OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aita (general en todas las épocas y dialectos y atestiguado desde los primeros documentos).

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: aita ponteko

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehitzeko eskatuz: aita besoetako, aita familiako, aita nagusi, aita santu, aita usteko ; eta adib. gisa, pluralean erabiltzen diren: aita-alabak, aita-semeak.

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

aita ponteko

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aita besoetako ‘padrino’ v. aitabitxi, apaidin: JJMg BasEsc, Astar, fB Ic, Azc PB, Ag G, Zam RIEV 1907, Mde HaurB, Etxba Eib.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: AS / LurE: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

Arauak jasoa du forma (aita sarrerako azpisarrera gisa, beste azalpenik gabe); eta a) hierarkiarik markatu gabe ematekoak dira, lantaldearen ustez, aita besoetako hau eta aita ponteko eta aitabitxi, baina b) «(bataiokoa bakarrik)» oharra erants dakieke lehen biei (ez, ordea, hirugarrenari).

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

aita sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aita familiako ‘padre de familia’ v. aitafamilia: TB - SalabBN - Echn Mt 20,1, HU Zez, JE Bur, Ox; Abraham (aita familiazko).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma (aita sarrerako azpisarrera gisa), eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

aita sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aita-nagusi.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

aita sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

komentu bateko burua.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aita ponteko ‘padrino’: AA III, Astar, Arr GB, Zab Gabon, EE 1880a, Itz Azald, Ag G, Loram 191s, NEtx LBB.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Forma arautuaren azalpenaz oharra

Arauak jasoa du forma (aita sarrerako azpisarrera gisa, beste azalpenik gabe); «(bataiokoa bakarrik)» oharra eranstea komeni da (ik. aita besoetako sarrerako oharra).

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Botoen berri emango da adostasunik gabeko erabakietan

aitasantu loturik idatziaren aldeko dira 3 kide; aita-santu eta aita santu formen aldeko beste bana.

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

santu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aita usteko ‘padre adoptivo’: Cb JMJ, Echve OngiB, Arr SJose (ap. DRA).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: - / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma (aita sarrerako azpisarrera gisa), eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-usteko.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Maiztasuna

g.er.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AITA-ALABA (Aq 248; aitalhabak S ap. Lh). (Pl.). Padre e hija(s). Eta aita alabak apostoluaren ganat badohatzi. Laph 217s. Alabak bi egun arto yorran, aita alabak egun bana. HerVal 255. Zenbat aldiz ez gira izan, gu biak, aitalabak elgarrekin. HU Aurp 184. An egon ziran aita-alabak zeintzuk ziran ondo iakinda gero. Ag AL 53. Urrengo domekan, Dari-ren etxera bazkaldutera joateko, berbatuta lotu zirean aitta-alabak. Echta Jos 317. Aita-alabak etxera biralduaz. Goñi 42. Aita-alabak beraz? Lab EEguna 102. Bein Zeanuriti Bilbora aita-alabak gatzetan yoan ziran. A EY II 367. Ogei egun barru, aita-alabak beren gaztelua utzi ta Salegiren arroztegira joan ziran. Etxde AlosT 56. Aitona ta aita-alabak apaltzen ari ziran sukaldean. Ugalde Iltz 37. (Forma sing.). Orok ulertu zuten aita-alabaren ixiltasuna ez-jakiñaren agindu ikaragarria zela. Etxde JJ 254.

adib.: aita 1 iz. Seme edo alaba bat edo gehiago sorrarazi dituen gizona. (Pertsona jakin eta ezagun bat adierazten duenean, izen berezi bezala jokatzen da gehienetan). Aita bihurtu. Aita izan. Bi semeren aita da. Patxiren aita. Aita-semeak. Aitona eta aita-alabak afaltzen ari ziren sukaldean.

aita-alaba 14: Deia, Berria 5, EiTB 6, Argia 2.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: aita-alaba 60: Herria, Berria, Anjel Lertxundi, Ramuntxo Etxeberri, Javi Cillero, Koro Navarro, Xabier Etxabe, Oskar Arana, Josu Zabaleta, Bernardo Atxaga, Mikel Hernandez Abaitua, Urtzi Urrutikoetxea, Unai Elorriaga, Xabier Mendiguren Elizegi, Joxemari Iturralde, Joxan Elosegi…

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta jasotzekoa azpisarrera gisa.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

dvandvak.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

Adibide gisa aipatzea proposatu zen bigarren itzulian, eta arauak ez du aipatu; beharbada, oharkabean utzi du aipatu gabe, ez baita inon ageri baztertzekoa edo isiltzekoa dela adierazten duen erabakirik; eta jaso egin baitu, sistema honi dagozkionetan, ama-semeak. Egokia da, lantaldearen ustez, aita-alabak eta aita-semeak aipatzea, aita sarrerako adibide gisa (eta adierari buruzko azalpenik gabe), ama sarreran ama-alabak eta ama-semeak adibideak jaso diren bezala.

