Cf. aipatuetan zortziko bihotz, bederatziko bihotz.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Zehazki: bihotz (eta bosteko bihotza), ElhHizt: bihotz (tengo trío de corazones: bihotz-hirukoa dut); Ez dugu aurkitu ap. HiruMila.

Erdaretako formak

es (RAE): corazones; fr (DLLF): coeur; en (Collins): hearts // Ez dugu aurkitu ap. it (S. Carbonell), de (Langenscheidts).

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: bihotz-altxagarri izond.: solas bihotz-altxagarriak , bihotz-bihotzetik, bihotz-bihotzez, bihotzeko izlag.: nire bihotzeko laztana , bihotz eman, bihotz-erdiragarri izond., bihotzez, bihotz izan.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehitzeko eskatuz: bihotz-belar, bihotz-bero , bihotz-berritu, bihotz-berritze , bihotz-bigun , bihotz-bihotzean, bihotz-bihotzeko, bihotz-birikak, bihotz-damu, bihotzetik , hihotzetiko , bihotzezko, bihotz-galdu, bihotz-garbi, bihotz-gogor, bihotz-gozagarri , bihotz hartu, bihotz sakratu, bihotz-ukigarri, bihotz-ukitu , bihotz-zabal , bihotz-zabaltasun , Jesusen bihotz ; eta adibide gisa: bihotz-taupada.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

Adierak zehazterakoan, kartetako saila ere kontuan hartu, eta gehitu biko bihotz adibidea.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

bihotz-altxagarri, bihotz eman, bihotz-bihotzetik, bihotz-bihotzez, bihotzeko, bihotz-erdiragarri, bihotz-gogor, bihotz izan

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

kartak: ik. oharra s.u. bateko.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

LB: “Bere gogoaren oso kontra konbentzitu zuten Glumdalclitch haiekin batera joan zedin, bihotz bigunekoa baitzen berez” (Elkar); EPG: 2 “Erlijio-eklektizismoaren idealak estatu unibertsalen zenbait gobernari liluratu zituen: adibidez, Alexandro Sebero eta Akbar, buru sofistikatu eta bihotz bigunekoak, eta haien esperimentuak erabat emaitzarik gabeak izan ziren.” (Iñaki Mendiguren), “Hitz batean, Txitxikovek, horrela jantzirik elizako atean aurkitu izan balu, seguraski, txanpon xehe batzuk emango zizkion, zeren gure protagonistaren ohoretan esan beharra dago bihotz biguneko gizona zela” (Jose Morales);

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: 0; Labayru: 0; Adorez: bihotz-bigun: izond. (ikus bihozbera) compasivo/va, benévolo/la

bigun 4 adj. Bihotz bigunekoa: bihozbera.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

bihotz-bero, bihotz-bigun, bihotz-garbi, bihotz-gogor (eta bihotz gogorreko), bihotz-on (eta bihotz oneko, bihotz on izan), bihotz-samur, bihotz-zabal AS dira eta adjektibo kategoria dute. bihotz handiko ere AS da. Izen + adjektibo segidako bihotz sakratu AS da.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

BIHOTZ-BIGUNTASUN (biguin- Dv, A). "Miséricorde" Dv. "Misericordia" A.

LB: 0; EPG: 0; ETC: 2 “Gero, kalitatetara igaroaz izenlagunekin eman dute - tasun atzizkiarekin beratasun, bihotz berotasun, bihotz biguntasun, bihotz handitasun, bihotz zabaltasun, bihotz zikintasun - keria atzizkiarekin bihotz belzkeria, bihotz faltsukeria, bihotz gaiztokeria, bihotz gogorkeria, - dura atzizkiarekin bihotz urradura, bihotz pizdura, bihotz ukidura - garri rekin bihotz altxagarri, bihotz pizgarri, bihotz berogarri, bihotz urragarri.” (Txomin Peillen), “Errukia: pietatezko begirada, bihotz biguntasuna, eskuzabaltasun pixka bat»” (Berria).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: bihotz biguntasuna: la blandura del corazón; Labayru: 0; Adorez: 0.

biguntasun iz. Biguna denaren nolakotasuna. Argizariaren biguntasuna. Biguntasunez begiratu, hitz egin. Ama baten biguntasunaz hartu zuen. Bere gorputza biguntasun gehiegirekin tratatzen zuela. Bazekien garbitasunak gutxi axola diola hizkuntzari; aberastasunak, biguntasunak, erraztasunak, berriz, asko. Bihotz biguntasuna: bihozberatasuna.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia da, eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Adibidea, beraz, kentzekoa da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bihotz eta biguntasun sarreretan.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHOTZ GOGORREKO (B ap. A; Añ, Dv, VocB). "Biotzgogorego [sic], cruel" VocB. "Cruel" Añ. "Inclemente, cruel" A. Asko dira biotz gogorrekoak. VMg 2. Ala salbatu zuen Jaunak kanalla biotz-gogorreko aren atzaparretatik. Lard 38. Gizon biotz gogorrekoak bezela. Aran SIgn 40. Bi gizon penitentziak deseginak ta itxuraz aurdikarriak deitu zuten sultan biotz gogorrekuaren begiramena. Bv AsL 216. Buru gogorrekoak izan geinkez, baiña biotz gogorrekoak ez gara. Ag AL 127. Eiztari biotz gogorrekoa! Lab EEguna 114. Bihotz gogorreko muthikoa zen. Barb Leg 139. Biotz gogorrekoa dala agertuko da. Ir YKBiz 319. Onelako ikuskizunaren erruki ezpanitz, biotz-gogorreko bai-nintzake. Zait Sof 57. Hipokrita, haundios, buru arin eta bihotz gogorreko zen Gabrielaren aiurriak, egia aski garbiki salatzen eta aldarrikatzen digu. Mde Pr 177.

Ez dugu aurkitu bihotz gogorreko formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotz gogorreko 5: Elizen arteko Biblia 2 (“Zorionekoa beti begirunez jokatzen duena; bihotz gogorrekoa zoritxarrean jausiko da”), Julen Gabiria (“Erdipurdi gaixoa! - esan zuen Salomonek, egia esan ez baitzen bihotz gogorrekoa”), Edorta Jimenez (“Eta faxistak hain krudelak, hain gupidagabeak eta hain bihotz gogorrekoak ez zirela pentsatuko zuen”), Asisko Frantzizko (“Han mugako pasabideak hain bihotz-gogorreko gizonek zaintzen zituzten, non handik zihoazen kristau guztiak hil egiten baitzituzten”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa bihotz oneko bezala.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bihotz sarreran

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHOTZ GUZTIAZ, BIHOTZ GUZTIZ, BIHOTZ GUZTIAGAZ. De todo corazón. v. BIHOTZ GUZTIAREKIN, BIHOTZ GUZTITIK; cf. BIHOTZEZ. Haren onhestea bihotz guziaz. Lç Mc 12, 33. Biotz guzias eta bere potenzia guzieki bear duela egon Elizan. Ber Trat 32r. Bihotz guztiaz gaitzeskik bederatzi hobenak. EZ Man II 201. O Iongoiko, batasuna / Desiratzen duzuna, / Eta berezkoa bihotz / Guztiz higuñ zaitzuna. EZ Eliç 63. Zaude bihotz guziaz hautu hartan. SP Phil 65. Nahi dut bihotz gustiaz / izan zurea osoki. Gç 67. Bihotz guziaz maitatzen gaituela. He Gudu 75. Biotz guziaz Jesu Kristori jarraitzen diotenai. Cb Eg II 209. Nere Jangoikoa, gráziak ematentiót biotz guzias intidan metxéde guzíes. LE Prog 98. Biurtu zaite nigana bijotz guztiaz. Mg CO 96. Bihotz guziaz arbuiatzen dut mundua. Dh 115. Ameetan zaitu, biotz guztaigaz. fB Ic I 44. Hori desiratzen zuen bihotz guziaz. Jaur 387. Zu bihotz guziz maithatzen. Dv LEd 52. Debozio izatra biotz guziaz gure argi Kristoin gurutze sanduaz. CatAe 2 (CatSal 3 biotz guziaz CatR 3 biotz guziuaz). Zeren eskini neutsun azkenez biotz guztiaz / Artu zengion zeuk besoetan arimea. AB AmaE 134. Egin eban promesa / biotz guztiagaz / biurtuteko laster / bere gizonagaz. Azc PB 97. Au beti biotz guziz ordaintzen saia-erazi bear gaituan zor gozoa da. Inza Azalp 145. Nik biotz guztiz laguntzen deutsat. Gand Elorri 88. v. tbn. Cb Eg II 66. Añ EL1 38. Bihotz guztiz: Inza Azalp 64. Bihotz guziaz: Monho 142. Hb Esk 142. Dv LEd 176. Etcham 237. Ir YKBiz 396. Iratz 146. Bihotz guziz: Arb Igand 35. Or Mi 121. Bihotz guztiagaz: Astar II 34. Ag Kr 171. (Tras bere, etc.). Onhetsiren duk eure Iainko Iauna eure bihotz guziaz. Lç ABC A 6v. Neure bihotz guztiz oihu egin darotzut. EZ Eliç 251. Laudorioak derazkitzut beregainki eta neure bihotz guztiaz. Harb 288. Hain uztarri emea eta karga arina, geure gogo eta bihotz guztiaz, hautatu, besarkatu. Ax 522 (V 336). Gure bihotz guziaz Jainkoaren laudatzea. Ch I 25, 9. Gure bihotz guziaz Jaiñkoa billhatzeko usantza hartzen badugu. He Gudu 73. Bere biotz guztiaz Jainkoagana biurtu. Cb Eg II 178. Geren biotz guziz maite degula. Ub 173. Amatuko dezu zure Jaun Jaungoikoa zure biotz guziaz. AA III 264. [Fedeak] kondenatzen duena oraidanik eta bethikotz kondenatzen dut nere bihotz guziaz. Dh 113. Ametan dot neure Jaungoikoa neure biotz guztiaz. CatBus 54. Eta nik Jainkoa maite! maite ene bihotz guziaz! Laph 43. Neure biotz guztiagaz urruinduten ditut. Ag AL 93. v. tbn. Mat 229. Enb 147. Bihotz guziaz: SP Phil 97. Lg II 241. Mih 96. Brtc 26. CatLan 81. CatLuz 41. JesBih 447. MarIl 53. Jnn SBi 59. CatJauf 10. Ir YKBiz 395. Ardoy SFran 255. Bihotz guztiagaz: Itz Azald 82.

adib: esker eman Eskerrak eman. Gaur Jainkoari esker ematera noakio. On da esker ematea, dezakegun dina. Esker dizut nire bihotz guztiaz. // zintasun iz. Leialtasuna, zintzotasuna. Zintasun guztiarekin eta bihotz guztiaz adoratzen zaitut. Zintasun zakar garratz honek lagun asko galaraziko dizkio Unamunori.

Ez dugu aurkitu bihotz guztiaz forma.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotz guztiaz 2: Asisko Frantzizko, Piarres Xarriton.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Egokia eta adibide gisa jasoa dago jada.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa gehitzekoa da bihotz sarreran ere.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHOTZ GUZTITIK (b. guzitik Lar). De todo corazón. "Cordialmente" Lar. v. BIHOTZ GUZTIAZ; cf. BIHOTZETIK. Kristiñau fiel gustia dago asko obligadurik euten debozinoea biotz gustirik Kristioen Kruze Santeagaz. Bet 3. Ametan zaitudazalako biotz guztirik. Arz 63. Nere salbazioa bizimodu santu batekin biotz guztitik billatzeko. Cb Eg II 40. Alabatuko degu / biotz guzitik. GavS 16. Biurtu zaiteze nigana bijotz guztirik baru ta negarrakaz. Mg CO 3. Amatzen zaitut biotz guzitik. AA I 464. Dei egijozube bijotz guztitik. Astar II 279. Adora zagun biotz guztitik. Echag 240. Biotz guzitik ondorengo bat opa zuen. Lard 29. Bihotz guzitik, egunetik egunera, eta bethi gehiago eta hobeki maitha zaitzadan amoreagatik. Dv LEd 132. Biotz guzitik agintzen dizut. Arr GB 23. Itxaropena biotz guztitik nik jarria. AB AmaE 66. Biotz guztiti sinistuten dot / beti izan zala garbia. Azc PB 43. Gero biotz guzitik / proposituba artzen. Auspoa 97, 73. Lagun zar, maite, agurtu nai aut / gañera biotz guztitik. Basarri 33. v. tbn. Añ EL1 96. Arr GB 5. Xe 365. Apaol 57. Ag AL 67. Bihotz guzitik: CatBurg 48. Cb Eg II 72. Añ CatAN 70. CatB 13. CatLuz 5. Legaz 57. Bihotz guztiti: Cb CatV 111. Bihotz guztirik: Añ EL1 6. CatBus 40. (Tras bere, etc.). Deboziñoa artzera / euren biotz guztitik. Cb CatV 3. Nere biotz guztitik amatzen zaitut. Gco I 395. Deboziño artutera / Euren biotz guztirik. CatBus 3. Zu nere bihotz guzitik maithatzeko. Dv LEd 82. Geure biotz guztitik bera gorrotetea. Itz Azald 136. Ene bihotz guzitik urrikari zaituztet. JE Ber 69.

adib: damu izan 1 da/du ad. Hobenak errudunarengan edo ezbeharrak pairatzen dituenarengan eragiten duen atsekabea izan. Ik. damutu. Egindako bekatuez damu izan. Damu izango dute hura erosiaz. Damu dut, Jauna, bihotz guztitik zu irainduaz. Damu dute gorputza zerbitzatzeaz. Damu dut zu iraindua. Damu du hori egina. Gero ez dute damu izango orain horrela ibilia? Damu eta dolore dut bidera ezin ilkia. Aldez damu dut eta aldez atsegin. Ez dut damu hartu nuen nekea. Damu dut ez bainuen bertso haietatik bihi bat ere paperetan ezarri. Ez gara ezertaz damu. Damu naiz bihotzez orain arteko bizimodu lizunaz. Egina damu zaio. [s.u. damu].

