Euskaltzaindiaren Hiztegia

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: ahazkarri / EuskHizt: + / HiztEn: ahazkarri / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +.

Tradizioak ez du besterik agintzen

tradizioan -zg- / -zk- forma biak ageri dira, eta ez da bat nagusitu: erregular-garden aldaketa gabea da honelakoetan hobestekoa.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-z(tu)+g-.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Maiztasuna

g.er.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHAZTERA UTZI, AHAZTERAT UTZI, AHAZTEN UTZI. Olvidar, relegar al olvido. Tr. Emplean -ra(t) los septentrionales y navarros, y -n los vizcaínos y guipuzcoanos. Hire eskutik rezebitu ukhan ditugun ontasun eta grazia handiak ahanzitera utzirik. Lç Ins A 5v. Ez dezan utz tiraniak / penarik ahanztera. Arg DevB 196. Eztizatzula utzi ahatzera ene nezesitate pobriak. Tt Arima XIII. Alferkeriari bere buruak emanez, eta ikhasi zutena ahantztera utziz. ES 179. Gure Hitzkuntza agor zaharkitu eta ahantztera utzia, hain delikatua bada berenez. He Gudu 6. Galtze espiritual bat ahaztera eizten dizü. Mst III 44, 2. Nula ahaztera üzten ahal zütüt. Ib. 10, 2. Ahaztera ützi itzazü / gure falta handiak. StJul 203. Humeak ere egin behar due egiñ-ala eren aldetik dotriña ikasteko, ta eren bizian aztutzen ez uzteko. Ub 197. Ez bakarrik egiten dabee pekatu mortal onelako Mediku, eta Zirujaubak, baita estudijetan eztabeenak bere, aztuten itxiten dabeela lenago ekijen guztija. Astar II 102. Ahazterat utziz ene gibelean dena. TB Phil 3, 14 (Lç ahanzten ditudala). Aise utzten dire ahantztera / Zeruari eman hitzak. Gy 284. Behar zuela ahanzterat utzi egiten zuken ongia, egin bezein laster. Jnn SBi 125. Ez du nahi izan Jainkoak bere agintza ahanztera utzi. Lap 148 (V 66). Othoitziak ützi zitit ahaztera. Ip Hil 151. Aiztuten ez itxi nik / esaneikuari. Enb 198. Egilearen izena segur sekulan ahanzterat utziko ez duen liburu horri. Zerb Azk 70. Nolanai aztutzera / nik ezin det utzi. Auspoa 77-78, 286. v. tbn. AstLas 45. Etch 110. Ahanztera utzi: Dv Lab 363. Ahanzterat utzi: JEtchep 28

Ez dugu aurkitu ahaztera utzi foramrik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ahaztera utzi 1, Herria (“Ikastolako haurrek etxe kurri egin dute, beren gisarat mozorroturik, leheneko ohitura ez ahaztera uzteko, ohartu gira Ikastolak bere uzta emaiten diela”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide gisa jasotzea aski da.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa jasotzekoa ahaztu sarreran.

LBeh (2013-06-10): ahaztezin 130: Berria 51 (adib.: “egun ahaztezina igaro zuen”, “bere kantu zaharrean moldaketa ahaztezin haiek”, “lan ahaztezina da fantasia eta abenturen generoan“), EiTB 65 (adib.: “otsailaren 14a egun ahaztezina izan daiteke bikote guztientzat“), Argia 7 (“1931ko apirilaren 14 hartan gertatu zena, ahaztezina izateaz gain, guztiz eredugarritzat dugu“), DiarioVasco 7 (“Nire aitonaren historia ahaztezina“); ahantzezin 5, Berria 4 (“Bidaia ahantzezin eta hunkigarria egin berri dut Polonian”), Jakin (“Zumalabe adiskide eta maisua, eta Andolin Eguzkitza ahantzezina”); ezin ahaztuzko 3, Berria.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: ahaztezin 87: Berria 48, Elizen arteko Biblia 3, Karlos Linazasoro 6, Joseba Zulaika 2, Ibon Uribarri 3, Karlos Zabala 2, Eider Rodriguez 2, Arantxa Iturbe 2, Joxe Azurmendi 2, Joseba Urteaga, Ander Irizar, Josu Zabaleta, Agustin Otsoa, Iban Zaldua, Pako Aristi 3, Asisko Frantzizko, Patziku Perurena, Oskar Arana, Joxean Sagaztizabal, Juan Kruz Igerabide, Iñaki Heras, Eskarne Mujika, Xabier Mendiguren Elizegi; ahantzezin 19: Berria 2, Herria, Xabier Montoia 2, Xabier Olarra 2, Oskar Arana, Martin Anso, Imanol Zurutuza, Joxean Sagaztizabal, Fernando Rey, Daniel Landart, Piarres Aintziart, Iñaki Zabaleta, Itxaro Borda, Juan Garzia, Unai Iturriaga; ezin ahaztuzko 3: Berria, Koro Navarro 2, Josu Zabaleta 3.

