Tr. Documentado en autores septentrionales desde Leiçarraga; al Sur --además de en Lizarraga de Elcano y en textos guipuzcoanos de Uriarte-- se encuentra en algunos autores del s. XX. En cuanto a la distribución de variantes, eratxeki es usada por Leiçarraga, Pouvreau, Gasteluçar y Etcheberri de Sara, y por los meridionales Uriarte (BulaG 528), Iraizoz, F. y A. Irigaray y Erkiaga; eratxiki, documentado ya en CatLan, es desde esa época la forma más frecuente; iratxaki aparece en Etcheberri de Ziburu, Argaignarats, Urte (Ex 7, 23), Haraneder, Mihura, Baratciart y Monho; iratxeki en Axular, Pouvreau, Etcheberri de Sara (que tbn. usa en una ocasión --pág. 95-- iratseki ), Chourio, Haraneder, Larreguy, Uriarte (Lev 22, 14) e Iraizoz; iratxiki en Monho, Duhalde, Goyhetche, Duvoisin, Hiribarren, Joannateguy y Arbelbide. Los suletinos (ya desde Oihenart) usan eretxeki (hay ejs. de erretxeki al menos en UskLiB y CatS ); hemos encontrado además iretxeki en Haraneder e iritxiki (un sólo ej.) en Duvoisin. En Lizarraga de Elcano aparecen eratseki (Urt ap. A) y erakitxi; hay erakatxi en HerVal y en Xalbador. Iratxagi (Mih 2, frente a numerosos ejs. (29, etc.) de iratxaki ) se trata sin duda de una errata. En DFrec hay un ej. (sept.) de eratxiki y uno (mer.) de eratxeki . Hemos encontrado formas sintéticas en Hiriart-Urruty y Orixe.
sense-1
1.
(AN, L, BN; Lar, VocBN, Dv),
eratxeki (S; SP, Lar, Añ, H),
eratseki (A, que cita a LE),
eratxaki (Urt I 132, Añ→A(que copia -ts-)),
eretxeki (ArchUFH(S), Gèze, A),
eretxekitu (ArchUFH(S)),
erretxeki,
eretsiki (S),
erakitxi (Aq 540 y 971 (AN) A),
erakatxi,
aratxeki,
araxeki (Arch ap. DRA.),
iratxaki (Urt I 132, Añ, H),
iratxeki (G, AN, L-ain; SP),
iratxiki (L; LarSup, Dv),
iretxeki (H),
iritxiki (H),
iratsekiRef.:
A(eratxiki, eretsiki, iratxeki, iratxiki);
Lrq(eratxek)
. Unir(se), pegar(se), adherir(se); añadir(se); ligarse a."
Arraxaque [...] a vasconico aratxeki, id est quod retinet firmiter"ONot 47.
"Pegar una cosa con otra", "añadir" Lar."Attacher un corps à un autre, une parole à une autre parole"VocBN.
"
Araxeki, junto [...]. Araxekitu, juntar (Arch ms.)"DRA (tal vez la segunda forma sea una deducción errónea a partir de un sust.vbal. araxekitze-). v. lotu, erantsi, 1 atxiki. Haren hitzari deus edeki eztakion ez eratxeki. LçDedic * 7r.
Nehork eztrauka eratxekiten abillamendu berri baten pedazua abillamendu zar bati. LçLc 5, 36.
Nobizioa edo berriki konpainia bati eratxekia. LçDecl ã 5v.
Gurdiari iratxaki firrilla [...] biribilla. EZMan I 87.
Pena guztiak elkharri iratxekirik. Ax 157 (V 105).
Gogorra gogorarreki nekez dait' eretxeki. OPr 198.
Ene desir guzia eratxeki diezezu zeruko gauzei. SPImit III 23, 5.
Baldiñetariak [liburu huni] nihork hei deusik iratxakitzen badaroe. HeApoc 22, 18.
Estainu edo berun iratxekiten ezpalitzaio gibeletik [berinari]. SPPhil 91 (He 93 lothua).
Eskuarak ondotik eratxekitzen dio [izenari emendaillua]. ES 89.
Zure bihotza [...] ikhusten ez diren ontasunei iratxekitzen. Ch I 1, 5.
Edergaillu handi bat iretxekiko dio bere alharguntzari. HePhil 417.
Eztezagün thonarik eretxeki gure gloriari. Mst III 56, 6.
Katiña bat dela Zelian eratxikia eta lurrerano xilintxaka daguena. AR 99.
Zenbat arraitasun, / Maitagarritasun / Diotzan iratxiki / Inozentziari / Omore onak. Monho 84.
Gure buruzagi adoragarriari bere lorian iratxikiak izateko. Dh 257.
Enphatxatzen diela ihur, komünione hon bati erretxekirik diren früitien erratiratzetik. UskLiB 95.
