Euskaltzaindiaren Hiztegia

49470 emaitza bilaketarentzat - [401 - 450] bistaratzen.

adaki
iz. Abar moztua, bereziki adaxkak eta hostoak kendu zaizkiona. Adaki bat eskuetan hartuta. Suari adaki batzuk bota.

Aztergaia: adaki

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau44
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z3:HBB 1993-09-29 Lantaldeak besterik gabe onartua
adakitu, adaki/adakitu, adakitzen
1 du ad. Adarrei adaxkak eta hostoak kendu. Ik. inausi; kimatu. Bide ertzean zeuden bi harritzarretan eseri ziren, Leandro zigarro bat erretzen eta Estitxu, berriz, adar batzuk adakitzen.
2 du ad. Adar moztuekin egurra egin.

Aztergaia: adakitu

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z4:HBL 1997-03-11 Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Informazio osagarria
Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

adaki(tu), adakitzen.

Informazio lexikografikoa
Aditz-erregimena

du ad.

Forma baten adiera(k)

1 adarrei adaxkak eta hostoak kendu. 2 adar moztuez egurra egin.

adaptatu
ad. [Oharra: Euskaltzaindiak, adaptatu-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, hitz hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. egokitu; girotu; moldatu1].

Aztergaia: adaptatu

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: EArau H
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z4:EEBS:29 1997-03-11 Lantaldeak erabaki gabe utzia

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Txostenak
OEHko datuak [laburduren azalpena]

ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

EB dira adaptaketa eta adaptapen (N. Balluerka) bana; adaptatibo 2 (K. Altonaga, Elhuyar); adaptatu 5 (J. Sierra, J. Azurmendi, J. Agirre, A. Azkona); adaptazio 6 (Vill; J. Iturbe, X. Portugal, UZEI, Hemen).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

adaptagarri : HiztEn; adaptagarritasun : Euskalterm 1 ('adaptabilidad'); adaptapen : AB38 1; adaptatibo : HiztEn, Euskalterm 1 (eta sozio-adaptatibo); adaptatu : HiztEn ("1. moldatu, moldarazi"; "2. Ekol. Adaptazioa gertatu"), AB38 6, Euskalterm 1; adaptatzaile : AB50 1 ('realizador'), HiztEn, Euskalterm 2 (eta adaptatzaile grafiko); adaptatze : DFrec 1, AB38 1 (eta adaptatze-falta, adaptatze-prozesu); Euskalterm 1 (adaptatze-erantzun 'respuesta adaptativa'); adaptazio : DFrec 1, AB50 4, HiztEn, LurE ("ik. egokitze"), Euskalterm 3 (eta adaptazio-fase, adaptazio-printzipio). // Hustuketan 'adapta-' itzulitako besteak: doitu: AB50 1, egokiera: AB38 3, AB50 2; egokitu: AB38 29, AB50 45; egokitzaile: AB38 1; egokitze: AB38 2, AB50 1; eraketa: AB50 1 (adaptación técnica: teknika-eraketa); moldaera: AB38 3, AB50 2; moldaketa: AB50 2; moldakuntza: AB38 2; moldatu: AB38 9; moldatzaile: AB38 1; taxotu: AB50 1; teatroraketa: AB50 1 ('adaptación al teatro'). // Euskaltermen: aurrindu 1, bertakotu 2, lekukotu 1, moldatu 3; aurrintze (misiozko aurrintze 'acomodación misionera'); egokitzapen 4 (egokitzapen funtzional 'adaptación funcional'; ekonomi egokitzapen 'adaptación económica'; industri egokitzapen 'adaptación industrial'; egokitzapen morfodimentsional 'adaptación morfodimensional'; egokitzapeneko arau 'norma de adaptación'); egokitze 1 (eta egokitze arrazional 'adaptación racional'; egokitze kolektibo 'adaptación colectiva'; moldaera-ikasturte, egokitze-ikasturte 'curso de adaptación'; portaeren egokitze 'adaptación de comportamientos'); moldaera 8 (eta moldaera-ezaugarri, moldaerazko ezaugarri 'caracter adaptativo'; moldaera-ikasturte, egokitze-ikasturte 'curso de adaptación'; moldaera-sindrome 'síndrome de adaptación'; misio-lanerako moldaera 'acomodación misionera'; munduarekiko moldaera 'adaptación al mundo'; moldaera(zko) 'adaptativo'; moldaerazko erradiazio 'radiación adaptativa'; moldaerazko konbergentzia 'convergencia adaptativa'; ez-moldaerazko ezaugarri 'carácter no adaptativo'); moldaketa 2; moldapen (moldapen eszeniko 'adaptación escénica'); moldatze 2 (eta argitara moldatze 'adaptación a la luz'; ilunetara moldatze 'adaptación a la oscuridad'; pertsonalitate(aren) moldatze, nortasun(aren) moldatze 'adaptación de la personalidad'; moldatze-erantzun 'respuesta adaptativa'; zeregin moldatzaile, moldatze-funtzio 'función adaptativa'; moldatze-maila 'nivel de adaptación'; moldatzeko egintza 'acto de adaptación'; moldatzeko gaitasun 'capacidad de adaptación'); egokigarri ('adaptable'); moldagarri ('adaptable'); moldagarritasun 'adaptabilidad'; moldagailu (moldagailu bipolar 'adaptador bipolar'; moldagailu grafiko, adaptatzaile grafiko 1 'adaptador gráfico'); moldatzaile 'adaptativo' (eta zeregin moldatzaile, moldatze-funtzio 'función adaptativa'; bideraketa moldatzaile, bide-erakusketa adaptatzaile 'encaminamiento adaptativo').

Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Lantaldearen irizpideak
Zalantzazkoa da mailegua, lantaldeak zalantzak baititu horren premiaz

mailegu onartzekoen minimoa betetzen du; gehienetan, ordea, aski dira egokitu , girotu , moldatu , etab. Arloren batean beharrezkoa ote da (cf. Psikol., Ekol.)? Ohar bera dagokie aditzetiko izenei.

Formari buruzko oharrak

Iritzi-emaileak

 - [E306]: "Lehen erabiltzen genuen Elhuyarren, baina orain bazterturik dago eta 'egokitu' edo 'moldatu' erabiltzen ditugu, baita arlo teknikoetan ere" (2001-01-23)

 - [E410T]: "eta adaptatze, adaptazio: "Aski dira egokitu/moldatu/girotu, etab.etik sortuak. Arloren batean beharrezkoak ote dira?" UZEIn horrela uste izan dugu aipatutako arlo horietan (Psikologia, Ekologia) eta baita Informatikan ere, nahiz eta moldatu edo beste batzuen bidetik ordain sinonimoak egiten saiatu" (J. Agirre, 2000-11-07)

 - [K202]: "33.131.1 oharrarekin ados" (2000-11-24)

Euskaltzainen oharrak

 - [E123]: 'sarrera honen gaineko txostena irakurri ondoren, hauxe proposatuko nuke: * e. egokitu, girotu, moldatu' (2001-03-28).