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2013: ahaztezin (ez du sarrerarik, baina azalpenetan hirutan agertzen da).

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es inolvidable / fr inoubliable: Elhuyar: ahaztezin, ezin ahaztuzko, ezin ahantzizko / Nolaerran: ezin ahantzi(zko), ahantzezin, ahaztezin / Zehazki: ezin ahaztuzko, ahaztezin / Labayru: ahaztuezin/ahaztezin, ahantzezin, ezin ahaztu leiteken(a)/ezin ahatz daitekeen(a), ahazten gaitza den(a) / Adorez5000: ahaztezin, ahaztu ezinezko, ezin ahaztuzko, ahantzezin, ezin ahantzizko.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

ezin ahaztuzko araua da.

Ongi eratua da

ongi eratua da eta besterik gabe onartzekoa. Horrekin batera onartzekoa da, halaber ahantzezin izond. ‘ezin ahantzizkoa’.

Kategoria

izond.

Forma baten adiera(k)

ezin ahaztuzkoa.

Euskaltzaindiaren Arauak

ahaztu, ahazten da/du ad. eta zaio ad.: euskaraz hitz egiten ahaztu zaio; bigarren galderari erantzutea ahaztu zaio

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa ezin ahaztuzko sartzeko eskatuz.

Sistematika batean bil daitezkeen aditzoinak

ahaztu, ahatz(?), ahazten

Aditz-erregimena

da-du ad. / zaio ad. Cf. euskaraz hitz egiTEN ahaztu zaio / bigarren galderari erantzuTEA ahaztu zaio

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: aheri / EuskHizt: aheri(a)-1†  Ik. ahoeria / HiztEn: aheri / LurE: aheri / ElhHizt: aheri / EskolaHE: aheri

Eratorri-konposatu baztertuaren ordaina

Ik. ahoeri.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-eri(a) eritasun-izenetan.

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-o+e-.

Jatorrizko forma

aheria /eritasuna/

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Euskaltzaindiaren esku utzi da forma erabakitzea

ezin erabakizkoa da, gure datuekin, -a dagokion ala ez.

Osaera azterkizun dago

ahoeri(a) forma gardenagoaren aldeko da batzordea, erabilerek besterik agintzen ez badute.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-eri(a) eritasun-izenetan.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

kantua.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Erabileremu dialektala

Ipar.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Onomastika batzordeak argitzekoa

Onomastika batzordeak argitzekoa.

Atzizkien araberako erabakiak

-tar.

Jatorrizko forma

ahi, (janari)

Euskaltzaindiaren Arauak

ahiarazi, ahiaraz, ahiarazten. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-kor.

Kategoria

izond.

Forma baten adiera(k)

ahitzen dena.

Jatorrizko forma

a(h)itu, akitu.

Euskaltzaindiaren Arauak

ahitu, ahi(tu), ahitzen da ad. 'agortu, bukatu'