Ez dugu aurkitu bihotz guztitik formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotz guztitik 1, Josu Zabaleta (“Peter Schiff eta Peter Van Daan bat egin dira Peter bakar batean; nire bihotz guztitik maite dudan Peter zintzo, onbera batean”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Egokia eta adibide gisa jasoa dago jada.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa gehitzekoa da bihotz sarreran ere.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHOTZ HANDIKO. a) Valeroso, valiente, animoso. "Magnánimo" Añ. "Valiente" Ib. Azartu, azkor ta bijotz andikua danak, beegan darabil orma edo muru sendo burdiniak igaroko ezin dabena. Mg PAb 206. Biotz andiko soldadu bat. AA III 531. Buruzari jakintsu, eta biotz andiko onek Kanaantar geienak menderatu zituen. Lard 121. Guztirik izan dira biotz andikuak, / Etsaiak itxiteko beti birrinduak. AB AmaE 95. Okela-zati eder bat eta esne epela be emon eutsazan Martin Txilibituk orren biotz-andiko katuari. Bilbao IpuiB 194. [Gudari suhar] hauiek ere ezin gehiago iraunez amor eman zuten, eta azkenean ikusiz zer bihotz handikoaz ziren, hiltzerat kondenatuak zirelarik, bieri barkatu zioten Karlos Kintok. Ardoy SFran 79. b) Bondadoso; compasivo; generoso. Abraham txit biotz andikoa zan, eta etzitzaion iñor, berak ikusi ezkero, arrera ona egin gabe joaten. Lard 18. Gure maestresea? Zerutik jatsitako aingerua, eztia baño eztiagoa, biotz andikoa, ongillea, etxekoia ta elizkoia. Ag Kr 219. Gure adiskide on, biotz andiko elizgizon Iriondo il zanean. A Ardi 100. Maitati utsa ziñan gizona, / Euzkeldun bijotz andiko. Enb 204. Beti gogor artu dezu ta nola sinistuko du biotz aundiko bat zerala? ABar Goi 74. Ortarako da berez [emakumezkoa] biguin, eztitsu, biotz aundiko, errukior. MAtx Gazt 14. Oi! bihotz handiko Saindua, erien eta haurren adiskidea. Ardoy SFran 359. Bihotz handiko gizon zuzen bat / zintzo eta jakintsuna. Xa EzinB 42. Biotz aundiko ama jator bat / beti izandu zera zu. MMant 155. v. tbn. Aran SIgn 69. Arr May 192. Zerb Azk 87. Zait Plat 114. Biotz aundiko: Aran SIgn 114. NEtx Antz 41. BEnb NereA 157.

adib: bihotz 2 iz. Organo hori sentimen eta zirraren egoitzatzat hartua. Ik. bihotzondo. Joan zatzaizkit lurretik, baina ez gogotik, eta ez bihotzetik. Bihotzak dioen aldera itsu-itsuan daudenak. Bihotzeko arra. Bihotz-gogortasuna. Mariaren bihotz eztia. Bihotz handiko, zabaleko gizona. Bihotz suharra, amultsua. Ona zen, baina bihotz hilekoa. Bihotz onez. Bihotz osoz eskatu. Bihotza hunkitu, hautsi, erditu, beratu. Gogoeta bihotz-hunkigarri eta gogo-aberasgarriak. Bihotza erori. Bihotz eroria hitz on batek altxatzen du. Emakume hark bihotza ebatsi dio. Haren bihotza irabazteko. Bihotzak ematen dit bihar etorriko dela. Baina bihotzak dio, zoaz Euskal Herrira. Bihotz ukaldia. Bihotz ikara. Badu eleberri honek halako bere gisako bihotz isuri xamurra. Bihotz-erraietatik dariola mintzatu beharra. Atseginago zaizkigula sarritan, bihotz-bizigarriago, horrelako ardi galduen ibilerak. Dirdaiz eta liluraz jantzirik azaltzen zaigu, bihotz-begien betegarri.

bihotz handiko 14: Aizu 2, Berria 4, EiTB 4, Jakin, Argia, Erlea, DiarioVasco.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotz handiko 30: Herria 11, Berria 2, Jose Morales 4, Asisko Frantzizko 3, Jokin Muñoz, Joan Mari Irigoien, Marzel Etxehandi, Joan Mari Irigoien 2, Koldo Biguri, Xabier Mendiguren Elizegi, Eneko Bidegain, Patxi Zubizarreta, Itxaro Borda.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa da bi adierak islatzeko.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bihotz sarreran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: AS / LurE: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Esapideei dagokien sistematika

hartu.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bihotz sarrerari dagokion azpisarrera.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

adoretu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHOTZ-IKARA. "(Vc), emoción" A. Guztiz ikaratu zan neskatilla au, ta biotzikara errimeaz, erantzun eutsen. Echta Jos 157. Onen irakurtzeak biotzikara aundia eragin zion. Zink Crit 14. Mutillak oraiño biotz-ikaretan esan zion. Or Mi 21. Biotz-ikarak abotsa iya itoan. Alz Ram 52. Bijotz-ikaraz gagoz / oi geure Neskutsa. Laux BBa 110. Oldargi zorrotz eta biotz ikara sortuak badira [olerkiak]. Aitzol ib. VIII. Onelako ikusgai kilikagarriak giza-kolkoari eragin oi dioten biotz-ikarari eutsi eziñik, apaizak oiugin zun. TAg Uzt 94. Polik ezagutu zuan, biotz-ikara egin zitzaion. Anab Poli 139. Ez biotz-ikarako bildurretik, baizik gorputzak iraungo ez zuan bildurrarekin baizik. Ugalde Iltz 52. Musika-zale porrokatua genuen gure Pitagora zarra: aren ikasleen biotz-ikara ta lerak zirikarazi ta legun-erazteko bide zabala zuen. Zait Plat 54. Azkeneko aapaldiak, 16gna, Oratiren azkenarekin bat datorrela, alabearrezko biotz-ikara sartzen digu. Gazt MusIx 67. (Bihotz-ikaraka). Zezen burrukalariaren ondoan zekor jaioberria egon oi dan bezelaxe zegoan biotz-ikaraka, alako indar-neurketetan oitugabeko mutilla. TAg Uzt 229.

adib: bihotz 2 iz. Organo hori sentimen eta zirraren egoitzatzat hartua. Ik. bihotzondo. Joan zatzaizkit lurretik, baina ez gogotik, eta ez bihotzetik. Bihotzak dioen aldera itsu-itsuan daudenak. Bihotzeko arra. Bihotz-gogortasuna. Mariaren bihotz eztia. Bihotz handiko, zabaleko gizona. Bihotz suharra, amultsua. Ona zen, baina bihotz hilekoa. Bihotz onez. Bihotz osoz eskatu. Bihotza hunkitu, hautsi, erditu, beratu. Gogoeta bihotz-hunkigarri eta gogo-aberasgarriak. Bihotza erori. Bihotz eroria hitz on batek altxatzen du. Emakume hark bihotza ebatsi dio. Haren bihotza irabazteko. Bihotzak ematen dit bihar etorriko dela. Baina bihotzak dio, zoaz Euskal Herrira. Bihotz ukaldia. Bihotz ikara. Badu eleberri honek halako bere gisako bihotz isuri xamurra. Bihotz-erraietatik dariola mintzatu beharra. Atseginago zaizkigula sarritan, bihotz-bizigarriago, horrelako ardi galduen ibilerak. Dirdaiz eta liluraz jantzirik azaltzen zaigu, bihotz-begien betegarri.

bihotz-ikara 2: Elhuyar, Berria. // LB: 9, EPG: 7, ETC: 60.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotz-ikara 2: Aingeru Epaltza (“Bakartasunak hainbateko bihotz-ikara eragin zidan”), Xabier Mendiguren Elizegi (“Halako heriotza-modu lazgarri batek beti sortu ohi du bihotz-ikara bat, are gehiago gizarte hartan eta horrelako familia batean, baina deigarriena”). // Elhuyar: 0, Adorez: 0, Labayru: bihotz-ikara 1 iz. conmoción, impresión

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Egokia eta adibide gisa jasoa dago jada.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia da eta azpisarrera gisa proposatua.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa mantentzekoa da bihotz sarreran.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bihotz eta ikara sarreretan.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHOTZ ON IZAN (EMAN, HARTU, etc.) (G ap. A; Lar, H). Tener, (dar, tomar, etc.) ánimo, valor. "Buen ánimo, modo de exhortar, auk biotz on, auzu biotz on" Lar. "(Ea) valor, ten valor, auk biotzon, auzu biotzon" Ib. "Auk bihotz on (Lç)" H. "Biotz on, ¡ánimo!, fórmula para deseárselo a quien se habla" A. Auk bihotz on, seme, barkhatu zaizkik eure bekhatuak. Lç Mt 9, 2 (IBe izan bihotz; Dv egiozu bihotzari). Alabá, aun bihotz on, eure fedeak sendatu au. Lç Lc 8, 48. Munduan aflikzione ukhanen duzue: baina auzue bihotz on, ni munduari garaithu natzaio. Lç Io 16, 33. Oraiño bihotz on duela, aphur bat utz dezatela erraiten du. Eta [...], kofesatu gabe finatzen da. Ax 547 (V 351). Orai ere konseillatzen zaituztet bihotz on izaterat, zeren zuetarik nihor ez baida galduko. He Act 27, 22. Auzue bihotz on; ni naiz, ez izi. HeH Mt 14, 27 (He fidantzia izan; TB animo izan). Hura ikusita guziak laborriak artu zituen; baña zeruko mandatariak biotz on eman zien. Arr Bearg 22. Biotz on artu, eta penitenzia egiteko epe edo plazoren bat iritxi zegion, Urrikaltasunaren Amagana bidegitera Santuak animatzen zuela, begitandu zitzaion. Arr May 180. Biotz-on Kristoren soldadu edo gudariak, aldegin orain illunbetako gaiztakerietatik. Inza Azalp 12. Beti ari zitzaion biotz-on ematen atseden zezala. FIr 151. Baña biotz on izan! nik garaitu dut mundua (Io 16, 33). "Confidite". Ir YKBiz 462 (v. tbn. ib. 370). Biotz on izan; bukatuko dugu. Zait Sof 50 (v. tbn. ib. 17, 126 y 151).

adib: bihotz 4 iz. Adorea, kemena. Bihotz on izan; nik garaituko dut mundua. Bihotz on!

Ez dugu aurkitu bihotz on izan formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Ez dugu aurkitu bihotz on izan formarik.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoak dira bihotz on eta bihotz on izan, adibideak egokituz eta zein berera eramanez.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bihotz sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHOTZ ONEKO, BIHOTZ ONETAKO. a) Animoso. Abundos eta bihotz onetako, paubrezián eta peituan. Lç Adv ** 8v. Baina orain exhortatzen zaituztét zareten bihotz onetako, ezen zuetarik baten-ere galtzerik ezta izanen. Lç Act 27, 22 (He bihotz on izaterat, TB izaitez animo on). b) Bondadoso, de buen corazón; de buana voluntad. Biotz oneko gure jende pobretxoentzat. Cb Eg II 9. Nere hazten hari den alhargun bihotz onetako hau. Lg I 350. Gizon prestu ta biotz onekua. Mg PAb 105. Txit pakeatsuak, ongi itzegiñak, ta biotz onekoak. AA III 379. Gloria Jaunari goietan, eta pakea gizon biotz onekoai lurrean. Lard 367. Hura bezen bihotz onekorik guti. HU Aurp 114. Denak gogozko eta biotz oneko Jaungoikuaren serbitzariak. Bv AsL 140. Billatuko ditut biotz oneko gizon guztiak. Ag AL 130. Katalin bihotz-onekoa tente-potente egon zitzaion aldean. Barb Sup 69. Esan eutson bijotz oneko elaiak. Altuna 19. Biotz oneko ta barkakorra izatea gauz ona da. Or SCruz 73. Gaztetxo zen, biotz oneko ere. FIr 133. Emakume biotz onekoa, burua ez okerragoa, zentzu utsa. JAIraz Bizia 115. Bihotz onekoa ta / Gañera da umila. LuzKant 106. Banekian nik biotz-onekoa ziñana. Bilbao IpuiB 135. Biotz oneko emakumiak. And AUzta 153. Zorionez izan dira, / ikusiz ene manera, / bihotz oneko jendeak / jinak ene altatzera. Xa EzinB 28. v. tbn. Arr GB 90. Xe 238. Ill Pill 18. A Ardi 9. Inza Azalp 7. Tx B I 97. Enb 110. Goñi 37. Ox 187. JE Ber 29. Ldi IL 144. NEtx Antz 81. Etxde JJ 246. Anab Poli 19. BEnb NereA 126. SM Zirik 27. Gand Elorri 138. MAtx Gazt 72. Etxba Ibilt 477. Alzola Atalak 87. Auspoa 77-78, 277. Alkain 74. MMant 158. Albeniz 16. Geiago maite zuen biotz on-onekoa zelakotz. FIr 132. (Referido a cosas). Apaingora gabeak / itz Donostikoak, / eta bere eskeñiak / biotz onekoak. Echag 213. Jaunaren dei biotz-onekoak ezertan artzen ez dituztenak. Lard 72.

adib: on1 5 adj. Ontasuna adierazten duena. Bihotz oneko gizona. Egin denaren fede ona erakusteko. Jaidura onak. Obra onez hutsik bezain asmo onez beterik.

bihotz oneko 119: Aizu, Deia 3, Elhuyar, Elkar 4, Consumer, Berria 37, EiTB 59, Jakin, Karmel 2, Argia 5, Erlea, DiarioVasco 4.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotz oneko 116: Herria 30, Berria 9, Joan Mari Irigoien 4, Jon Muñoz 4, Elena Touyarou 3, Elizen arteko Biblia 3, Martin Anso 2, Asisko Frantzizko 2, Josu Zabaleta 2, Xabier Olarra 2, Karlos Zabala 2, Itxaro Borda 2, Oskar Arana 2, Gotzon Garate 2, Piarres Xarriton 2, Xabier Montoia, Iñaki Mendiguren, Rafa Egiguren…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bihotz sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHOTZ ONEZ (SP, H). De buen grado; de corazón. "Alacer [...] atsegiñekien, bihotz onez, borondate onez" Urt I 470. "De bon cœur" SP, H. Cf. BIHOTZEZ. Tr. Documentado desde principios del s. XVII, es algo más frecuente al Norte. Hallamos biotz onaz en Cardaberaz. Geure ahal guztiaz Zu / zaitugu ohoratzen: / Zuri bihotz onez dohain / aphur hauk ofrendatzen. EZ Noel 63. Zeren bihotz onez eta intenzione sainduz erranak baitziren, etzen bitartean bekhaturik. Ax 276 (V 184). Bihotz onez nik darotzut / Bihurturen eskerra. Hm 116. Pluma eskuan harturik, bihotz onez zure promesa zure seinaleaz firma dezazun. SP Phil 78. Arribatzen zaizkidanak / bihotz onez hartzeko. Arg DevB 198. Menturetan Eskual-Herrian izan da den herririk xumerenik [...], eta fede katholikaren amoreagatik odola [...] gogotik eta bihotz onez isuri etzakenik? ES 122. Zeinak bihotz onez othoitz egiten baitio Jainkoari bere persekutatzailleenzat. Ch I 24, 2. Ez bide du Euskera gaisoak, are bere etxapean, ez seme, ez adiskide biotz onez nai dionik. Lar DT CCIV. Jaunaren gusto ta borondatea biotz onaz egin zuen. Cb Eg III 227 (v. tbn. biotz onaz Cb Just 142). Bihotz onez pairatzen sofrikari eta idoi guziak. Lg II 110. Barkhamendu akorda diezadazu, nik zure amoreak gatik bihotz onez ofentsatu nautenei akordatzen diotedan bezala. Brtc 31. Gogoz, naiez eta biotz onez Jainkoa serbitzen zuenak. Ub 60. Biotz onez barkatu zien. Gco II 69. Injuriak biotz onez sufrietean. Añ GGero 236. Bihotz onez ta behar bezala errekeritu zaituenik nihor izan dela arbujatua. Dh 88. Ungia bihotz onez hauzoei egiten. Hb Esk 14. Gathibotasun hau balitz ere garratzago, Jesu-Kristorentzat bihotz onez jasan nezake. Laph 96. Batzuek eta bertzeak bizi izan ziren erreboluzioneraino trankilki eta xinpleki [...], bihotz onez ikhusten zituztelarik herrietako aitoren-seme anhitzen nagusiak. Elsb Fram 118. Nor da izen gozo eta ezti hori bihotz onez aiphatzen eztuena? Jnn SBi 35. Eskerrak, o zinez eskerrak, ene ezteietarat hoinbertze eta hoin bihotz onez etorri zaretener. JE Bur 135. Gure Salbatzaileak bere kurutze dorphea guregatik bihotz onez jasan duen bezala. Barb Sup 5. Manex Barrandegik bihotz onez laguntzen zuen. Ox 194. Atsekabe-miñ eta ezbear guziak, biotz onez artu ta eramatea. ArgiDL 89. Hainitz balinbaduzu, emazu hainitz: guti eman badezakezu, emazu bihotz onez. Zerb IxtS 61. Biotz onez eman nai zidaten Zugandik oparo zutena. Or Aitork 15. Lurre bear zan lelengo ta bein, eta Ipiñeko etzeko andreak biotz onez eta esku zabalez emon oan. Akes Ipiñ 16. Bestearentzat egiten dugulakotz dugu bihotz onez egin behar. JEtchep 76. Ospitaletik fite / Zu atera zaiten / Bihotz onez deraizut / Ori desiratzen. LuzKant 125. v. tbn. Monho 58. MarIl 57. Jaur 148. Elzb Po 206. HU Zez 31.

