life interest; 2 life annuity; de (Langenscheidts): lebenslang, auf Lebenszeit (Amt, Rente); funcionario Beamte(r) aur Lebenszeit; renta Leibrente.

Zerrenda osagarriak

PFGZ: "Biziarteko errenta: Renta vitalicia".

Euskaltzaindiaren esku utzi da forma erabakitzea

onartzeko prest ageri dira 3 kide, osaera zalantzazkoa duen arren (ekintza burutuko aditzekin arrunta da arteko #mdash# baina burutu gabekoekin?); adierazkizun hori ez al da hil arteko esapideaz adierazten (cf. "hil arteko afariak apustu!")?

Euskaltzaindiaren Arauak

biziatu, bizia, biziatzen. da ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

biziatu, bizia, biziatzen

Euskaltzaindiaren Arauak

biziberritu, biziberri, biziberritzen. da/du ad.: euskara poesiaren indarraz biziberrituko zuena.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

biziberritu, biziberri, biziberritzen

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

euskara poesiaren indarraz biziberrituko zuena

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eratorri hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

-tze.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da.

Euskaltzaindiaren Arauak

Bizk. 'minbizia'.

Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

Bizk. Ik. minbizi

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

bizierrule 3: X. Kintana ("Erruleak, arraultzebizierruleak eta bizierruleak izan daitezke"), Ingurua/3 2 ("Behia bizierrulea da", "Zergatik da behia bizierrulea eta ugaztuna?"); arraultzebizierrule 1, X. Kintana (cf. supra).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

bizierrule : HiztEn (ik. obobibiparo), Euskalterm 1 (sugandila b. 'lagartija de turbera') // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

bizierrule : ElhHizt (iz./izond. Biol. ovovivíparo), HiruMila (izond. Zool. ovovivíparo), PMuj DVC (bizi-errule: ovovivíparo) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal ovovivíparo / ovovivipare formen ordainak: bizierrule : ElhHizt, HiruMila, Casve FE (bizierrüle), PMuj DCV (bizi-errule); obobibiparo : ElhHizt, HiruMila // Ez dugu aurkitu ap. HiztHand, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG FB.

Erdaretako formak

fr (Le petit Robert): ovovivipare; it (S. Carbonell): ovoviviparo; en (Webster): ovoviviparous // Ez dugu aurkitu ap. de (Langenscheidts).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Sektorekoei galdetzekoa da zer darabilten

erabili izan da forma hau, baina iluna eta berezia da osaeraz; eta bada obiparo eta obobibiparo maileguak hobetsiko lituzkeenik.

Euskaltzaindiaren Arauak

izond.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: bizigabeko .

OEHko datuak [laburduren azalpena]

bizigabeko (eta bizi gabeko 3, bizi bagako 1) 8: fB Ic III ("agiri dirian gauza bizidun ta bizi bagako guztiak"), Lard 2 ("Bostgarrenean Jainkoa gauza bizi gabekoetatik bizikorretara igaro zan", "Ikusirik, idolo bizi gabekoan egindako kastiguarekin etzuela ezer aurreratu, bizidunakin asi zan"), TAg Uzt ("Jaungoikoaren beatzetik zintzilika dabiltzala bizidun eta bizigabeko danak"), Vill Jaink 4 ("Lehenbizi kaos utsa besterik etzen; gero, bizigabekoen kimika eldu zitzaigun; geroago bizia sortu zan", "Ezpaita sekula naturalistarik azaldu, bizigabekoen eremutik bizidunetara lerro jarraitu eta etengabeko ori aurkitu duenik", "olako adimendua landareetan ere ezagun da, eta bai bizi gabeko arri ta meatzetan ere", "Bizigabeko materia").

Lexemak daude lehian

bizigabeko (eta bizi gabeko 2) 6: JBDei 1963 ("Jakintsuak diotenez antziñako errientzat, antropomorfismoa sartu arte, bizigabeko izakiak ez omen zuten generorik"), J.M. Iraola ("Bizidun nahiz bizigabekoekin erabilten da, genitibo edutezkoarekin egin ohi den bezala"), DurangoIpuin 1985 ("Heuren bizi gabeko gorpuek, egun batean, zoriontsu izan ziren lurrean, betiko atsedena hartu zuten"), A. Irigoien ("hala gertatzen da zentzu bizidun edo bizigabeko izen-syntagma syntaxiaren aldetik asymmetria dakartenen kontuan ere"), FisKim/BBB 2 ("Fisika eta kimika zientzia esperimentalak dira eta helburutzat daukate naturaren eta bizi gabeko materiaren portaeraren ikerketa eta baita bizi garen unibertsoak betetzen dituen legeak aztertzea ere", "ez fisika eta ez kimika ez dira mugatzen bizigabeko materiaren ikasketara").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