Eratxik ditzazke bertze othoitz hauk. JesBih 433.
Eratxikiz egun guziez zenbeit lore izpiritual. MarIl 24.
Eratxik ditzagun gure lanak eta ahalak gure othoitzei. Jaur 185.
Aziñda frikunak kordel buztan bati / Oiñ bat zion iratxiki. Gy 248.
Zein da [...] bere irazkiari beso bat iratxik diozokeenik?DvMt 6, 27 (Lç eratxeki, He handi, TB, Ip, Echn gora, Ur, Leon, Ker, IBk, IBe luza(tu), Hual, Samper añadi).
Izate deus gehiago ezin iratxik zaiokena. HbEgia VI.
Sekulako desohorea eratxikia zaio gaztigu horri. Laph 113.Gogoeta egoteari iratxikiak diren graziez baliatzeko. JnnSBi 82.
Bigarren biltzarre huni eratxikitzen dire, oroz gainetik, hirur orhoitzapen. ElsbFram 97.
Zure zerbütziari eta amorioari fidelki eretxekirik egon ondoan. IpHil 267.
Igandeko ohore nausiak [...] elizako ofizioeri eratxikiak zaizkote. ZbyRIEV 1908, 83.
Nork uste duzu elkharri iratxiki dituela bi gauza horiek. ArbIgand 149.
Oranjako Bikariataren batasunerat Bekuanalango eremuak eratxikitzearekin. Prop 1896, 133.
( s. XX)Elizak ondotik eratxiki daizkonak [hitzak]. CatJauf 102.
Üskara büztanak lati hitz horier norbaitek eretxeki dütiala. Const 16.
Arrosario baten pikorrak bezala, elkarri eratxekiak. FIr 135.
Gu Espainiari eratxikiak edo lotuak izanikan ere. Zub 57.
Basakaetan eratxikitzen diren erlekumeak. OrMi 5.
Ipurdi-sahets bati badiote eratxikia, trebes, zati berri bat. JEBer 37.
Zeñek eratxeki (erantsi) dezaioke bere biziari kana baten luzea. IrYKBiz 281 (241 iratxeki
).
Gaitz zarrei gaitz berriok eratxiki. ZaitSof 74.
Elizari eratxikia, edo elizatik hurbil, kapillauek bazuten bere egoitza. ZerbAzk 44.
Eratxiki zitzaigun Adeodat aurra ere. OrAitork 222.
"Zintzo izenean" daratxika. "Addidit"
.Ib. 413.
Senhar zenari eratxikiak ziren gauza guziak. JEtchep 60.
Hitz ez-ezagunen argitzeko eratxeki dion iztegiñoa. AIr(
inIzetaDirG 10
).
Bere egitekoari azken zerzelada ta zeetasunak eratxekitzen ziarduan. ErkiagBatB 90.
Erakatxi nahi tut nik puskak elgarri. XaOdol 180.
Jar-leku andana bat eratxikiz aditzaleentzat. Lf(
inCasveSGrazi 11
).
v. tbn.
Eretxeki: Bp I 65. CatS 68. Erretxeki: CatS 70.
azpiadiera-1.1
Poner (la vista, el pensamiento, etc.) en.(Con dativo)."
Jendarmer begia eratxeki (S)"GteErd 203.
Hari begi eratxekirik erran zezan: Haur ere harekin zen. LçLc 22, 56.
Bere gogo zaila, egun eta gau, mundu katoliko guziaren goiti-beheitiei zeratxizkotela. HUAurp 134.
Biharkoari ez badut ene gogoa eratxikitzen. JEtchep 71.
azpiadiera-1.2
iratxaki (H). Poner (las manos, etc.); dar (un mordisco). Iratxakitzean orek lephotik asikia. EZMan I 74.
Iratxakitzen diotza atzapar zorroztuak. Ib. 94.
Ohoiñari [...] eskuak iratxeki badiatzote. Ax 72s (V 48).
sense-2
2.
(Sal ap. A; Ht VocGr, Lecl),
eratxeki (L ap. A),
iratxeki (H),
iratxaki (H),
erakitxi (AN ap. A←Aq 1183
),
eratzeki (Sal ap. A). Prender (el fuego), encender (usado con aux. trans. bipersonal o tripersonal; tbn. con aux. intrans., con el significado de 'encenderse')."
Argi iratxakia [...] (Arg)"H.
v. izeki, irazeki. Tr. Documentado en autores septentrionales de los ss. XVI y XVII, y en algún texto suletino posterior.
Suiak bano gaizkiago erra diro [amoriak] gizona; / itxasoak ez iraungi eratxeki <-ch-> dadina. 'Qui s'inflamme ainsi'
.E 141.
Hekien señale dire erran leze mendiak / Munduaren komarketan suaz iratxakiak. EZMan I 92.