adib: bihotz 2 iz. Organo hori sentimen eta zirraren egoitzatzat hartua. Ik. bihotzondo. Joan zatzaizkit lurretik, baina ez gogotik, eta ez bihotzetik. Bihotzak dioen aldera itsu-itsuan daudenak. Bihotzeko arra. Bihotz-gogortasuna. Mariaren bihotz eztia. Bihotz handiko, zabaleko gizona. Bihotz suharra, amultsua. Ona zen, baina bihotz hilekoa. Bihotz onez. Bihotz osoz eskatu. Bihotza hunkitu, hautsi, erditu, beratu. Gogoeta bihotz-hunkigarri eta gogo-aberasgarriak. Bihotza erori. Bihotz eroria hitz on batek altxatzen du. Emakume hark bihotza ebatsi dio. Haren bihotza irabazteko. Bihotzak ematen dit bihar etorriko dela. Baina bihotzak dio, zoaz Euskal Herrira. Bihotz ukaldia. Bihotz ikara. Badu eleberri honek halako bere gisako bihotz isuri xamurra. Bihotz-erraietatik dariola mintzatu beharra. Atseginago zaizkigula sarritan, bihotz-bizigarriago, horrelako ardi galduen ibilerak. Dirdaiz eta liluraz jantzirik azaltzen zaigu, bihotz-begien betegarri.

bihotz onez 5: Deia (“Seguruenik bihotz onez eta horretarako balio dugula konbentzituta sartzen gara salbatzaile paper horretan”), Berria (“Sasibill taldeak bihotz onez antolatzen dituen muntaia eszeniko eta musikalak”), EiTB 2 (adib.: “Badakit dena bihotz onez egiten duzula”), Jakin (“bihot zonez eta esker handiz jaso du saria”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotz onez 37: Herria 9, Berria, Asisko Frantzizko 12, Elizen arteko Biblia 4, Xabier Olarra, Michel Oronoz, Itxaro Borda, Koldo Biguri, Imanol Unzurrunzaga, Xabier Mendiguren Elizegi, Daniel Landart, Patxi Zubizarreta, Jon Muñoz, Piarres Xarriton.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bihotz sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHOTZ OROZ. De todo corazón. v. BIHOTZ GUZTIAZ. O beste gaizarik egiteko ezpagünü, gure Jinkuaren aho eta bihotz oroz laidatzia baizik! Mst I 25, 9. Bihotz oroz gomendatzen dereiziedana. Egiat 158. Jesüs ene Jaun huna, bihotz oroz maite zütüt. UskLiB 50. Bihotz oroz züntüdan osoki maithatü. Etch 72. Jinkoa fidelki zerbützatüz eta bihotz oroz maithatüz. Ip Hil 155. Dügün laida bihotz oroz. UNLilia 12. (Tras bere, etc.). Iauna neure bihotz oroz zuri oihu egin dut. Tt Arima 30. Maite zütüt ene bihotz oroz. Bp I 128. Zuñek ere Jinkua bere bihotz oroz maite beitü. Mst I 24, 7. Maite zütüt ene bihotz oroz gaiza ororen gaiñetik. UskLiB 43. Sinhesten ditit fermoki eta ene bihotz oroz. CatS 10. Zure bihotz oroz nahi duzu nere salbamendua. Arb Igand 57. Gure bihotz oroz Jinkoaren maithatzeko. Ip Hil 53. Orok maita dezagun / gure bihotz oroz. Etcham 59.

Ez dugu aurkitu bihotz oroz formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotz oroz 2: Herria (“Haur maitea, otoitze hau errazü bihotz oroz, eta gaineala zure ama (edo aita) lagünt üsatü beno haboro”), Xipri Arbelbide (“Ikusiko dut bada aspaldian urrunetik ezagutzen eta bihotz oroz maite nuen misionest saindu hura!”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta adibide gisa jasotzekoa bihotz guztiaz bezala.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa jasotzekoa bihotz sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHOTZ OSOZ, BIHOTZ OSOAGAZ. De todo corazón. Biotz osoaz egingo det (Azpeitia, 1622). ConTAV 5.2.9, 126. Zu zaitugu, Iongoikoa, bihotz osoz laudatzen. EZ Man II 15. Iaungoikoa, zu zaitugu / Bihotz osoz laudatzen. Hm 73. Bihotz osoz serbitzatzen zaituztenentzat. SP Imit III 10, 1. Bihotz osoz orotako maitena zütüt. Bp I 49. Bihotz osoz Jinkuari jüntatürik zaudialarik. Mst I 11, 2. Artu nuen bihotz osoz artako asmoa. Mb IArg I 153. Haren probidenziaren ordre güzien bihotz osoz et hümilki errezebitzia. CatLan 70. Biur zaite biotz osoz nigana. AA I 432. Esaten bijotz osuagaz ta damu egijazkuagaz. fB Ic I 66. Borondate guztijagaz, bijotz osuagaz. Astar II 114. Ta siniste onekin Jaunagana biotz osoaz geren lanak egitea. AA III 325. Bihotz osoz desiratzen ginikezü / Har lezan khiristi legia. Mustafa (ap. DRA). Higuin dezagun eta aborri bihotz osoz urguilua. Jaur 409. Madarikatzen tuela bihotz osoz aldizka, / Zilho guziak lehenik, / Bere abereak ondotik. Gy 132. Jainkoaren ganat bihotz osoz itzultzea. Jnn SBi 90. Bijotz osuaz maitatu nairik. Enb 33. Hasi duzun lanari bihotz osoz lotuz. Iratz 133. Eriotza, bai, eskatu biotz osoz bostetan. Or Poem 541. Hil arte aldiz sinets dezagun bihotz osoz zuk bezala. Ardoy SFran 358. Amadu biar dogu bijotz oso osuagaz. Astar II 23. (Tras bere, etc.). Adoratzen zaitut ene bihotz osoaz. SP Phil 69. Neure bihotz osoz eta neure indar guziez arnegatzen dudala. Ib. 74. Bere biotz osoz maitatzeko. Ub 31. Ea zuen biotz osoaz maitte dezuten edo ez. Inza Azalp 148. Bihotz oso batez / Bekhatu egitera. Normandie 41 (ap. DRA).

adib: bihotz 2 iz. Organo hori sentimen eta zirraren egoitzatzat hartua. Ik. bihotzondo. Joan zatzaizkit lurretik, baina ez gogotik, eta ez bihotzetik. Bihotzak dioen aldera itsu-itsuan daudenak. Bihotzeko arra. Bihotz-gogortasuna. Mariaren bihotz eztia. Bihotz handiko, zabaleko gizona. Bihotz suharra, amultsua. Ona zen, baina bihotz hilekoa. Bihotz onez. Bihotz osoz eskatu. Bihotza hunkitu, hautsi, erditu, beratu. Gogoeta bihotz-hunkigarri eta gogo-aberasgarriak. Bihotza erori. Bihotz eroria hitz on batek altxatzen du. Emakume hark bihotza ebatsi dio. Haren bihotza irabazteko. Bihotzak ematen dit bihar etorriko dela. Baina bihotzak dio, zoaz Euskal Herrira. Bihotz ukaldia. Bihotz ikara. Badu eleberri honek halako bere gisako bihotz isuri xamurra. Bihotz-erraietatik dariola mintzatu beharra. Atseginago zaizkigula sarritan, bihotz-bizigarriago, horrelako ardi galduen ibilerak. Dirdaiz eta liluraz jantzirik azaltzen zaigu, bihotz-begien betegarri.

bihotz osoz 1, Ortzadar (“Bihotz osoz egiten duzu lan, etxean eta lanean, baina ulertuko ez duzun arrazoiengatik, norbaitek zer edo zer aurpegiratzen dizu”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotz osoz 26: Berria, Elizen arteko Biblia 12 (adib.: “Zure semeok zintzo jokatzen badute, bihotz osoz eta gogo guztiz nire aurrean leial ibiltzen badira, beti izanen da zureetariko norbait Israelgo errege-aulkian"”), Asisko Frantzizko 7 (adib.: “Gau batez, inolako giza laguntzarik gabe, malkotan blai, bihotz osoz Frantzisko dohatsuagana jo zuen, laguntza eske”), Joan Mari Lekuona 4, Imanol Unzurrunzaga, Jon Muñoz.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bihotz sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

bihotz(-)sakratu (eta -ü, bi(y)otz sagradu) 116: Cb Eg III ("Begira, nola bere bular, ta Biotz sagradua idikirik daukan"), Mercy 2 ("Besta prinzipalak, hala nula, egüberri egüna, urthats, Jesüsen bihotz sakratia, eta Birjinaren Asonzionia", "Mariaren Bihotz Sakratiaren, eta azkenian Birjina Saintaren sortzeko bestetan"), Dh 7 (adib.: "Nork bere burua Jesusen bihotz sakratuari emateko Othoitza"), JesBih 86 (adib.: "Eta ez dugu dudatzeko merezimenduzko tresorik handienak biltzen direla, Jesu-Kristoren izenean eta Mariaren bihotz sakratu eta notha gabearen arartekotasunaren azpian", "Jesu-Kristok nahi izatu duela establitu bere bihotz sakratuaren debozionea"), MarIl ("Oihu egiozu Mariaren bihotz sainduari zeina baita Jesusen bihotz sakratuaren iduri perfeta"), Jaur 2 ("Meditazionea Birjina sainduaren bihotz sakratuaz", "Gizonaren izpirituak ezin kontzebitua da bihotz sakratu hartan zer handitasun, zer aberastasun eta zer perfekzione diren zerratuak"), Dv LEd ("Gozaraz diezadazu bihotz sakratu horren gozoa"), CatS 5 (adib.: "Bihotz-Sakratiaren Besta"), Arr May 2 ("Jesus eta Mariaren Biotz sagraduen onran deboziozko gauzen bat egitea", "Jaungoikoaren eta zeruko Santu guzien atsegiñ kontentu zoragarria dan Mariaren biotz sagradua"), Elsb Fram ("Yesusen Bihotz Sakratuaren abitu gorria"), HU Zez ("trufa goraki elizaz eta elizako buruzagiez; trufa, hitzez hitz, Jesusen Bihotz Sakratuaz beraz"), Arb Igand ("Emeki-emeki Jesusen Bihotz-Sakratuak berriz ere gizonen bihotzak bildu ditu"), Moc Damu 2 ("Erregutzen diyot Jesusen Biyotz Sagraduari zuri bizitza labur onetan gertatu zitzaizkizukean naigabe eta penetatik laguntzeaz oroi dediñ", "Sor Maria, Jesusen Biyotz Sagraduarena"), Barb Sup ("Ama-Birjinaren edo Bihotz Sakratuaren iduri zonbait"), Zerb IxtS ("Margarita-Mariak Bihotz Sakratua munduari ezagut eta maitaraziz"), ap. MEIG III ("hark sortu zuen "Bihotz Sakratuaren aphezen batasuna", deritzan obraren sortze eta zabaltzea"), Zerb Azk ("Teilarian ikus dezake nahi duenak ategainean landatua, Bihotz Sakratu baten aldean").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

bihotz(-)sakratu 18: Jesusen Bihotz 10 (adib.: "Margarita Maria, Bihotz Sakratuaren debozionearen ezagutaraztaile eta hedatzaile", "Jesusen Bihotz Sakratuaren aldarettoa"), Eskual 1901 eta 1919 3 (adib.: "Jesusen bihotz sakratuaren iduria"), Otoizlari 1984 ("Bihotz-sakratuaren aldareko oihaletan"), ArmUs 1907 ("Egitate hoietarik lehena izan da lauetan hogei eta bost aphezkupiek Pariseko eliza zaharrenian eta gehienian Jesusen Bihotz sakratiari Frantziaren konsekratzia"), Herr 1987 ("Lau mintzaldi eder izan dira iragan astean Donostiako hirian drogaren menpekotasunaz Mundaizko Bihotz Sakratuaren barneetan eta nornahirekin"), GAO 1997 2 (adib.: "Hitzarmen honek [Arrasate] Santa Agedako Jesusen Bihotz Sakratuaren Serora Ospitalarien Aita Menni Ospitale Psikiatrikoko langileak ukituko ditu").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

bihotz sakratu : LurE (adib. s.u. sakratu: "Jesusen bihotz sakratua") // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, Euskalterm.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotz sakratu : IrakBa (Sain 157: "Bihotz sakratuaren besta biharamunean"; 378: "Jesusen Bihotz sakratuaren mezetan").

