Tr. Usado desde mediados del s. XVII por autores septentrionales y navarros; se documenta tbn. en algunos autores occidentales modernos (Zaitegi, Txillardegi y Aresti (MaldanB 209)). Kausitu es la forma general. Junto a ésta, se documenta kautsitu en CartUrruñ, y kaustu en SenperEus, BaztSerm1 (336), Hiribarren (Esk 170, junto al menos frec. kausitu ), en ZugSerm (299) y en Prop (1894, 131). La forma con kh- se encuentra en autores suletinos, en una balada bajo-navarra recogida en ChantP (398) y, alternando con la forma no aspirada, en Laphitz y algunos testimonios aislados de Etcheberri de Sara (167), Haraneder (Gudu 65) y Elizanburu (PAd 31). En Laphitz hay además, salvo errata, un ej. de khauzitu (110). Hay un ej. de kautsitu en un catecismo de Zugarramurdi de mediados del s. XIX (BOEl 410). La forma gral. para el sust. vbal. es kausitze -. Hay kauste - en Lizarraga de Elcano, CatAria e Hiribarren (Esk 137). El radical es kausi en todos los ejs. documentados, con excepción de kausit en Oihenart. En DFrec hay 40 ejs. de kausitu, 31 de ellos septentrionales.
etimologikoa
Etim. Se trata, en último término, de un germanismo (cf. REW 4685).
sense-1
1.
(B, BN-arb, Sal, S, R; Urt I 241, HtVocGr 435, Lar, Añ(AN), Lecl; kh-L, BN, S; SP, VocBN, Dv, H ap. Lh.),
kaustu (VocB),
kasitu (kh-vEys)
Ref.:
A(
ausitu
);
Lh(
khausitu
);
AtSac 39;
ContR 520;
IzetaBHizt;
GteErd 30, 288
. (Aux. trans.).Encontrar, hallar.
"Trouver. Gaitz da hobeagorik khausitzea
"SP.
"
Bidean khausitu dut urhe bat
"H(ap. DRA
).
"
Maizterra ezin kausi, no poder encontrar al mayoral"ContR 520.
Hil-ordugabe bere onaz emaitza zeginak kausit zezan zahartze gaitza. OPr 238 (
Po 28 kausit ahal baneza
).
Otsoak eztu kausitzen mandataririk bera iduririk. Ib. 387.
Denborarik aski kausituko duzu meditazione onik egiteko. SPImit I 20, 1 (Ch, Ip kausitü; Mst, Leon ediren
).
Arruta hortan ioaten zarela kausituko duzu banku bat. INav 61s.
Ehiztariak bere ehizia kausitu eta hil nahi dianian [...]. TtOnsa 66.
Hunen baithan / eztut faltarik kausitzen. Gç 85.
Nola baitoaz arriberak / ithurrietan sortzean / itsasoaren kausitzera. Ib. 207.
Egia bilhatu behar da, eta osoki ez kausitu arren [...]. ES 199.
Han kausituko duzu plazer duzun guzia. Ch III 49, 6 (v. tbn. I 7, 3).
Nork khausi dezake erremedio batere hunen eritasunarentzat?HeGudu 65.
Zer abantail ezgiñetzake kausi [...] komerzio hortan?Mih 62.
Nekhez holako adiskide bat kausitzen da. Ib. 69.
Elizako aitek kausitzen dute etsenplu aiphatu ditugunetan, deusere ez dela [...]. Lg I 205.
Bekhatuak ez du zure baithan lekhurik kausitu behar. Brtc 87.
Gauza kausituak beretzen dituztenek edo norenak diren jakiteko eginbidetan ematen ez direnek. Ib. 65.
Non kausi halako bidaririk? Ez mundu huntan. Dh 252.
Sarthu [nintzen] errexki trabarik kausitu gabe. MarIl 74.
Han zuen kausitu bere egunen fiña. Gy 152.