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

ahitu, ahi(tu), ahitzen.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze: automatikoa da, baina ez du lehiakiderik, eta ez izatea hobe.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: ahizpa (aizta) 'hermana (de mujer)’: Lç Jn 11,1, Ax, Arg DevB, Urt Has 30,1, CatLav, Mb IArg, Cb Eg, Cb Just, Lg, Egiat, LE Jn 11,1, LE Ong, AA, JJMg BasEsc, fB Ic, Zav Fab RIEV 1909, Echag, TB Jn 11,1, Etch, Arch Fab, Ur MarIl, Gy, Lard, HeH Jn 11,1, Ur Has 30,1, Dv Jn 11,1, Laph, EvS Jn 11,5, Aran SIgn, Arr May, Sor Bar, Sor Gabon, Urruz Urz, Jnn SBi, Lap, Azc PB, AB AmaE, JE Bur, Ox, Ag G, Urruz Zer, A Ardi, Inza Azalp, Barb Sup, Laux BBa, Ol Jn 11,5, Or Mi, Ir YKBiz, Tx B, TAg Uzt, Enb, Zait Sof, Or MB, SMitx Aranz, EA OlBe, Etxde AlosT, Erkiag Arran, Etxba Eib, Ker Has 30,8, Ker Jn 11,1, AB AmaE.

Jatorrizko forma

a(h)izpa

Atzera egiterik ez dago

ahizpa

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, inolako azalpenik gabe, eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

corpusean ez dugu aurkitu arreba-orde, izeba-orde, osaba-orde formarik; ikus OEH argitaratuan: a) lehen osagaiko -a galdu dutenak: ait-orde (Mb); aitorde (ArgiDL); aitordeko (ArgiDL); amonorde (Or Eus); amorde (Enb, A Ardi); amordeko (Enb); anai-orde (Etxde AlosT); anai orde (Zait Plat); b) lehen osagaiko -a gorde dutenak: aita orde (Arg DevB, Lar Fueros, Lg II, Jaur, JesBih, KIkV, KIkG); aita-orde (Monho, Echag, Arr GB 23, Jnn SBi, Anab Poli, Ezale 1897, Or Tormes); aiteorde (ETZ 110); aita ordeko (GavS, fB Ic, Echag, CatBus, Zerb IxtS); aita-ordeko (Lard, Echag, Or MB); aitta ordeko (Inza Azalp); aita ordezko (Ox); aita-ordiazko (Etxba Eib); ama-orde (Ezale 1897, NEtx, BEnb NereA); amaordeko (Lard); ama-ordeko (Urruz Zer); ama ordiazko (Etxba Eib) // ik. OEH: aiztorde ‘hermanastra’ s.v. aizperdi.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Gure corpusean ez da amona-orde, arreba-orde, izeba-orde, osaba-orde formarik jaso; a) lehen osagaiko -a galdu dutenak 17 ager. dira: ahizpordeko EB 1 (I. Urbieta); ait'ordeko G 2 (A. Menan); ait-ordeko G 1 (P.B. Biguria); aitorde B-EB 3 (I. Malax; A. Letamendia 2); alaborde B-EB 5 (I. Larrakoetxea 2; M. Altuna 3); amorde B-EB 4 (I. Larrakoetxea; K. Santisteban 3); anaiorde B 1 (M. Olazar); b) lehen osagaiko -a gorde dutenak 5, B-EB ager. banakoak: aita-orde (Or); alaba-orde (I. Larrakoetxea); alabaordetza (UZEI); ama-orde (A. Urizar); ama-ordezko (B. Otazua).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

aitorde : AB50 1, HiztEn ("ik. aitaorde"), LurE; amorde : AB50 1, HiztEn ("ik. amaorde"); anaiorde : AB38 1, HiztEn-LurE; ahizpaorde : HiztEn-LurE; aitaorde : HiztEn; alaba-orde : AB38 1; alabaorde : HiztEn; alabaordeko : Euskalterm 1; alabaordetza : Euskalterm 7; ama orde : AB38 1; ama-orde : AB38 1; amaorde : HiztEn-LurE, Euskalterm; amaordeko : DFrec 1; arrebaorde : HiztEn-LurE.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, inolako azalpenik gabe, eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-a+o-: -orde guztiok -ao- segida jasoz emango dira.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-orde. orde osaerakoen saila: ahizpaorde / anaiorde / arrebaorde / nebaorde / [eta Euskaltzaindiak hala onartzen badu] senideorde // aitaorde / amaorde / gurasorde // alabaorde / semeorde / umeorde / [eta zalantzekin] seme-alabaorde. Ez dira jasoko, hortaz, anai-arreba-, haur-, aitona-, amona- + -orde osaerakoak.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: ahizpatzako ‘hermana por adopción’: Etxba Eib.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, inolako azalpenik gabe, eta oraingoz ez dago zer gehiturik (x-tzako osaerakoez ik. oharra nebatzako sarreran).

