Tr. Documentado desde el s. XVII en todos los dialectos salvo en suletino. Luzaro es la forma más general; hay luzero en Haraneder, Larreguy, Mihura, EusJok, Akesolo y T. Etxebarria; hay ambas formas en Chourio, Añibarro, J.J. Moguel, Beovide, Azkue y San Martin. En fray Bartolomé hay sendos ejs. de lutzaro y lutzaroko, junto al más frec. luzaro . En DFrec hay 57 ejs. de luzaro, todos ellos meridionales.
sense-1
I .(Adv.).
azpiadiera-1.1
1.
(V, G, L; Volt 91, Urt II 123, VP 56r, Lar, H),
luzero (V-arr-gip; Izt, H),
lutzaroRef.:
A;
IzArOñ;
EtxbaEib;
ElexpBerg;
GteErd 76
. Por largo tiempo, largamente."(A la) corta o a la larga","prolongadamente"Lar.
"Más tiempo, luzeroago
"Izt.
"
Luzero Tolosa izan zan Gipuzkoako Hermandadian buru
"EtxbaEib.
v. luzaz. Luzaro eta sosegureki Iaungoikoari graziak eman egin digun ondasunas. BerDoc 155v.
Hek ere hitz gutitan behin erran behar dire, baldin luzaro berze arrosario bat hasi nahi ez baduzu. EZMan II 169.
Batzuei igurikitzen deraue Iainkoak luzaro, eta bertze batzuei ez hanbat. Ax 116 (V 77).
Herrestan ibilliko da luzaro. Ch III 31, 2 (Ol luzaro; SP denbora luzez, Mst lüzaz, Leon luzaz
).
Zergatik darabillazu gogoan luzero bizitzea?Ch I 23, 7.
Konsueloz ta zeruko faborez beterik bizi izan zan ta txit luzaro. CbEg III 219.
Bizi gaitezan luzaro. Oe 105.
Pensa miserable bat ala iltzen luzaro ai kontinuoan. (320). LE-Ir(s.v. ai
).
Luzaro bizi ustean / egun hil haitekela. Monho 112.
Pulpitutik egotzi doguzan lorak luzero, betiko ta iños igartu baga iraun dagien. AñLoraS 4.
Onra ezazu zure aita eta ama, luzaro bizi zaitezen. AA II 164.
Gela estu baten lutzaro oian daguan gaisuarena. fBOlg 182 (
Ic II 207 luzaro
).
Zenbat eta luzaruago iraun daijen pekatu oneek [...]. Astar II 221.
Zelan egon zatxataz ain luzaro ixilik eta bakean?AñEL2 155.
Jakob eta Aingerua burruka luzaro ibilli ziran. Lard 42.
Deseatzen dizugu / luzaro bizia.Afrika 159.
Bizkaian ainbeste on egin duen liburu au gabe luzaroago egon ez ditezen. Arr(
ap.MEIG IV 131 (v. tbn. GB 50)
).
Era onetako jardunean egon ziran arrantzaleak luzaro. AgKr 23.
Jaunak luzaro jabongo al zauz. "Dios guarde a V. S. muchos años"
.ForuAB 87.
Ez egon pekatuan, / ez egon luzaro. AArdi 108 (
BGuzur 124 luzero
).
Olan euki eben luzaro. OrTormes 113.
Eztet ori adirazten luzaro yardun bearrik. LdiIL 135.
Eizagirre yaunak itz egingo dizute luzaroago beste egunen batean. Ib. 170.
Luzaro bizitzeko gogorik ez daukat. JAIrazBizia 89.
Luzaro gogoetan egon ondoren. MdePr 75.
Zerura begira egoten naiz luzaro. ArtiMaldanB 190.
Luzaro egon ziran geldi geldirik ibai ondoan. OskKurl 151.
Osatzen zanian, ez eban izaten luzero etxian sosegatzerik. EtxbaIbilt 466.
Luzaro ibilli giñan tira ta bultza, prezioarekin ezin konponduz. JAzpiroz 70.
Luzero ibili zan osaba ori nunbaiten atrapau gurarik. Gerrika 22.
Gertakariaz luzaro mintzatzerik ez dago. MEIG I 169.