Athe bat ideki zuen eta han kausitu emazteki bat. Laph 86.
Jaun handi baten itxura khausitzen diot. Ib. 142.
Jainkoa geroni baithan kausituko dugu. ArbIgand 149.
Anitx itzen onki kausitako biar dud pensamentiua eraman antzinadaneko tenpretra, antzerik baidazkad. Mdg 129.
Donazaharretik harat, arima bat ez zuen kausitu bide [...] guzian. BarbSup 173.
Deus tatxarik zaldiari / ez dakioken kausi. Etcham 67.
Badaki [...] bere hazkurria kausitzen. Zub 21.
Hea senargai galant bat kausitzen dunan. Ib. 105.
Han yauzi, hemen yauzi eta nihun ezin kausi. (L). AEY III 405 (ref. a la pulga).
[Herriko mirikuak] mina berehala kausitu daut eta berehala sendatu!LfMurtuts 39.
Jesus etzuten hirur egunen buruan baizik kausitu. Tenploan zen. ZerbIxtS 83.
Orhoitzen zira, nun kausitu ginuen elgar lehen aldikotz?JEtchep 88.
Kausitu du Ludwig Erhard-ek bilhatzen zuena. Baina kausitzetik jalgi zaio huts egitea. Eskualdunek diogu, kausitzea eta huts egitea elgarren ondoan daudela. SoEgHerr 15-12-1966, 1.
Sacré-Cœur famatua baino beheraxago, kausi ditake rue Antoinette. ArdoySFran 113s.
v. tbn. Arg DevB 53. Arbill III 5, 19. FamInst 696. Monho 92. OrrSerm 285. Jaur 166. Hb Esk 102. Dv Lab 282. Elzb PAd 71. Zby RIEV 1908, 291. HU Aurp 167. Jnn SBi 54. Xikito 5. Ox 177. JE Ber 81. Zub 26. Iratz 97. Mde Pr 172. Mattin 92. Larz Iru 102. Xa Odol 286. Balad 118. Larre ArtzainE 92.
sense-2
2.(
kh- H ap. Lh).(Aus. intrans. unipers.).Encontrarse, hallarse; estar."Se trouver, être. Etxean khausituko naiz, je me trouverai à la maison"H(ap. Lh
).
Kausitu behar bazara norbaitekin eta obligatua bazara haren enzutera [...]. SPPhil 110s.
Etziaitek damnatua / hire baithan den suan / ikhusirik fiñatua / kausi bere pausuan. (Interpr?). ArgDevB 8s.
Zure bakean da / gure bakea kausitzen. Gç 66.
Kausitzen dire bertze / bi presunak hostian?Ib. 213.
Baldin nihor kausitzen bada zuen artean estimuaren egartsuaz sekeriatua [...]. ES 188.
Jende gazteekiñ, kanpokoekiñ, mundanoekiñ, gutitan kausi zaite. Ch I 8, 1 (SP ibili, Mst izan
).
Arroda xahar pare bat zeinak etxian kausten baitire. (1767). SenperEus 68.
Barakek erran zion etzela agerturen gerlate hartan, non etzen hura ere han kausitzen. Lg I 203.
Nola bet-betan kausitu zare munduan? Nork eman darotzu izatea?Brtc 77.
Helzeko hirira zeintan bilzen baita erran den Lejionea, edo hau kausitzen den lekura. (1793). (In MEIG I 252
).
Non nahi kausi nadin eta ilhunbetan banatza ere?Dh 203.
Eta halako adiskide batekin kausitzen banaiz ifernuan [...]. Ib. 119.
Bi nausien artean kausitzen nintzen. Ib. 189.
Izan diteke [...] / bihar baino lehen / ifernuetan kausitzea. CatLuz 2.
Soineko berriak yauntziz, Igande egunetan / ez gare herritar denak kausturen elizetan. HbEsk 19.
[Erregek] aberatsak utzirik, agian probetan hobeki khausituren zela. AxIp 221.
Urthe hartan, hauzo haurtako bestan kausitzeko zoriona izan zutenak, segur naiz orhoitzen direla [...]. ElzbPAd 55.
1848an Urriaren hastean, kausitzen nintzan, Akizeren eta Baionaren artean. ElsbFram 133.
Bera ere phüntü hartan han khausitü zela [...] dizipüliarekin. IpHil 198s.
Adixkide zinezko bat nonbeit badenean, atsegin izaten da harekin kausitzea eta mintzatzea. DihMarH 236 (ap. DRA
).
Bizitze berri bat hasten baitugu / hemen kausituz geroztik. Etcham 39.
Joan, joan [...] kausitzen da oihan handi handi bati hurbil. BarbLeg 139.
Egiazko haize hego batez Larrun puntan kausitu ez denak ez daki [...]. ZerbAzk 38.
Zuk bildurik, artalde berean / gaiten kausi zurekin zeruan!ArdoySFran 356.
v. tbn. Mong 594. Elzb PAd 53. CatJauf 73. Auspoa 97, 122. Zait Sof 136.
azpiadiera-2.1
Asistir (a misa, a un oficio); estar (en misa). Philotea, bestetan eta igandetan kausitu behar zara elizan egiten diren [ofizioetan]. SPPhil 141 (He 143 ibilli behar
).
Ezin kausi bazaitezke [...] [mezan] gorputzeko presenzia batez, bederen [...]. Ib. 138 (He 141 aurkhi
).
--Igandearen santifikatzeko ez othe da aski meza ixil bat entzutea? --Ez, ahal bezanbatean kausitu behar gara bertze alde Elizako Ofizio Dibinoetan. CatLav 117 (V 64).
Ez bazaitzu posible mezan kausitzea, meza izkila aditzean, bihotzez aphezari iunta zaite. Brtc 14.
Igande-bestetan kausi arthoski eta errespetu gehienarekin elizako ofizio guzietan. Dh 57.
Zenbait arrazoinez huts egiten bada elizako ofizioetan kausitzea [...]. Ib. 57.
Bihotz sorhaio batzuekin kausitzen dire mezan, Jainkoaz naski orhoitu ere gabe. Ib. 224.
sense-3
3.(Aux. trans.).Encontrar, hallar algo o alguien de cierta manera. Nahi zaitut kausitu gauza guziez billuzirik. SPImit III 37, 1.
Ohean hila kausitu dute. HUAurp 85.
Lo zuten kausitu. Etcham 186.
Osotara nahasirik kausitzen ditugularik [eriak]. FIr 184.
Han zazpi urte eremanik, Bidarten kausitzen dugu erretor. ZerbAzk 69.
Ihesi joan zen jende gaixoa, eta gibelerat jin zelarik, bazterrak nola fundituak kausitu.ArdoySFran 172.
v. tbn. Zub 61. Arti MaldanB 200.
azpiadiera-3.1
(Con -tzat
). Banket huntan kausitzen da / Iauna buruzagitzat. ArgDevB 118.
Gero ez tuk hik edirenen / sekulan hire jujetzat / bañan kausituko duk bethi / Aitatzat eta Amatzat. Gç 122.
sense-4
4.
(B ap. A) . (Aux. intrans.).Encontrarse, hallarse, estar algo o alguien de cierta manera. Gaitzki kausitzen eta penatan zarenean. SPImit I 22, 5.
Non ongi kausitu naiz zu gabe?SPImit III 59, 1 (Ch izatu, Mst, Ip, Leon izan
).
Baldin kausitzen bahaiz / arimaren perilletan. Gç 140.
Egun kausitzen da arbuiatua eta mesprezatua bi jende araldez. ES 163.
Eta baldin Axular kausituko baliz orai dagoela purgatorioan gure othoitzen beharrean [...]. Ib. 154.
Kontent kausitzen da. Mih 78.
Komuniatu ondoan kausitzen zarenean nakazdura eta idortasun batetan. Ib. 46.
[Samuel] eman zen populuaren erdian eta buru osoaz, bertze guziak baino handiago kausitzen zen. Lg I 266.
Errak orai nola haizen kausitzen, / utziz geroz ohiko legea. Iraultza 13.
Herioa heldu balitzait, zer estatutan kausi othe nintzake?Brtc 155.
Kaustengarelaík nezesidade, tentázio edo peligrotán. LEDoc 88.
Gutien ustean kausi ditekela sekula guzikotzat [...] ehortzia. Dh 96.
Oi, zer estatu izigarritan kausituko diren orduan. Ib. 143.
Nahiz indigno kausitzen naizen. CatLuz 39.
Kausten delaik projimo laguna nezesidade grabean. CatAria 454.
Zer irrisku izigarrian kausitzen den Zugarramurdiko herria. ElzbPAd 84.
Haur ukhaiteko esperantzetan khausitzen zen emazte bat. ElsbFram 67.
Indargabe beita khausitzen. IpHil 22.
v. tbn. Arg DevB 211. Ch III 59, 1. Monho 148. Gy 92.
sense-5
5.
+kautsitu. Juzgar, encontrar, considerar."
Gaizki kausitzen du zuk egin gogo duzuna, il désapprouve [...]. Ene hitz guziak gaizki kausitzen ditu, il blâme toutes mes paroles. Gaizki kausitzen dut aho-mihitan erabili nezazun, je trouve mauvais que [...]"Dv.
Deus komunikatzekorik duzunenean aterako gaizkitzue apropos kautsituko duzuen lekura. CartUrruñ 134.
Ezta lurrean gizon bizirik justu kausi ahal daitekenik zure begien aitziñean.Gç 50.
Indarrez eskas kausitzen nuen neure burua. ES 193.
Ez giñezake obedienzia hain nekhagarria kausi.Mih 75.
Beldur ere banaiz batzuek kausi dezaten fabletako nere mintzoa, sinplegia. Gy XII.
Jendea ez axola khausitzen dut salbamenduko urrhatsaren gainean. Laph 149s (v. tbn. 158).
Lege hori garratzegi khausitzen zutenak. Ib. 231.
Bezperan baino ere ehun aldiz izigarriagoa kausitu nian atso-zahar hori. ElzbPAd 49.
Beha daude nor zertan / hobendun kausi, / nori pitz hauzi. ZbyRIEV 1909, 105.
Elgarren ganik hurbilegi direla kausiturik, gibelka urruntzen dira biak. BarbSup 94.
Baditakela arno hori ona kausitzen duenik. Ib. 23.
[Komentua] bitxia kausitzen dugu eta dorpeskoa. JEBer 55.
Ez duzu asmatzen ahal zoin luze kausitu dudan zure predikua!LfMurtuts 26.
Zaharxko kausitzen baitzuken, bere berrogoita-zortzi urtekin hoin urrun misionestgoari lotzeko.ArdoySFran 147.
Jaunak zure gai kausi nezala heriotzeko orduan. XaOdol 80.
Jendek kausitzen ninduten hobekitua. Eta hala zen.Etchebarne 140.
Irakurlea, ez otoi haundi kausi. LarreArtzainE 110.
v. tbn. Brtc 241. Monho 56. Dh 109. Hb Esk 157. Dv LEd 83. Arb Igand 172. Xikito 22. JEtchep 69.
azpiadiera-5.1
Yon topatu dut. Izketa mamitsua izan dugu; edo, obeto esateko, kausitu egin du arek bere bakarrizketan, entzun baño geiago ez bai-dut nik egin. TxillLet 82s (Interpr.?).
sense-6
6.
(BN, S; kh-Dv, H(ap. Lh
))
Ref.:
A;
Lrq(
kh-
)
. (Con complemento en dativo; aux. trans.).Complacer.
"Complaire, se rendre agréable auprès de quelqu'un. Leonek nausiari khausitzen daka eta hunek maite du, Léon plaît au maître [...]"VocBN.
"
Norbaiti khausitzea, plaire à quelqu'un, se rendre agréable"Dv.
"Gagner les bonnes grâces de, complaire à, en faire au gré de..., contenter qq. un. Khausitzen dakote, ils en font à son gré, ils lui plaisent"H(ap. Lh
).
"Hacerse simpático, caer en gracia. Norbaiti khausitü (S), agradar a alguien"A.
"
Kausitu dio, il lui a plu"LfGram 819.
"
Orori khausitzia lan dük, il est difficile de plaire à tous"Lrq(s.v. lan
).
Erregeri kausitu nahiz. AR 246.
Senharra lealki maite dien batek, egin ahalak eiten tizi hari kausitzeko. Ib. 413.
Osagarria hari khausitü nahiz benin galerazi. 'En voulant me mettre dans ses bonnes grâces'
.Etch 236.
Hari khausitü nahiz, indarra bortxatzen. 'Pour lui complaire'
.Ib. 176.
Ni goizik lanian / ustez aita kontriri, khausitüreninan. 'Croyant gagner les bonnes grâces'
.Ib. 176.
Lenagoko "torneo" edo buruketatan, andreari kausitzea gatik, Zaldunak ari zitezken antzera. LhYol 30.
Pastorala-egilek, jendeari kausitzeko, gertaldi bat pasarazten dute, alegia mendiko bazkaleku batean. Lf(
inCasveSGrazi 14
).
Gazte eta ederra, lekuko mutiko gazteeri kausitua zukeen, hauk orduan zuten begiarekin.LarreArtzainE 19.
sense-7
7.
(kh-S),
kaustu (A). Conseguir.
"Réussir, atteindre un but"Lrq.
Auherki filosofoak dirade eritarzün haren sendotü nahian erauntsi; batek ere eztü khausitü. Egiat 232 (V 206).
Nork ere kausten badu bere bizia, galduko du; eta nork ere galtzen badu bere bizia nere gatik, kaustuko du. "
Qui invenit"
.(Mt 10, 39)Echn(
inBonOOV II 108 (en el orig., sg. la ed. de P. Salaburu, kontsegitu. Azkue, que cita este pasaje., traduce "conservar")
).
Beste gertakari ikusgarriak ere kausitzen, lortzen ziren noizik behin. MdePr 316 (v. tbn. 105).
Gure "arima moldatzaile" paregabeak etzuen etsitu. Eta azkenean kausitu!ArdoySFran 109.
Huna nola kausitu dituzten [etsaminak] gure gaztek. Herr 24-7-1997, 4.
azpiadiera-7.1
Doi doi kausitu dut etxera. "
Justamente he acertado a casa"
.ZMoso 60.
Otsoak kausitu zuen karen arrepatzra ta erman zuen ta fundikatu zuen. Ib. 41.
sense-8
8.
(BN-baig, Sal, R; kh-VocBN)
Ref.:
A;
IzR 395, 403
. "Frapper juste. Thiratu zautan tiroa bena ez ninduen khausitu, [...] mais il ne m'ateignit point"VocBN.
"Acertar, dar en el blanco"A.
"
Eztún káusiten, no lo acertarás (R-is)"IzR 403.
Miresten zutelarik aitak nola kausitu zakon eta zilatu burua erdiz erdi [zakur errabiatuari]. JEBur 64.
Huts edo kausi, zer nahi gertha, Ellandek errana egin zuten. "Arrive que pourra"
.BarbLeg 135.
Ahal bezala, huts edo kausi / entsea zaizte, gazteak. XaEzinB 57.
azpiadiera-8.1
"
Kaustu, valer. Ixilik egoten bazara kastukoizu (sic), si te callas más te valdrá"VocB.