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tzat+-ko.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: Dv («soeur germaine ou utérine d'une autre soeur»), A, Lrq («demi-soeur (l'un des parents étant le même, et l'autre non»).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, bere markekin, eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-a+e-.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-erdi.

Eratorri-sare sistematikoki osatzekoak

-erdi osaerakoen sailtxoa: ahizperdi / anaierdi / arreberdi / -- / haurriderdi. (Jaso gabe utzi dira, beraz, neba + erdi eta senide + erdi osaerakoak).

Erabileremu dialektala

Ipar.

Jatorrizko forma

aho, aha-

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: aho batez, aho betean, ahotan, ahotik ahora, ahoz, aho zabalik, aho zabalka, ahoz aho, ahoz behera, ahoz gora, ahozko

ahotik ezin utzi edo ahotik ezin utzizko adibidea azpisarrera bihurtzea proposatu da. (2013-12-17)

Forma arautuaren azalpenaz oharra

aho(a) bete formako azpisarrerak gehitzeko eskatuko zaio Euskaltzaindiari, uste baitugu horrek ez duela aho betean arautua "aldatzea" esan nahi, "osatzea" baizik: aho(a) bete , aho(a) betean , aho(a) beteka , aho(a) beteko , aho(a) betez; aho-korapilo, ahoko soinu, aho-mihi, ahotan erabili, ahotan hartu ; eta adib. gisa: ahotik ezin utzi(zko).

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

aho batez, aho betean, aho-zabalik, aho-zabalka, ahotan, ahotik ahora, ahoz, ahoz aho, ahoz behera, ahoz gora, ahozko

Zerrenda osagarriak

HezkAdmin: aho bateko: unánime

Aldaera baztertuaren ordaina

Ik. ahobatezko.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

ahosabaia.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

AHO-GINGIL. "Aho-gingila, úvula (L; Lander)" DRA.

LB: 4 “Musuak aho gingilean egiten du oihartzun” (Elkar) / EPG: 16 “Sabai bigunaren azkenean, eztarrirantz zintzilik dagoen luzakinari deitzen zaio aho gingil edo ubula” (lourdes Oñederra) / ETC: 42 “Edonon ageri dira mutilatutako mihiak, ahots kordak, aho-gingilak, laringeak...” (Berria).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: aho-gingil (Anat.) úvula; Adorez: 0 ; Labayru: 0;

gingil 1 iz. Hainbat organoren luzakin haragitsua. Aho gingila: eztarriaren sarbidean aurkitzen den gingila. Belarri gingila. Ahuntzaren gingilak: ahuntzak kokotsaren azpian dituen gingilak.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Terminoa da eta azpisarrera gisa jasotzekoa da, lehendik arautua dagoen belarri(-)gingil bezala.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa aho eta gingil formetan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHO-UHAL. "Aougal (aoubal), rienda" BeraLzM. Eskerreko ao-ugala lasaiturik, zaldiak okertzean. Zait Sof 30. Zaldiak oiuka aizatuz batera, aougalak eskuz iñarrosten zituten. Ib. 30. Zaldia abo-ugaletik artuta. Etxde JJ 277. Ao-ugaletik (brida) eutsi zion ni igo nendin. Etxde Itxas 126. Ao-ualetik elduaz. Berron Kijote 209. Ao-ugaletik geldi-erazi zuan Rozinante. Ib. 45

ahol-uhal 2, Elhuyar.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

aho-uhal 4: Fernando Rey 2, Patxi Ezkiaga, Patxi Zubizarreta.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta adibide gisa jasotzekoa.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa jasotzekoa uhal sarreran.