 - Erabakia: Erabakia (2001-07-20): '* markarekin ematea onartu da. Horregatik, adaptatze eta adaptazio ez dira aipatuko'.

adar
1 iz. Zenbait animaliak kopeta aldean dituzten hezurrezko luzakinetako bakoitza. Akerrak adarrak okerrak ditu. Orein adar-zabala. Errinozeroaren sudur adarra. Adar bihurriak.
2 iz. Adar itxurako gauza. Barraskiloaren adarrak. Ilargiaren adarrak.
3 iz. pl. (Bikotekideen arteko leialtasunik ezaren irudi gisa). Ik. adarrak jarri. Senar-emazteak ez dira lehen bezalakoak, adarrak ez dira inolako drama. Horrek eman dit benetan mina, jendaurrean adarrak jantzita ibili eta neu enteratu ez izanak.
4 iz. Zuhaitzaren enborretik ateratzen diren besoetako bakoitza. Adarretara igo. Erroak utzirik adarrei lotzea. Katagorriak adarrez adar dabiltza. || Mandoa arte handi baten adarpean sartu zen.
5 iz. Oheburuaren, aulkiaren bizkarraldearen edo kideko zerbaiten muturra. Ik. ohe adar. Hantxe zeukan sotana, aulkiaren adarrean.
6 iz. Adar hustu eta zulatua, musika-tresna bezala erabiltzen dena. Adar hotsa entzunda.
7 iz. Adar hustua, ontzi bezala erabiltzen dena. Bete ezazu adarra olioz.
8 iz. Sirena (tresna eta hotsa). Adarrak jotzen zuenean irteten ziren langileak lantegitik. Badira bi egun adarrik entzun ez dugula; gauzak baretzen ari dira hor kanpoan.
9 iz. Zerbait zatitzen den alderdietako bakoitza. Ibai horrek sarde egiten du, eta haren bi adarren artean bada zelai bat ederra eta guztiz aberatsa. Ez dakit bide adarrik onena hautatu ote zen. Erakundearen bi adarrak.
10 iz. Giza jardunez mintzatuz, alorra. Soziolinguistikaren adarra. Adar guztietako jakintsuak.
11 iz. Zapatak janzten laguntzeko tresna. Jantzi nahi zenituzke zapatak?, tori adarra.
Ohiko lexiak

Esaera zaharrak

Idia adarretik eta gizona hitzetik.

Aztergaia: adar

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArauB
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z1:BatHizt 1993-09-29 Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Jatorrizko forma

adar, ada-

Lantaldearen irizpideak
Forma arautuaren azalpenaz oharra

azpisarrera gisa gehituz: adar-zulo ; eta adib. gisa: adar-oker.

Informazio lexikografikoa
Forma baten adiera(k)

adib., 1. animalien hezur-luzakina ("akerrak adarrak okerrak ditu"); 2. zuhaitzen enborretik ateratzen den besoa ("pagoaren adarrak moztu"); 3. musika-tresna ("adar-hotsa entzunda"); 4. hed. bidearen, zientzien, etab.en zatia (???)

Formari buruzko oharrak

Iritzi-emaileak

 - [I108]: "adierak" (1993-02)

 - [I102]: "hitz honek badu 5. zentzu bat, Bilboko erdaran oraino ere, eta euskaratik mailegatua, entzun daitekeena: sirena. "Lantegiko adarrak 12etan jotzen du egunero"" (1995-01-10)

 - [K204]: "eta adarburu: taula batetan "un noeud"; calzador. Bada ere "ortzadar", "deiadar"" (1995-01-13)

Euskaltzainen oharrak

 - [E208]: 'Hitz honek, gutxienez beste bi adiera hauek izan beharko lituzke: 5. aulkiaren bizkarraldea edo ohearen atzeko aldea. 6. zapatak janzten laguntzeko tresna, gaur eskuarki metalezkoa. Biak Orotarikoan ageri dira'.

 - [E123]: 'biak jaso daitezke. Nolanahi ere, askoz hobeto dokumentaturik dago OEHn 5. adiera, 6.a baino; azken honetan, hiztegietako aipamena bakarrik ageri da. Baina egokia izan daiteke, batez ere 'calzador' esateko besterik ez badugu'.

 - Erabakia: Erabakia (2001-05-25): 'aipatutako bi adiera berri horiek ere erantsiko zaizkio adar sarrerari'.

adar zulo, adar-zulo
iz. Uztarrietan, idiaren edo behiaren adarrak lotzeko zatia.
adarbakar1
iz. Adar bakarreko animalia mitologikoa. Printzesaren eta adarbakarraren elezaharra.

Aztergaia: adarbakar

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau44
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z3:HBB 1993-09-29 Lantaldeak besterik gabe onartua

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Txostenak
OEHko datuak [laburduren azalpena]

adarbakar (eta adar-bakar 1) 5: JMB ELG 4 ("Leiza-artzaren eta rinokeros edo adarbakarraren ezur batzuek zeuzkan bere inguruan", "rhinokeros edo adarbakar", "Beste batzuek ez: rangifer, illedun elephas eta illedun adarbakarrak egurasti otza gura dute", "Rinoceros tichorbinus #mdash# adarbakarra), Berron Kijote ("onoko au irudituko zitzaion: bidezko izango dala, nik ere deituraren bat artzea leengo zaldunek oi zuten bezela: "Suzko Ezpata"rena bata, "Adar-bakarra" bestea" #mdash# cuál se llamaba el de la Ardiente Espada, cuál el del Unicornio) // Ik. OEH argitaratuan, beti ap. AA jasotako adar bakoitz izond. 2 eta adarbakoitz iz. 4: "Ekusten du nola dar[rai]kion aberetzar izugarri bat adar bakoitza. Bereala asi zan lasterka alegin guziaz, baña adar bakoitza zerraikion"; "Zer aditzera ematen du adarbakoitzak? Eriotza, iltzea alabaña beñ bakarrik egiten dan gauza da, eta orregatik adarbakoitzaren izenez aditzen da eriotza", "Usatu zion bein gizon bidez zijoan bati Unikornio edo Adarbakoitza deritzan animalia aserre batek", "Bidez dijoan gizona da jaio dan gizon ta emakumea. Adarbakoitza edo unikornia da, gure sortzetik asi ta beti orpoz orpo darraikigun eriotza").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

adarbakar (eta adar-bakar 1) 9: JMB LEG ("mamut haundia eta adarbakar iletsuak zebiltzan hemen"), Millox ("Holako oihan baserik ez zuen pentsatzen ere izaiten ahal zitakela, abere handi eta bazuetan gaixtoz beteak: adar-bakar, lehoin, lehoin-nabar, suge..."), M. Lopez 7 (adib., "Zu bezalako morroi luze argal batena? #mdash#esan zuen adarbakarrak erdeinari", "Katua bezain arin, adarbakarrak buelta eman, eta bikote pisutsuaren atzetik hasi zen", "Beste aldeko sasi artean ezkutaturik, lehoia eta adarbakarra adi zeuden"); ez dugu adarbakoitz formarik aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

adarbakar : AB38 1 (unicornio), HiztEn, LurE, Euskalterm 2 (unirrámeo); adarbakoitz : HiztEn, LurE, Euskalterm 1 (unicornio) // Ez ditugu aurkitu ap. DFrec, AB50.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Vulgata-ko unicornis itzuliz, adarbakoitz (eta adarbakotx): Ur (ik. in BOEg: Sal 21,22; 28,6; 77,69; 92,11; Is 34,7); likorna : Dv (pasarte beretan) #mdash# Beste itzulpenetan: bufalo: BiblE; basidi (eta basaidi, baso-idi), IrakDo (eta basaidisko), Ker (eta basa-idikume), Ir HNL (basidikume), Or (MB 317), Ol (eta basidikume).