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

bihotz sakratu : EuskHizt eta EskolaHE (adib. s.u. sakratu: "Jesusen bihotz sakratua") // Ez dugu aurkitu ap. EIH, ElhHizt, HiruMila, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bihotz sarrerari dagokion azpisarrera.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Jesusen bihotz sakratuaren jaia.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHOTZ-ZOLA. Fondo del corazón (fig.). v. BIHOTZ-BARREN. Gaxuxak senditzen du bere bihotz-zolan halako kilikaño ezti bat. Zub 106. Bere histura eztia bihotz zolaraino sartzen da. Ib. 58. Hau atsegina bihotz zolatik gaindi egiten dautana. Iratz 71. Maite-lillurak debekatzen baititu gizon guziak, naiz landugabeak, naiz landuenak, beren bihotz zolan, beren bihotz ondoan ezagutzen duten hilbeharrearen abotsaren entzutetik. Mde Pr 371.

bihotz zola : Deia (“Borondaterik gabe samurtuko zaigu bihotz zola, baina, berehala, beste zerbaitek erakarriko digu arreta, eta gure onberatasun sentimenduak azukre koskorra bezain erraz urtuko zaizkigu, figura maiztuegi bat erabiltzearren”), Berria (“Borondaterik gabe samurtuko zaigu bihotz zola, baina, berehala, beste zerbaitek erakarriko digu arreta, eta gure onberatasun sentimenduak azukre koskorra bezain erraz urtuko zaizkigu, figura maiztuegi bat erabiltzearren”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotz(-)zola 5: Herria (“Langileeri opatzen diegu bihotz zolatik errekontru gaixtorik gabe bukatuko dutela lan gotor hori”), Gotzon Garate 3 (“Zuk ere nik bezala, poza eta nahigabea sumatuko duzu zeure bihotz zolan hemengo istorioak irakurrita”), Xabier Montoia (“Bihotz-zola hormatzen diete”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta erabilia; azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bihotz sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: izond.: solas bihotz-altxagarriak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHOTZ-BEGI (Pl.). El corazón y los ojos. Biotz-begietan zatzaidate sortu: / Biotzenago batzuek, besteak / betsein-betseñotan... "En el corazón y en los ojos". Ldi BB I. Ixadiaren edertasunaz / Geldurik dodaz bijotz-begijak (1933). Enb 61. Biotz-begietatik irteten zitzaizkion bertsoak. Aitzol in Ldi UO 3. Yaioterriak / asetzen dizkie / biotz-begiak. Ldi UO 39. Bihotz-begiak urturik. Iratz 100. Euskal-Fedearen biotz-begiak pozaren pozez diztira bizian argitzen dira. SMitx Aranz 243. Ezen, soa uretan galdurik zegoen hortan, bihotz begiei agertu zitzaien arto erraiñuen artetik ikara. Mde Pr 141. Dirdaiez ta lilluraz jantzirik azaltzen zaigu, biotz-begien betegarri. Vill Jaink 122. Lehenagoko euskaldunek nola zerizten bihotz-begietan aurkaz-aurk zituztenei. MEIG VII 28.

adib: bihotz 2 iz. Organo hori sentimen eta zirraren egoitzatzat hartua. Ik. bihotzondo. Joan zatzaizkit lurretik, baina ez gogotik, eta ez bihotzetik. Bihotzak dioen aldera itsu-itsuan daudenak. Bihotzeko arra. Bihotz-gogortasuna. Mariaren bihotz eztia. Bihotz handiko, zabaleko gizona. Bihotz suharra, amultsua. Ona zen, baina bihotz hilekoa. Bihotz onez. Bihotz osoz eskatu. Bihotza hunkitu, hautsi, erditu, beratu. Gogoeta bihotz-hunkigarri eta gogo-aberasgarriak. Bihotza erori. Bihotz eroria hitz on batek altxatzen du. Emakume hark bihotza ebatsi dio. Haren bihotza irabazteko. Bihotzak ematen dit bihar etorriko dela. Baina bihotzak dio, zoaz Euskal Herrira. Bihotz ukaldia. Bihotz ikara. Badu eleberri honek halako bere gisako bihotz isuri xamurra. Bihotz-erraietatik dariola mintzatu beharra. Atseginago zaizkigula sarritan, bihotz-bizigarriago, horrelako ardi galduen ibilerak. Dirdaiz eta liluraz jantzirik azaltzen zaigu, bihotz-begien betegarri.

bihotz begi 17: Deia 7, Berria 4 (“Bihotz Begiekin, Zaldiak Negarrez”), Euskaltzaindia 2, Argia 2, Erlea 2.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotz(-)begi 11: Berria 2 (adib.: “Zazpi bekatu nagusiak idazleen bihotz-begietan”), Felipe Juaristi 4 (adib.: “Da Ruak bazekien denboraldietan bihotz-begietan ezkutatzen den mina garela, arrubioa harri azpietan bezala, baino inoiz, ez orain eta ez lehen, ez orain eta ez gero, desagertzen ez, baizik eta noiz edo noiz are minago azaltzen baita, are minberago ukitzen baitu”), Elizen arteko Biblia 3 (adib.: “Gizaseme, bekatu eragiten dieten idoloetara emanak dituzte bihotz-begiak gizon hauek: nola utziko diet niri kontsulta egiten?”), Edorta Jimenez (“Bihotz-begietara etorri zaionari irtenbidea eman guran dabil”), Anjel Lertxundi (“Nori dioket opa // nik Barne-muinetan? // - Hiri, hik oroi baitidak // Bihotz-begietan”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa, batez ere bihotz-begietan esapidean erabiltzen dela aipatuz

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bihotz sarreran.

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-bero.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bihotz sarrerari dagokion azpisarrera.

Txostenaren laburpena

bihotz + leherkari ozen (bihotz-berritu, bihotzberritze, bihotz-bero, bihotz-damu, bihotz-gogor, etab.) osaerako menpekotasunezkoak eta bahuvrîhiak begiratu dira (ez, ordea, bihozbera(tasun), bihozgabe(tu), bihoztun arautuak).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan: bihotz-batasun 2 (Dv 1: "anaien arteko bihotz-batasuna 'concordia fratrum'"; eta corpusean beste biotz-batasun 1: Berron); bihotz-belar (H, menthe des jardins, pulmonaire Lh. Biotz-belar, serapia Bot. Labayru Hist I 470); bihotz-beltz ("Cruel" DBPT I); biotz-berba 1 (Añ: "biotz-berba gozoak", eta corpusean beste 2). Corpusean: bihotz bero 1 (Ox: "Zoin den zoroa Bihotz beroa"); biotz-bero 1 (Zait: "Beti izan ditugu bazterretan buru argiko gizakumeak, baita gizakume biotz-beroak ere"); biotz-beroaldi 2 (TAg: "biotz-beroaldiak otxantzeko"; Zait: "biotz-beroaldiak ezpaitu ezer argiago egiten, adimena lausotzen eta ilunagotzen baizik"); bihotz berotasun 1 (SP: "ontasun eta bihotz berotasun guziko ithurrira"); bihotz-berotu (S "prendre courage" Lh); biotz betegarri 1 (Etxde); bihotz-biguin ("Compatissant" DBPT I; corpusean gainera: biotz bigun 9: Añ 3, Izt 1, Arr 2 "biotz-biguñ", KIkV 1, Vill 1, Uzt 1); bihotz bixigarri 1 (MEIG: "Eta ezin uka guk ere, lotsagarria izan arren, atseginago zaizkigula sarritan, bihotz bixigarriago, horrelako ardi galduen ibilerak beti birtute bidetik sailean dabitzanenak baino"); bihotz-damu (Añ Dolor, arrepentimiento de corazón; contrición": Añ 2 eta beste 2 corpusean; KIkG, ArgiDL + 1 corpusean, Or 2, TAg, SMitx, MIH; corpusean gainera: bihotz damu: SP, Mb); bihotz-dei ("Tocamiento, llamamiento, inspiración del corazón, llamada" PMuj: Añ 3 + 1 corpusean, JesBih, NEtx); bihotz + galdu : a) bihotz-gal (Prop 1890); bihotzgaltzen (Ip Imit II 11,1); b) bihotz galdu (Arb; biotz galduzko bekataria Mb 2; + corpusean Elsb 2); biozgaldu (TAg 2); biotz-gau (Jaukol 1: "Nere biotz-gauen irudia"); bihotz-gihar (Miocarde, bihotz-ginhar T-L); bihotz-gogor (Despiadado, cruel. "Impiedad, impío" Lar, Añ. "Biotzgogor, inclemente, cruel" A DBols. Cf. Lar: "Impíamente, biotzgogorto, biotzgogorkiro, biotzodolgiroz": Ax: bihotz gogor. Corpusean gainera: biotz(-)gogor 23: Cb, Zav, Añ 4, Ud, Lard, Apaol, Arr 2, Lard, Echta, Or 2, BEnb, Etxde, Ibiñ, JAIraz, Bilbao 2, Berron, Etxde; biotzgogor 1: Aran); bihotz-gogortu , bihotz-gortu (Arr: biotz gogorturik); biotz-gorroto 1 (Zav: "Kendu alde batera biotz-gorrotoak: gogotik maite izan lagun ta auzoak"); bihotz gozagarri 1 (cf. infra); bihotz-gutun ("Bihotz-guthuna, 'agnus dei' qu'on pend au col" SP: Dv, A).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

bihotz barne 4: Otoizlari 1985, 1977, 1982, 1984; bi(h)otz barren 3: R. Garate 2, Eguzk LorIl 1; bihotz barru 3: J.M. Zunzunegi, R. Garate; Iratz (biotz-barru); bihozbero 2: B. Urkizu; S. Letona (biotzbero); bihotz(-)berotasun 2: B. Latiegi "biotz-b.", X. Olarra); biotz berotu 1: Pelota; bi(h)otz-berritu 7 eta bihotz-berritze 8 (cf. infra); biotz-betegarri 1: Zait; biotz bigun , -ñ3: Cristiñau dotriñea 1920, Kristiñau-ikasbidea 1921, J. Azpeitia; bi(h)otz damu 4: T. Egibar, D. Amundarain, MEIG; TAg (biotz-damu ); bihotz-damutza 1: I. Olabeaga; bi(h)otz garbi 8 eta biotz-garbitasun 1 (cf. infra); biotz-gazte 1: S. Onaindia ("abade adintsu, biotz-gazte ta langille etengabekoa genduan Arzubiaga"); bihozgiro 1: Gand Uda ("Kalea betetzen duen gizona,/ etxarte zurruna mila bihozgiro / ezberdin ta ukitzailez / taupada itsasadar dagien gizona,/ giza korrontean mila norabidez / barrastan doan gizona,/ samalda pintarnan galtzen da ta agertzen / uneko zauzkada"); bi(h)otzgogor 4: J. Heguy, Habe, MAtx, Salmoak; biotz-gogor 2: Ker; bihozkogor 1: J. Landa; bi(h)otz-gogortasun 2: P. Lafitte, J. Agirre; bi(h)otz gozagarri 4 (cf. infra); biotz goxo 1 (Melo alfereza: "Ene amaren semeak biotz goxoak izan bear, bera biotz samurra baitzan").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

DFrec: bihotz bero 1 ("buru hotzen kultura-lan erretatsua eta bihotz beroen borroka harmatua"); bihotz gazte 1 ("bihotz gazte den X burrukalari eta zuzena"); bihotz gogor 1 ("basatiak omen ziren kristau koskorrak bihotz gogorrak"); biotz-gogor 1; biotz damutu 14; biotz garbi 1 ("doatsu biotz garbiak"); biotz-bero 1; biotz-berritu 4; biotz-gedar 1 // AB38: bihotz-barru 1 // HiztEn: bihotzbeltz; bihozgogo // LurE: bihotz barrunbe (adib.: "bihotz barrunbeak"); bihotz-biguin (adib.: "gizon bihotz-biguinak"); bihotz-gogor (adib.: "gizon bihotz-gogorrak") // Euskalterm: bihotz-balbuletako fibrosi 1; bihotz-belar 1; bihotz-berrikuntza 1; bihotz-berritzeko bataio 1; bihotz-gelditze 1; bihotz-gogorkeria 1; bihotz-gogortze 1; bihotz-gutxiegitasun 1 // Ez dugu aurkitu iturri honetan: AB50.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

EuskHizt: adibideetan: bihotz barrunbeak; gizon bihotz-gogorrak, bihotz-bigunak (ik. bihozbera); bihotz-gogortasuna; bihotz-bizigarriago; bihotz damua // ElhHizt: bihotz-gogor; adibideetan: bihotz-barrunbeak, bihotz-belar (Bot.), bihotz-damu // HiruMila: bihotzbeltz, bihotz-berri(tu), bihozgogor, bihozgogorkeria, bihozgogortasun // EskolaHE: adibideetan: bihotz barrunbeak, gizon bihotz-gogorrak, bihotz-bigunak // Lur EF/FB: bihotz-gogor (AS) // XarHizt: bihotzbero // Casve EF: bihotz biribilkatü, bihozbeltz, bihozbero, bihozberogarri, bihozberotarzün, bihozberotü, bihozgaixto, bihozgaldü, bihozgogor // HaizeG BF: bihotz beltz, bihotz biguin, bihotz gogor // Lh DBF: bihotzbelhar, bihotzbeltz, bihotzbero, bihotzbiguin, bihotzbiguintasun, bihotzgaixto, bihotzgaldu, bihotzgandura, bihotzgogor, bihotzguri // DRA: biotz-barne, bihotz-barne-axal, bihotz-belhar, biotz-belar, bi(h)otz-beltz, bihotzbero, bihotz-berogarri, bihotz-berotasun, bihotz-berotu, bihotz-biguin, bihotz-biguintasun, biotz-bigun, bihotz-eihera, bihotzgaixto, bihotz-galdu, bihotzgandura, bihotzgarri, bihotz-ginhar, bi(h)otz-gogor, biotz-gogortasun, bihotzgor, bihotz-gora, bihotz-gogorkeria, bihotz-guri, bihotz-gutun // PMuj DVC: biotz-barne, biotz-barren-azal, biotz-barru, biotz-bateko, biotz-belar, biotz-beltz, biotz-belzkeria, biotz-berats, biotz-beratz, biotz-bero, biotz-berogarri, biotz-bertsu, biotz-bigun, biotz-bizkorgarri, biotz-bulta, biotz-damu, biotz-danba, biotz-dei, biotz-galdu, biotz-gar, biotz-garbai, biotz-garbi, biotz-giar, biotzgiar-min, biotz-ginar, biotz-giro, biotz-gogor, biotz-gogorkeria, biotz-gogortasun, biotz-gogortu, biotz-gorako, biotz-gorotz, biotz-gutun // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bihotz sarrerari dagokion azpisarrera.

Aditz-erregimena

da ad.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Bihotz-berri zaitezte eta sinets Berri ona.

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-bigun.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bihotz sarrerari dagokion azpisarrera.