Txostenaren laburpena

ikus ahazabal sarreran bildu informazioa.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

'con la boca abierta' adierakoak dira: abu zabalik G 1 (Alz Bern); ao zabalik B 2 (Erkiag BatB); ao-zabalik G 4 (Muj PAm, Ibiñ Virgil, Zait Plat, NEtx Antz); abozabalik G 1 (Etxde AlosT); agoxabalik G 1 (Or Eus); aozabalik G 3 (TAg Uzt, Txill Let); eta OEH argitaratuan, 'se dice de las cosas desconocidas o reventadas' adierako ao zabalik (Etxba Eib).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

'con la boca abierta' adierakoak dira: ao zabalik B 1 (Gure Erria); aho zabalik EB 14 (M. Izeta, L. Haranburu-Altuna, K. Navarro, J.M. Irigoien, I. Urbieta, J. Urkijo, M.E. Laboa, A. Berasategi, M. Altuna, Egin); ao-zabalik G 2 (G. Mujika, P. Berrondo); EgAs 1 (Amaiur); aho-zabalik EB 2 (R. Saizarbitoria); abozabalik B 1 (J. Altuna); ahozabalik EB 4 (B. Gandiaga, M. Landa, I. Elizegi).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

aho zabalik : AB38 1, AB50 2, HiztEn (AS).

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

dvandvak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

aho sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabilera-oharrak

kasu-markaren batekin erabiltzen da, eta pluralean edo mugagabean.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Jendeen aho-mihiek aldatu dute izen zaharra. Aho-mihitan erabiltzen dute maiz auzi hori. Gizalditik gizaldira aho-mihiz heldua.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHO MIHITAN (Con hartu, erabili, izan, etc.). (Tomar, llevar, tener, etc.) en boca. "Aho-mihitan ekhartzen zaituzte, on jase sur votre compte" Dv. "Aho-mihitan (Lc, Sc), (traer) en boca. Aho-mihitan dabilate hori (Lc, BNc), a ése le traen en boca, hablan mal de él" A (s.v. aomen). "Agomietan (BN, R)" Ib. Cf. VocB: "Agomita, llevar o traer en boca" recogido por A (s.v. agomita): "Se usa siempre con una desinencia casual, generalmente con el locativo -n: agomitan artu, 'tomar en boca'". v. AHOTAN HARTU, AHOTAN IZAN, AHOTAN ERABILI. Mendratuko naute, erranen dute ihes nabilala. Aho mihitan horrela ibilia banintz! Laph 22. Ondar aste hautaraino Rusiak ez zuen desarmatzea baizik aho-mihitan. Herr 5-9-1957 (ap. DRA). Egungo egunean, jakintsunek ez baitute aho-mihitan "constante H" edo "nombre quantique"-ez bertzerik, arrazoin emaiten diote. Lf in Zait Plat XX. Noizean bein, naigabe gogorretan, ao-mihitan artzen dute beste izen au ere. Vill Jaink 18. Au da umegintzaren misterioa, ain zikindua ta likistua, eta ala ere belauniko baizen ao-miitan artu bear ez litzakena. Ib. 58. Siñismenik ez dau bear gizon askeak. Siñismena ao-miiñetan arturik, goikoak, beekoak lo jarteko baiño ez darabille. Erkiag BatB 146. (Precedido de gen.). En boca de. Etxalde aiphatua zen Garaten sor-etxea, Pikasarria, eta jendeen aho-mihitan Pikasarri zen bethi haren ardurako izena. Arb Erlis 252. Gaindi bedi Kristoren bozkarioa zuen bihotzetan, eta haren hitza zuen aho-mihitan maiz ibil bedi. Arb Igand 139. Kili-kili egiten eutsan aragian, bere ospe ta izena mutikoen ao-miñetan ezarri naiak. Erkiag BatB 36

adib.: aho-mihi Ahoa eta mihia. (Kasu markaren batekin erabiltzen da, pluralean edo mugagabean). Jendeen aho-mihiek aldatu dute izen zaharra. Gizalditik gizaldira aho-mihiz heldua. Aho-mihitan hartu, ekarri, ibili. Aho-mihitan erabiltzen dute maiz auzi hori.