Luzaro baino luzaroagoan eman zuen tiempo de silencio hartan. MEIG V 111.
v. tbn.
FProsp 95. SP Phil 201. Hm 168. ES 182. Lar Gram 2. Mb IArg II 343. Ub 50. Mg CC 221. JJMg BasEsc 97. Echag 106. Jaur 191. It Dial 117. Izt C 504. Gy 115. Ur Dial 117. Bil 42. Aran SIgn 12. Ud 102. Bv AsL 189. AB AmaE 66. Moc Damu 29. Azc PB 301. Itz Azald 147. Echta Jos 17. Kk Ab I 63. EusJok 142 (104 luzero). GMant Goi 80. Lh Yol 42. Jaukol Biozk 92. Altuna 81. Tx B 130. TP Kattalin 181. Enb 142. Laux BBa 32. Otx 24. JMB ELG 63. ABar Goi 73. Eguzk GizAuz 69. TAg Uzt 129. EA OlBe 71. Zait Sof 91. Etxde JJ 36. Anab Poli 47. Bilbao IpuiB 148. Erkiag Arran 184. SM Zirik 100. Gand Elorri 199. And AUzta 118. Vill Jaink 58. Onaind in Gazt MusIx 146. Ibiñ Virgil 113. Lab SuEm 214. NEtx LBB 147. Azurm HitzB 54. Xa Odol 342. Uzt Sas 353. Ataño TxanKan 215. Luzero: He Gudu 64. Lg I 324. Mih 25. Bv AsL 18.
azpiadiera-1.2
2."
Luzaro, à la longue"SP.
azpiadiera-1.3
3.Hace tiempo. Neri etzait luzaro agertu. AArdi 103.
Luzaro al da egin zendubala?Otx 96.
Luzaro eztela norbaitek idatzi du "Zeruko Argia"n. IbiñVirgil 22.
sense-2
II .(Sust.).
azpiadiera-2.1
1.(Largo período de)tiempo. Oroitzapenik ez dala luzaroak jango ez duanik. "El tiempo"
.BerronKijote 170.
Ba al liteke zorigaitz aundiagorik [...] luzaroak jan arte ta eriotzak desegin arte zai-egon bearra baiño?Ib. 170.
azpiadiera-2.2
2.Longitud, largura. Lotu bi ankak egurraren erdiz alde batetik; gero besoak, bere luzeroan. BBarand 56.
Zuloa egitea kirtenaren luzerokoa. Ib. 37.
azpisarrera-1
HANDIK LUZARO Ark zirika ta leiatzen dira, / ez andik luzaro arte. "No por mucho tiempo"
.OrEus 75.
Andik luzaro zugaitz batean / besoak eda ditu ederrik. "Al cabo de un gran rato"
.GaztMusIx 223.
azpisarrera-2
LUZAROAN (V-gip, G-azp; luzeroanV-arr-gip)
Ref.:
Elexp Berg;
GteErd 76
. Por largo tiempo.
Luzaroan leizetik eziñ irten izan zan. ArrGB 54.
Presondegi illun batean luzaroan egon danak atsegin neurrigabea artzen du argiya ikustean. UrruzZeruA 200 (ap. DRA
).
Or ibilli da luzaroan. EchtaJos 213.
Luzaroan egon naiz zuri deiezka. AgG 286.
Naiko lana badu orain Malentxok luzaroan, bere osasuna zaitzen. TAgUzt 194.
Orrelaxe egon zan zotinka luzaroan. Ib. 123.
Bakarrik ezin bai-dut luzaroagoan eraman itunaren zama astun au. ZaitSof 16 (v. tbn. Plat 107).
Don Martiñek ezin eban luzaroagoan gorde izan kolko barruan eukan barre-gurea. BilbaoIpuiB 144.
Balkoitik mendi puntara begira egon zan luzaroan. UgaldeIltz 14.
Luzeruan itxain eben baña ez zan zaratarik. SMZirik 78.
Uste oker batek ere luzaroan iraun dezake gizonen artean. VillJaink 28.
Luzaroan ezin zenezake pekatuan erori gabe iraun. MAtxGazt 88.
Ez du egon bearrik / oso luzaruan. UztSas 30.
Bidean luzaroan joan ondoren.Alkain 117.
