OEHko datuak [laburduren azalpena]

itzal egin (eta itzal-egin 1) 23: G 16 (Lard 4, adib.: "gero odeia, itzal egiñaz egon zan Tabernakuloaren gañetik", "Itzal egiñaz oi zegoan odeia sutu zan"; Jaukol Biozk: "Pikuaren ostoa Itzal egiteko, Ederregia zera Nekazaritako"; Or 4, adib.: "Itzal pixkaren bat egiten ziolako noski", "Amabi gizon jantzi beltzekin ba dira aski itzal eiteko"; Ir YKBiz: "Guziz Gorenaren indarrak itzal egingo dizu"; Zait Sof: "eskuaz begiei itzal egiñaz"; Basarri: "Goi mallako jakintsu danen iritzian, Itzal egiten du gaur Europa guzian"; Anab Poli: "Ez dakigu tokia berez itzala ba'dan ala ildakoen arriek itzal egiten ba'duten"; Ibiñ Virgil 2: "edaleei itzal egiten zien platanondoak", "eztu itzalik egingo"; Berron Kijote: "urre dizdiradun ariak balira artu zituan, eguzki-erraiñuari berari itzal-egiteko modukoak"); IE 7 (Lç 2: "Subiranoaren berthuteak itzal eginen draun", "Eta haren gainean gloriazko Kerubinak ziraden Propiziatorioari itzal egiten zeraukatela"; Dv LEd: "hori Jainkoari itzal egitea da"; Hb Egia: "Yupiter izanen da, nihor izatekotz, Yesusi itzal eginen dioena"; Jnn SBi: "Izpiritu Saindua jautsiko da zure ganat, eta Jaun-Goikoaren berthuteak itzal eginen darotzu"; JE 2: "ezpondak itzal egiten baitauku ere ezker aldetik", "Gaztendei handi batek egiten dako itzal"); itzala egin 6, G: Inza Azalp 2 ("Espiritu Santua etorriko da zure gañera ta Goienekoaren indarrak itzala egingo dizu", "agertu zitzaigun Espiritu Santua, Aren Ama-Birjiñari itzala egiñez"); Or Eus ("ba dakizue zer amoreri egiñen dion itzala"); NEtx LBB ("Baten batek itzala egiten al dizue?"); Munita 2 ("Iñausketak egin zuaitzaren adarrik zabalenak ondoko zugaitzarenak jo arte, azpikoai itzala egiten asi arte", "adar buruaz alkarri itzala egiten asten diranetik"). Ik. OEH argitaratuan, gainera: Tx in Imaz Auspoa: "Izan liteke ona / eta serbitzala, / bañan egiten diyo / arduak itzala".

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

itzal egin 4, Eskual 1905 ("Arthoari aldiz kalte baizik ez dezakokete egin, itzal egiten baitakote buruari eta bai ere hezea han begiratzen"); A. Arrinda ("Larreak Lazkanori itzal egiten bai zion..."); Casve PetteB ("Xilhanko - Ostatüko gizatzarrak / orai aizatürik kanpo, / Herriari arauz eztie / itzal eginen haboro"); Urraspide 1981 ("utikan, itzal egiten didazu eta!"); itzala egin 3: Zabal 1976 ("Eta Portugaleko 'pezeroek' pentsatu dute, benetako marxistak kakatu behar zirela itzala egiten zietelako"); Kuxkux/3 ("Iristen garen momentuan makila bat lurrean tente sartu eta itzala egiten duen lekuan marka bat egin"); Zubk ("Bere barruan sartu dan sei ertzeko illuna, iru aldetara itzala egiñez, kubu bat biurtzen da").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

itzal egin : EuskHizt (adib.), Lh DBF (AS: 1 donner de l'ombre, ombrager; 2 causer, faire ombrage, donner de la jalousie), PMuj DVC (AS: 1 sombrear, hacer sombra, ensombrecer; 2 vencer, ganar, superar, aventajar, sobrepasar); itzal-egile : PMuj DVC (1 sombreador; 2 umbrático) // Ez dugu aurkitu ap. ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF,HaizeG BF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

egin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

itzal sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ITZAL HANDIKO (G, L, BN, Ae, R; Dv, H). Ref.: A; A Apend. Respetable, honorable; prestigioso, famoso, importante. "Itzal handiko gizona, homme d'une grande influence" Dv. Zure anditasun itzal andikoa. Añ EL2 198. Gizon lotsa ta itzal andiko batek. Ur MarIl 83. Alako lagun lotsa ta itzal andikoai jaokezan asmo ta borondate ona. (1864). BBatzarN 229. Gizon argiaren esanak zein itzal andikoak ziran. Lard 495. Itzal handiko arnoa. JE Ber 28. Itzal aundiko izenak lauak, euskal yakintza gai berezitan. Y 1933, 4. Itzal aundiko Beltxa. Or Eus 369. Izan zaite garbi, itzal aundikoa. MAtx Gazt 35. v. tbn. Izt C 248. AB AmaE 69. Mde Pr 309. Itzal handiagoko gipuzkoarrentzat. JE Ber 45

adib: itzal1 7 iz. Begirunea sortzen duen gauza. Ik. itzalgarri 2; itzaltsu 2. Itzal handiko gizona. Gizon argi haren esanak zein itzal handikoak ziren. Nondik ote datorkio jakintzari bere itzal eta lilura harrigarri hori? Ikerlan horri noraezeko deritzat, Euskaltzaindiak izena eta itzala gordeko baldin baditu.