aho-mihitan 1, Argia (“bolo-bolo guztien aho mihietan darabilen herria“).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: aho-mihitan (aho-mihietan) 37: Herria 8 (adib.: “Denen aho mihitan zebilen solasa”), Iñaki Segurola 4, Patxi Zubizarreta 8, Aingeru Epaltza 3, Xipri Arbelbide 4, Piarres Xarriton 3, Jean Baptiste Etxarren 2, Txiliku, Jose Morales, Gotzon Garate 2, Fernando Rey.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta jasotzekoa azpisarrera gisa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa aho sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHOA IREKI. Abrir la boca (para hablar). v. AHOA ZABALDU. Eta Paulek ahoa ireki nahi zuen bezala, erran ziezén Gallionek Iuduei. Lç Act 18, 14 (He, Dv ahoa ideki, Ol aoa iriki; Ker itz egiten asi, IBe hizketan hastera joan). Ezpaikara digne hari rekestarik egitera gure ahoaren irekiteko. Lç Ins E 7v. Ezta gaizki mintzatzeko / heure ahoa ideki. EZ Eliç 103. Eta alea ni mutu ahorik ez nuen ideiten. Harb 329. Eziñ ahoa idek dezaket baizen errateko hitz hauk. Ch III 52, 3. Ordian thürbürarzün pazenziareki soferitiak plazer eginen dü, eta inikitatiak eztü ahua idekiren. Mst I 24, 5. Idikitzen ditue beren auak Jaunaren itzaren ta ministroen kontra. AA III 598. Emaztiak ez aorik edegi, senarrari asarria irago artian. fB Ic III 375. Ahoa eztu idoki geroztik, / Ikhusirik nihork eztuela nahi / Sinhetsi. Arch Fab 161. Ixil-ixila eta ahorik ideki ere gabe. Jnn SBi 148. Iñok aorik ezebala edegiten ekusita gero. Ag Kr 111. Etzikean, ahoa ideki behar zuen aldi bakotx, elizako orhoitzapen zurruburruez mihia trabatua! JE Bur 101. Debekau egin dautsat aborik idegittea. Otx 143. Berdintzetan idikiko dut nere agoa, munduaren asieratik gorderik zeuden gauzak agertuko ditut. Ir YKBiz 180. Ez nauk ondo gogoratzen, aua iriki detala uste diat. Ugalde Iltz 50. Mehatxatu nauzue, berriz edekitzen badut ahoa, aldez edo molez isilduko nauzuela. Arti Tobera 283. Enekin ez du ahorik ere idekitzen. Zuri emaiten dautzia solas? Larz Senper 124. Ahoa ireki-ahala sermoia sortzen zen haren ezpainetatik. MEIG IX 101. v. tbn. Aoa iriki: SMitx Aranz 143. Ibiñ Virgil 116. Lab SuEm 171. Agoa idiki: Inza Azalp 64.

ahoa ireki 72: Deia, Elhuyar, Elkar, Berria 24, EiTB 34, Argia 8, Laneki 2, Erlea.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ahoa ireki 126: Berria 7, Pello Lizarralde 8, Aingeru Epaltza 7, Oskar Arana 5, Xabier Montoia, Itxaro Borda, Jon Arretxe, Joxan Elosegi…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Teknizismo hiztegi honen mailari ez dagokiona

Erabat ezabatu adibidea eta azalpena, lehendik ere jasoa dagoelako azpisarrera gisa aho sarreran.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

azpisarrera gisa jasotzekoa aho sarreran.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ireki sarreran ere.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHOA ITXI. Cerrar la boca, callar. Ez dabe bertatik ux agoak itxita? AB AmaE 260. Begiak idigi ezin badaunaz bere ezin aoa itxirik euki. A BeinB 40. Iñongo txarkeriak aboa itxiko du. Ol Imit I 24, 5 (SP ahoa tapatu). Bakaldun aurrian eta zure antziñian abua itxitta eukitteko aginddu garratzaak emon dautsadaz. Otx 147. Oiek ere, iritzi berbera dute. Baña, zure ederragatik, aoa itxi daroate. Zait Sof 175. Onek makil-eraso ura guzia bere gaiñ zetorkiola ikusi-ta ere, ez zuan aorik ixten, goiak eta beeak kiskaliaz. Berron Kijote 65. Bardemen garraxiei gorrarena egin diete askok hemen [...]: burua makurtu eta ahoa itxi. MEIG I 145. (Aux. trans.). Tapar la boca, hacer callar. Xagi banadi itsiko deustat molsuarekin aoa. Acto 147.

ahoa itxi 96: Ortzadar, Deia 5, Elhuyar 2, Consumer 4, Berria 24, EiTB 47, Jakin, Argia 7, Laneki 5.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ahoa itxi 67: Berria 10, Elizen arteko Biblia, Pello Lizarralde, Fernando Rey, Oskar Arana, Agustin Otxoa, Anjel Lertxundi, Iñaki Mendiguren, Felipe Juaristi, Joxe Austin Arrieta, Koldo Izagirre, Julen Gabiria…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

azpisarrera gisa jasotzekoa aho sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHOA ZABALDU. Abrir la boca (para hablar). v. AHOA IREKI. Oraindiño aorik zabaldu ez eban gazte batek. Ag Kr 21. Bitartean gure aizkolariok, aoa zabaldu gabe, osoro benaz, patxada onean [...], kendu zituzten oñetakoak. Ag G 102. Etzuten geroztik ez burua jaso ez agoa zabaltzen. A Ardi 84. Dominixek, Goihenetxi ahuaren zabaltzeko denbora ützi gabe [...], ihardetsi zian. Const 41. Gixon jakittuntzat eta ondo berba egiñikotzat artu agijen gura badok, ezegik aborik eguno zabaldu. Otx 128. Baña, aoa zabaldu zutenez gero, iñork galdegin al-zun arrotzak ziranentz? Ldi IL 67. Amar miñutu-inguru joan ziran Mateok aorik zabaltzeke. NEtx Antz 147. Zabaldu zunan agoa doakabe arek. Or QA 104. Ahoa zabaltzen duzu, bainan ez duzu deus erraiten. Pertsu pollit bat ateratzen baduzu ere, ez da izaiten lagunak erran dautzunaren ihardespena. Xa Odol 63. Ori esateko agoa zabaldu daben guztiak, ondo baño obeto dakie guzur biribil bat dala. Gerrika 198. Gina Lollobrigidak aski du nonbait begien aurrean agertzearekin, ia ahoa zabaldu gabe. MEIG I 159. Egia da, [orduan] ahorik zabaldu ez banuen ere. MEIG VII 44. (Aux. trans. tripersonal). Hacer abrir la boca. Hil-ikararen lazturak zabaltzen dio agoa. Iratz 151

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ahoa zabaldu 157: Berria, Anjel Lertxundi, Elizen arteko Biblia, Iñaki Mendiguren, Jose Morales, Xabier Montoia, Joan Mari Irigoien, Imanol Zurutuza, Patziku Perurena, Alberto Ladron Arana, Xabier Olarra, Patxi Zubizarreta…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

azpisarrera gisa jasotzekoa aho sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHOAN. (Precedido de gen.). En boca de. v. AHOTAN; cf. AHOETAN. Biga edo hirur testimonioren ahoan fermu izanen da hitz guzia. Lç 2 Cor 13, 1 (TB -en ahoan; Dv -en ahotik, Ol -en aoz; Ker -en autorrez, Bibl -en erranaren gainean). Eta haién ahoan ezta eriden enganiorik. Lc Apoc 14, 5. Nola kantak maiz baitire mundukoen ahoan. EZ Man I 4. Arrazoin da gure ahoan maiz diren aiphatuak. Ib. 14. Gure guztien ahoan deitzen da Ifernua. Ib. 91. Hekin ahoan aithorra. Hm 100. Jesus dela ene ahoan. Gç 218. [Manes eta aren gisako] orien aoan kristau-ezkonza deabru galgarriaren lana da. Mb IArg I 177. Onelako beste itzkuntza [...] itsusiak Euskaldun ondo azi diranen aoan zeñ gaizki diruditen! Cb EBO 37. Aria. Karidadearen edo egiazko Amorioaren aban. GavS 17. Ezteia lehena [Mariaren izena] bizien ahuan, eta azkena hilzerakuenian? Mercy 14. Kendu bazendu buruko kerizgarri, zuben auan sonbrelluba deritxona. Mg PAb 58. Abereai birauak botatzea ez dala berez bekatu larria; baña Kristauaren auan gaizki dirudi. AA II 35. Haren izen Saindua izan bedi bethi zure ahoan. MarIl 102. Zure auan Jaungoikuak berak jarriko ditu itz egokiak. Bv AsL 99. (s. XX). Goierrikoen aoan entzuten diranak [itzak]. Ag Kr 6. Josetxo, Masimen agoan, zan, baserritar, dirubako, ta nundik-norakoa zan iñok ezekiena. Echta Jos 168. Solas pisua, Alemaneri kalte egitekoa presuneren ahoan ezin barkatuzkoa. StPierre 35. Au guzia esan nai zuten itz oiek Aingeruaren agoan. Inza Azalp 156. Ja kanta-alerik ere ez dute izan eliza ospatsu oiek gure aurrekoen aoan. SMitx Aranz 185. Kanta ederra [...], gaur arte erriaren aoan zorionez irauna. Lek SClar 119. Iñoizko berbarik naitakoenak Garbiñeren aoan. Erkiag BatB 142. "Perejil" izeneko gizon baregarri baten agoan [ipinten dau Moretok "agur" itza]. Alzola Atalak 144. [Bertso] erdarazkoek ere badute bere "xaltxa", honako ijitoen ahoan ipintzen dituen hauek bezalaxe. MEIG III 132.