Maiztasuna

g.er.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

bi(h)otz(-)bi(h)otzean 8: Kk Ab II ("Udearen biotz-biotzian ei-zan"), MEIG 2 ("Ez ote da bidezko larritasun hori artearen bihotz-bihotzean josirik egotea?", "Bihotz bihotzean daramazki iltzaturik"), Etxde JJ 3 ("Biotz-biotzean zeraman arantzak", "Biotz-biotzean arenganako aitamiña sortu", "Etxeko miña ernetu zion biotz-biotzean"), Anab Aprika ("Bein gertaera batek egin zidan min biotz-biotzean"), NEtx Nola ("Biotz-biotzean zaituzte beti zuen alaba kutun Itziarrek"); biotz-biotzeko (etaaldaerak) 4: Mg CO ("Propositu edo gogo bijotz bijotzekuak ez geijago pekatu mortalian jausteko"), Aran SIgn 2 ("Biotz-biotzeko erregu biziakin ots eta deadar eman zuben", "Santuarenganako amore biotz-biyotzekoa"), Zait Sof ("Biotz-biotzeko neba maiteari").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

bi(h)otz(-)bi(h)otzean 12: Elizondo KristPE ("Nola ikusi bear ditugu Jesus-en Biyotzari egunean-egunean eta asko bider egiten zaizkan txarkeriyak, biyotz-biyotzean miñ artu ta gure maitetasunaz ori gozatzen sayatu gabe?"), J. Iturria 2 ("gauza ta esan osasungarri bikañ-bikañak biotz-biotzean gorde egiten diran eran, nik ere Bere esan eta aginduak gordeko ditut", "Jaunaren itza [...] gorde bear degu beti biotz-biotzean"), Nekaustea ("Biotz-biotzetik atera zun Kardaberazek au Nekauste au; eta biotz-biotzean euskera zeukalako"), El Día 1933 ("Ondoren, bi itz lotu zitzaizkidan biotz-biotzean"), NEtx Nola (OEHko testuinguruan), Zait ("Yudutarrak oro biotz biotzean zauritu zitun, Yerusalen'go yauretxe agurgarrian, Guren Gurenean, bere buruaren kolpos-irudia yartzeko Kaisar'ek agindu zunean"), JE Axular ("Nabartarrekin ez samurtzeko, onetsiko daiegu bakarrik Eskual-herriaren bihotz-bihotzean zituela Axularrek iragan bere biziko lehen urtheak"), L.M. Arrizabalaga ("Ari Jainkoaren beldur santua biotz-biotzean sartzeko alegiñak egingo ditut"), L. Etxeberria ("Saiakera hauk udaldiaren bihotz bihotzean gertatu dira"), Iratz ("Azkenean badute Zañanado-koek beren Kapera, Abomey-ko Elizaren bihotz bihotzean"), A. Alonso ("[Frontoia] Iruinearen bihotz-bihotzean kokatua egoki"); bi(h)otz(-)bi(h)otzeko 3, JBDei 1921 ("Agurrik biotz biotzekoena txonislari gorengorenetako orri"), JMB ("[Jaunari] begiraune on eta biotz biotzeko bat zor zayola"), P. Sastre ("Seme-alabak terrible maite zituen; bera ere, bihotz-bihotzekoa zeukan gure Muskildak").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez ditugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

bihotz-bihotzean : EuskHizt (adib. gisa), PMuj DVC (biotz-biotzean: en lo más íntimo del corazón); biotz-biotzeko : PMuj DVC (muy íntimo) // Ez dugu aurkitu ap. ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: adib. / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-n: -an.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bihotz sarrerari dagokion azpisarrera.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-ko.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bihotz sarrerari dagokion azpisarrera.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Txostenaren laburpena

ik. informazioa s.u. birika-bihotzak.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

dvandvak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bihotz sarrerari dagokion azpisarrera.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: izond.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: AS: bihotza galdu / HiztEn: AS: bihotz galdu / LurE: AS: bihotza galdu / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

galdu.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bihotz sarrerari dagokion azpisarrera.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Ez gaitezen bihotz-gal, goazen beti aitzina.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

bihotz + garbi segidako a) bahubrîhi izond.ak-edo 8: Zby ("Haur bihotz garbi bati baizen / Ez zaiteken hala ager"), KIkV ("Zorionekoak biotz-garbiak, Jaungoikoa ikusiko dabe-ta"), Enb ("Guzti oneikin jabetukoira / Kistar on, biotz garbiak"), Or Aitork 2 ("gure aita ez zan axolatzen nola ari nintzan azitzen, edota zein biozgarbi ninteken" #mdash# castus, "errukior, biotz-garbi ta pakekor" #mdash# mundicordes et pacifici), MAtx Gazt ("Zorionekoak biotz-garbiak, oiek Jainkoa ikusiko bai dute", "Zorionekoak biotz-garbiak, oiek ikusiko bai dute Jainkoa"), Berron Kijote ("aspaldi ontan inguru aietan agertu dan zaldunik kementsuena, eta amuruzturik biotz-garbiena"); b) libre edo zalantzazkoak: SP Imit ("arima debotek, bihotz garbiek, eta zeruan gogoz dabiltzanek", "Bihotz garbiak iragaiten du zerua eta ifernua"), Ch ("bizitze onaren fruitua bihotz garbitik sortzen da"), fB Ic II ("Ez dau bada euki biar [...] borondate, edo nailla arteza, ta ondrauba, bijotz garbija, irabazi gura bagakua, ta zelo santukua...!"), Hb Egia ("Zerua bihotz garbientzat zen"), Zby ("Bihotz garbiak du bixta hoi hobea"); bihotz garbiko (eta biotz g., biyotz g.) 15: Cb CatV ("Zorinekoak biotz garbikoak, zerren onek Jangoikoa ikusiko daben"), Añ 2 ("Baña bildur lar artu ez daien arima bildurti, ta biotz garbikoak...", "Zorionekoak biotz garbikoak"), VMg ("egia zaleak, gezur gorrotokoak, biotz garbikoak, jo oi dute goitik bera, ta asko alditan gezurra da saristatua, ta egia zapaldua"), CatLlo 2 ("Zoriyonekoak biyotz garbikoak, bada eurak ekusiko daudee Jangoikoa", "Nortzuk dira biyotz garbikoak?"), CatBus 2 ("Zorionekoak biotz garbikoak, zegaitik ikusiko daben Jaungoikoa", "Nortzuk dira biotz garbikoak?"), Lard ("Zorionekoak biotz garbikoak, bada Jainkoa ikusiko dute"), Legaz 2 ("Zorionekoak biotz garbikoak, zeren hek ikusiko dute Jangoikoa", "Nor dira biotz garbikoak?"), Itz Azald 2 ("Zorionekoak biotz garbikoak, ikusiko dabeelako Jaungoikoa", "Nortzuk dira biotz garbikoak?"), MEIG 2 ("zorionekoak gogozko behartsuak, otxanak, urrikaltsuak, bihotz garbikoak, paketsuak", "Zuzen ikusteko eta zuzen erabakitzeko, burua bezain bihotz garbiko jendea behar, nahi eta ez").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

bi(h)otz garbi (eta bihotz-garbi 2, biotz-garbi 1) 11: a) izond.ak 8: Ker Barri On (cf. Lk 4,18: "Berak onetsi ta bialdu nau-ta beartsuai Barri Ona ekartera, biotz-garbiak osatzera, lotuai erospena iragartera"), Kristau Ikasbidea 1974 3 (""Zorionekoak bihotz garbiak", esaten digu Jesusek", "Zorionekoak bihotz garbiak; beroriek ikusiko dute Jaungoikoa", "Jaungoikoaren semeok, Jesukristoren antzeko izan nahi dugu; Beraren antzera bihotz garbi eta bihotz zabal"), Illetak ("Doatsu biotz garbiak, ikusiko baidute Jainkoa"), F. Beobide ("Apal eta pobreai, biotz garbi ta bigunai, zuzentasunaren eta bakearen alde burrukan diarduenai"), Meza Liburua ("Dohainik onena, emakume lotsa onekoa, / ez du ordainik emakume bihotz-garbiak"), Erlijio Katolikoa 2 ("Zorionekoak bihotz-garbiak, haiek baitute ikusiko Jainkoa") b) zalantzazko 3: Salmoak ("Jainkoarenak, / biotz garbiak / pozkario, / ziñez itzultzen / bazaizkio / Jainkozalentzat / salbamendua / zein, urbil den, / Aren ospea / gutaratzen"), J.M. Malharin ("Tzarkeria nagusi eman badute ere gaiztoek, / bada oraino bihotz garbi asko!"), Igandea ("Jainko gure Jauna, / bihotz garbi eta zintzoetan duzu zeure atsegina"); biotz-garbitasun 1, El Día 1933 ("Biotz-garbitasun aundia benetan, gure Uzkurtzak agintzen diguna").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

bihotz-garbi : DFrec 1 (biotz garbi: Orduen Liturgia: "doatsu biotz garbiak ikusiko bait dute Jainkoa"), Euskalterm 1 ('de corazón puro, puro de corazón') // Ez dugu aurkitu ap. AB38, AB50, HiztEn, LurE.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotz-garbi : BiblE 3 (Sal 73,1; Si 26,15; Mt 5,8); TesBer 1 (Mt 5,8); bihotz-garbitasun : BiblE 1 (1 Ko 5,8); bihotz garbi : IrakBa (Mt 5,8: "Dohatsu bihotz garbiak, / Jainkoa ikusiko baitute").

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

biotz-garbi : PMuj DVC (pureza, castidad) // Ez dugu aurkitu ap. EIH, EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-garbi.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bihotz sarrerari dagokion azpisarrera.

Zerrenda osagarriak

EEgunk.

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-gogor.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bihotz sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

bihotz gozagarri 1, JE Bur: "Hortakotz da herri hura azkar, eta haren ikustea bihotz gozagarri".

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

bihotz-gozagarri 4: JE Axular ("Ara hortaz, Axularrek argitaratu zuen, Eskual herri guziaren esku-meneko eta onetan, gure bihotz gozagarritzat behar ginduken zuhurtzia guzia"), Ileta-elizk 1973 3 ("Ori izango da guretzat biotz-gozagarririk bikaiñena, maite genduen N-ren eriotza onartzea zail egiten zaigunontzat, biotz-gozagarririk bikaiñena"; "Zenbait garaitan itzak alperrikakoak dira, ta biotza-gozagarri [sic] izatea nai genituzken itzak, itz arrunta ta eragabeak biurtzen dira").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ohiko iturrietan (DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm) ez eta hiztegietan ere (EIH, EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bihotz sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

BIHOTZ-HAUSGARRI Descorazonador. * Aita Saindua ganik / jin dire berriak / Pontifo berrientzat, / apez zin egilentzat, / bihotz hautsgarriak / eta latzgarriak. Monho 26. Bainan guzietarik orobat dathorkigun berri bihotz hausgarria da gure fededunen artean sartzerat emana den eskasia. Prop 1897, 201.

LB: 0 / EPG: 0 / ETC: 0

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: bihotz-hausgarri conmovedor, -a, apasionante, emocionante amodiozko istorioen amaiera entzutea bihotz-hausgarria da: oír los finales de las historias de amor es conmovedor maitalearen hitzak bihotz-hausgarriak ziren: las palabras del amante eran apasionadas; Adorez: albiste bihotz-hausgarria: noticia desgarradora del corazón; Labayru: Bihotz-hausgarria: Descorazonador.

hausgarri iz. Hausten duen gauza. Albiste bihotz-hausgarria: bihotza hausten duen albistea, bihotz-hunkigarria. Sukarraren hausgarri den edateko bat.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da bihotz-altxagarri, bihotz-ukigarri formekin egin den bezala, adjektibo gisa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa da bihotz eta hausgarri sarreretan.

Kategoria

adj.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn:- / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-mami.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

mami sarrerari dagokion azpisarrera.

Mailak

Jas.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

maite dut bihotz-mamiaren mamiraino.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHOTZ-SAMUR. a) Bondadoso, afectuoso, tierno de corazón. Populuaren aita arthaduria eta bihotz-samurra. ES 145. Espos osoenak edo perfetenak eta bihotz-samurrenak. Birjin 520. O ama guziz bihotz-samurra. Dh 87. Jaun bihotz-samurra, barkhamendua bekhatore itsu galdu hunentzat. Dv LEd 44. Ama biotz-samurrai, eta sentimentu eder oezaz bete, irazaki eta azi nai zinduzkeen zuen seme-alabatxoai eskañtzen dizuet liburu au. Arr GB 3. A neskato begi baltz ederra, ta biotz samurra. Echta Jos 81. b) Delicado del corazón. Jenobebaren guraso biotz-samurrak pozaren indarrez hillik bertan erortzea. Arr GB 127.

bihotz samur 4: Deia (“Hurbiletik ezagutu ahala ohartzen zinen bihotz samurreko gizon baten aurrean zinela”), EiTB (“Oso bihotz samurreko mutikoa zara, Nobita”), Karmel (“Ahizta bakotxak bere eragina izango dau ahizta txikiaren bihotz samurrean”), Argia (“Ez badiozu zure bihotz samurrari ordu berezi”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotz samur 6: Elizen arteko Biblia (“Nire herriaren hondamendikoan, emakumeek, berez bihotz samurreko izanik ere, beren haurrak egosi zituzten beren eskuez eta jan.”), Agustin Otsoa (“Hi bihotz samurrekoa izan haiz beti”), Xabier Olarra (“Aditu nahi baduzu arrazoia, hona: // Zu errege zaitugun bufoien andana // osotik ni naizela bihotz-samurrena”), Txiliku (“Sha Jahanen bihotz samurra, ordea, burdinazkoa bilakatzen zen bere etsaientzat”), Juan Garzia (“pasatu dituenak pasatu arren, txoil aguregazte jatorra zela eta dela, berean buru-gogor bezain ingurukoekiko bihotz-samur”), Patxi Ezkiaga (“Adi-adi egon zitzaion Santxo kapareari bizitzako gorabeherak emanez mintza ahala guztian; zuzena eta santua iruditu zitzaion; eta, horrela bizi zena mirariak egiteko ere gai izango zela-eta, asto gainetik bat-batean jaitsita, eskuineko estribotik heltzera joan zitzaion antxintxika; eta, bihotz samur eta malkoka ia-ia, muin ematen hasi zitzaion behin eta berriro, askotan”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta erabilia; azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bihotz sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bihotz sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

izond.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

poematxo bihotz-ukigarria.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

ukitu.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bihotz sarrerari dagokion azpisarrera.