bizigabeko : Euskalterm 1 (bizigabeko faktoreak) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

bizigabeko : EuskHizt (AS, izlag. 1818), PMuj DVC (bizi-gabeko: inanimado, exánime; eta bizi-bako: inorgánico, inanimado, exánime, sin vida) // Ez dugu aurkitu ap. ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: AS / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-gabeko.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bizigabe sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

izlag.

Forma erregularra edo paradigmaren araberakoa da hobestekoa

-gai agintzen du erregulartasunak, erabilixeagoa den bizikai hobesteko arrazoi sendorik ez baitago

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. 'bizigaia, janaria'.

Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

Ipar. Ik. bizigai, janari

Euskaltzaindiaren Arauak

bizigarri: gauza biziak eta bizigarriak; aho-bizigarria.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

gauza biziak eta bizigarriak; aho-bizigarria

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu bizigarritasun formarik.

bizigarritasun 72: Argia, Berria 9, Deia, Deustuko Unibertsitatea 4, Euskal Herriko Agintaritza, EiTB 3, Elhuyar, Consumer 35, Espainiako Gobernua 4, Gomylex 7, Jakin, Laneki 4, UEU.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bizigarritasun 1, Herria.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Euskalterm: bizigarritasun (habitabilidad; Eraikuntza).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Tradizioan finkatu gabea

Bebil (ik. oh. s.u. bizigaitasun).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia da eta, beraz, jasotzekoa.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

bizigune 4: A.M. Toledo 3 ("Pertsonaia hauen biziguneak eta bizimodua eraman ditu eleberrietara; baina bizigune eta bizimodu hauek sortutako kezka, neke, estuasun, larrialdi, egonezin, poz, negar eta abarrik gabe igaro dira fikziora"); M. Lorda: "Espora-jalkin beltza duten beste onddoak bezala, onddo hauek nitrofilia handiko bizigunetan kokatzen dira, zenbait gorotz gainean bilakaturik, motzondo edo asko humifikaturiko hondakina eta organiko jatorriko amoniako kopuru handi gainean").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ohiko iturrietan (DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm) ez eta hiztegietan ere (EuskHizt, HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC).

bizigune 19: Juan Luis Zabala, Berria 7, Allande Sokarros 3, Jokin Sagarzazu, Naiara Elola, EiTB.com 6.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: bizigune 64: Berria 55, Karlos Zabala 2, Xabier Olarra, Mirentxu Larrañaga, Joxan Elosegi, Felipe Juaristi, Txillardegi, Juan Garzia, Asisko Frantzizko.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Ongi eratua da

sartzekoa da, hedatua eta ongi eratua baita.

Tradizioan finkatu gabea

Bebil (eraikuntza librea da, beste gabe molda litekeena; baina finkatu-hedatu gabea).

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-gune.

Euskaltzaindiaren Arauak

Bizk. iz. eta izond. 'bizinahia'.

Zerrendakoa markatua edo erabilera urriagokoa da

Ik. bizinahi

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan: bizikizun 'vivencia': Aran SIgn ("ibilli bear dute espirituzko bizikizunean"); Lar ("Vividero, bizigarria, bizikizuna"); bizimen 'modo de vida': EG 1956 (5-6) ("itzuli zan bizimen egokiaren atsegiña"); bizipen 'modo de vida': Egiat ("Halako zen gure aita lehenen bizipena, maiñateki bizi ziradian").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