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

adarbakar : EuskHizt, HiruMila (1 rinoceronte, unicornio: Rhinoceros unicornis; 2 rama que se deja sin cortar al podar un árbol, a fin de que suba la savia y no se pudra el tronco; 3 de un solo cuerno), ElhHizt (1 de un solo cuerno; 2 unicornio; 3 h. errinozero: rinoceronte), EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE (unicorne / unicornio), XarHizt (unicorne), DRA (adar-bakar: 1 rinoceronte; 2 de un solo cuerno; 3 rama que se deja sin cortar al podar un árbol, a fin de que suba la savia y no se pudra el tronco), PMuj DVC (adar-bakar: 1 mogón; 2 unicornio, rinoceronte); adarbakoitz : EuskHizt, HiruMila (1 rinoceronte; 2 unicornio; 3 de un solo cuerno), ElhHizt (1 de un solo cuerno; 2 unicornio; 3 h. errinozero: rinoceronte), EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE (unicorne / unicornio), Casve EF (adarbakoitx: amputé d'une corne), Lh DBF (adarbakhoitz: amputé d'une corne), DRA (1 unicornio; 2 muerte; eta adar-bakhoitz: corniquebrado), PMuj DVC (adar-bakoitz: narval: cetáceo) // Ez ditugu aurkitu ap. HaizeG BF.

Lantaldearen irizpideak
Forma arautuaren azalpenaz oharra
Informazio lexikografikoa
Forma baten adiera(k)

1 izond. adar bakarra duena. 2 iz. errinozeroa.

Formari buruzko oharrak

Euskaltzainen oharrak

 - [E208]: 'adarbakar / adarbakoitz: lehen hitzerako norbaitek proposatu duen 'errinozero' adiera hori erabat zaharkitua da eta espainierazko behialako unicornio nahasgarriari dagokio, animalia mitiko horren inkonografian (frantsesez licorne deitua) zaldi adardunik inon aurkitzen ez zenez gero, inoiz errinozeroak irudikatzen zirelako, edo narbal derizon zetazeoaren adarra bera. Gaur egun, gainera, bizirik dirauten errinozero gehienak afrikarrak dira, hots, adar bikoak. Halere, alegiazko animalia izendatzeko gaurko euskaldun gehienek hobeki ulertuko lukete adabakar adarbakoitz baino. Hortaz, proposamen hau egingo nuke: adarbakar 1 izond 'adar bakarra duena' 2. alegiazko animalia, unikornioa. adarbakoitz e. adabakar. Edonola ere, gogoan izan unikornio hitza ere sartu beharko genukeela'.

 - [E210]: '2. adieraren arabera, hitz hori errinozeroaren sinonimoa da eta, kasu horretan, komeni da latinezko esamoldea jasotzea (rhinóceros)'.

 - [E123]: 'OEHko datuak jasota, adarbakar 'errinozero' adieran Barandiaranek erabili zuen. Horretaz gain, Eskolarako Hiztegi Entziklopedikoak ere badakar, baita Hiztegi Entziklopedikoak ere, baina errizonero-ri lehentasuna emanaz. Adarbakoitz 'monocerote, pescado con un cuerno que se parece a un unicornio' eta 'abada o rhinoceronte' Larramendik; eta 'unicornio' adieraz, berriz, Larramendik, Añibarrok, eta Agirre Asteasukoak. Horiek horrela, ez dakit ez niokeen lehentasuna emango adarbakoitz-i 'unicornio' adieran, nahiz gero bere lekuan unikornio ere sartu (hori aztertuko da bere garaian). Dena den, txostena eskatuko diot Jose Antonio Adurizi nola dabiltzan kontuak EEBSen. Bestalde, hiztegi guztiek jaso dute adarbakoitz 'unicornio' adieran'.

 - Erabakia: Erabakia (2001-05-25): 'Ontzat eman da [E208ren] oharra, eztabaidaren ondoren. Beraz, sarrera hori honela geratuko da: 1. izond. 'adar bakarra duena'. 2. iz. 'adar bakarreko animalia mitologikoa''.

adarbakar2, adar-bakar
adj. Adar bakarra duena. Ik. adarbakoitz2. Abere adarbakarra.
Azpisarrerak

Aztergaia: adarbakar

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau44
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z3:HBB 1993-09-29 Lantaldeak besterik gabe onartua

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Txostenak
OEHko datuak [laburduren azalpena]

adarbakar (eta adar-bakar 1) 5: JMB ELG 4 ("Leiza-artzaren eta rinokeros edo adarbakarraren ezur batzuek zeuzkan bere inguruan", "rhinokeros edo adarbakar", "Beste batzuek ez: rangifer, illedun elephas eta illedun adarbakarrak egurasti otza gura dute", "Rinoceros tichorbinus #mdash# adarbakarra), Berron Kijote ("onoko au irudituko zitzaion: bidezko izango dala, nik ere deituraren bat artzea leengo zaldunek oi zuten bezela: "Suzko Ezpata"rena bata, "Adar-bakarra" bestea" #mdash# cuál se llamaba el de la Ardiente Espada, cuál el del Unicornio) // Ik. OEH argitaratuan, beti ap. AA jasotako adar bakoitz izond. 2 eta adarbakoitz iz. 4: "Ekusten du nola dar[rai]kion aberetzar izugarri bat adar bakoitza. Bereala asi zan lasterka alegin guziaz, baña adar bakoitza zerraikion"; "Zer aditzera ematen du adarbakoitzak? Eriotza, iltzea alabaña beñ bakarrik egiten dan gauza da, eta orregatik adarbakoitzaren izenez aditzen da eriotza", "Usatu zion bein gizon bidez zijoan bati Unikornio edo Adarbakoitza deritzan animalia aserre batek", "Bidez dijoan gizona da jaio dan gizon ta emakumea. Adarbakoitza edo unikornia da, gure sortzetik asi ta beti orpoz orpo darraikigun eriotza").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

adarbakar (eta adar-bakar 1) 9: JMB LEG ("mamut haundia eta adarbakar iletsuak zebiltzan hemen"), Millox ("Holako oihan baserik ez zuen pentsatzen ere izaiten ahal zitakela, abere handi eta bazuetan gaixtoz beteak: adar-bakar, lehoin, lehoin-nabar, suge..."), M. Lopez 7 (adib., "Zu bezalako morroi luze argal batena? #mdash#esan zuen adarbakarrak erdeinari", "Katua bezain arin, adarbakarrak buelta eman, eta bikote pisutsuaren atzetik hasi zen", "Beste aldeko sasi artean ezkutaturik, lehoia eta adarbakarra adi zeuden"); ez dugu adarbakoitz formarik aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

