Leku-izenak

(...)
Izen honen 1604eko Ayzcanbela aldaerak garbi erakusten du lehen osagaia haitz 'harri' dela. Elementu hau behin Aez- idatzia aurkitzen dugu. XVIII. mendeko agerraldi guztietan Aiz- dugu, aipatu lehen lekuko horretan bezala. Ai- diptongoaren monoptongaketaren ondorioa den Es- edo Ez- ere oso goiz agertzen da (cf. Hayzquieta 1602an, Esqueta 1605ean, Ezqueta 1631 [Monoptongaketa hau bakarrik herskari belare ahoskabearen aitzinean burutu dela dirudi, Aitzandieta-n adibidez, ez baitugu sekulan horrelakorik aurkitu. Aizpeaga-ren kasuan ere ez dugu *Ezpeaga edo *Espeaga bezalako ezer ediren, hemen murrizketa aiz- > az-, as- izan delarik. Hitz barruan ere ez da agertzen. Arteko haitz > Artokaiz; Zapaiz...]). Es-dun aldaera erromantzearen eraginari zor dakioke, ezaguna baita honek herskari ahoskabeen aurrean (k eta t-ren aitzinean) z > s egiteko duen joera (cf. Badoztain > Badostain, Ezkirotz > Eskiroz), baina kasu honetan, euskararen beraren barruko bilakabidea izan daiteke, euskara Uxuen oraindik bizirik zegoelarik aurkitzen baitugu. Mintzagai dugun leku-izenaren bigarren osagaia toponimian oso hedatua dagoen ganbela 'aska' da, eta beraz Aizkanbela 'harrizko aska', 'harraska' besterik ez da. cf. Ameskoako limitazioetako Arganbela (< harri + ganbela [B. García de Albizu, "toponimia de las limitaciones", III. Onomastika Jardunaldiak, argitara gabeko lana.]), Itza zendeako Ganbelatxo (Atondo) [J. Jurío, TCPCI. Honela dio autoreak. "Al S. del pueblo y de Soto chiqui. Debe el nombre a una fuente y «aska» situadas junto a la carretera de acceso al lugar"(128. or.).], Ganbela (Lete) [Id., 224. or.] eta Ganbelazoko (Otxobi) [Id., 266. or.]... Ganbela hitzean mb multzoa sekundarioa dela garbi ikusten da, jatorria latineko cam?ella 'escudilla, gamella' [Corominas, DCECH.]-n baitu (ikus Lakumulatu eta Santakaramuru sarrerak [Gauza bera gertatzen da, esaterako, latineko camara-tik heldu den ganbara 'gela', 'sabaia' hitzean. Honek, ganbela-k bezala, badu erromantzezko mb-dun baliokiderik.]. Cf. Galipentzuko La Gambella). Gaurko Eskanbela [èskambéla] edo Ezkanbela [èzkambéla] Aldabea de Turtunbera-ren bukaeratik Txorria-tik datorren errekarekin biltzen den guneraino hedatzen da. Barranco de Aizkanbela-k berriz, aipatu pausu horretatik Aliaga-rainoko zatia ematen du aditzera. Dokumentazioko Fuente de Aizkanbela ezezaguna da egungo egunean, eta badirudi noizbait ahitu egin zela. Paso de Aizkanbela alderdiko errekan dago, Uxuetik Mugazuria, Aristuziaga, Zaldunaga eta Galipentzura doan bidean. Antzina Barranco de Villantigua-n, pausuan bertan edo pausutik hurbil, zubia zegoen (ikus Villantigua sarrera).
(...)