Leku-izenak

(...)
Lezka 'lezca', 'anea' oinarria dugu, eta zer den ez dakigun -iru bukaera. Azken honen etorkiari dagokionez, badaiteke *Lezkadui batetik atera izana. hemendik d / r nahasketa arruntaren ondorioz *Lezkarui aterako zen, eta hemendik, metatesiz, Lezkairu. Dena dela, etimologia honek bi oztopo ditu gutxienez. lehena gure eskualdean -dui > -du pausua bai, baina -dui > -rui > -iru bezalakorik sekulan ez aurkitua da, eta bigarrena Lezkairu bizirik dagoen Iruñerriko atzizki multzokariaren aldaera -di izatea (cf. Arrosadia Iruñean) [Ikus gure DAON. Zernahi gisaz, -doi > -di laburketa gertatu aurretik, -doi > -dui > -rui > -iru gertatu dela ere pentsa daiteke, baina hau erabat ustezko kontua da, frogarik ez dugulako. Ororbian ere, ugaritasunezko aipatu atzizkiaren aldaera -di delarik (Itxaustia, Lauzadia, Lezkadia...) Lezkairu, Lezkairubidea, Lezkairuburua eta beste azaltzen dira (J. Jurío, TCPCO).]. Lezkairu beste batzuetako Lezkadui (Lezkadi) edo Lezkatzea-ren esanahikidea da, eta beti erreka aldeak edo toki urtsuak (cf. Soto de Lezkairu Iruñean) ematen ditu aditzera. Uxueko Ezkairu [ezkáiru] edo Eskairu [eskáiru] [Ezkairu berria da (1829an aurkitu dugu lehenengoz), l- artikulu erdalduntzat hartua izatearen ondorea.] errekak (Barranco edo Riachuelo de Lezkairu-k), iturriak eta inguruko lurrek (cf. Carasol de Lezkairu) osatzen dute. Lezkairu erreka Uxueko handiena da, bertan biltzen delarik beste erreka askoren ura. Barranco grande izena ere aditu dugu, baina ez gara toponimo finkatutzat jotzen ausartzen. Lakumulatu, Lerbeltz eta Erlosiana-ren arteko mugan dagoen iturria oso ezaguna da Uxuen eta ondoko herrietan (Murillo, Zarrakaztelu...), lehen orain baino gehiago seguru aski. Izan ere, Donibane goizean jendea "Sanjuanatzera" igotzen zen, eguzkia atera aitzinean [Gaurregun ohitura hau galdua da, bakarren batek oraindik igotzen segitzen badu ere. "Igotzen" diogu beheragoko herrietatik joaten direlako iturrira. Uxuetik jaitsi egin behar da, baina herriko jendeak ez dio eman, itxura duenez, auzo herrietakoek adinako garrantzirik.]. "San Juanatzea" iturri honetan biluzik bainu hartzea zen, larru-eritasunetatik askatu eta sendatzeko. DGH-k [Lehen alea, 423. or.] ere ematen digu honen berri, eta ohitura zaharra dela garbi dago: "En el término llamado Lezcayru hay una fuente que produce buenos efectos en varias enfermedades" Carasol de Lezkairu izena orain gutxi ibiltzen da, eta erreka honen ondoko eguzkialdea adierazten du, Camino de la Oliveta igarotzen dena; Monte de Lezkairu-k ere gauza bera edo bertsua adieraziko zuen. Dugun lekukotasunean ikusten ahal den moldean, isun-lurra zen, eta herriko aziendendako altxatua zegoela irudi du, Erlosiana bezalaxe (ikus sarrera hau).
(...)