adarbakar : AB38 1 (unicornio), HiztEn, LurE, Euskalterm 2 (unirrámeo); adarbakoitz : HiztEn, LurE, Euskalterm 1 (unicornio) // Ez ditugu aurkitu ap. DFrec, AB50.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Vulgata-ko unicornis itzuliz, adarbakoitz (eta adarbakotx): Ur (ik. in BOEg: Sal 21,22; 28,6; 77,69; 92,11; Is 34,7); likorna : Dv (pasarte beretan) #mdash# Beste itzulpenetan: bufalo: BiblE; basidi (eta basaidi, baso-idi), IrakDo (eta basaidisko), Ker (eta basa-idikume), Ir HNL (basidikume), Or (MB 317), Ol (eta basidikume).

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

adarbakar : EuskHizt, HiruMila (1 rinoceronte, unicornio: Rhinoceros unicornis; 2 rama que se deja sin cortar al podar un árbol, a fin de que suba la savia y no se pudra el tronco; 3 de un solo cuerno), ElhHizt (1 de un solo cuerno; 2 unicornio; 3 h. errinozero: rinoceronte), EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE (unicorne / unicornio), XarHizt (unicorne), DRA (adar-bakar: 1 rinoceronte; 2 de un solo cuerno; 3 rama que se deja sin cortar al podar un árbol, a fin de que suba la savia y no se pudra el tronco), PMuj DVC (adar-bakar: 1 mogón; 2 unicornio, rinoceronte); adarbakoitz : EuskHizt, HiruMila (1 rinoceronte; 2 unicornio; 3 de un solo cuerno), ElhHizt (1 de un solo cuerno; 2 unicornio; 3 h. errinozero: rinoceronte), EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE (unicorne / unicornio), Casve EF (adarbakoitx: amputé d'une corne), Lh DBF (adarbakhoitz: amputé d'une corne), DRA (1 unicornio; 2 muerte; eta adar-bakhoitz: corniquebrado), PMuj DVC (adar-bakoitz: narval: cetáceo) // Ez ditugu aurkitu ap. HaizeG BF.

Lantaldearen irizpideak
Forma arautuaren azalpenaz oharra
Informazio lexikografikoa
Forma baten adiera(k)

1 izond. adar bakarra duena. 2 iz. errinozeroa.

Formari buruzko oharrak

Euskaltzainen oharrak

 - [E208]: 'adarbakar / adarbakoitz: lehen hitzerako norbaitek proposatu duen 'errinozero' adiera hori erabat zaharkitua da eta espainierazko behialako unicornio nahasgarriari dagokio, animalia mitiko horren inkonografian (frantsesez licorne deitua) zaldi adardunik inon aurkitzen ez zenez gero, inoiz errinozeroak irudikatzen zirelako, edo narbal derizon zetazeoaren adarra bera. Gaur egun, gainera, bizirik dirauten errinozero gehienak afrikarrak dira, hots, adar bikoak. Halere, alegiazko animalia izendatzeko gaurko euskaldun gehienek hobeki ulertuko lukete adabakar adarbakoitz baino. Hortaz, proposamen hau egingo nuke: adarbakar 1 izond 'adar bakarra duena' 2. alegiazko animalia, unikornioa. adarbakoitz e. adabakar. Edonola ere, gogoan izan unikornio hitza ere sartu beharko genukeela'.

 - [E210]: '2. adieraren arabera, hitz hori errinozeroaren sinonimoa da eta, kasu horretan, komeni da latinezko esamoldea jasotzea (rhinóceros)'.

 - [E123]: 'OEHko datuak jasota, adarbakar 'errinozero' adieran Barandiaranek erabili zuen. Horretaz gain, Eskolarako Hiztegi Entziklopedikoak ere badakar, baita Hiztegi Entziklopedikoak ere, baina errizonero-ri lehentasuna emanaz. Adarbakoitz 'monocerote, pescado con un cuerno que se parece a un unicornio' eta 'abada o rhinoceronte' Larramendik; eta 'unicornio' adieraz, berriz, Larramendik, Añibarrok, eta Agirre Asteasukoak. Horiek horrela, ez dakit ez niokeen lehentasuna emango adarbakoitz-i 'unicornio' adieran, nahiz gero bere lekuan unikornio ere sartu (hori aztertuko da bere garaian). Dena den, txostena eskatuko diot Jose Antonio Adurizi nola dabiltzan kontuak EEBSen. Bestalde, hiztegi guztiek jaso dute adarbakoitz 'unicornio' adieran'.

 - Erabakia: Erabakia (2001-05-25): 'Ontzat eman da [E208ren] oharra, eztabaidaren ondoren. Beraz, sarrera hori honela geratuko da: 1. izond. 'adar bakarra duena'. 2. iz. 'adar bakarreko animalia mitologikoa''.

adarbakoitz1
iz. Adarbakarra (animalia mitologikoa). Hemen inguruan adarbakoitz bat dabil, baten batek larri zauritua.

Aztergaia: adarbakoitz

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z4:HBL 1997-03-12 Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Txostenak
OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Informazio osagarria
Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-bakoitz.

Informazio lexikografikoa
Forma baten adiera(k)

unikornioa, alegiazko animalia.

Formari buruzko oharrak

Euskaltzainen oharrak

 - [E109]: 'Koska bat dugu hemen: bakoitz, egungo euskaran, bereizkuntzak bereizkuntza, ez dela gehiago "bakar" ("Jainkoaren seme bakoitz", eta abar). Horregatik komeniko litzateke kentzea edota marka bat ipintzea, Zah. edo' (2001-04).

 - [E123]: 'XKren oharra ikusita, han eman dut OEHko datuen berri. Eta, esan bezala, eskatu diot JAAi txostena'.

 - Erabakia: Erabakia (2001-05-25): ''adarbakarra' adiera emango da, besterik gabe'.

adarbakoitz2, adar-bakoitz
adj. Adarbakarra, adar bakarra duena. Ikusten du nola darraikion aberetzar izugarri bat, adarbakoitza.
Azpisarrerak

Aztergaia: adarbakoitz

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z4:HBL 1997-03-12 Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Txostenak
OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Informazio osagarria
Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-bakoitz.

Informazio lexikografikoa
Forma baten adiera(k)

unikornioa, alegiazko animalia.

Formari buruzko oharrak

Euskaltzainen oharrak

 - [E109]: 'Koska bat dugu hemen: bakoitz, egungo euskaran, bereizkuntzak bereizkuntza, ez dela gehiago "bakar" ("Jainkoaren seme bakoitz", eta abar). Horregatik komeniko litzateke kentzea edota marka bat ipintzea, Zah. edo' (2001-04).