Aditz-erregimena

du ad.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

zure hitzek bihotz-ukitu naute.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

bihotz zabal segidako 32: a) bahivrîhi izond.ak 13: Iratz 6 (adib., "Oi zu Jainkoak hautatu gazte bihotz zabala", "Agur, orai anai garen gazte bihotz zabala"; "Amatto bihotz zabala, / oi zure bihotz hori..."), Otx ("Estura larri onetan, ene Bertolda enia, leoia bera baxen kementsu agertu biar dozu zeure buruba, ta onei ergel guztijoi norartegiñoko zinddua ta bijotz-zabala zarean erakutsi"), Or ("Olakoak ikusirik ixilik zaude, Iaun biotz-zabal, agitz erritsu, egizale zerana"), TAg Uzt ("Ala zion, beintzat, Libe biotz-zabalak"), Mok ("Mutil moldakaitz bezin biotz-zabal eta arrera-on-eginzale aek, txurrut baten aitzakitan, artsaldekoa prestatu diote ostatuan"), Erkiag BatB ("Onek eta Nikanor'ek laukoak jasoteko, ta liberalen gurari ta asmoak jentearen artean esku ta biotz zabal ereiteko"), MEIG ("Japonen eta hemen gizona, eta emakumea, izukaitz baino bildurtiago, prestu baino berekoiago, bihotz-zabal baino zitalago dela, alegia"), Etxde JJ ("Eskertsu ta biotz-zabala on zegionarentzat, ozpintsu ta apenkor bere kaltean ari zanarentzat"); b) libreak: fB ("Oh, Jaungoikuaren bijotz zabala!"), Añ 2 ("Emoidazu, arren, biotz zabala, zuk legez onean ta bakean eroateko nire neke, atsakaba, lotsaari, ta gaixotasun guztiak", "bataren amorea, gustua, biotz zabala ta bestearen atzerapena, ernegua ta bake bagetasuna"), Laph ("Zure bihotz zabala ezin ase dezake munduak"), Iratz 2 (adib.: "Zokorritik Artxilora / Zure Jainko Gogoa trumilka datorla; / Eta, bihotza zabal, itzultzen baitira, / Galerna su-karraskaz, sar dakiotela"), Or ("Gogora dio Koko-jendeen esku ta biotz zabala; eultzi-denboran agotz-gaiñean eiten zuten lo axala"), TAg Uzt ("Biotz zabala ta otxana zun aientzat osabak..."), AB AmaE ("Zuk dozu osasuna, biotza zabala"), Lf Murtuts ("Jainko maiteak eman dezotela heieri eta holakoeri bertzen haurren ama bilakatzeko bihotz zabal amultsua!"), Ardoy SFran ("Bainan etzen bakarrik bihotza zabal ukanez ari Shimatsu jauna!"), Mde 2 ("Orduan, beren biotz zabalak eraginik, beren auzoaren gañera oldarrean yauzi ziran", "ezpain mehe eta bihotz zabal hark"), Bilbao IpuiB ("San Pedro ia beti berien bat egin edo bere biotz zabal-aundia erakusten deuskularik"), BEnb NereA 3 (adib.: "Bertsolariak, ona izateko, baldintza onek bear ditu: buru argia, biotz zabala, nai badau ondo jarraitu, irugarrena eztarri ona, neurriai ondo begitu; bertsolaria ona izango da baldintza onek baditu", "Jakintza eta biotz zabala bazitun Orixe jaunak"), MAtx Gazt 2 ("Ortarako lendabizi zugan biotz zabal bat ipiñi dizu guraso ta laguntzalle ona izan zaitezen", "Amak biotz aundia, biotz zabala bear du"); biotz-zabaltasun 1, KIkV ("Espiritu Santuaren sorkari edo frutuak amabi dira: Lenengoa, goimaitasuna; Bigarrena, bakea; Irugarrena, biotz-zabaltasuna..."); biotz-zabaldu 1, Enb ("An ibilli zan artzain bat legez / Maitez biotz-zabaldua, / Jesus'engana biortu nairik / Ango siñismen galdua"); biotz-zabalki 1, TAg Uzt ("Bizitzako galzoririk larrienak biotz-zabalki buruzkatu").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

bihotz-zabal bahuvrîhiak 9: ADonostia ("euskaldunak, diot, ain biotz zabal, alai, mendi lepoak eresi ta alaitasunez blei uzten dituan euskaldun onek, mai on batek sorterazi oi duan alaitasuna biribildu bearra nabaitzen du..."), BoletinObSS 1971 ("egiati, biotz zabal, apal, azpikeri-gabea, errukior ta onbera, kupibera, Egiaren eredu, zuzentasun-zale"), M.M. Zubiaga ("Paulo biotz-zabalak, erromatarrei, kristau sinistedunen bizibideak, zintzo ta errugabea izan bear duala, adieraziaz"), M. Iturbe ("Zenbat eta geiagotara on eginaz irekitzen geran orduan eta biotz-zabalago biurtzen gerala esan diteke"), Kristau Ikasbidea 1974 ("Jaungoikoaren semeok, Jesukristoren antzeko izan nahi dugu; Beraren antzera bihotz garbi eta bihotz zabal"), J.A. Agirre ("Gizon atsegina zen apaiza, bihotz zabala, alaia, entzuten bazekiena"), Herr 1987 eta 1999 ("Merezi du euskaldun izateak, gizon serio, langile, eramankor, ixil, bihotz zabal, hetsipen-zail ugari izan ditualako, ta gaur ere bai ditualako", "Esker beroenak, herritar bihotz zabaleri"), A. Lertxundi ("Baina zuen erresuma horretako postariak ezagutzen ote du Barranka aldetik kanpo euskaldunok ere apenas ezagutzen dugun buhamea, bularrean eskua jarriz gure pentsamendu eta sentimenduak irakurtzen zituen lapur bihotz zabala?") // cf. Egin 1986 ("Pentsatzen dugu jakinen duzula erakusten mementu latz honetan zure arduradun kontzientzi, zure izpiritu zuhurra eta bihotz zabala"); bi(h)otz(-)zabaltasun 9 (eta bihotzabaltasun): K. Agirre ("kristauak biotz-zabaltasuna azaldu dezaten?"), Gure Erria 1972 ("Bide ona da ori, materialismoaren ordez, biotz-zabaltasuna erakusteko"), ZArg 1974 ("Ekar biezaigute Olentzerok edo Erregek laneako adorea, bihotz zabaltasuna eta buru irekia"), J. Lasa ("Egiaz, Vasiaren gogoberotasun hartaz lotsatu egiten zen, bihotz zabaltasuna agertzen bazuen ere, hitz joritasun hura desegokitzat jotzen baitzuen gutxienean"), A. Apaolaza 2 ("Jesusen ikasleen biotz-zabaltasuna", "Jesusen erantzunak biotz-zabaltasunera deitzen ditu"), P. Elizegi ("Mari Titarek eskerrak eman zizkion bere bihotz-zabaltasunagatik"), Garizumaldia ("Bekatariak Jainkoaren bihotz onean du itxaropena, eta Haren errukia eta bihotz-zabaltasuna kantatzen ditu eta eskertzen"), P. Urzelai ("Nabarmenarazi nahi dugu, bizi dugun 'egoera hobe' honen iturria ezker abertzaleko kide aunitzen bihotzabaltasunean eta gizartean txertaturik aurrera daraman borroka antolatuan dagoela").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

bihotz zabalik : DFrec 1 ("biotz zabalik eskeintzen du bere etxea"); cf. horko bihotz zabalez / zabaleko: "Bihotz zabalekoak dira", "bihotz zabalez hartu zituen". // Ez dugu aurkitu ap. AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

bihotz-zabal : HiruMila (generoso/a), EskolaHE (adib. gisa: bihotz zabaleko gizona), PMuj DVC (biotz-zabal: 1 paciente, sufrido; longánime, magnánimo, generoso); bihotz-zabaltasun : HiruMila (generosidad), PMuj DVC (biotz-zabaltasun: 1 sinceridad, franqueza, abertura; 2 longanimidad, magnanimidad); bihotzabal : Casve EF (généreux) // Ez dugu aurkitu ap. EIH, EuskHizt, ElhHizt, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: adib.: bihotz zabal

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-zabal.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bihotz sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHOTZA ALTXATU. a) Elevar el corazón (hacia Dios, etc.). Hunetarakotz altxa ditzagun goiti gure spirituak eta bihotzak. Lç Ins B 4v. Biotza altxatzea Iaungoikoarengana. Ber Doc 127v. Gure biotzak altxaturik lurretik. Ber Trat 68r. Neure biotza Jaungoiko miserikordiosoagana altxaturik. OA 53. Ondoan behar duzu Zerura bihotza altxatu. He Gudu 159. Jangoikoagana biotza alzetea. Cb CatV 30. Atzarri zaren bezain laster, Jainkoari bihotza altxa diozozu. Brtc 10. Ez dezu uste izan bear itz oekin edo beste onelakoakin bakarrik biotza altxa bear dala Jaunagana. AA III 328. Ardüra orhit zite Jinkuaz, fedezko, esparanxazko, amuriezko aktetzaz bihotza altxatzen derozülarik. UskLiB 75. Bihotza harengana dut bozik altxatzen. Elzb Po 193. Bihotza altxatuz odeia zula, / ain baitu fede bizia. Or Eus 259. v. tbn. Añ CatAN 28. Gco II 42. CatLuz 14. Bordel 46. Legaz 19. b) Animar(se). "Bihotza altxatu zion (BN-lab-arb)" Gte Erd 14. Iauna, othoi, altxa zazu ene bihotz eria. EZ Man I 116. Haren kaptibo guztiei / bihotza altxatuko. EZ Noel 30. Zer ere hartaz kanpoan irakurtzen edo enzuten baitut, ezteraut bihotza alxatzen ez eta plazer osorik emaiten. SP Imit III 56, 3. Ohoin onari barkhatu; / Niri bihotza altxatu. Gç 159. Prosperitate handietan / Ez zait bihotza altxatzen. Ib. 169. Manue beldur zen hill. Emazteak altxatu zion bihotza. Lg I 224. Ikusten duzu nolako beharra dudan bihotza alxatua izateko. Mih 114. Ikhuste horrek derio bihotza alxatzen / bai eta ere indar honik emaiten. Arch Fab 167. Altxa bihotza, ene haurra, barkatuak zaizkitzu zure bekatuak. Leon Mt 9, 2 (Dv egiozu bihotzari).

adib: adiskidetsu 1 adj. Adiskidetasuna adierazten duena, adiskidetasunean oinarritua. Harreman adiskidetsuak. Hango giro adiskidetsuak bihotza altxatuko dizu. Elefantea eskuarki animalia goxoa eta adiskidetsua da.

bihotza altxatu 5, Berria (adib.: “Leizarragak Itun Berria -n esaten duen bezala, bihotza altxatu egiten zaigu euskaltzaleoi Durangon, horrenbeste euskaldun eta horrenbeste euskaltzale ikusita”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotza altxatu 8: Jose Morales 2 (adib.: “Bihotza altxatzen didazu hitz horiekin, poz handia ematen didazu”), Gotzon Garate 3 (adib.: “Hango giro adiskidetsuak bihotza altxatuko dizu”), Matias Mugica 2 (adib.: “Zerbait ekarri dizut bihotza altxatzeko”), Jesus Mari Mendizabal (“Jendeak norbere graziari barre egiten diola entzuteak bihotza altxatzen du, eta gerora drogaren antzekoa da: zenbat eta barre gehiago egin jendeak, orduan eta gogo handiagoa du norberak barre eragitekoa”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bihotz sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHOTZA BETE. "Biotza bete, conmover(se). Biotza bete zait, me he conmovido. Biotza beterik nigar egin dut, he llorado de emoción. Edertasun orrek biotza betetzen du, semejante hermosura conmueve" (B, comunicación personal). Booz-i biotza bete zion Rut-en bear-egiteko eresiak, eta morroiai esan ere zien, ez eragozteko. Lard 160. Aditu zuanian egi au, San Franziskoren biotza bete zan eta Mariaren alderako amoriua lenaz gañera sutu zan. Bv AsL 80. Satisfacer, llenar el corazón. Ikusirik emen ezerk ezin gure biotza bete lezakeala. Gco I 449. Egunaz da biotza / beteten eztana, / itxaso bat ondorik / topau etxakana. / Betor iluntasuna / ta loa beragaz, / geu iminten bakean / geure biotzakaz. Azc PB 336. Lurtarren soñekoak kendu itzatzu: eztira oiek gudetarako jantzi egokiak, eztira zure biotza betetzen dizutenak. Ag G 343. Cautivar, enamorar, llegar al corazón. Neure biotza betetuteko / ezta gaur bizi damarik. Azc PB 124. Bere amak gure mutila etxeko zuen, baño biotz oneko pinpiriña batek biotza bete zion eta semearen aukera amak ez onetsi nai. FIr 131.

adib: damutasun iz. Huts egitearen eta, bereziki, bekatuaren damua. Damutasunik gabe ez dira bekatuak barkatzen. Nire bihotza bete dezala damutasunak arantzaz. Bekatariak damutasunera deitu. Damutasunezko negarrak.

bihotza bete 5: Berria 2 (adib.: “Eta haiekin batera gu, familia errotu eta irekiko senide hurbil edota sakabanatuak, bihotza bete urradura mingarriz gelditzen garelarik egun gris, hotz, triste, hits honetan hain gauza ederrak sortu eta bizitu dituen bidaide, gogaide, bizikide eta adiskide sentibera zen delako jadanik”), EiTB (“Ahoa bete hots ‘Arratsaldekoa’ hasteko, bihotza bete musika amaitzeko”), Argia (“Zergatik iraun, zergatik ez bihotza betean bizi?”), DiarioVasco (“are gutxiago, zabaldu zenean liburu berri bat iritsi zela eta, irakurri zutenek ziotenez, bihotza betetzen duen horietakoa zela eta hobeak izatera bultzatzen duena”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotza bete : Herria (“Hori da Eguberriko argiaz eta bozkarioz bihotza beterik, Urtats-kari egiten dutan esperantzazko agiantza kartsua”), Elizen arteko Biblia 2 (adib.: “nire zerbitzariek poz-oihu egingo dute bihotza bete zorionez; zuek, berriz, garrasi egingo bihotzeko nahigabez, aiene barruko saminez”), Ander Irizar (“Lizar handiaren azpian ginen, hogei urte gazteago eta bihotza bete sumin eta etsipen.”), Ramuntxo Etxeberria (“Garaipen horrek Maddalenen bihotza bete zuen!”), Patxi Zubizarreta 2 (adib.: “Ez, baina, berarengana joango zen, bihotza bete esperantza eta desira, eta esango zuen: "Banatorkizu, ene indar betean!”), Jose Angel Irigarai (“Eta oraino anitzez berantago, bera baino aise makurrago elemeniaka zirela, sabela bete hagin, bihotza bete askatasun egarri.”), JanBattitt Dirassar (“Bihotza bete-betea eta zabal-zabalik beharko nuen kinkan, hutsa gelditu zait eta dena zimurtua”), Asisko Frantzizko (“Frantziskoren bihotza bete zuen eta haren erraietaraino sartu zen”), Jon Muñoz (“Bihotza bete-betean hunkitu dit konplimendu horrek”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bihotz sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHOTZA BI ERDI (PARTE, PUSKA, etc.) EGIN. Cf. Brtc 96: bihotza bi erdi egiten duen ezpata kolpeak. v. BIHOTZA ERDIBITU. Eta zure Ontasun au nik neregan ikusi, ta noren kontra ainbeste pekatu egin ditudan, eta nere biotza erdi bi, edo milla puska egingo ezta? Cb Eg III 278. Tomas Arrolaren itzak biotza bi erdi egin zion, zeren oroitu zan berari ere gerra orretan il zitzaiola bere semea. Zab Gabon 39. Ume, sartu ziñanerako antz eman nizun biotza bi puska eginda zatozela; zer dezu? JAIraz Bizia 110. Ez yakon bularra urratu ta edegi, ez biotza erdibi eginda gelditu. Erkiag Arran 151. Etzazu egin, aitona ona, / biotz on ori bi pharte. Auspoa 67, 128 (ap. ELok 135). Amak, batez ere, biotza erdi bi egiña zerabillen egun aietan. NEtx LBB 33. Biotza erdibi utzi dit andra orren bizitzak. NEtx Antz 92.

adib: erdi bi egin Erdibitu. Burua erdi bi egingo diat. Bihotzik gogorrena ere erdi bi egin zezakeen gutun bat egin zion.

