Tr. Documentado en autores guipuzcoanos desde principios del s. XVIII. Sorarrain emplea la forma kororde .
sense-1
1.
(V-gip, G, AN; Lar, Añ(G), H(V, G))
Ref.:
A;
AspANaf;
IzArOñ;
ZestErret . Sentido, conocimiento."Acuerdo, sentido"Lar.
"Sentido, sensación"Lar, Añ.
"Sens, sentiment, mémoire"H.
"Sentido, sensibilidad, ánimo"A.
v. konorte. Pribatuko zebana bere zentzu onetik edo kordetik. OA 157.
Opiyua balitz bezela lo-arazten dit kordia. Bil 161.
Itzaliko al dit aurki lo sakonak kordearen argi aula!TxillLet 37.
Nere kordea kilikatu ta iratzarri du xamurtasun zoragarri arek. Ib. 69.
azpiadiera-1.1
Ar gaizto au portitza da / zulatzen nau lazki [...] / ezin jan, ezin edan, / ezin lorik egin / nere barrengo korde / guzietan det miñ.Izt Po 113.
azpiadiera-1.2
Ez mintzo ta ez korde zegon."Et non erat vox neque sensus."OrMB 269.
sense-2
2.Sentido, significado.Cf. kordekide. Aitu-k lau edo bost esakizun edo korde baditu gutxiena. Ezale 1899, 11a.
azpisarrera-1
KORDEA ETORRI(G-goi-azp). Ref: Gte Erd 201; ZestErret. Recobrar el sentido, el conocimiento. Asi zan obatuten eta astiro bereganatzen. Eta kordea osotara etorri yakonean [...]. OrTormes 115.
Kordea zetorkionean loak artuko zuan, ain luzaro zetzan lurrean. AnabUsauri 21.
Kordea bereala letorkiokelakoan [...] beste ukaldi zitala erantsi zion [lapurrak]. TAgUzt 19.
azpisarrera-2
KORDEA GALDU(G-goi-azp; Lar, Añ (G)). Ref.: Gte Erd 201; ZestErret. Perder el sentido, el conocimiento; entrar en trance, en éxtasis. "Desmayarse, perder el sentido" Lar y Añ. "Caerse de su estado", "ahilarse" Lar. "Abstraído de sentidos, abstracto, kordea galdua, kordebagetua" Ib. "Ahilado, kordea galdua" Ib. "Pasmar, pasmarse" Ib. "Parasismo, [...] (G) kordea galtzea" Añ. Onetan kordea galtzen det [...] ta sentitzen det anima gorputzetik [...] badijoala. CbEg II 96 (v. tbn. Just 123).
Baña edan nai izan etzuen, kordea galdu etzezan. Lard 459.
Jaungoikoagan gozotoro kordea galdu eta ikusi zuen nola Ama Birjiña [...]. ArrMay 112.
Denbora berean kordea galduta lurrera bota zuen kolpe andi bat bularrean emanaz. Ib. 98.
Emakume batzuek kordea galdu. AnabUsauri 69.
Otoitzen ari dana, xoxoturik egon bear al du arnasik atera gabe ta kordea galduz?OrQA 163.
Etzion erantzunik eman, korordea galduta zegoan. SorarrainLili 117.
Gaitzaldian, bein kordea galdu labur. OrAitork 233.
Eta oso gaizki arkitu zuan naiz ta korderik galdu gabe egon. BerronKijote 201.
v. tbn. It Fab 60.
azpisarrerakoSense-2.1
Hacer perder la razón. Nola bere pena eta naigabeak iñoiz kordea galtzen baitzion [...] Jenobebaren anima ikusten zuela usten zuen. ArrGB 102s.
KORDEA KENDU.
Hacer perder el sentido; matar. Ken dakiotela auntzai kordea / suautsarekin balaz. 'Quítenle de una vez el sentido con arma de fuego'
.IztC 189.
Maitetasun berria [...] usai gozoz bakarrik kordea kentzen zion lilia bezela [zan]. AgG 141.
Makilla motz batekiñ / [...] buruan jota kendu / nai zian kordia. TxB II 164.
azpisarrera-5
KORDEAN EGON.