 - [E123]: 'XKren oharra ikusita, han eman dut OEHko datuen berri. Eta, esan bezala, eskatu diot JAAi txostena'.

 - Erabakia: Erabakia (2001-05-25): ''adarbakarra' adiera emango da, besterik gabe'.

adardun
1 adj. Animaliez mintzatuz, adarrak dituena. Abere adarduna.
2 adj. Adar itxurako zerbait duena. Deabrua bezala adarduna. Badaiteke gizona adardun izatea, zorigaiztoak jo badu, baina inolaz ere ez adarmotz, berez, jaiotzez, adargabea delako. Ez duzu ikusiko han ohe jaso eta adardunik.

Esaera zaharrak

Ardi adarduna eta behi sabelduna.

Aztergaia: adardun

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau44
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z3:HBB 1993-09-29 Lantaldeak besterik gabe onartua
adareta
iz. Ipar. Golde mota, Euskal Herrian XIX. mendearen erdialdean erabiltzen zirenen artean hoberena. Adaretak sakon iraultzen du, paregabea da zelaietarako.

Aztergaia: adareta

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau44
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z3:HBB 1993-09-29 Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

adareta (golde-mota)

Informazio lexikografikoa
Forma baten adiera(k)

'golde-mota'

adargabe
adj. Adarrik ez duena. Arbola adargabe baten ondoan. Badaiteke gizona adardun izatea, zorigaiztoak jo badu, baina inolaz ere ez adarmotz, berez, jaiotzez, adargabea delako.

Aztergaia: adargabe

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArauB
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z3:HBB 1993-09-29 Lantaldeak besterik gabe onartua

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

adargabe izond.

adarjotzaile
adj./iz. Adarra jotzea eta txantxetan aritzea atsegin duena. Ik. harpa jotzaile 2. Pernando Plaentxiatarra, bihotz oneko adarjotzaile bat besterik ez da.

Aztergaia: adarjotzaile

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z3:IrEm
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z4:EEBS:30 1997-03-11 Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Txostenak
OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS.

Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

adarjotzaile : HLEH, HiztEn, LurE / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Informazio osagarria
Idazkera hedatuena da

fosildutzat emanik, loturik idaztekoa.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-jotzaile.

Formari buruzko oharrak

Iritzi-emaileak

 - [E301]: "[nik zerrendan sartu egingo nuke, horrelakoak erabiltzeko premia noiznahi dugulako]" (1994-11-02)

adarjotze
iz. Adarra jotzea. Barrezka jarraitu genuen txantxa eta adarjotze artean.

Aztergaia: adarjotze

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z4:HBL 1997-03-12 Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Txostenak
OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS: adar-jotze.

Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

adarjotze: HLEH, HiztEn, LurE / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Informazio osagarria
Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-jotze.

adarka
adb. Animaliez mintzatuz, adarrez joka. Idiren batek inor adarka hiltzen badu.
Azpisarrerak

Aztergaia: adarka

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArauB
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z3:HBB 1993-09-29 Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

adarka adlag.

Lantaldearen irizpideak
Forma arautuaren azalpenaz oharra

azpisarrera gisa gehituz: adarka egin .

Informazio osagarria
Ikusiko da eratorriari dagokion formatua
adarka egin
ad.-lok. Adarkatu. Behi zuri honek adarka egiten du.

Aztergaia: adarka egin

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z4:HBL 1997-03-12 Azpisarrera gisa onartzekoa

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Informazio osagarria
Esapideei dagokien sistematika

egin: -ka.

Informazio lexikografikoa
Forma baten adiera(k)

adarkatu.

adarkada
iz. Animalia batek adarrez emandako kolpea. Behi batek adarkada jaurti zidan. Adarkada ederra hartu du.

Aztergaia: adarkada

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau44
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z3:HBB 1993-09-29 Lantaldeak besterik gabe onartua
adarkadura
iz. Enborra eta kidekoak adarretan bereiztea; horrela bereizten den adar bakoitza. Sagarrondoaren adarkadura. Bidearen adarkadura.

Aztergaia: adarkadura

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau44
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z3:HBB 1993-09-29 Lantaldeak besterik gabe onartua
adarkari
adj. Adarka egiten duena. Idia adarkaria zela jakin arren jabeak ez zuen zaindu. Lasturko zezenak, adarkariak.

Aztergaia: adarkari

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z3:IrEm
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z4:HBL 1997-03-12 Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Informazio lexikografikoa
Forma baten adiera(k)

adarka egiten duena.

Formari buruzko oharrak

Iritzi-emaileak

 - [E301]: "[nik zerrendan sartu egingo nuke, horrelakoak erabiltzeko premia noiznahi dugulako]" (1994-11-02)

adarkatu, adarka/adarkatu, adarkatzen
1 du ad. Abere batek adar kolpez jo edo zauritu. Zezenak adarkatu zuenean.
2 da ad. Adarretan bereizi, banatu. Bidea adarkatzen den gunean. Zuhaitz handi hostotsuak adarkatzen diren bezala. Tutuak ez du beste hertsigunerik biriketarantz adarkatu arte.

Aztergaia: adarkatu

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArauB
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z3:HBB 1993-09-29 Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

adarkatu, adarka(tu), adarkatzen. 1 du ad.: zezenak adarkatu zuenean. 2 da ad.: bidea adarkatzen den gunean.

Informazio osagarria
Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

adarkatu, adarka, adarkatzen

Formari buruzko oharrak

Iritzi-emaileak

 - [A105]: "eta adartu: Adiera desberdinetarako jarriko nituzke: adarkatu, adarka(tu), adarkatzen. du ad.: zezenak adarkatu zuenean / adartu, adar(tu), adartzen. du eta da ad.: Ébrancher, se ramifier, banatu" (2001-03)

adarki
iz. Animalien adarrak eginik dauden gaia. Adarkizko orrazia.

Aztergaia: adarki

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z4:EEBS:27 1997-03-12 Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Informazio osagarria
Atzizkien araberako erabakiak

-ki 'gaia'.

Informazio lexikografikoa
Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

adarkizko orrazia.

adarmotz, adar-motz
adj. Abereez mintzatuz, adar bat, gutxienez, falta zaiona edo moztua duena. Ahuntz adarmotza. Badaiteke gizona adardun izatea, zorigaiztoak jo badu, baina inolaz ere ez adarmotz, berez, jaiotzez, adargabea delako.
Azpisarrerak