Ez dugu aurkitu bihotza bi erdi egin esapiderik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Ez dugu aurkitu bihotza bi erdi egin esapiderik.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Egokia eta adibide gisa jasoa dago jada.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa gehitzekoa da bihotz sarreran ere.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHOTZA ERDIBITU. Partir(se) el corazón, apesadumbrar(se). v. BIHOTZA BI ERDI EGIN. Erdibituko ez bajakon biotza damubaren damuz. JJMg BasEsc 166. Neure bijotza erdibituten jatana sentimentu eta atsakabien poderez. Astar II 113. Ara zijoazkionai beren biotzak erdibitzeko diñako gauzak esan oi zizten. Arr GB 142. Biotza erdibitu eutsan ama ari. AB AmaE 379. Biotza daukat erdibiturik / penaki iya lertuan. Auspoa 128, 142. Jaramonik eztaust egingo-ta, bijotza erdibittuko yat. Altuna 32. Munduko aita ta ama, gorputzeko osasuna ta lurreko ontasun guztik betiko galtzeak alakoxe samintasun aundiaz biotza erdibitzen badu. ArgiDL 31. Beren maitia galdu daulako / Erdibiturik biotza. Enb 42. Sakabanatu ziran bakoitza bere etxe aldera, biotzak erdibituta beren maitemiñaren adur gaiztoaz. Etxde JJ 65. Haurra beti ere etsai zitzaiolako bihotza erdibiturik. Mde HaurB 43. Honekin diet bihotza erdibituko nik. Arti MaldanB 219. Bihotza erdibituko zaigula agindu digute eta uste horrek alaitzen die nonbait aurpegia. MEIG I 131.

adib: erdibitu, erdibi, erdibitzen 2 da/du ad. Irud. Bere semea hala ikustean, bihotza erdibitu zitzaion.

bihotza erbiditu 11: Berria 5 (adib.: “Hori entzutean durduzaturik geratu zen Omar, ez zer egin ez zer pentsatu ez zekiela, bihotza erdibiturik ez baizik eta mila zatitan txirtxilatuta, denak elkarren kontrako eztabaidan:”), EiTB 5 (adib.: “Bihotza erdibitu zenion, ezta? Gizajoa!”), Argia (“Erran nahi baita… bihotza erdibiturik ekin niola liburua irakurtzeari, ustez egilearekiko sinpatia eta konfiantza, baina bestalde liburuaren izenburuari usain txarra zerion”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotza erdibitu 24: Berria 4 (adib.: “Argi du bihar ez duela bihotza erdibiturik izango”), Koldo Biguri 3 (“Dynamos bezalako bi mila talde jan egingo lituzkeena; benetan, bihotza erdibitzen duen gauza da, Jaungoikoari mendeku-oihu egiten diona!”), Mirentxu Larrañaga 3 (“Aitonari bihotza erdibitu zion, erdibitu zionez”), Juan Kruz Igerabide 4 (“Esan nienean Hadesera eta Persefoneren etxera joan behar nuela Tiresiasi iragarpena eskatzera, bihotza erdibitu zitzaien, eta ileei tiraka hasi ziren”), Anjel Lertxundi 3 (“Tximistak bihotza erdibitu izan balio bezala izan zen Norarentzat”), Edorta Jimenez (“Bihotza erdibitzeko moduan bizi izan zuen gaztaroa abertzale gazteak”), Joxean Agirre (“tiroak bihotza erdibitu ziolarik ere”), Joan Mari Irigoien, Bernardo Atxaga, Itxaro Borda, Alberto Ladron Arana, Anton Garikano.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bihotz sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHOTZA ERDIRATU. Partir(se) el corazón, apesadumbrar(se). Hitz horrezaz erdiratu deraudazu bihotza. E 219. Zer ari zarete nigarrez zaudetela, eta ene bihotza erdiratzen duzuela? Lç Act 21, 13 (He, Ol bi(h)otza erdiratu; TB bihotza atsekabetu, Dv bihotzari min eman, IBe bihozkabetu). Ezen nor izanen da [...] ausardiza hunen ikhusteaz [...] Ovidiorekin batean bihotza erdiraturik erranen eztuenik? ES 149. Aitari biotza erdiratu zitzaion. Cb Just 43. Zeñaren berriak Dabidi biotza erdiratu zion. Lard 185. Semea erreki artan ikustearekin, biotza erdiratu zitzaion. Ib. 417. Gaizkiaren urrikiak erdira beza nere biotza. Dv LEd 2. Bere lagun maten uzteak erdiratzen zion bihotza. Laph 140. Gauza bat anhitz gehiago bihotza erdiratu dautana. Prop 1876-77, 47. Amaren biotza / erdiratzeko zala / ezpata zorrotza. Xe 157. Biotza erdiratan zaitad pensatian kementik irur urteren buruko, zer izanen den ote nitaz. Mdg 121. Lothu zitzaizkon beso azpietarik, eror etzadien, eta ttuku ttuku ereman zuten, bihotza erdiraturik ginaudelarik oro heier beha. JE Bur 136. I uzteak biotza erdiratzen idan. A Ardi 20. Aien ene-otsak biotza erdiratzen zun. Or Mi 145. Bihotza erdiratua, lasterka joan zitzaion biderat eta lephotik harturik besarka lotu. Leon Lc 15, 20 (Dv bihotzak eginik). Ez du inoren gogorik kezkatuko, ezta bihotzik erdiratuko ere. MEIG II 106. v. tbn. He Gudu 144. Arr GB 38. ChantP 172. Jnn SBi 20. Ir YKBiz 358. Txill Let 36. (Bihotza erdirarazi). Haren anaia eman zen bihotza erdirarazten zuten heiagora eta nigar-marrasketan. Elsb Fram 109. Causar (sufrir) una viva emoción. "Biotza erdiratu (BN-mix, Sal) [...], conmover, partir el corazón" A. Geiegizko amore orrek biotza erdiratu, ta bizia kendu dio. Cb Eg III 330. Gure arbasoen atsegina orduan! Bihotza erdiratzen zitzaioten zorionaren zorionez! Barb Sup 165.

adib: erdiratu, erdira/erdiratu, erdiratzen 2 da/du ad. Irud. Urrats geldian zihoan, bihotza erdiratua eta begitartea ilun. Hitz horrekin bihotza erdiratu didazu. Eta zure amodioz ni nola erdiratzen ez naiz?

bihotza erdiratu 9: Berria 2 (adib.: “Guztia, duintasuna izan ezik, galdu duen emakume horren begirada edonoren bihotza erdiratzeko lain baita”), EiTB 2 (“bihotza erdiratu didazu”), Karmel 3 (adib.: “Andereak bihotza erdiratzen du zentzu fisikoan, egiazkoan”), Argia (“2012ko urtarrileko azken egunetan, politikoki antolatutako galiziarren zati esanguratsu bati eskemak hankaz gora jarri zitzaizkion, eta sektore bati bihotza erdiratu ere bai”), Erlea (“Hala ere, Iparraldekolurralde hura barru-barruraino sartua zitzaion, gustuko zuen, eta, han etorkizun hobea izan zezakeelasinistuta, bihotza erdiraturik, 1955eko abuztuaren3an Extremaduratik, bere herritik, urrunduko zuentrenera igo zen berriro”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotza erdiratu 22: Herria 2 (“Bihotza erdiraturik, ene doluminik bizienak eskaintzen dizkie”), Berria 2 (“Bertan sortuak gara guztiak, joan behar dugula jakitean, bihotza erdiratu digute”), Patxi Zubizarreta 6 (“Eta bihotza erdiratu egin zitzaion, halako moldez non ahoa lehortu egin baitzitzaion eta oroitu egin baitzuen nola, bere lankide eta lagun batekin liskartu zen batean, deiadar egin zion: "Kaleko emakumea!”), Daniel Landart 2 (“Bihotza erdiratua neukan”), Jon Muñoz 2 (“Bastosi bihotza erdiratu zitzaion, bertatik ulertu baitzuen: motorretariko bat orduantxe hondatua zen, noski”), Jean Baptiste Etxarren 2 (“Bihotza erdiraturik joan behartu zitzaion eta handik laster mundu honetatik lekutu zitzaigun”), Itxaro Borda 2 (“Etxerakoan aldiz, bihotza erdiraturik egia erran, zeru sabaian dilindan bezala izar dirdiratsuak zenbatu eta autoaren aitzinean, gaueko gidari seguru, ilargia begizta nezakeen”), Iñaki Mendiguren, Mirentxu Larrañaga, Txillardegi, Anton Garikano.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: AS / HiztEn: AS / LurE: AS / ElhHizt: adib. / EskolaHE: AS

Beste sarrera batean argitzekoa

aski da erdiratu sarreran eskainitakoarekin.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa gehitzekoa bihotz sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHOTZA ESTUTU. Afligir(se). Nere biotza biziro estutua dago. Arr GB 8. Estututzen da biotza; [...] egiten da negar. Bv AsL 187. Biotza estutzen didan pena bat. Arr May 177. Naigabez estutzen asia zeukan biotza. Mok 16. Gutxitan izan dut biotza estutuago, bañan orain pozik nago. Txill Let 113 (v. tbn. 63). Poli biotza estututa zegoan. Anab Poli 71. Bihotza eta zintzurra hestutzen ziozkan, gainditu zitzaion nigarrak. Xa Odol 163.

adib: estutu, estu/estutu, estutzen 4 da/du ad. Larritu. Ez zaitez estu horregatik, zaude lasai. Ez zedila estutu, ez zela hilko. Aita ikusteak erabat estutzen zuen. || Arnasa estutu zaio. Bihotza estutzen didan pena bat.

bihotza estutu 7: Berria 3 (adib.: “Udan eskertzen dira horrelako tituluak, bihotza estutzen ez dizutenak, amorruaren mekanismoak lasai uzten dizkizutenak”), EiTB 2 (adib.: “Egun batean bai, eta hurrengoan ere bai, bihotza estututa ikusten zituzten frantsesek elizetan egiten zituzten lapurretak”), Argia 2 (adib.: “Herrikideok, bihotza estuturik, eta egin nuen zina betetzeko beharrez agindu ditut Kubako lurrean pilatutako arma nuklearrak suntsitzeko operazio militarrak, arma konbentzionalak bakarrik erabiliz –eta Estatu Batuetako Aire Armadak agindua bete du–” John Fitzgerald Kenne¬dyk inoiz irakurri ez zituen hitzak dira”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotza estutu 35: Iñaki Mendiguren 6 (adib.: “Kolpean Harryrengana jiratu zuen burua izeba Margek; Harryri bihotza estutu zitzaion”), Karlos Zabala 3 (“Bihotza estutu zitzaion orduan, larrien larriz”), Monika Etxebarria 3 (“Bihotza estutu zidan: umemoko zikin batzuek katu bat ito behar zutela iruditu zitzaidan”), Agustin Otsoa 2 (adib.: “Bihotza estuturik, erregearen pabilioirantz abiatu zen”), Aitor Arana (“Beldurraren atzaparrak bihotza estutzen ziela sentitzen zuten”), Matias Mugica 2 (adib.: “Bihotza estutua neukan”), Ander Irizar (“Niri bihotza estutu zitzaidan”), Mikel Hernandez Abaitua (“Ahizparen ohe aldera begiratu nuen eta ez zen bere arrastorik ikusten, pareta puskaz estalita baitzegoen, "hil da" pentsatu nuen, harenganantz oldartu nintzen bihotza estututa, pareta puska guztiak kendu nizkion gainetik, baina ez zegoen hilda, bihotza taupadaka ari zitzaion, konortea galduta zegoen besterik ez”), Asisko Frantzizko, Alberto Ladron Arana, Jon Muñoz, Aingeru Epaltza…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bihotz sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHOTZA GALDU, BIHOTZ GALDU (Foix ap. Lh). Desanimarse. "Bihotz-galdu (S, Foix), se décourager, défaillir" Lh. Cf. BIHOTZ-GALDU. Gure idortasun eta agortasun guzietan, eztezagula bihotza gal, baina pazienziarekin gaudezila konsolazioneak bihur ditezin artean. SP Phil 490. Nahi gabeak ditugun denboran bihotza galtzea, etsimendurat erortzea. Ch III 7, 3. Eizten badeizüt jitera zunbait phena [...], eztezazüla bihotza gal. Mst III 30, 5. Orregatik ez da zer biotza galdu. Eman digu Jaunak Maria txit Santagan bitarteko andi bat. AA III 398. Bena perill txipienian / dizie bihotza galduren. Arch Fab 139. Bena Jesüs gordatzen bazaie eta aphür bat üzten badütü; edo zinkhuriz hasten dira, edo bihotzgaltzen. Ip Imit II 11, 1. Goazin bethi aitzina. Ez giten bihotz-gal. Prop 1890, 20. Ezereza, ariña badek (zauria) ez dek etzitzeko (biotza galtzeko). EgutTol 22-5-1919 (ap. DRA). Patroi berriak biotza galdu, / mutillek ezin aurrera. Or Eus 393. (Bihotza galarazi). Beraz gainerakoa da, bihotza galaraz eztiazaguten. SP Phil 23. Aithortu behar da lohikeriari daronson pasionea dela, bertze guzien artean, gehienik izpiritua zoratzen eta bihotza gal-arazten duena. Lg II 162.

bihotza galdu 6: Berria 3 (“Jendearen bihotza galdu du eta hori ez du berreskuratzen ahal inola ere, ziklo luzeko kontua baita hori”), EiTB 2 (“Bihotza galdu? Gustua ere bai…”), Karmel (“Herria jagoten egozan lau batailoi gorriak Iatamendira egin eben hanka aurreko egunean, euren zoritxarra dala-eta, birao-urtika, danagaitik eta danaren aurka egundokoak esaten, bihotza galduta”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotza galdu 8: Berria 2, Markos Zapiain 2, Jon Muñoz 2, Joan Mari Lekuona, Patziku Peruarena.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta erabilia; azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bihotz sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

bi(h)otza (h)autsi (eta bijotza ausi, biotza ausi) 8: Ax ("Etzaika bat ere bihotzik hautsten: etzaika bat ere hala dagoen on-beharra urrikaltzen"), Lg ("Entzun ezazue xede humil eta salbamenduko hirritsa saindu batekin: eta ordutik ez da harrizko bihotzik hautsiko ez duenik, ez da bekhatore hain errebelaturik yarriren ez denik errexki zeruko bide dohatsuan"), Mg CO ("Bularra jotia bijotza ausi, edo damu sendo baga dala penitenzija itxura utsekua"), Añ 5 ("yakinik bateti [...] biotza ausirik besteti Bizkaiko euskeran doktrinako libru apurrak baño besterik ikusten ez nabalako", "menturaz onela biotza ausiko jako, errukituko jaku ta parkatuko deusku", "Etxako bapere biotzik austen; eztau areanbere alan dagoanaren on-bearrak errukituten", "Eta besteari, ustezko erregu errukigarriok enzunik, biotza austen jako, errukitzen jako, parkatuten deutso, itxiten deutso jagitera", "Onek arerioari biotza ausi ta irabazi ta ostuten deutso"), Arr GB ("Golok Kondea aserre bizian sartua, eta beregandik irtena topatu uste zuen; baña ustegabeko biguntasun onek biotza autsi, eta esan zion: ai Jauna!") // cf. gainera: Ax ("anhitz nigar purpuilla isuri zuen, asko baitziratekeien, den bihotzik gogorrenaren ere hautsteko eta beratzeko" #mdash# Añ: eurok zirian asko biotzik gogorrena ausi ta bigunduteko), Lg 2 ("Ematzen ohi ditu izpiriturik bihurrienak, hautsten bihotzik gogorrenak, eta eskuratzen humorerik moldegaitzenak", "Hitz hauk aski izan ez balire bezala hautstekotzat bihotzik gogorrenak, Salbatzailleak athera zuen bertze parabola hau"), Laph ("Iñaziok [...] izpiriturik itsutuenak argitzen zituen, bihotzik gogorrenak hausten, hormatuenak berotzen, lokhartuenak atzartzen").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