Gorde diezaiola Jaunak begia luzaroan. MEIG I 146.
Zure galdera luzaroan eduki dugu erantzunik gabe, luzaroegi, egia esan. Ib. 219.
v. tbn. AB AmaE 145. A BGuzur 153. Urruz Zer 141. Ldi IL 43. JMB ELG 69. Tx B II 125. Eguzk GizAuz 27. Or Poem 554. Munita 70. Lek SClar 134. Txill Let 63. Basarri 31. Anab Aprika 35. Erkiag BatB 60. NEtx LBB 42. Ataño TxanKan 225. En DFrec hay 16 ejs.
azpisarrera-3
LUZARO BAINO LEHEN. Antes de que pase mucho tiempo, en breve.
v. LUZARO GABE. Janaria alde batera utzi ezkeroz [...] aultasunak laister luke bere ondoren gaitza, ta luzaro baño len naitanaiez gorputza ilko litzake. ArgiDL 42.
Luzaro baño len izango nula igesegiteko aukera. OrSCruz 94.
Luzaro baño len, zure yauregia giza-emakumien negar-otsez azalduko da. ZaitSof 191.
azpisarrera-4
LUZAROETAN. Durante largo tiempo.
Gaixo erre zitalen antzera, doillorkeriak esan izan deustaz luzaroetan. AgAL 117.
Luzaroetan ezer jakiñ ez ta gero. AgG 367.
azpisarrera-5
LUZARO GABE,
LUZARO GABERIK. Sin tardanza, en breve.
v. aurki. Andik luzaro gabe Lizarragak bere eginbidea utzi-bearra izan zun.OrSCruz 124.
Luzaro bage ikuskarririk negargarriena ikusi zuten. OrMi 67.
Luzaro bage ikusko dute / eguzkiaren sartzea. OrEus 401.
Luzaro gabe, Salbetarako / ara elduko gaituzu. SMitxAranz 132.
Sutegi ontatik luzaro gabe aterako naizela. EtxdeJJ 106.
Etxeko atea jo zun eta luzaro gabe Margarita bere alaba atera zitzaion. Ib. 222.
Luzero barik, iñondi ezetariko laguntasunik euki ezarren, etze ori amaitatutea lortu eudien. AkesIpiñ 15.
Luzaro barik arrautz ganean jarri ta umak atarako eutsazan. BilbaoIpuiB 117.
Beste zerualde bat eta beste aize osasuntsuagoa izango dituzu zure lagun, ta luzaro barik, ganera...ErkiagBatB 203.
Luzaro gabe su sakratuak [...] gorputz guztia iaten zion. IbiñVirgil 105.
Badakit / luzaro gabe engoitik / joanen naizela mundutik. XaOdol 85.
Luzaro gabe hilen zintuzke goseak. Ib. 150.
Uzta ederra bil genezake luzaro gabe. MIH 135.
Egingo nuke gainera lortuko duela luzaro gabe ahaleginetan lortu nahi duena. MEIG I 260.
(
luzarorik gabe
). Utz dezaiogun geroari lasai, luzarorik gabe otxan-otxan guganatuko baita!EtxdeJJ 23.
azpiadiera-2.1
(Con adj.). Bazekin luzaro aundirik gabe bere maitakerizko griña ziaro baztertuko zula. EtxdeJJ 267.
Gurenda berea duke luzaro aundirik gabe. Ib. 200.
azpisarrera-6
LUZAROKO.
azpisarrerakoSense-6.1
a)Ez daukagu munduan luzaroko bizi lekurik. JJMgBasEsc 264.
Jagi oi dirian okasinoiak, burrukak ta lutzaroko gorrotuak. fBOlg 95 (
Ic I 101 luzaroko
).
Goseak itxiten dau, / andia danean, / luzaroko negarra / errien ganean. AzcPB 274s.
Kiskaltzen luzaroko orduetan egon da gero. AgG 61.
Neguak luzaroko bixirik eztauka.Enb 179.
Luzaroko autu-mauturik ez eban iñogaz euki. BilbaoIpuiB 134.
Denak etxe batean luzaroko pakerik etzutela izango igarrita. NEtxLBB 71.
Ez bai gerade luzarokuak / izango mundu onetan. UztSas 130.