Aztergaia: adarmotz

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z4:HBL 1997-03-12 Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Txostenak
Txostenaren laburpena

adar- + izond. osaerakoak bildu dira.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH argitaratuan: a) 'mogón' adierako adarmotx : (Garral EEs 1925) eta adar-motx (Or Eus 63); b) 'cornituerto' adierako adar oker (Mg PAb); c) 'corniabierto' adierako adar zabal (It Dial 93 / eta Ur adar zabala, Dv adarrak zabalduak, Ip adarrak ükhan behar dütü zabal); d) 'rhinoceros tichorbinus' adierako adarbakar (JMB ELG); e) 'de un solo cuerno' adierako adar bakoitz (AA II); 'unicornio' adierako adarbakoitz (AA II eta AA III); f) 'la mínima parte de una onza' adierako adarme (TB Lc 15,8 / eta Lç, Dv drakma, HeH diru, Oteiza moneda, Ol txanpon, Leon diru-pheza; Otag EE 1884, Etxba Eib); g) 'nudoso' adierako adarrondotsu (Etch 304 / eta ChantP 182 phasta zela adar-ondozü); h) 'rama alta' adierako adar goi (Zby RIEV 1909).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

a) 'rhinoceros tichorbinus' adierako 2, EB: adar-bakar (J. Millox: "Holako oihan baserik ez zuen pentsatzen ere izaiten ahal zitakela, abere handi eta bazuetan gaixtoz beteak: adar-bakar, lehoin, lehoin-nabar, suge"); adarbakar (J.M. Barandiaran: "Lehengoetan, mamut haundia eta adarbakar iletsuak zebiltzan hemen"); b) adar haundi IE 1 (E. Salaberry: "Bethi goizean goizik abiatu, akhuluaz ernarazten dituela, malin eta ildoari hasteko lotsa diren, idi adar haundi, ezin iratzartuak"); c1) 'adar zabalak dituen animalia' adierako adar-zabal 1 (Larregi La Cruz 1932: "Bestea gorrizta ta adar-zabala, Kokua"); c2) 'oreina' adierako adarzabal EB 1 (Bizia lurrean: "Hauetan, adarzabal, eper, faisai eta beste animaliak hazten ziren").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

adarbakar 'unicornio': AB38 1, LurE, Euskalterm 1; 'unirrámeo': Euskalterm 2 (apendize adarbakar); adarbakoitz 'rinoceronte': LurE; adar-apal : DFrec 1; adarrapal : Euskalterm 1 (zumar adarrapal); adar-erre : DFrec 1; adarmotz : HiztEn-LurE; adar-zabal : DFrec 1; adarzabal : HiztEn-LurE, Euskalterm 1; adar zorrotz : AB38 1; adarzorrotz : HiztEn; adarzuri 'xiloria': Euskalterm 1; adar zuzen : DFrec 1.

Adiera bereko beste formen erabilerak

Ik. adarzabal (Dama dama) fitxako hustuketa Izendegian: adarzabal : Brink-Barruel Mamíferos;Gordailu IkastHiztegia; PMuj DCV; X. Kintana Hizt80; Perez Olloa Navarra; adartzabal : LMuj DGT; bas-auntz : PMuj DCV; dama : UEU Antropologia; X. Kintana Hizt80; orein : PMuj DCV; Azkue DVEF; oren : PMuj DCV; orkatz : PMuj DCV; orkatz nabar : Ker Biblia; PMuj DCV,M. Ariztia Abereen mundua.

Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

adarmotz: HLEH, EuskHizt (azalpen berritua), HiztEn, LurE / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Informazio osagarria
Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-motz.

Informazio lexikografikoa
Forma baten adiera(k)

adar bat behintzat falta zaiona edo moztua duena.

Formari buruzko oharrak

Euskaltzainen oharrak

 - [E123]: 'ohar zorrotza egin digu Elhuyar-ko iritzi-emaileak, oroitaraziaz Euskaltzaindiak erabaki zuela sudur-luze moduko elkarteak marrarekin edo loturik idatz zitezkeela. Gero, ordea, askotan bi aukera horietatik bakarrean arautu ditugu horrelako elkarteak (goragoko adarbakar lekuko). "Beraz, Hiztegi Batuan bahuvrîhiak agertzen direnean, bietara idaztea erregutzen dizuegu (gure ustez, lotuta idazteak abantailak ditu, abantaila asko izan ere, baina hori ez da kontua; araua betetzea da eskatzen dugun gauza bakarra". Beraz, adar-motz, adarmotz behar genuke. Eta jokabide hau onartzen bada, sistematikoki zaindu hemendik aurrera)' (2001-03-28).

 - Erabakia: Erabakia (2001-07-20): 'AEk araua aldatzea eskatuko luke. Eztabaida piztu da. Arazoa mahai gainean uztea erabaki da iraila arte'. Erabakia (2001-11-30): 'Hitz honen idazkerari buruzko Erabakia irailean mahai gainean utzi zen. Kontua da, hitz elkartuen idazkerari buruz Euskaltzaindiak emandako arauak hitz hori adarmotz gisa nahiz adar-motz bezala ematea eskatuko luke. Beraz, era horretako hitz elkartu guztiei bina sarrera eman beharko litzaizkieke. Hori hiztegi-ikuspegitik ez da oso itxurazkoa. Beste irtenbidea, berriz, araua aldatzea litzateke. Dilema horren aurrean, euskaltzainek egokiago ikusi dute horrelakoetan bi formak ematea beti. Beraz, sarrera guztiak sistematikoki zuzenduko dira bikoteka emanaz'.

adaro
iz. Pala mota, bereziki labeko errautsak jasotzeko edo ogia labean sartzeko erabiltzen dena.

Aztergaia: adaro

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: EArau 2001-04-27
Hiztegi Batuko Lantaldea: EOh

Formari buruzko oharrak

Euskaltzainen oharrak

 - [E119]: 'Hortzik gabeko eskuarea. Tresna arrunta eta asko erabilia. Eultzian garia eta hautsa biltzeko arrastelua zurezkoa da, lohia eta elurra biltzekoa burdinezkoa. Labeko su hondarrak biltzeko tresna, egurrezko nahiz burdinezkoa, txikia da eta gider luzea du. (Medialuna) Bibl.: Adaro. Rastrillo de madera con palo muy largo para distribuir el rescoldo por el horno del pan. (Goñibar-mun., FLV 86, 129. or.) Asdaro (BNc, Lc) Rastro que se usa para limpiar el horno, separar la nieve, desbrozar caminos, etc. Adaroka asi dira elurrean bide egiten. (AN-os.) Azkue. Adaro (L. Har.) Pelle à cendre (four). Lhande. Adaro (Lc, BNc), rastro que se usa para limpiar el horno, separar la nieve, desbrozar caminos, etc. v. arado. OEH. Adaro. 2 rastro para desbrozar, BNL. P. Mugica'.

 - [E123]: 'OEHko corpusean ez dut adibiderik aurkitu, baina zenbat hiztegitan ageri den ikusirik, eta bizirik dagoen hitza, jasoko nuke 'hortzik gabeko eskuarea' adiera emanaz. Nahi izanez gero, Ipar. eta Naf. Ezar diezaiokegu'.

 - Erabakia: Erabakia (2001-04-27): 'sartzea onartu da 'hortzik gabeko eskuare modukoa, ikuilu eta abarrak garbitzeko erabiltzen den tresna' adierarekin'.

adarra jo
ad.-lok. Iseka egin; norbaiti, txantxetan, gezurra den zerbait egia balitz bezala sinetsarazten saiatu. Ik. harpa jo. Niri behintzat ez didazu adarrik joko! Ziria sartzen eta adarra jotzen.