Estar consciente. "(No está en su) acuerdo, no está en sí, en su sentido, [...] eztago bere kordean, kordea galdua dago" Lar. Obe da [...] eriari, bere kordean eta ezagueran dagoala, ematea [Oleazioko Sakramentua]. Ub 215.
azpisarrerakoSense-5.1
(Con adj.). Bere korde onean, ezagueran edo zentzu osoan dagoala. OA 74.
azpisarrera-6
KORDE GABE (bage Lar, Añ (G)),
KORDE BARIK (V-gip ap. Iz ArOñ),
KORDEGE,
KORDERIK GABE (G-to ap. Iz To; Asp ANaf).
Sin sentido, sin conocimiento, inconsciente; en trance, en éxtasis. "(Quedar sin) sentido, kordebage geratu" Lar (tbn. Añ). Cf. kordegabe. Tr. La forma korda gabe se encuentra en Beovide (AsL 33) y en BOEv 1168 (V-gip), y kordege en Etxaide (en éste y en Beovide junto a korde gabe ). Hay tbn. kordege en un ej. de la revista Euzkerea .
Korde gabe, ill otza bezala erori zan. CbEg II 185.
Arritu ta korde gabe alaba geratu ta nai ta nai ez begira zegokion. Ib. 210.
Korde gabe edo mututurik luzaro egondu zan. Ib. 202.
Askotan aingeru bat bezala, kordegabe belauniko airean arkitzen zuten. CbJust 93 (v. tbn. 88).
Atsegin oek dastatzea [...] asko izan da batzuentzat, arriturik eta kordegabe geratzeko. AA I 414.
Bere gaiztakerien damuz kordegabe geratu bearrean, alako amorruan jartzen da [...] non [...]. Ib. 422.
Piztien [...] garraxi tristeak aditzean, korde gabe gelditzen ziran. Lard 71.
Korde gabe jarri zan eta onela zegoala iruditu zitzaion ikusten zuela zerua idikia. Ib. 498.
Kordegabe erori zan lurrera. BvAsL 153.
Eta azkenik lurrera eroririk, korde gabe gelditu zan. UrruzZer 49.
Korderik gabe gizonik pranko / plazetan botatakua. EusJok II 159.
Eguzki kixkalgarriak kordebage uzten du. OrMi 119 (Tormes 57 korde barik, 21 kordebaga).
Korderik gabe utzi nau goizean samintasunak. Nere onera etorri [...]. LekEunD 36.
Naigabez erori naiz / Kordege lurrian!Euzk 1933, 402.
Gorputz guzia otzak gogortuta dauka ta korde gabe dago. EtxdeJJ 261.
Araiño eraman zun kordege ziraun artean. Ib. 14.
Sukarrez kordegabe egon zan luzaro. OrAitork 81.
Mozkor-mozkorra, oieratu eziñik, luze-luze, oztua eta korde gabe arkitu ziteken.AtañoTxanKan 111 (ib. 228 korderik gabe).
v. tbn. Arr May 27. EgutTo 12-6-1920 (ap. DRA). MendaroTx 418. TAg Uzt 18. Korde bage: Echag 164. Korderik gabe: Anab EEs 1919, 245. JAIraz Bizia 122. Osk Kurl 43. Berron Kijote 102.
azpisarrerakoSense-6.1
Ikusten du bidean / etziñik sugea / otzak erdi illika / korderik gabea.It Fab 79.
Oe-gaiñean zerraldo [...] korde-zipitzik ere gabe. Berron Kijote 181.
azpisarrera-7
KORDE-GALTZE.
Arrobamiento, éxtasis. "Parasismo" Lar. v. kordegabetze. Baña Josefak bere kordegaltze gozo batean Ama Birjiña [...] ikusi eta [...]. CbJosefa 199.
Korde-galtze eta gaitzaldi orietaz ederki mintzatu zaigu Ioanes Gurutzeko. OrQA 172 (v. tbn. 170).
azpisarrerakoSense-7.1
Desvanecimiento. Lesakan, miñ egin korde galtzeari esaten zaio. AZavala(
inAuspoa 77-78, 36n
).
azpisarrera-8
KORDERA(Alativo en función de part.). v. korderatu.
azpisarrera-9
KORDERIK GABE.
v. KORDE GABE.
azpisarrera-10
KORDETIK ATERA.
Hacer perder el sentido. Oñaze gogor batzuek bere kordetik ateratzen zutela. CbJust 66.
azpisarrera-11
KORDETIK JOAN.
Perder el conocimiento, irse el conocimiento. Loak iges egin dit, biotza tristuraz betea daukat eta kordea badijoakit. Ah ene adiskideak! Orain gogoratzen zazkit [...] egin nituen okerrak. Lard 340.