bizikizun EB 9: E. Kortadi ("Beti errealitatea izango du abiapuntu, berau sentsazio, itzal, bizikizun, ñabardura edo estilizazio bakuna bada ere"); J.M. Lekuona ("Artista bera da garrantzitsuena, eta honek jendaurrean, bizikizunez emanik, egiten dituen bertso-saio erreberoak"); Sinesterik ezak zer? ("Horrelako bizikizunik eduki badugu geure bizitzan, horrek esan nahi du, nolabait Jainkoa bera aurkitzeko grazia izan dugula"); Mintzo eta kantu 2 ("Ohizko giza bizikera "eten" egiten da, Kristoren graziaren sakramentuzko eta egiazko esperientzia eta bizikizun berri batean sartzeko"; "Pedagogi bidetik, apaizari berari eta batzu osoari Kristorekin aurkitzearen bizikizunera egokiago sartzen lagunduko dietenak"); Herria 2000 Eliza 1988 ("Gure problema da herriaren bizikizun erakargarrienetan parte hartuz (eta horri uko egin gabe), gure kristau izateari eustea"); G. Barandiaran 2 ("Holako bizkizun denetan, ordea, izatezale den jakintzalea, erdiko bidetik, ez albokotik, ez ingurutik saiatuko da ahaleginez arazoa adierazten"); Jesusen jarraitzaile eta herri ibiltari ("Irugarren zatian, elizkizun bat eratzea litzake egokiena ta orixe litzake saio ontako sinismen-bizikizuna"); bizimen G 4: J. Iturria 2 ("Ez diteke zeruko bizimenik izan; Jaunaren itzak zeruko bizimena ematen bai digu"); J. Elizondo ("Etzan zomatzen bizimenaren txintik ere, ez gizonik, ez abererik, ez egaztirik"); G. Barandiaran ("Sayets barrenian zauriturik, bizimena erauzi behar izan nian"); superbizimen EB 1: X. Mendiguren B. ("Giza superbizimenerako funtsezkoak diren gauzak ezagutzen irakasten diete haurrei: janaria, babespea eta beroaren berri").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

bizipen (vivencia): AB38 1, AB50 2, Euskalterm 14 (hauetan bizipen-maila); bizikizun : LurE. Ez ditugu aurkitu ap. DFrec, HiztEn.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

bizipen : ElhHizt, HiruMila, Casve EF, DRA; bizikizun : EskolaHE, Lh DBF, DRA, PMuj DVC; bizimen : DRA. Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, Lur EG/CE eta EF/FB, HaizeG BF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: +

Jatorrizko forma

bizikleta, [(t)xirringa)]

Jatorrizko forma

motordun bizikleta

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-ari/-dun.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

bizikletaria.

Euskaltzaindiaren Arauak

Sin. txirrindulari.

LBeh (2016-10-26): bizikletazale 30: Aizu 3, Berria 23, EiTB, Argia 2, DiarioVasco.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: bizikletazale : Berria 2, Patxi Zubizarreta.

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2016: ez dugu aurkitu.

LB: 43 (Aizu 4, Argia 2, Berria 27, DiarioVasco 1, EiTB 1, Elhuyar 1, Elkar 7); ETC: 88

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: 0 / Adorez: 0 / Labayru: bizikletazale 1 iz. ciclista / NolaErran: 0. // Euskalterm: (es ciclista; fr cycliste) txirrindulari, ziklista, bizikletari (TN dira).

azkenaldi iz. Azken bolada. (Batez ere leku-denborazko atzizkiekin erabiltzen da). Azkenaldi honetan istripu asko izan dira errepideetan. Zirkulazio araudia; horratx, azkenaldian Donostiako bizikletazaleen ahotan bolo-bolo ibili den gaia. Azkenaldiko murrizketa sozialek langabeziaren igoeran zerikusi handia dutela onartu behar izan dute arduradun politikoek.

Tradizioak baztertu duen forma

Librea da.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Sarrera gisa jasotzekoa da, bi adieratan banatua: bizikleten zalea dena eta bizikletan ibiltzen dena. Gainera, dagokion markarekin jasoko da.

Erabileremu dialektala

Gip.

Euskaltzaindiaren Arauak

gorputza hilkorra da eta arima bizikorra.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

gorputza hilkorra da eta arima bizikorra

Euskaltzaindiaren Arauak

1 'bizikidea, ezkontidea'. 2 'auzokidea'. 3 'biztanlea'.

Forma baten adiera(k)

1. bizikidea, ezkontidea; 2. auzokidea; 3. biztanlea

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu bizileku-baimen formarik.

bizileku(-)baimen 74: Argia 7, Berria 6, Deustuko Unibertsitatea 19, Europar Batasuna 2, EiTB 5, Elkar 4, Erlea, Consumer 2, Espainiako Gobernua 3, Jakin 3, Laneki 22.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bizileku baimen 2, Berria.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Euskalterm: bizileku-baimen (4, permiso de residencia; Zuz.).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia da, baina, nahiko gardena denez, aski izan liteke adibide gisa jasotzea.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

Adibide gisa jasotzekoa bizileku sarreran.