Aztergaia: adarra jo

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau44
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z3:HBB 1993-09-29 Azpisarrera gisa onartzekoa

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

adarra jo: niri behintzat ez didazu adarrik joko!

Informazio osagarria
Ikusiko da eratorriari dagokion formatua
Informazio lexikografikoa
Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

"niri behintzat ez didazu adarrik joko!"

Formari buruzko oharrak

Iritzi-emaileak

 - [A104]: "Beste adiera hau ere azaldu beharko litzateke: "Beasaingo fabrikako adarra jotzen ari da"" (1994-05-18)

adarrak jarri
ad.-lok. Bikotekidea, beste batekin sexu-harremanak izanez, engainatu. Ez dakit, Mikel, niri ere ez lidake graziarik egingo nire gizonak beste batekin adarrak jartzeak. Badakik Arantxarekin nabilela, ni ez nauk adarrak jartzen dituzten horietakoa.

Aztergaia: adarrak jarri

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z11:EHL 2021-03-23 Azpisarrera gisa onartzekoa

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Txostenak

adarrak jarri: bikotekidea, beste batekin sexu-harremanak izanez, engainatu (s.u. adar)

Lantaldearen irizpideak
Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Esapide idiomatikoa da eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Informazio lexikografikoa
Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa adar eta jarri sarreretan.

adarrak moztu
1 du ad.-lok. Animalia baten adarrak itsatsirik dauden burutik bereizi edo animalia baten adarrei zati bat kendu. Abeltzainen artean oso ohikoa da esnetarako behiei adarrak moztea.
2 du ad.-lok. Zuhaitz baten adarrak itsatsirik dauden enborretik bereizi edo zuhaitz baten adarrei zati bat kendu. Ik. inausi; kimatu. Zuhaitz bat bota eta gero, enborra eta adarrak mozten hasi baino lehen, ondoko aholkuak izan behar ditugu kontuan. Pagoen adarrak moztera joango gara.
Ohiko lexiak

Aztergaia: adarrak moztu

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z11:EHdef [2] 2023-04-18 Azpisarrera gisa onartzekoa

Formari buruzko datuak

Lantaldearen irizpideak
Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexien atalean jasotzekoa da.

adarreko
iz. Eduki neurri guztiz txikia. Adarreko bat pattar eman zioten.

Aztergaia: adarreko

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z4:HBL 1997-03-12 Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Orain arte erabili gabea da, baina gaia ere bai

Er. gabea, baina onartzekoa, ez baitu trabarik egiten.

Informazio osagarria
Atzizkien araberako erabakiak

-ko izengilea.

Informazio lexikografikoa
Forma baten adiera(k)

eduki-neurria.

adarrondo
iz. Ipar. Adabegia.

Aztergaia: adarrondo

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z4:HBL 1997-03-12 Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Informazio osagarria
Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-ondo.

Informazio lexikografikoa
Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

adabegia.

adarrondotsu
adj. Ipar. Adabegitsua.

Aztergaia: adarrondotsu

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z4:HBL 1997-03-12 Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Informazio osagarria
Atzizkien araberako erabakiak

-tsu.

Informazio lexikografikoa
Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

adabegitsua.

adartsu
1 adj. Landareez mintzatuz, adar asko dituena. Zuhaitz lodi eta adartsu baten azpitik igarotzen zela. Adartsua eta orritsua.
2 adj. g. er. Adarduna.

Aztergaia: adartsu

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau44
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z3:HBB 1993-09-29 Lantaldeak besterik gabe onartua
adartu, adar/adartu, adartzen
da ad. Adarrak atera; adarretan banatu. Ik. adarkatu 2.

Aztergaia: adartu

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z5:EEBS:41 1997-03-12 Bigarren mailan onartzekoa

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Informazio osagarria
Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

adar(tu), adartzen.

Zerrendakoa markatua edo erabilera urriagokoa da

Ik. adarkatu.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tu/-katu.

Informazio lexikografikoa
Kategoria

du eta da ad.

Formari buruzko oharrak

Euskaltzainen oharrak

 - [E208]: 'ez dut uste h. adarkatu ipintzea zilegi denik, forma biak zuzenak izanda. Gainera, adartu, soil-soilik 'adarrak irten edo atera' den bitartean, adarkatu, ordea, aurrekoaz gainera,' adarrekin jo' ere bada. Beraz ez dira sinonimoak. Biak uztea hobe'.

 - [E123]: 'gainerako batzordekideok ere hala uste baduzue, ondo. Hiztegi Batuko lantaldearen proposamena bere horretan utzi nuen. Baina egia da hiztegi guztiek jaso dutela adartu 'adarretan banatu' adieran'.

 - Erabakia: Erabakia (2001-05-25): 'da ad. dela esango da eta 'adarrak atera' adierarekin utziko da'.

adarzabal
iz. Oreinaren familiako ugaztun handia, oreinaren oso antzekoa, ilea, udaberrian eta udan, zuriz tantotua izaten duena (Dama dama).

Aztergaia: adarzabal

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z4:HBL 1997-03-12 Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Lantaldearen irizpideak
Gaurko erabilera zainduan nagusitua da hobestekoa

ez da tradizioko forma (nekez izan liteke, aberea inguru hauetan ezagutzen ez denez), baina gure aldetik ezer asmatzen hasi beharrik ez dugu, asmatua eta proposatua dagoenez, eta neurriren batean onartua.

Informazio osagarria
Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-r+z-.

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-zabal.

Informazio lexikografikoa
Landare eta animalien taxonomi izena

Damma damma.

Formari buruzko oharrak

Euskaltzainen oharrak

 - [E123]: 'lehen esandakoaren arabera, adarzabal, adar-zabal' (2001-03-28).

adasdun
adj. Adatsa duena. Samson adasdunak bere indarra ilean zeukan.

Aztergaia: adasdun

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau44
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z3:HBB 1993-09-29 Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Forma berria da, eta hobestekoa lehiakideen kaltetan
adats
iz. Buruko ileen multzoa, bereziki luzea dena. Adatsa beltza zuen oso, kizkurtua eta luzea. Urrezko adats ugaria orrazten. Adatsa bildu. Adatsetik dilindan. Haren oinak bere adatseko biloez xukatu zituen. Adatsa laztu. Printzesaren ile-adatsa usaindu zuen eta krabelin urrina etorri zitzaion sudur mintzetara.

Aztergaia: adats

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau44
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z1:BatHizt 1992-04-23 Lantaldeak besterik gabe onartua

Formari buruzko datuak

Lantaldearen irizpideak
Forma arautuaren azalpenaz oharra

adibide gisa gehitzeko eskatuz: "adats-izpiak zituen urrearen pareak".

adausi
iz. Zaunka. Txakur handiak adausi handia. Adausi bizian ari ziren Kriskitin eta Kraskitin.
Azpisarrerak

Esaera zaharrak

Adausia eta ausikia behingoaz ukan ditut.

Aztergaia: adausi

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau44
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z3:HBB 1993-09-29 Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Forma berria da, eta hobestekoa lehiakideen kaltetan
Lantaldearen irizpideak
Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehitzeko eskatuz: adausi egin .

adausi egin
ad.-lok. Zaunka egin. Guk, txakur mutuak bezala, ez daukagu ahorik adausi egiteko.