biotza autsi 3: K. Basabe ("San Jose doatsua! Gure Erosle Jesus-Umiak Bile-ebaikunde edo zirkunziziñuan izuri eban odolak biotza ausi eutzun"), Egia ta maitasuna ("Sarri izango zare / naigabez jausita, / ez gogo ta ez indar, / biotza ausita"), Larrak ("ak entzun bearko dauzan biraoak, ak yasan bearko dauzan elorrioak, gizonik gogorrenari erasoteko, bidutziren biotza austeko asko izango dira"); bihotz-hautsi 1, Etxde ("Abendañotarrak beren buruak bi su artean ikusirik, zearo nahastuta, kemengabetuta eta biotz-autsita gelditu ziren").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

bihotza hautsi : LurE (adib. gisa) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

bihotza hautsi : EuskHizt (adib. gisa), ElhHizt (AS: emocionarse), DRA (adib. gisa), PMuj DVC (biotza autsi: adib. gisa apiadar, dar compasión) // Ez dugu aurkitu ap. EIH, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

adib: bihotz 2 iz. Organo hori sentimen eta zirraren egoitzatzat hartua. Ik. bihotzondo. Joan zatzaizkit lurretik, baina ez gogotik, eta ez bihotzetik. Bihotzak dioen aldera itsu-itsuan daudenak. Bihotzeko arra. Bihotz-gogortasuna. Mariaren bihotz eztia. Bihotz handiko, zabaleko gizona. Bihotz suharra, amultsua. Ona zen, baina bihotz hilekoa. Bihotz onez. Bihotz osoz eskatu. Bihotza hunkitu, hautsi, erditu, beratu. Gogoeta bihotz-hunkigarri eta gogo-aberasgarriak. Bihotza erori. Bihotz eroria hitz on batek altxatzen du. Emakume hark bihotza ebatsi dio. Haren bihotza irabazteko. Bihotzak ematen dit bihar etorriko dela. Baina bihotzak dio, zoaz Euskal Herrira. Bihotz ukaldia. Bihotz ikara. Badu eleberri honek halako bere gisako bihotz isuri xamurra. Bihotz-erraietatik dariola mintzatu beharra. Atseginago zaizkigula sarritan, bihotz-bizigarriago, horrelako ardi galduen ibilerak. Dirdaiz eta liluraz jantzirik azaltzen zaigu, bihotz-begien betegarri. // hautsi, hauts/hautsi, hausten 2 du ad. Irud. Uhinak harkaitzetan hausten direnean. Mendetasunezko lokarriak hausteko. Marka guztiak hautsi dizkik horrek. Lan gogorrean gorputza hautsi duen langilea. Logaleak hausten ninduen arte. Bihotza hautsi: guztiz hunkitu. Burua hautsi (Ik. buruhauste). Albiste ilun hura hartu zutenez gero, biziro zahartu eta hautsi ziren. Erantzun emeak eta eztiak ematzen, eztitzen eta hausten du mendekatzeko desira. Hautsi zuten aurreneko lotsa hura, agertu zion batak besteari bere gogo lizuna. Hango hotza hausteko.

bihotza hautsi 11: Berria 2 (adib.: “Tentsioa bihotza hausteko zorian”), EiTB 5 (adib.: “Bihotza hautsi zeniolako zaude zorretan”), Euskaltzaindia (“Esaiozue bihotza hautsi zaidalako hil naizela”), Karmel (“Zeremonia bihotza hausteko erakoa zen”), Argia (“Han izan nintzen unibertsitatean ingelesa ikasten buru-belarri eta amodio historia bukatu zenean etxera itzuli nintzen, bihotza hautsirik, berriz zerotik hasteko, beti bezala”), Erlea (“Eta ez ditut nire burua eta bihotza hautsi nahi”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotza hautsi 19: Herria 2, Berria 2, Oskar Arana 2, Joan Mari Irigoien 2, Karlos Zabala, Itxaro Borda, Elena Touyarou, Elizen arteko Biblia, Jon Muñoz 2, Juan Kruz igerabide, Filosofia apaingelan, Ramon Saizarbitoria, Koro Navarro, Monika Etxebarria.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

hautsi 2 du ad. Irud. Uhinak harkaitzetan hausten direnean. Mendetasunezko lokarriak hausteko. Marka guztiak hautsi dizkik horrek. Lan gogorrean gorputza hautsi duen langilea. Logaleak hausten ninduen arte. Bihotza hautsi: guztiz hunkitu. Burua hautsi (Ik. buruhauste). Albiste ilun hura hartu zutenez gero, biziro zahartu eta hautsi ziren. Erantzun emeak eta eztiak ematzen, eztitzen eta hausten du mendekatzeko desira. Hautsi zuten aurreneko lotsa hura, agertu zion batak besteari bere gogo lizuna. Hango hotza hausteko. [bihotz] bihotza hautsi 1 Tristura edo min handia hartu edo eman. Ihesi joanez hire aitari bihotza diok hautsiko. Bere senar maitea gerlan galdu zuelarik, bihotza hautsi zitzaion. 2 Hunkitu. Haien negarrek eta otoitzek hautsi zioten bihotza.

Forma onartzeko eragozpenak aipatu ditu lantaldeak

eraikuntza librea dirudi (bihotza erdiratu, adib., erdiratu aditzari dagokion sarreran aipatu du arauak).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Teknizismo hiztegi honen mailari ez dagokiona

Erabat ezabatu adibidea eta azalpena, lehendik ere jasoa dagoelako azpisarrera gisa bihotz sarreran.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bihotz sarreran.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa hautsi sarreran ere.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHOTZA ILUNDU. Apenar(se). "Contristar" Añ. Cf. BIHOTZ-ILUN. Zeren birtutez beteak oriek eta birtuterik bage beren buruak ekusi ta illunzen zaien bihotza. Mb IArg I 163. Alako naigabe, ta penak eman zioten, non biotza illundu, ta ez jan, ta ez lan, beste gaitz bage ori ori egin, erkitu, desegin, ta il tzan. Cb Eg III 349. Bere poza da, nik ondo jaatia, gizen egitia; ta egun baten jan gura ezpadot, ilunduten jako biotza. Mg PAb 89. Zure serbitzariai gaur biotzak illundu dieztezu. Lard 201. Osotoro sustatu zan, eta biotza illundu zitzaion. Ib. 180. Ugolinoren biotza apur bat illundu zan. Bv AsL 196. Adalbaldori, nondik eta nora ezekiala, biotza illunduten asi iakon. Ag AL 163. Zonbat aldiz etzaut / ilundu bihotza. Etcham 162. Zure biotz illundua argiturik, ta zure anima indarturik geldituko da. MAtx Gazt 95. Oroitze utsak gaur oraindik illuntzen bazidak biotza. Ataño TxanKan 171. (Bihotza ilunagotu). Jerusalenera alderatuago, eta biota illunagotutzen zitzaion. Lard 429.

ilundu, ilun/ilundu, iluntzen 5 da/du ad. Goibeldu, tristatu. Berri hark bihotza ilundu zion. Zergatik haserretzen zara eta bekokia iluntzen duzu? Aurpegia ilundu, eta ez ikusia egin zion. Barrua ilundu zitzaion eta nahasi zen.

Ez dugu aurkitu bihotza ilundu formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotza ilundu 19: Herria (“Hemen gure emazteak behar zirenak ez dira sekulan sortu! " Usu ezkongabeak, bihotza ilun, edanari emaiten dira penen ahantzteko diotela”), Patxi Zubizarreta 13 (“Eta Xariarrek eszena likits hura begi arranpaloekin ikusi zuelarik, bihotza ilundu, eta amorrazio beltzak hartu zuen”), Josu Zabaleta (“Alde guztietan gerra, doluak, murrizketak, eta umiliazioak biharko bukatuko ez zirelako sentipena... Kontu, ordea: jendeak bihotza ilun edukita ere, ahaleginak egiten zitian, hala ere, burua makur-makur ez egiteko”), Anjel Lertxundi (“Bihotza ilun-ilun, mingaina pasatzen dut ezpainetatik”), Koldo Izagirre (“Atzoko deboiladura batetik bihotza ilundurik jalgitzen zara”), Iñaki Mendiguren (“Presaka harengana hurbildu ahala, ordea, bihotza ilundu zitzaien”), Agustin Otsoa (“Mina ez dik ahaztuko, baina ez zaiok bihotza ilunduko, eta ikasi egingo dik”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bihotz sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHOTZA IREKI. a) Hacer abrir el corazón, hacer mostrarse receptivo. Zeinen bihotza Iaunak ireki baitzezan, Paulez erraiten ziraden gauzén gogoatzeko. Lç Act 16, 14 (He, TB, Dv bihotza ideki, Ol biotza iriki, Ker biotza edegi, IBk bihotza ireki). b) (Con dat.). Abrir el corazón. Eztiozozula zure bihotza ideki haserramenduari. SP Phil 231. Zure amultsutasunaren bixtan, bekhatorosek idek litzakete bere bihotzak konfientziari. MarIl XXI. Idek diezadazu zure bihotza, eta horren barrenean onhets nezazu. Dv LEd 278. Griña eta gura makurrai biotza idiki. Arr GB 142. Bihotza emeki emeki Munduko gauzer idekiz. JE Bur 45. Izkutuko deiei bihotza irekitzen dietenak. MIH 38. Abrir el corazón, confiarse a alguien. v. BIHOTZA ZABALDU. Bihotzaren batek bertzeari idekitzeko lañoki, badoatzi gehienik emazteak ithurrirat. JE Bur 36. "Biotza bigundu eta eregi zan egi guztia esatera" Etxba Eib.

adib: ireki1, ireki, irekitzen 2 da/du ad. Zerbaiten osagai higikor bat mugituz edo kenduz haren barnealdea irispidean jarri, edo barnealdea eta kanpoaldea komunikatu. Gela ireki. Giltza distiratsuz irekitzen den kutxa. Eskutitza ireki zuenean. Botila irekia utzi zuen. Hilen hilobiak ireki ziren. Ahoa, begiak ireki. Erori eta burua ireki zuen. Ganibet ukaldi batez sabela ireki zion. Ez zuen ahoa ireki: ez zuen hitzik egin. || Irud. Norbaitek beste norbaiti bere bihotza ireki. Besteek sumatzen ez dituzten ezkutuko deiei bihotza irekitzen dietenak. Berehala Adam eta Evaren begiak ireki ziren, eta beren biluztasuna ikusi zuten.

bihotza ireki 11: Consumer (“Garai batean, bihotza irekita soilik egin zitezkeen zenbait ebakuntza, baina gaixo mota horri ez zieten halakorik egiten, arriskutsuegia zelako”), Berria 6 (adib.: “Espero dut jendea bihotza irekita etortzea eta altxatu eta beste leku batera eraman ditugula sentipenarekin joatea”), EiTB (“Bihotza ireki zenidan eta ez nizun kasurik egin”), Argia (“Idazleak bihotza irekitzen duelako identifikatzen da irakurlea hainbeste berarekin, pazientziaz, maitasunez, arnasa luzeko poema orekatu eta leunen bitartez ailegatzen zaigu”), DiarioVasco 2 (“Belarriak eta bihotza ireki ditzakeen edozeini zuzenduta dago lana”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotza ireki 5: Migel Angel Mintegi 2 (adib.: “Ez naiz gauza hortik kentzeko - esan zuen azkenean, arnasa sakon hartu eta gero, bihotza irekita mintzatuz”), Jon Arretxe (“goera hura egokia zen bihotza irekitzeko, eta pisuko mutiloi aurreko hilabeteetan hainbeste buruhauste eman zigun zalantza argitzen saiatzeko unea heldua zela begitandu zitzaidan”), Oskar Arana (“Zergatik, bada, ezingo liokete elkarri bihotza ireki, zergatik ezarri beharko lituzkete bada mugak, inork ere jartzen ez dituen garaiotan?”), Fernando Rey (“Belaunikatu nintzen mendiaren bizkarrean, bere bihotz elurtuan... Belaunika egon nintzen amodio handiei bihotza irekitzen dien mendiaren argitasunean, bere argian”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bihotz sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHOTZA JASO. a) Levantar el corazón (hacia Dios, etc.). Jasotzeeko biotza Jaungoikoagana. Iraz 25. Jainkoagana bihotza jasotzea. CatBurg 21. Konfianza andiaz bakoitzak Jauanri bere biotza jaso. Cb Just 136. Baña egia au sarritan gogora ekarri, ta sinisteaz gañera, noizean beiñ biotzak jaso bear ditugu beraganontz. AA III 322. Bijotza Jaungoikuari jasoteko. fB Ic III 277. Biotzak jasorikan / aurtxo arengana. Echag 153. Zeruronz biotza jaso, eta bere aita Abrahamen Jainkoari eskatu zion, arren, artzaz kupitu zedilla. Lard 23. Jaungoikoagana biotza jaso eta mesedeak eskatutea. Itz Azald 58. Zeure gogo ta bijotza / Jaso egixuz Goirantza. Enb 64. Bitarte ontan zenbat alditan / biotza jaso du gora... Or Eus 279. v. tbn. Mg CC 168. Añ EL1 5. CatBus 18. Arr May 37. KIkV 46. KIkG 30. Inza Azalp 119. Azurm HitzB 64. b) Alegrar(se), animar(se). Biyotza ezin jaso det, / au karga barrenak! Bil 134. Egin zituan alegiñak alabaren biotza jasotzeko. NEtx LBB 51.

adib: jaso1, jaso, jasotzen 2 du ad. Altxatu, goratu. Besoak, begiak zerurantz jaso. Haize oihalak jasorik. Herriak jaso dion oroitarrian. Han eliza berri bat jasotzeko (Ik. eraiki). Jaso ditzagun bihotzak. Horiek jaso dute aldizkari hau gaur dagoen mailara. Hizkuntza noranahiko egin, jakite hegoz jaso, soin zaharrari gogo berria eman. Gizonak besteri laguntzen dionean jasotzen du bere burua. Euskarak burua jasotzea Jainkoak nahi du.

bihotza jaso 3: Karmel (“izpi bat bazela eta bihotza jaso eta gogoa piztu nahi izan zion”), DiarioVasco 2 (adib.: “Ezinduei eskua luzatzen badiezu, bihotza jasoko duzu”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotza jaso 3: Joan Mari Lekuona (“Lehenik, bere baitan bildu behar du, arima-zolara itzuli, bihotza jaso, bere goi-ahalmenak aurkitu, Jainkoaren presentzia barruan kontenplatu, borondate amultsu eta jainkozkoa denen gainetik egin dadila nahi izan, bere buruarekiko eta sorkari guztiekiko lotura hautsi eta sakonago murgildu”), Juan Garzia (“Rektifikatzeak zera esan nahi du, zatika destilatzea, arauzkotik gorago zein beherago irakiten duten zatiak baztertuz eta "bihotza" jasoz, zeinak tenperatura egonkorrean irakin behar baitu: hantxe aurkitu nuen, soto ahitezinean, beharrezko beirateria”), Elizen arteko Biblia (“Aberastasunak eta indarrak bihotza jasotzen dute”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Egokia eta adibide gisa jasoa dago jada.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa gehitzekoa da bihotz sarreran ere.