Tr. Documentado en autores vizcaínos y guipuzcoanos desde principios del s. XIX. La forma más usada hasta fin del s. XIX es bekosko (pero cf. Lar SAgustbekozkodun, que puede deberse al editor). A partir de entonces predominan claramente las formas con -z-, en especial bekozko . En DFrec hay un ej. de bekosko, 4 de bekozko y 3 de betozko .
sense-1
1.
(V-gip, G-azp; Hb, Dv),
bekosko (H),
betozko (V-gip),
betoskoRef.:
EtxbaEib(betozkua);
IzArOñ(bekosko);
ElexpBerg;
GteErd 150
. Frente, cara (que se pone), semblante, expresión."Front"Dv, que cita el ej. de Otag CancB 331."
Bekosko illuna ipintzea, faire mauvaise mine (AA), id. kopeta beltz ipintea, ib. Syn. bekurundea (Lar), bekoz beko,bekokia, bekokiña
"H.
"
Aspaldi onetan betozko asarriakin darabigu uezaba
"EtxbaEib.
"
Bekosko illuna dako, está enfadado. Bekosko baltza, ceño, señal de enfado"IzArOñ.
"
Bekozko illuna jarri dosta ikusi nabenian
"ElexpBerg.
"Ia beti bekozko illuna
"Ib."
Bekozkoa zimurtu dik (G-azp), betozkotu (G-azp), kopeta haserrea zeukan (G-azp), kopeta beztuta zeukan (G-goi), etc."GteErd 150.
Sarritan ipintzen badiezu bekosko edo kopeta illuna, edo itz garratzakin naigabetzen badituzu. AA II 63.
Begira sarritan ipiñi diezun bekosko illuna?Ib. 435.
Mikolek aitaren bekosko illuna ikusi, eta itz aserreak aditu zituenean, etsi zuen, il bearko zala. Lard 168.
Erantzuera au txit bidezkoa eta egia garbi-garbia bazan ere, Apaiz-Nagusiak bekosko beltza ipiñi zion. Ib. 446.
Ez, jauna, ez --esan nion bekozkoa beltz beltz eginda--. ZabGabon 70.
Ikus nai ez det gizon arroak / Duen bekozko illuna / Jaiotzak edo diruts aundiak / Goitaltxa duen arena. "No quiero ver el ceño vanamente severo de a quien la sangre ensalza o el dinero"
.OtagCancB 331.
Lekobideren begitarte ixuria eta betazal bustiak ikusi zituenean, bere bekoskoa neguko odei bat bezela illundu, eta txit latz eta garratz esan zion. ArrEE 1882c, 549.
Ama maiteak bekosko illunaz beregandik bota zuen, ostera sugar oietara eraman zezatela aginduaz. ArrMay 23.
Juezak bekosko illunaz kondenazioko epai edo sentenzia eman nai ziola zirudien. Ib. 181.
Betosko aserrea eukan Arnoldok au esatean. AgAL 80.
Euskalerrira biurtuta lenengo egunetan, [...], betozko illunen batzuk, erremuskadaren batzuk, ezin ikusiren batzuk izango ziran. Ib. 127.
Nor zeñen aldera ebillen, alkarri ipinteutsien betozkoan ikusten jakoen garbiro. AgKr 175.
Ez uste, itzal eta betozko illuna zanik. GMantLEItz 72.
Urrategi mendiak bere zugazti illunez bekozko beltza agertzen zuan. NEtxEEs 1927, 13.
Orduban bakaldunak, asarre bai-leguan, arpegi mukerra jarri ta betosko illunaz, badiñotse. Otx 52.
Kartagon aldiz, ikasleen aizukeria itsusi ta neurrigabe da; lotsa gabe oldartzen dira, ta bekozko asarrez, ikasle bakoitzak beure onerako autatu-tokiak naasten ditute. "Prope furiosa fronte perturbant ordinem"
.OrAitork 112.
Biyoa, nere aurrean, opari au, aren bekozkoa argitzeko. OlGen 32, 21 (Urt 32, 20 bisaia).
Amaikatxo idatzi zuen sofisten aurka. [...], arpegi-andi dirala-ta, ezer eztakitela-ta, aien izkera dala-ta, bekozko ilun edo ortzargi dirala-ta. ZaitPlat 117.
Irurogei ta amairu urte arte ezagutu gabeko seme arengan arkitzen zuan senidetan billatu etzuan arrera osoko giroa. Pakoren etxean etzuan amak beste etxetako bekozko illunik. NEtxLBB 71.
Ez dau betosko latz-zorrotzik ikusi gura bere inguruan. OnaindSTeresa 79.
Badela bazterretan, ugarixko agian, begi zorrotzez eta bekosko ilunez begira daukadanik, noiz laprast egingo ote dudan. MEIG VIII 42.
azpiadiera-1.1
(V-m-gip, G; VocCB),
bekosko (V-gip; Lar, H),
betozko (V-gip),
betosko (V-m)
Ref.:
A(bekozko, betosko);
EtxbaEib(betozkua);
ZestErret . Ceño."Capote, ceño, beltzuria, bekoskoa
"Lar.
"Ceño, bekoskoa, bekurundea
"Ib."Sobrecejo"Ib."
Bekozkoa (G), bekurundea (V). Ceño (froncement de sourcils)"VocCB.
"Ceño, mal ceño (según algunos)"A.
"
Betozkua, ceño fruncido"EtxbaEib.
v. beltzuri. Ifinten deutsazu bekoskua edo arpegi-iluna, egiten deutsazu mespreza edo menosprezijua. Astar II 26 (Harriet traduce inexactamente: "bekoskoa edo arpegia, la face").
Ume Ixarrak betozkua ipiñi ta kolkorako esan eban. Altuna 99.
Ala askotan zurekin; / baina bekozko ordez / betargi didazu, ta / betetzen naiz pozez. "En vez de ponerme semblante ceñudo, me lo muestras risueño"
.OrBM 98.
Esatera etorritakoak esanda, banoa; ez, ordea, zure bekozkoaren beldurrez; nerau galtzeko tokirik ezpaituzu. ZaitSof 69.
Agintarien bekozkoak bildur eragin nai du. "Saevitia potestatum timeri vult"
.OrAitork 47.
Ni, aren bekozkoa ta umore txarra ezkutatu nairik nebillen lengusuari. NEtxAntz 87.
Gaur ere, or azalduko zaigu kanabeteko bekozkoz bere arpegia illunduta. Ib. 74s.
Morroia betozkuakin oeratu zan. SMZirik 61 (cf. nota: "betozko, kopet-illuna, ceñudo").
Amak alabai dana azketsi, / nai dabena egin bestiak, / ori dala-ta daukadaz neure / bekozko ta asarriak. BEnbNereA 185.
Maiko iateari beltzuri (betosko) egin bage, gogoa goragoko beste asmo ederragoetan zeukaten. ZaitPlat 21.
Eskutan ontzi utsa artuta / jarriko diat bekosko, / ik dabilkian irabazia / ezpaidek oso legezko. Basarri 125.
Musu biribil, begiak bera betekoak, betozkoz edo betillun, irribarrerik egiten bere ez dakiala. ErkiagBatB 123.
Kantatu degu zerbait / arrazoi egizko, / berriz ere, lagunak, / ez jarri bekozko. Lizaso(
inUztNoiz 47
).
sense-2
2."Paupière, bekhoskoa
"HtVocGr 398.
"
Bekhozko, paupière"Dv, que cita a Abb.
sense-3
3."
Bekhozko (BN-baig), mejilla"A.
sense-4
4."
Bekosko, rébarbatif, jaloux, envieux"Hb.
sense-5
5."
Bekoskoa (V, G) (de begikosko), arcade supérieure de l'œil. Syn. bekhaina, bekheina
"H(parece una acepción etimológica).
azpisarrera-1
BEKOZKO-BELTZ.
De semblante sombrío. Euskalerria itxusitzea / guztiontzat da samiña; / piñudi illun, bekozko-beltz da / irripartsu zan jardiña.Olea 34.
azpisarrera-2
BEKOZKO-ILUN.
De expresión sombría, severa. Larrain sudurruts betaurreko-aundi burusolla ta Rekalde betozko-illun bizar-beltza. LdiIL 49.
Benazko eliz-gizon bekosko-ilunek ondu dituztenez gero gehienbat euskal liburuak arimen onerako. Ib. I 212.