itzal handiko 99: Aizu 2 (“Gogoan daukat, familiako emakumeez gain, auzoko itzal handiko emakumeak ere azaldu zirela”), Deia 2 (“Bere berbak itzal handiko abizen horienekin adastu ditu Lukik”), Elhuyar 2 (“Itzal handiko gizonak, eta buru argi nekaezinak”), Elkar (“Itzal handiko zenbaiten aholkuak jaso ondoren, autorearen baimenaz neuk eman bainien idazki hauen berri, argitaratzera ausartzen naiz orain, aldi batez behintzat politika eta alderdien ohiko bitxikeriak baino entretenimendu hobea izan litezkeelakoan gure aitoren seme gazteentzat“), Consumer 2 (“Itzal handiko gizonak”), Berria 55 (“Desegin aurretik, moteltzen hasi zenean, Alemaniako itzal handiko hainbat artista, idazle eta zinema zuzendarik ekin zioten RAFen borroka armatuak utzitakoa aztertzeari”), EiTB 23 (“Imagine that filmak Evan Danielson itzal handiko exekutibo finantzarioaren istorioa kontatzen du”), Jakin 3 (“Itzal handiko pertsona zen eskualdean, ezta?“), Karmel 2 (“Izan be, itzal handikoak eta oso ezagunak ziran Nafarroako San Joakim Probintzian eta handik kanpora be”), Argia 3 (Jose Luis Otamendi itzal handiko poeta da”), Laneki (“itzal handiko erreferentziazko arau bat”), Erlea 2 (“Mickaleen itzal handiko gizona zen kontzertinaren munduan”), DiarioVasco (“Izen eta itzal handiko dabiltza Lurdes eta Arantzazu eta Guadalupe, esate baterako”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

itzal handiko 61: Berria 17 (“Asko eta itzal handikoak izan dira Corominesen kritikari detraktoreak eta askoz ugariago, berriz, gaiari buruz erreferentziatzat hartu duten adituak”), Herria (“Itzal handiko zuhaitza”), Jon Muñoz 5 (“Itzal handiko norbait bizi omen zelako”), Anjel Lertxundi 5 (“Nor ote den ere itzal handiko jaun hori!”), Karlos Zabala 3 (“Florentek, aurrerago, Robinez galdetu zion Gavardi, eta orduan honek itzal handikotzat jotzen zuela iduri izan zuen; gizon kementsua zen; eta, non zaildua zen garbi esaterik ez bazuen ere, oposizioko gizonen artetik gobernua gehien beldurtzen zutenetako bat omen zen.”), Jose Morales 3 (“Itzal handiko gizon bilakatu zen”), Elizen arteko Biblia 2 (“Noemik bazuen bere senar Elimeleken aldetik ahaide bat, aberatsa eta itzal handiko gizona, Booz zeritzana”)…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Egokia eta erabilia da, eta azpisarrera gisa jasotzekoa itzaleko pertsona esapiderik erabiltzen ez denez. Itzal1eko adibideak kendu hortik eta sartu azpisarrera berrian.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa itzal sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

itzalarazi, itzalaraz, itzalarazten. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

itzalarazi, itzalaraz, itzalarazten.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-l(i)+a-

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-l(i)+e-

Euskaltzaindiaren Arauak

itzaleztatu, itzalezta, itzaleztatzen. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

itzaleztatu, itzalezta, itzaleztatzen.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan itzalgailu , Prop 1907: "Zabaldu nuen, begithartearen itzalgailu [...] kazeta zabalenetarik bat".

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

itzalgailu : AB38 5, HiztEn, Euskalterm 8 (extintor) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50, LurE // Eta 'extintor'en ordain estintore : Euskalterm 1.

Sektore jakin bateko informazioa

itzalgailu : HezkAdmin (extintor).

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

itzalgailu : HiruMila, ElhHizt, Casve EF (itzalgailü: extincteur), DRA (cosa que oculta, para tapar), PMuj DVC (apagavelas, apagador, matacandelas, matafuego, extintor) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, Lh DBF.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal extintor / extincteur formen ordainak: itzalgailu : HiruMila, XarHizt; suitzalgailu : ElhHizt, Lur EG/CE, HaizeG FB; su-hiltzeko : XarHizt, HaizeG FB, T-L LBF (su hiltzeko) // Lur EF/FE: 1 itzaltzaile; 2 (su) itzalgailu // Casve FE: süehaiteko, süehogailü // PMuj DCV: 1 el que apaga = itzaltzaile, ats-emaile; 2 ext. de incendios = su-iltzeko // Ez dugu aurkitu ap. Azkue Aurkibidea.