Gizonari ere dio agerturen indarra / Eta on eta gaixtoei iratxakiren kharra. Ib. 80.
Bikhe iratxaki. Ib. 103.
Argia iratxekirik, iraultzen baitu etxe guztia. Ax 549 (V 352).
Zeuen ongiegiak [...] iratxekitzen deratzue. 'Os da fuego'
.Ib. 26s (V 15).
Badukegu zerutikan / Arimako argia, / Bere sekulakotikan / Iaunak iratxakia. ArgDevB 32.
Zeiñek eratxeki baitu / Beregatik iguzkia. Gç 145.
Julienen etxiari zian / sü ükhen eretxeki. StJul(ms.) 18r.
sense-3
3.(Dv), iratxaki (Lecl, H), iratxiki (Dv, A), iratxeki,erakitxi.Atribuir, imputar, tener (por)."
Ez dut uste nihork baduen eratxikitzekorik ene kontra, je ne pense pas que personne ait rien à m'imputer"Dv.
Tr. Documentado en autores septentrionales y en Lizarraga de Elcano. Escasean los ejs. del s. XX.
Oihenartok Eskuarari iratxekitzen diotzan aitzinamenduak. ES 166.
Zeren egun zure aitziñean behar naizen defendatu judutarrek iratxekitzen dauzkidaten gauzen gaiñean. HeAct 26, 2.
Eztüzü behar arren deüsere huntarzünetik zihauri eretxeki. "Adscribere"
.Mst III 9, 2.
Errege bati baino ohore gehiago Daviti iratxekitze hura gaitzitu zitzaion Saul supherrari. Lg I 281.
Gaixki bat iratxekitzea bi presuna saindu hei. Lg II 123s.
Ene fetxotasunari iratxakitzen diot zure lagunza xoillaren efetua dena. Mih 60.
Eztien estakürü bat lagünari eratxikiz. CatLan 97.
Sobera dakiela [...] Diote iratxaki. Monho 52.
Niori testimonio falsurik erakitxi etzagula. (214). LE-Ir.
Gurutzeko sakrifizio odolezkoaren merezimenduak iratxikitzen eta baliatzen zaiku. Dh 226.Khanbiamendu hoin espantagarria Birjina Sainduaren arartekotasunari izan zen eratxikia. MarIl 90.
Bere loria hunen gure buruei eratxikitzeko. Jaur 181.
Nork ere [...] gauza guztiak hari [Jainkoari] bakharrik iratxikitzen baitiotza. DvImit 7 (ap. A
).
Hanko mereximentien guri eretxekitzeko. CatS 74.
Guzien artean osoki jakintsunak, eta guziez hala iratxekiak. Lap 27s (V 16).
Jainkoaren meneko [...] bati eratxikitzen ziozkanetz [ideia hoik]. Lf(
inZaitPlat XXI
).
v. tbn. Ip Hil 235 (eretxeki).
azpiadiera-3.1
Encargar, destinar, encomendar. Eretxeki ditzakogün [mezak] oro bere bekatien satisfakzionetan. FPrS 30.
Iratxakitzen darotzun eginbidearen hedadura guzia. Mih 5.
Kondizione bakhotxari iratxaki diotza trabailu berezi batzuek. Brtc 189.
Gogoeta bakotxari bere lekua eratxikitzen dako. JEBur 159.
azpiadiera-3.2
Dar (crédito). Ez nuke nahi nihork eratxik dezoten Elizak onesten duen baino sineste gehiago. JnnSBi VI.
sense-4
4.Infligir. Eskümükiak zer gaitz eretxekiten derio Kristiari?Bp I 115.
Bere büriari haboro damü eziez zuri eretxekiten dizü. Mst III 36, 3.
Gure lekhiari estekatürik diren züzener ogenik eretxekitia. Mercy 17.
Piarresen ahuntza hartzen balinbadu, edo Paulori gezur bat erraten badio, kalte bat eratxikitzen diotela Piarresi eta Paulori, ez ordean den gutienik ere Jainkoari. Prop 1911, 166.
(ap. DRA)
sense-5
5."(R-vid), golpear [...]. Eratxiki dazak ik ere kari
"A.
Norbaitek eratxikitan badaizu eskoĩeko maxelan. HualMt 5, 39.
sense-6
6.(H), erakatxi."Rallonger à la forge un instrument usé. Aizkora, haintzurra, bihortzekoa eratxikitzea, remettre en état, à neuf [...]"H.
Aizkora bat erakatxi. HerVal 135.
(cf. ib. 135 erracachi)Aitzur xaharraren eratxikitzetik edo behi-ferratzetik.LarreArtzainE 104.
sense-7
7."
Eratxeki, en vouloir à quelqu'un (en tenir contre lui). Eratxekitzen daut, il m'en veut"H.