Numeroa

Pl.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa aita sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitamak ‘padre y madre’: Lç (Mt 10,21; Jn 9,2; Mk 7 tit; Ins, Decl), Mat, EZ Man, Ax, O Po, Gç, Bp, Mb IArg, Lg II, Egiat, CatLan, Ub, Dh, Jaur, Bordel, Etch, Izt Po, Gy, Hb Esk, Hb Egia, Lard, Dv Lab, Laph, Arr GB, AB AmaE, Bv AsL, Elzb Po, Elzb PAd, Zby RIEV 1908, Lap, Arb Igand, Ip Hil, HU Zez, HU Aurp, Ag Kr, Oxald in Ox, Ox, JE Bur, Barb Sup, Echta Jos, Ag G, A Ardi, Inza Azalp, Kk Ab, Ir YKBiz, Or, FIr, Zerb IxtS, Zait Sof, SMitx Aranz, JAIraz Bizia, Bilbao IpuiB, Or Aitork, Ardoy SFran, Xa Odol, Mattin.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: aitama / HiztEn: aitama / LurE: - / ElhHizt: aita-ama / EskolaHE: -

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, aita sarrerako azpisarrera gisa eta «pl.» marka duela.

Eratorri-konposatu baztertuaren ordaina

Ik. aitama.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma (aita sarrerako azpisarrera gisa, «pl.» marka duela).

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEHn adibidea s.u. aitabitxi: Enb ("aita-ama bitxi").

LBeh (2013-11-06): ez dugu aurkitu aita-amabitxi formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: ez dugu aurkitu aita-amabitxi formarik.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es padrino / fr parrains: Elhuyar: - / Nolaerran: - / Zehazki: pl aita-amabitxi(ak), aita-ama ponteko(ak) / Labayru: aitabitxi, ezkonlagun, albolagun; pl. aita-amabitxiak, aitabitxi eta amabitxi, ezkonlagunak, albolagunak / Adorez5000: pl. aitamabitxiak, aita-ama pontekoak, aita-ama besoetakoak.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Osaerak zalantza sortzen du

L. Baraiazarrak dioenez, Bizkaian forma laburtu hau erabiltzen dute Bataioko sakramentuan; baina ez da osaera arruntekoa, sistemaren araberakoa aitabitxi-amabitxi(ak) osoa izango bailitzateke (forma laburtuen salbuespen bat, aita-amaginarreba arautua da; besterik da, jakina, aita-ama ponteko).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

adierazle egokia da, eta onartzekoa.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

Onartzekoa iruditzen zaio lantaldeari: a) berezia da, osaeraz (cf. dvandva garatuak: [aita-ama] + -bitxi; edo, beste ikuspegi batetik, trinkotuak edo elisiodunak: aita[--]-amabitxi); baina b) aski ohikoak dira horiek arlo honetan (beste arloetan baino ohikoagoak, beharbada; cf. aita-amaginarreba, aita-ama ponteko, etab.); c) berezi(ago) hauek jaso ditzake hiztegiak, eta libretzat eman oso-gardenak, baina d) libretzat ematen direnak bestelakoen definitzaile izan litezke. Hau da, aita sarrerako azpisarrera berria proposatzen da: «aita-amabitxi pl. 'aitabitxi-amabitxiak'».

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa sartzekoa aita sarreran.

Kategoria

iz.

Numeroa

pl.

Forma baten adiera(k)

aitabitxi-amabitxiak.

Zerrenda osagarriak

EEgunk: "aita-amak, aitona-amonak, aitaginarreba, aita-amaginarrebak".

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma (aita sarrerako azpisarrera gisa, «pl.» marka duela).

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

dvandvak.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

aita sarrerari dagokion azpisarrera.