Erdaretako formak

fr (DLLF): extincteur, trice; extintor de espuma extincteur à mousse; extintor de incendios extincteur d'incendie; it (S. Carbonell): estintore, che estingue; estintore (per gli incendi); ca (DCC): extintor -a; en (Collins): (de incendios) fire extinguisher; (de espuma) foam extinguisher; de (Langenscheidts): Lösch; (de incendios) Feuerlöscher, löschgerät; manual Handfeuerlöscher; seco (de espuma) Trocken- (Schaum-)löscher.

Zerrenda osagarriak

HezkAdmin: extintor.

Ongi eratua da

forma berri-egokia, 'sute txikiak itzaltzeko tresna' adierazteko (eta cf. infra su-itzalgailu).

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-gailu.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-l(i)+g-

Euskaltzaindiaren Arauak

Liter.

Mailak

Liter.

Euskaltzaindiaren Arauak

izond.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

4 ager. EB-EgAs: itzalgune 3: Txillardegi, Bitez, Urraspide; itzalune : Kortadi, E. in: Karmel, 1990.

Forma erregularra edo paradigmaren araberakoa da hobestekoa

sistemaz erregularra da -gune/-une banaketaz, erabilixeagoa izateaz gain.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-gune/-une.

Euskaltzaindiaren Arauak

itzali, itzal(i), itzaltzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

itzali, itzal(i), itzaltzen.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

itzalketa I . (Sust.). 1. Proyección de sombra. Zerbait itzalketa oriei [gorputzei] ark [eguzkiak] eragiteko. Mb IArg II 309. 2. Apagamiento, acción de apagar. Idatzi bitzate [suaren] itzalketan jardun diranen izen-abizenak. EAEg 6-3-1937, 1217. II (Adv.). En busca de sombra. Eguberriz itzalketa dabilanak bilatuko du Pazkoz supazterra. EZBB I 87

itzalketa 57: Argia 2 (“Baina egun gutxi behar izan zuen Vattenfall energi konpainia suediarrak nuklearren itzalketagatik 3.700 milioi euroko kalteordainak eskatzeko”), Berria 8 (“Ez dakigu, oraindik, Nafarroa Garaian ikusterik izango den, itzalketa analogikoak ETB amatatuko baitu herrialde horretan”), DiarioVasco 4 (“Gaur, gaueko 22:00etan, argi itzalketa proposatzen dute (etxe, taberna, kale, abar), eta bihar, greba eguna, honako mobilizazioak antolatu dituzte”), Euskal Herriko Agintaritza 21 (“Suteen prebentzio eta itzalketako eta salbamenduko zerbitzuak dituzten administrazioei haien lurralde eremutik kanpo jarduteko lankidetza eskatzea, beharrezkoa denean”), EiTB 8 (“10:00etan, berriz, Javier Txoperena, Ikusi enpresako arduraduna izango da, itzalketa analogikoaz berba egiteko“), Elkar (“Hiritik hurbileko mendien gailurrak askotan lainoz eta hodeiz estalita ageri ziren, eta gauez aproba moduan egiten ziren itzalketek ez zuten irtetera gonbidatzen”), Consumer 11 (“Gure kalean itzalketa gertatu zen”), Jakin (“Duela bizpahiru urtetik hona, itzalketa digitalaren aitzakian besteak beste, pantaila lauko telebistak ugaritzen ari dira gure etxe eta tabernetan”), Uztarria (“Argi itzalketaren bezperan, bihar, egitasmo beraren barruan antolatutako hitzaldia emango du Gorka Martijak (Bilbo, 1982), Latinoamerikan multinazionalen jarduera aztertzen duen OMAL behatokiko kideak”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

itzalketa 3: Berria (“Neguko itzalketa saihesterik ez ei zegoen, Oriolen arabera «Espainia iparraldeko lur menditsuen» harira, ETAren su-eten iraunkorra ere ekarri du burura.«Itxaropentsu» dago”), Patxi Zubizarreta (“"Bost urte itzalketa eta bonbardaketekin, horra gure bekatuengatik ordaindu beharreko zorra”), Pello Zabala (“Eguberriz itzalketan dabilanak, bilatuko du Pazkoan supazterra”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia da, eta sartzekoa izan liteke itzaltze eta itzalaldi formekin egin den bezala.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Aldeko arrazoi handirik ez dago

gaurko hiztegi-entziklopedietan -kin formakoa proposatzen da.

Forma onartuaren baliokideak

cf. supra eguzkitako.

Atzizkien araberako erabakiak

-kin.

Kategoria

iz.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

itzalkin zabal batez eguzkitik gerizatzen ziren.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-be/-pe

Euskaltzaindiaren Arauak

itzalpetu, itzalpe(tu), itzalpetzen. du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

itzalpetu, itzalpe(tu), itzalpetzen.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze.