Tr. Documentado desde mediados del s. XVII. Al Norte, se encuentra en S. Pouvreau, Haraneder, Duvoisin, Leon y Xalbador, que emplean la forma mahain buru . Al Sur, se encuentra en autores vizcaínos y guipuzcoanos, ya desde Micoleta, y en el navarro Lizarraga de Elcano. Las dos formas mejor documentadas son maiburu y maipuru; hay además mapuru en Micoleta, maaiburu en Orixe (junto a maiburu y maipuru ) y mahaiburu en IBe y BiblE . En DFrec hay 2 ejs. de mahaiburu y 4 de mahaipuru; hay, asimismo, 2 de mahaiburuko .
sense-1
1.mahainburu (L, BN, S; SP, Dv),
maiburu (V, G, B),
maipuru (V, G, B),
mahapuru (S),
mapuruRef.:
A(mahainburu, maiburu, maipuru);
Lh(mahapürü);
IzArOñ(maipuru);
IzetaBHizt(maiburu)
. Presidencia, cabecera de la mesa.Cf. Or Eus 145: "[Ezkon-otorduan] bi gazteek ar dute mâiaren burua". D. Juan Jauna jarri <x-> bidi mapuruan. Mic 13v.
Mahainaren lekurik beherenean iarri, bainan horrela gaude mahain burura abantail geiagorekin ikhaiteko. SPPhil 206 (He 208 mahaiñ buru).
Emaiozue ortik edatera maipuruan arkitzen dan jaunari. MbIArg I 178.
Ez beñere mai-buruko eserlekua artu, zu baño lenagokoren bat an arkituta. Lard 415 (155 maiburuan).
Ezteietara deithua izanen zarenean, ez jar mahain buruan. DvLc 14, 8 (Leon mahain-buruan, IBe, BiblE mahaiburuan).
Eskale gaixoa zuen maipuruan jartzen dakizutela. AgSerm 425.
Jarriko gara, / pozik, maian inguruan. / Lendakaritzat --ori jakiña!-- / Kirikiño maiburuan. Enb 193.
Eztei-egunean ezkonberriak maipuruan egoten ziran. [...] Saraitzun ta Lekarotzen eztei-egunean mai-buruan apeza eserten da. AEY I 276. Andreak deitzen gaitu jateko orduan, / eta ni jar arazten nau mahain buruan. XaOdol 148.
Mai buruan, gure aitaren da osaba Patxikuren erdian, aitajauna [...] genduan.JAzpiroz 61.
v. tbn.
Maipuru: Astar I app. LII. Arr GB 94. Maiburu: Ag G 351. Mahiburu: Larre ArtzainE 247. Maaiburu: Or Eus 18.
azpiadiera-1.1
Extremo de la mesa. Mai-buru batean jarrita (bestean ziñaldaria). AnabUsauri 47.
azpiadiera-1.2
Presidencia (de un organismo). Izkelzaingo baten (Akademia baten) maipuruan jezarten dan gizonak buruan argirik asko dauko. AEEs 1916, 107.
Bi jaun abek maiburuan. EAEg 9-10-1936, 4.
sense-2
2.Presidente de la mesa.Cf. MAHAIBURU EGIN. Ezteideia artutakoan, ez zaitez maipuru yarri. OlLc 14, 8 (Dv mahain buruan).
Amabitarako maiak alkartu, zapi ta ontziak jarri ta eltzeak gal-gal. Mai-burutzat zarrena jarri zuten. AnabDon 35.
Maiburuak murtxatu zuen ur ardo-egindakoa. (Io 2, 9). IrYKBiz 58 (LE maipurukoak
).
Zure morroien kideko izan eta ausi-mausietan erritarrekin maipuru agertu. GoenY 1934, 184.
Apaiza ta Alkatea jar dira mâiburu. OrEus 16.
Nongo apaiza zegon maiburu?OrQA 190.
Auzitegira eraman zituen Enpedokel-ek maipurua ta etxeko-iauna. ZaitPlat 76.
azpiadiera-2.1
Presidente de una asamblea. Otsaileroko bigarren amabostaldian batzartuko dira, Goi-Batzordeko Lendakaria mai-buru dutela.EAEg 1-6-1937, 1740.
Bai esan ere maipuru zegon sozialista batek.OrQA 80.
Maipuruak Aita Zabalari eman dio itza. Eusk 1956, 233.
Eibar-en egin ziran Euskaltzalien Batzarretan, ainbat euskal-jai ederren tartian umientzako sariketak pe egon ziran [...]. Mai-buru, Larrañaga obispo jauna egon zan.SMZirik 110.
sense-3
3."El Maiburu tradicional, [...] aquel roble que había de arder todo el año en el hogar de campana en la amplísima sukalde que congrega a la numerosa familia en las veladas invernales por Aoiz (Escrito por Cunchillos)"GarateCont,
BAP 1949, 361.
azpisarrera-1
MAHAIBURU EGIN.
Presidir la mesa. Morroiai esan zien [ontziak] urez betetzeko. Gero Agindu zien, mai-buru egiten zuenari eramateko. Lard 374.
Igaz mai-buru egin zun aita / aurten palta gendun bera.AtañoTxanKan 273.
azpisarrera-2
MAHAIBURUKO(maipuruko G, AN, BN ap. A). Presidente de la mesa. Maipurukoak txastatu-zuelaik ur ardo egína. LEIo 2, 9 (Dv mahain arthatzaitze, Ol, Or maizai, Ker mai-zaiñ, IBe, BiblE mahaizain).
Gonbidatu añ Jaungoikozkoak mai-buruko egiten zuen. ArrBearg 58 (ap. DRA).
Mai-burukoaren onetsi edo bedeinkazioarekin asten ziran. AnabDon 35.
Erraimun eseri zen aurrenik mai buruko. OrMi 89.
Dantzaren eskeitzera Mâiburukoari. OrEus 18.
Buruzagia etorri-ala, maipuruko iarri zuten. ZaitPlat 76.
azpisarrerakoSense-2.1
Presidente de una asamblea. Baltzu onek mai bat bear dau; [...]. Maipuruko euskaltzain bat; maipuruko deduzkoak (presidentes de honor) alkatea, artziprestea, [...]. A LEItz 133. Maiko ta maiburuko be etzan gitxitan izan bera [On Nazario Oleaga]. Alzola Atalak 101.
azpisarrerakoSense-2.2
Crupier. Une artan, txirringaren zaitzalle bezela maiburuko zegoana, irakurlearen ezaguna da: Zito berbera. Arek zerabilkin joko-txirringa ta, jokaldi bakoitzean, diruaren banaketan, euneko erdi bat kentzen zion irabazleari. TAgUzt 180.