Numeroa

Pl.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AITA-SEME (gral.; Aq 248). Ref.: A; Lh; Gte Erd 54; Elexp Berg. a) (Pl.). Padre e hijo. Labrit eta Errege / aita seme dirade (Pamplona, 1494). TAV 3.1.13. Bi soldadoak dira, bi aita seme. Tt Onsa 1. Bi Tobias aita semen aitzinian. Tt Arima 82. Tobias Aita semeak, izen bateko Santu biak orobat. Cb Eg III 378. Eta mehenak saltsaturik / aita semei zerbitzatzen. 'Aux (Tisso) père et fils'. Monho 36. Aita seme batzuk juan dira sabaira, aita katu andijaz ta semia bere bai zerbaitakuan. Mg PAb 61. Aita semiak edanda dagoz / ama alabak jokuan. Ib. 61. Berak galdu eban Abel ta Cain, anae bijen arteko bakia [...]. Baita David ta Absalon aita semeena bere. fB Ic II 213. O Aita-Semeak, / Espiritu onaz / Yainko bat irurak! Añ EL2 185. Asto bat zioan behiñ / eihara bateko aita-semeekiñ: / aita zen zaharra, / semea aldiz haurra. Gy 198. Aita semeak ikustearekin artuko zuten poza eta atsegiña. Lard 61. Aita-Semen amodio hori Izpiritu-Saindua da. Hb Egia VI. Seme bat zuan Jaun Parentek eta artu zuten Franziskoren Ordenako jantzi santua Aita-semiak. Bv AsL 85. Beha zazu oraino aita seme bi eskualdun aberats horier. Elsb Fram 134. Ixill-ixillik egozan aita-semeak Amandoren iarduna entzuten. Ag AL 137. (s. XX). Leaburuko Olazarreta aita-semeai Fr. Gabriel Batizek. A Ardi 133. Aitta-Semeak berengandik Espiritu Santua ateratzean. Inza Azalp 39. Aita-seme saskigileak. Or Mi 3. Ikusten ditugu biak etxean sartzen, aita seme batzuen arteko trebearekin elgarrentzat. JE Ber 27. Gertatzen oi-da maiz-samar, aita-semeen artean, semeak aitari erreal bikoa eskatu, bai, ta aitak ezezkoa ematea. Ldi IL 59. Aita-semeak ondotxo ezagutzen dizkiat eta nekez sortu leiokekan ori baño aukera oberik. Etxde AlosT 69. Memento bat kanpotik beha egonik, sartu ziren, gure aita-semeak. JEtchep 29. Aitona ta aita-semeak aurretik. Ugalde Iltz 41. Aita semek hau ontsasko enganatua zuten, beren etxean sartzeko. Larz Senper 44. Aita-semeak, biak ekarren idiskoa lotuta. Erkiag BatB 51. Aterpetxoa jaso zuten aita-semeak. NEtx LBB 96. Zeruan aita-seme izango / gerala berriz benetan. Olea 134. Arbi-jorran aita-semeak ari zirala, onela asi zan semea. TxGarm BordaB 85. Aita-seme biak euren esku eukezan karguok. Gerrika 193. Aita semak eta astoarena gertatzen zitzaigun guri ere. MIH 140. JJMg BasEsc 269. AstLas 69. Aran SIgn 92. HerVal 209. Zab Gabon 50. Ud 66. Zby RIEV 1908, 205. AzpPr 80. Tx B II 83. TAg Uzt 147. BBarand 161. (Forma sing.). Gloria eta laudorio Aita Semearentzat, / balaber biz (Spiritu amulsua) zuretzat. EZ Man I 40. Aita semean arnasak emen akabatuko dira. Ill Pill 27. Aitta semegandik datorrelako Espiritu Santua. Inza Azalp 79. "Padre e [...] hijos" Elexp Berg. Uda-partian aita-semiak / aritzen giñan labrantzan. Xe 270. Sartzen dire sukaldera eta pegarreko uretik edaten dute lau aita-semeek. HU Zez 71s. Itsasun, Ottarre bi anaia eta Zikirekin goizean, eta arratsaldean Ottarre hirur aita-semeekin. Zerb Azk 114. Aita-semeen aurrean Joxepak irakurri zuan.TxGarm BordaB 107. Aita-semeak batera, / basoan egur-langille eta / ikatzak egositera. FEtxeb 12. Aita-semeak elkarturik egotea nahi du baserritarrak. MIH 150. b) Gurtzipizio-gañeko / Aita-Seme Gurutzeko!: / gure zai zaude, promesadunak / noiz Zugana iritxiko... SMitx Aranz 129 (= 'hijo del padre'?)

adib.: aita 1 iz. Seme edo alaba bat edo gehiago sorrarazi dituen gizona. (Pertsona jakin eta ezagun bat adierazten duenean, izen berezi bezala jokatzen da gehienetan). Aita bihurtu. Aita izan. Bi semeren aita da. Patxiren aita. Aita-semeak. Aitona eta aita-alabak afaltzen ari ziren sukaldean.

aita-seme 28: Ortzadar, Deia 2, Berria 14, EiTB 7, Jakin, Argia, DiarioVasco 2.

EPG: aita-seme 149: Herria, Berria, Oskar Arana, Joseba Zulaika, Pablo Sastre, Joan Mari Irigoien, Juan Kruz Igerabide, Xabier Etxabe, Patxi Zubizarreta, Xabier Etxabe, Anton Garikano, Fernando Rey, Gotzon Garate, Xabier Olarra, Patziku Perurena, Edorta Jimenez…

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta jasotzekoa azpisarrera gisa.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

dvandvak.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

aita sarreran adibide gisa ematekoa. Adibide gisa aipatzekoa da, aita-semeak forman eta aita sarreran (ik. oharra aita-alaba sarreran); hau bezalako dvandvak ez dira beti forma berean ageri hiztegian, baina ez dute hala agertu beharrik, dirudienez.

Numeroa

Pl.

Azpisarrera gisa jasotzekoa aita sarreran

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitabisaba ‘bisabuelo’: Bv AsL, EgutTo 1918, Etxde Itxas.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoak ditu forma-adierak, eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Forma baten adiera(k)

birraitona.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitabitxi ‘padrino’: EZ Man, Volt, CatLav, Prop 1892, Itz Azald, CatJauf, Ag G, A Ardi, Ox, Enb, Eguzk RIEV 1927, TAg Uzt, A EY, Erkiag Arran, Akes Karmel 1977.

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, eta oraingoz ez dago zer gehiturik (ik. oharra aita besoetako sarreran).

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEHn adibideak s.u. aitabitxi: CatJauf ("aitabitxi amabitxien eginbideak"), Ox ("aitabitxi-amabitxiak").

Hitz konposatu hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

Ez dago forma hau hiztegi batuan jaso beharrik (ongi eratua da eta ongi ulertzen dena, baina gutxitan agertu da testuetan, eta libretzat eman liteke; cf. aita-amabitxi jasotzekoa, eta aitona-amona arautua: azken hau da, dirudienez, euskara batuan indartu-hedatu dena).

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitagai ‘futuro padre’: A Ortzuri, Lazkao-Txiki in Mattin, Herr 1961 ('apaizgaia').

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Tradizioak baztertu duen forma

Er. gabea.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-gai osaerako libretzat eman liteke, baina hiztegian jaso litekeela uste du lantaldeak, osaera bereko eta arlo honetako besteak kontuan izanik (cf. andregai, senargai, suhigai lehen itzulian arautuak edo amagai, erraingai bigarren itzulikoak); baina ez dago jaso beharrik koinata-/koinatu + -gai osaerakoak.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitaginarreba (aitaginarraba, aitagiarreba, aitinarreba, aitagiarraba) ‘suegro’: Urt Has 38,13, Catlav, Lg I, TB Jn 18,13, ETZ, HeH Jn 18,13, Lard, Hb Egia, Ur Ir 18,5, Dv Ir 18,5, EvS Jn 18,13, Arr GB, Elsb Fram, Prop 1882, Ag Kr, Akordagoitia EEs 1914, Ayerb EEs 1916, Ol Jn 18,13, Ir YKBiz, Goen Y, ABar Goi, TAg Uzt, Or MB, Etxde AlosT, Zait Sof, Munita, Etxde JJ, Herr 1960, Anab Poli, Ker Jn 18,13, Xa Odol, Lazkao in Xa EzinB.

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, inolako azalpenik gabe, eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitagoi ‘abuelo, patriarca’: Ag G, Or Mi, Eston Iz, Gazt MusIx, Ibiñ Virgil.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma (aitalehen hobestekoarekin), eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Euskara batuan hobestekoa

Ik. aitalehen.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Forma baten adiera(k)

"Gure Aita" otoitzaren izen zaharra.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitaita ’abuelo, hombre anciano': VMg, Azc PB, Ezale 1897, Ag Kr, Zam RIEV 1907, Ag G, Alt EEs 1917, Enb, Kk Ab, EgutTo 1918, Bilbao IpuiB, Akes Ipiña, Erkiag BatB, Gand Elorri, Alzola Atalak, Osk Kur, SM Zirik, Etxba Eib.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehitzeko eskatuz: aitaita-amama.

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, «iz. Zub.» gisa azalduz, eta oraingoz ez dago zer gehiturik, nahiz murrizgarriegia izan litekeen Zub. marka (hala iruditzen zaio J-L. Davanti).