(-en) ahoan : Ortzadar, ElCorreo, Deia 5, Elhuyar, Elkar 2, Berria 17, EiTB 3, Jakin 2, Karmel, Argia 4, Erlea 2, DiarioVasco 3.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

(-en) ahoan : Herria 2, Berria 7, Elizen arteko Biblia 11, Lopez de Arana, Karlos Zabala, Asisko Frantzizko…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

azpisarrera gisa jasotzekoa aho sarreran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gurutze sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

adlag.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

jan gabe.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

aho-batezko 2 (MEIG: "guztion baimena behar, guztion aho-batezko baimena"; "mundu narras honetan aho-batezko iritzien batasunik ikusiko ez dugunez gero").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ahobatezko EB 1 (I. Segurola: "erakutsi zuen trebetasun eta jakinduriari esker erdietsi ere zuen Orixek euskal idazleen eredu (...) izatearen ezagutza (ia) ahobatezkoa"); aho-batezkotasun EB 2 (P. Sastre: "Unanimitate edo aho-batezkotasuna"; "aho-batezkotasuna (...) potentziaren sinbolotzat jo izan du sobietar intelligentsiak").

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

ez dugu aurkitu hauetan: JaurlHizt, HiztEn-LurE, Harluxet Fundazioa EHE.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

erd. unanime-ren ordainak beste hiztegietan: ElhHizt: aho bateko , iritzi bereko; HiruMila: "adj. 1 (de la misma opinión): iritzi bereko, irizkide. 2 ahobatezko "; Casve FE: denen, güzien, ororen; (du même avis) bihotzez bat, ber gogoko (abüruko), gogo (bihotz, abüru) bateko; HaizeG FB: guzi-guzien, denen, ororen, gogo bateko; T-L LFB: guzi-guzien, ororen, denen; PMuj DCV: "gogo (iritzi, ago, biotz) bateko; irizkide, gogaide, biozkide"; BeraLzM: erizkide, gogaide; ez dugu aurkitu besteotan: Lur EG/CE; Lur EF/FE; Azkue Aurkibidea. // erd. unanimidad / unanimité-ren ordainak beste hiztegietan: ElhHizt: "guztien adostasun (...) por unanimidad aho batez , guztien adostasunez; HiruMila: "irizkidetasun, ahobatekotasun , adostasun; por unanimidad aho batez "; Casve FE: aho (gogo, bihotz) bat , ber gogo (bihotz); HaizeG FB: gogo-batasun, aho bat , denek bat; T-L LFB: (à l'unanimité, tourner par) guziak oro, guzi-, guziak, denak, etc. en mettant le cas exigé par le verbe; PMuj DCV: gogo bat, ao bat , irizkidetasun; BeraLzM: erizkidetasun; ez dugu aurkitu besteotan: Lur EG/CE, Lur EF/FE; Azkue Aurkibidea.

Atzizkien araberako erabakiak

-zko.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-bero.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-bero-keria.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

ahoberri, ahoberritzen.

Esapideei dagokien sistematika

-berritu.

Aditz-erregimena

du ad.