Denbora gutxiko gustoa eta luzaroko desgustoa. EBB I 79.
Erderatik sartu diren hitzak, luzaroko ohiturak guretu dituenak. MEIG I 79.
Han luzaroko egonaldirik egin ez bazuen ere. MEIG VI 108.
v. tbn. Izt C 61. Lard 536. Itz Azald 103. Echta Jos 33. Or Tormes 45. JMB ELG 41. TAg Uzt 260. Gand Elorri 101. Etxabu Kontu 46.
azpisarrerakoSense-6.2
b)(Adv.).Para mucho tiempo.
Munduan luzaroko etzegoala. Lard 207.
Ustez mundu onetan / luzaroko ezkera. Ud 109.
Urruti yoan zan luzaroko. IrYKBiz 385.
Aldi bateko, bearbada luzaroko, garaitua izan zela bazekin. EtxdeJJ 200.
Luzaroko, bear bada bizitza osorako, gaitzak sortuko zaizkitzu. MAtxGazt 43.
Baiña a be ez zan izan luzaroko. EtxabuKontu 62.
Baiñan luzaroko ez nuan izan. BBarand 132.
v. tbn. Echta Jos 54. Ldi IL 16. Or Eus 266. Vill Jaink 27.
azpiadiera-2.1
(Con denbora
). Denpora luzaroko egin eta gordetan [dirian medizinak]. Astar II 70.
azpisarrera-7
LUZARORA.
azpisarrerakoSense-7.1
a)A la larga.
Gertakari hau [...] izan zen luzarora, eta ongisko dakigunez, aldaketen arrazoi nagusia. (In MEIG VI 35
).
Asteko ez zan errezago, baña luzarora bai. Gerrika 149.
azpisarrerakoSense-7.2
b)(Tras handik
). Galde ari ta galde oni, andik luzarora arte etzan jabetu begiratzailea. OrSCruz 20.
azpisarrera-8
LUZARORA BEGIRA EGON GABE. Sin tardar, al poco tiempo.
Oieratu zan, eta nola añ nekatua bazegoen, bereala loak artu zuen; baña luzarora begira egongabe, bere gelako atean kolpe izugarriak aditu zituen.ArrMay 57.
azpisarrera-9
LUZARORA GABE. Sin tardanza.
v. LUZARO GABE. Destokitze horrek ekarri beharko zuela, nahi eta ez eta luzarora gabe, zegokien eraso ikaragarria bere borreroen gainera. MEIG IX 97.
azpisarrera-10
LUZARORAKO. Para mucho tiempo.
Etsi genduan, ezkiñan luzarorako. AgKr 91.
Luzarorako alde egingo eban ustean. EchtaJos 201.
Jaungoikuak zaindu zagi luzarorako. "Dios guarde a V. muchos años"
.ForuAB 123.
Baño aien poza etzan luzarorako. OrSCruz 43.
Luzarorako ez zegola antz ematen zion. JAIrazBizia 87.
Baie etzan au luzerorako ixen. AkesIpiñ 7.
Bildur naiz luzarorako ez ote degun. NEtxAntz 121.
Ez natxiok luzarorako. JAzpiroz 63.
Europan bertan badaukagu, nere ustez, zer ikasia ugari luzarorako, bestetara jo gabe. MIH 340.
v. tbn. AB AmaE 173. Zait Sof 152. Osk Kurl 63. Erkiag BatB 123. Ataño TxanKan 244.
azpisarrera-11
LUZAROTIK. Desde hace mucho tiempo.
Handik ethorriko ziran hain luzarotik igurikitzen zituan txanponak. OskKurl 21.
azpisarrera-12
LUZAROTIK LUZARORA. De tarde en tarde.
Begiratu biar dabee emen, batez bere, luzerotik luzerora baño konpeseetan ez diranak. JJMgMayatz 170.
azpisarrera-13
LUZAROXEAGOAN. Durante algo más de tiempo.
Erriak bakar-bakarrik iraun zun luzaroxeagoan. LdiIL 162.
azpisarrera-14
LUZAROZ. Por largo tiempo.
Oi, luzaroz ain oker / nenbillen onen kaialde gordea!GaztMusIx 117.