Tr. Documentado en textos vizcaínos desde finales del s. XVII; tbn. encontramos algunos ejs., no vizcaínos, en la segunda mitad del s. XX. La forma eskoma la emplea Eguzkitza, ezkoma Olaechea, y hay un ej. de eskume en Arzadun.
etimologikoa
Etim. v. eskuin .
sense-1
I.(Sust.).
azpiadiera-1.1
1.
(V-gip; Lar, Añ, Dv, H),
eskoma (Dv),
ezkoma,
eskume (V-gip; Añ)
Ref.:
IzArOñ;
ElexpBerg;
GteErd 106
. Derecha, lado derecho.v. eskuin, eskoa. Tr. En casos locales de decl. dominan las formas det.; así hay eskuman en Arrese Beitia, E. M. Azcue (PB 68), Enbeita, Erkiaga (Arran 36), Oskillaso (Kurl 112) y Aresti (Tobera 262), eskumara en Iturzaeta y Oskillaso (Kurl 43), eskumarantz en Enbeita (196) y Erkiaga (Arran 56) y eskumati(k) en E. M. Azcue (PB 30), Iturzaeta (Azald 159), Echeita (Jos 211), Kirikiño, Aresti (MaldanB 209) y Oskillaso. Hallamos las formas de decl. indet. eskumatati(k) en Cardaberaz, Olaechea (8 ezkomatati), Moguel (PAb 162 eskumatati), CatBus (5 eskumatati), EusJok y Kerexeta, y eskumataruntz en D. Agirre (AL 54).
Eskumako eskuko bost atzakaz. Arz 27.
Dagoala Aita Jangoiko guztiz poderosoen eskumatati. CbCatV 12.
Ezkerreko sorbaldati eskumakora. CatBus 10.
Axio eskumatatik, / Txordoa besteti. EusJok II 97.
Zarra ezkerrean ta gaztea eskuman. ABAmaE 243.
Eskumako besoa. AzcPB 304.
Jausi ez daiten, ez ezkerrera ez eskumara. ItzAzald 15.
Eskumako eskuan. AgKr 141.
Biak euken eskumako belarpean orañen andi samar bat. EchtaJos 355.
Mister Kick-ek, bere eskumatik joialako, ezeban utzi gura orma-aldia. KkAb II 28.
Arerijuak dozuz eskuman, / Arerijuak ezkerrian. Enb 51.
Eskumarantz egiñaz. ErkiagArran 56.
Eskumakotik yagok itsu zaldia, eskumakotik. BilbaoIpuiB 224.
Eskuman pelota tokia. ArtiTobera 262.
Ezkerretik batzu, eskumatik besteak. OskKurl 50.
Dezadan Jaunaren eskuma!NEtxLBB 249.
Zu ezkerretara bazoaz, ni eskumatara joango naz. KerGen 13, 9 (Urt eskuñera, Dv eskuin, Ol eskuitara).
Eskumako orman egoan aldara txiki baten. EtxabuKontu 73.
Emakumiak eskumara da gizonak bestera.Gerrika 251.
v. tbn. Astar I 6. Ag AL 145s. Kk Ab I 102. KIkV 6.
azpiadiera-1.2
2.
(V-arr-och-m-gip; Lar, Mg Nom, Añ, H)
Ref.:
A; Etxba Eib; Iz UrrAnz; Elexp Berg; Gte Erd 106. Mano derecha."Diestra, la mano derecha"Lar.
Kurutze au eta bardin lenengo siñatuteko moduko irurak egiten dituguz eskumiagaz. Astar I 5s.
Estalduten eban eskumia zapi bategaz. UrMarIl 101.
Nire eskuma onen indartsu eskergatik. ABAmaE 436.
Makilla eze bat eskuman. ABeinB 84.
Eskuma saietsean, atetik urten eban. OrTormes 73.
azpiadiera-1.3
3.Derecha política. Lau kontzejal abertzalientzako; iru. eskumantzako.Gerrika 63.
sense-2
II .(Adj.).
azpiadiera-2.1
(Lar, Añ). Derecho."Derecha, derecho, opuesto al izquierdo"Lar.
Aita omnipotentearen alde eskumaan. CatAnz 5.
Aita eternoaren alde eskuman. Zubia 152.
Jaungoiko guztiz poderosoen alde eskumatati. Arz 18 (36 eskumetati).
Aita Jaungoiko guztiz poderosoaren alde eskumatatik. msOñ 10r.
Aita Jangoiko guztia daikianaren alde eskumatati. MgPAb 162.
Azturik falta ebala beso eskumea. ABAmaE 187.
v. tbn. Urqz 18.
sense-3
III (Con valor adverbial, usado junto a ezker).
azpiadiera-3.1
(V-gip ap. EtxbaEib). A (de, por, hacia, etc.) derecha e izquierda; por (de, en, etc.) todas partes."
Ezker-eskuma (loc. adv.), a diestro y siniestro. Ezker-eskuma, bardiñ jokatzen dau
"EtxbaEib.
Ezker eskuma len baño gogorrago ezpanetako bizarrari tenga. AgKr 150.
Ezker-eskuma besarkatutzen / Dituala Bidasoak. Enb 99 (v. tbn. 61).
Lenengotan ezker-eskoma ebezan arerioak eta bete betean ibilli ziran. EguzkGizAuz 184.
Ez eskuma ta ez ezker, erdiko bide argi bat. ErkiagArran 131.
Ezker-eskuma, beste ortu batzuk zituan. ErkiagBatB 43.
azpisarrera-1
ESKUMA-ALDE,
ESKUMALDE,
ESKOMALDE.
a) Derecha, lado derecho.
[Altara] nagusiaren eskumalditik [sic] Done Pedrorena, ezkerretik kurutzean josirik dagoan Jesusena. Ag Kr 16. Eskuma-aldia nundik nora dan ete-daki gero beronek. Kk Ab I 25. Azkenengo egunean bere eskomaldetik dagokezanai. Eguzk LorIl 243 (ap. DRA). Eskumaldera begiratuta. GMant Goi 102. Aita Jaungoikoaren eskumaldean jezarrita. KIkV 32. Birjin ta Ama zorionekoa, / Aitearen eskumaldekoa. Akes in Onaind MEOE 775. Sua itzali da eskumaldera. Mde Po 61. Eskumaldean, asago, Mendexa aldeko muiño ta tontorrak. Erkiag Arran 11. Zubi-barritik goruntzko eskumaldea Berriatua da. Etxabu Kontu 66. Sarrerako atiaren eskuma aldetik. Gerrika 183. v. tbn. Erkiag BatB 51. Ker He 1, 3. Etxabu Kontu 66. b) Derecha política. Lege onek eskuma alde guztia kanpo ixten eban, Eusko Alderdia izan ezik. Gerrika 57.
azpisarrera-2
ESKUMA-ALDERDI.
Lado derecho. Eskua sartuten da / eskuma alderditi. AzcPB 68.
azpisarrera-3
ESKUMA-EZKER(Con casos locales de declinación). A (de, etc.) derecha e izquierda. Eskuma-ezkerretan laguntzat dauzala / Arabiotorre ta Markuerkiaga. Enb 86.
azpisarrera-4
ESKUMA-EZKERTI.
"(V-arr-och), ambidiestro" A.
azpisarrera-5
ESKUMAKO ALDE.
Lado derecho. Angeruak alderatuko dituez onak txarrakgandik, iminten dituezala batzuk eskumako aldean eta besteak ezkerrekoan. ItzAzald 38.
Talaierua sua egiten egoan talaiaren eskumako aldean, larrak pillatuta.EtxabuKontu 133.