Esaera zaharrak

Adausi degidala, baina ausiki ez nazala.

Aztergaia: adausi egin

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z4:HBL 1997-03-12 Azpisarrera gisa onartzekoa

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Txostenak
OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS.

Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: AS / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Informazio osagarria
Esapideei dagokien sistematika

egin.

Informazio lexikografikoa
Zerrendako formari azpisarrera dagokio

adausi sarrerari dagokion azpisarrera.

adausika
adb. Adausi eginez, adausi egiten. Txakurrek beren pozak eta atsekabeak, maitasuna eta gorrotoa adausika adierazten dituzte.

Aztergaia: adausika

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z4:HBL 1997-03-12 Lantaldeak besterik gabe onartua

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Informazio osagarria
Atzizkien araberako erabakiak

-ka osaerakoak, normalean, sarrera gisa eskainiko dira [Hala egiten da lehen pasaldiko zerrenda Euskaltzaindiak berrikusian].

adaxka
iz. Adar txikia. Erramu adaxka bat eskuan. Zumarraren adaxka eta hostoen artetik.

Aztergaia: adaxka

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau44

Formari buruzko oharrak

Euskaltzainen oharrak

 - [E208]:  -ska onartu beharko litzateke.

 - Erabakia: BAgiria (1995-09-29): -xka idatziko da.

adberbial
adj. hizkl. Adberbioaren ezaugarriak dituena; adberbio betekizuna duena. -(e)la atzizkiaz osatzen diren perpaus adberbialak bi motatakoak izan daitezke: denborazkoak eta moduzkoak.

Aztergaia: adberbial

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z4B:EEBS:004 2002-09-10 Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Informazio osagarria
Izenondo erreferentzialak

-al izond. erref.

Informazio lexikografikoa
Kategoria

izond.

Formari buruzko oharrak

Euskaltzainen oharrak

 - Erabakia: Osoko bilkura (2014-12-19): adberbial izond.

adberbio
iz. hizkl. Aditza, adjektiboa edo beste adberbio bat mugatzen duen hitza. Ik. adizlagun; aditzondo. Leku, modu, denbora adberbioak.

Aztergaia: adberbio

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau44
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z2:Maileg 1992-11-26 Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z3:EEBS:09

Formari buruzko datuak

Informazio lexikografikoa
Adiera(k) edo arlo semantikoa
addar
iz. zub. Deabrua. Addarrak eraman baleza!

Aztergaia: addar

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z4:HBL 1997-03-12 Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Txostenak
OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Informazio lexikografikoa
Erabileremu dialektala

Zub.

Forma baten adiera(k)

deabruaren izena.

addisabebar
1 adj. Addis Abebakoa, Addis Abebari dagokiona. Addisabebar agintariak.
2 iz. Addis Abebako herritarra.

Aztergaia: addisabebar

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArauB

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

EArauak 38: Etiopiako Herri-Errepublika / Etiopia; etiopiar; Addis Abeba; addisabebar.

adei
1 iz. Norbaitenganako begirune edo onginahia. Ik. adeitasun. Oroit zaitez, Jauna, zure errukiaz eta zure adeiaz.
2 iz. g. er. Zeruko grazia.

Aztergaia: adei

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau44
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z3:HBB 1993-09-29 Lantaldeak besterik gabe onartua

Formari buruzko datuak

Lantaldearen irizpideak
Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa erantsiz: adei-lege .

adei lege, adei-lege
iz. Gizalegea. Nagusiari adei legez dagokio mendekoekin eskuzabala izatea.
adeitasun
iz. Norbaiti adierazten zaion begikotasuna. Guregana erakusten duten begirune eta adeitasuna. Gizonak atea ireki eta pasatzeko esan zidan adeitasun handiz. Adeitasunik gabeko agurra egin zion.

Aztergaia: adeitasun

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau44
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z3:HBB 1993-09-29 Lantaldeak besterik gabe onartua

Formari buruzko oharrak

Euskaltzainen oharrak

 - [E109]: 'Gutunetan ezartzen ohi dena erants liteke: adeitasunez' (2001-04).

 - [E123]: 'ados'.

 - Erabakia: Erabakia (2001-06-29): 'adibide gisa, adeitasunez eranstea onartu da'.

adeitasunez
adb. Ik. adeitsuki. Adeitasunez ez nion kontra egin. Adeitasunez mahaiburua eskaini zioten. Adeitasunez agurtu.
Loturak
adeitasunezko
adj. Adeitasunezko trataera. Adeitasunezko agurra.
Loturak
adeitsu
1 adj. Adeitasunez jokatzen duena. Adeitsu zen bere maneretan. Gizon dotorea eta adeitsua. || Gu tratatzeko modu adeitsu eta eztia. Harrera adeitsua egin zioten, baina hotza.
2 (Adizlagun gisa). Adeitsu hitz egin zidan. Besoak zabaldu zituen adeitsu.

Aztergaia: adeitsu

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau44
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z3:HBB 1993-09-29 Lantaldeak besterik gabe onartua
adeitsuki
adb. Adeitasunez. Emakumeak eskua luzatu eta mutikoa agurtu du, adeitsuki.

Aztergaia: adeitsuki

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z4:HBL 1997-03-12 Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: +

Orain arte erabili gabea da, baina gaia ere bai

Er. gabea, eta berria; baina erregularra.

Informazio osagarria
Atzizkien araberako erabakiak

-ki: -tsu-ki.

Informazio lexikografikoa
Forma baten adiera(k)

adeitasunez.

adelatu, adela, adelatzen
1 da/du ad. g. er. Konpondu. Herriko guztiek bideak adelatu behar dituzte, urtean bi aldiz.
2 da/du ad. Batez ere zub. Prestatu, apailatu. Axurikia ederki adelaturik. Beti adelaturik egoteko. Penitentziaz bihotzak adelatu.

Aztergaia: adelatu

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArauB
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z3:HBB 1993-09-29 Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

adelatu, adela, adelatzen. Batez ere Zub. da/du ad. 'prestatu, apailatu'.

Informazio osagarria
Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

adelatu, adela, adelatzen

Informazio lexikografikoa
Erabileremu dialektala

Batez ere zub.

Forma baten adiera(k)

'prestatu, apailatu'

Orrialde guztiak:
 

Azkue Biblioteka eta Artxiboa

ORDUTEGIA
9:00 - 14:00

Azkue Biblioteka eta Artxiboa Euskaltzaindiaren zerbitzura dago. Horrez gainera, zabalik dago ikertzaile ororentzat, eta bere ahalbideen neurrian euskal kultura gaien ikerkuntza eta hedapena sustatzen eta laguntzen saiatzen da.

Es bueno saber que cada vez que gastas una moneda para tu placer culpable, ayudas a alguien que lo necesita. Ice Casino es conocido por sus generosas campañas benéficas en toda Europa. ¡Pero no olvides jugar responsablemente!

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.