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEHn adibidea s.u. aitaita: Kk Ab I ("aitita-amama" bis)

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Osaeraz argibideren bat eskaini nahi da

Arauak egin duen banaketaren arabera (hau da: aitaita Zub. / aitita Bizk. banaketaren arabera), aitaita-amama dvandva ere jasotzekoa litzateke hiztegi batuan (jasoa dago aitita-amama, hau ere Bizk. marka duela), are gehiago baldin aurrera egingo balu aitaita forma inolako markarik gabe emateko proposamenak (hau da, Zub. marka murrizgarria ezabatzeko J-L. Davanten proposamenak aurrera egingo balu); cf. birraitaita-amama sarrerako oharrak.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

aitaita sarreraren AS gisa

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

dvandvak.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

aitaita sarrerari dagokion azpisarrera.

Numeroa

Pl.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitaizun ‘padrastro’: Elsb Fram, A.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, bere azalpentxoarekin, eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-aizun.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

aitaordea.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitajaun 1) ‘padre’: TAV, Xarlem, It Fab, Balad, Elzb PAd, PE, Or Eus, ContR, Iz R; 2) ‘abuelo’: VMg, Gand Eusk, NEtx LBB, And AUzta, Uzt Sas, Iz Als, Etxba Eib; 3) ‘padrino’: JAIraz Bizia, SMitx Unam, Etxde Itxas, Etxde 16 seme, Iz Als.

Euskaltzaindiaren Arauak

aitajaun 1 'aitona'. 2 'aita pontekoa'

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, adiera biekin, eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Forma baten adiera(k)

adiera biak eskainiz: 'aitona' eta 'aita ponteko'.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitakide ‘compadre’: Berron Kijote.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, inolako azalpenik gabe, eta oraingoz ez dago zer gehiturik

Atzizkien araberako erabakiak

-kide.

Hainbat formari dagokion paradigma erregularra

amakide korrelatua, berriz, ikus beherago.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-ki-ro.

Maiztasuna

g.er.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitaldeko ‘paterno’: Dv Zen 36,11 (eta AN-gip).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, «izlag. g.er.» markekin, eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-aldeko.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Maiztasuna

g.er.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitalehen a) ‘patriarca’: Egiat, Astar I, Astar II, Izt D, Izt C, Ur MarIl, Aran SIgn, Otag EE 1882c, Etxag EE 1882c, JFlor, Aran EE 1885a, Bv AsL, Zab Gabon, AB Gabon-kantak, Etxe bakotxeko kristinau, Arr May, Azc PB, Ezale 1897, A Eusk 1920-21, GAlm 1959, IBe Eg 2,29, IBk Eg 7,8; b) ‘padre prior’: Ezale 1897, JAg JBDei 1921; c) ‘bisabuelo’: A; d) ‘primer padre’: Gketx Loiola.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, azalpenik gabe (baina hobestekoa da aitagoi formaren aldean, eta aitaurren formaren sinonimoa da); eta oraingoz ez dago zer gehiturik. Gainera, ez da familia-erlazioen alorrekoa, zuzenean behintzat, eta ez du, alde horretatik, ama-x osaerako korrelatua eskatzen.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

aitama(tu), aitamatzen.

Aditz-erregimena

da ad.

Forma baten adiera(k)

aitama bihurtu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitañi ‘abuelo’: Lh.

Orain arte erabili gabea da, baina gaia ere bai

Hiztegi batuan jasotzekoa da, «iz. Zub. 'aitona'» azalpenekin (Zuberoan bakarrik erabiltzen da, aitaita-ren ondoan; eta cf. jasoa dagoen korrelatua: «amañi iz. Zub. 'amona'»).

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Zub.

Forma baten adiera(k)

aitona.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitaorde (eta aitaordeko) ‘padre adoptivo, putativo’: Arg DevB, Lar Fueros, Mb OtGai, Mb IArg, GavS, ETZ, Lg, Monho, fB Ic, Jaur, JesBih, Echag, CatBus, CatLlo, Lard, Arr GB, Jnn SBi, KIkV, KIkG, ArgiDL, Inza Azalp, Ox, Zerb IxtS, Or MB, Anab Poli, Etxba Eib, Ezale 1897, Or Tormes.

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, inolako azalpenik gabe, eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

aita ordeko (eta aita-ordeko) 15; a) 14: GavS ("Zori onekoa izatea alako aurraren aita ordekoa"), fB ("Jesusek [...] Aita ordekua bere pobria eban"), Echag 5 (adib.: "Graziyaz ta doaiez beterik beingoan, Ama maite Mariya ona non dagoan: bere seme ederra arturik besoan, ona aita ordeko Joseren ondoan", "Jesus Salbadorea, Salbe zure ama, eta aita-ordeko zeruak emana"), CatBus 2 ("Ez zan S. Jose Jesusen Aita benetakua, ezpada Aita Ordekoa, ta gizonen iretxikoa, bada Birjinia beti geratu zan Donzella garbi", "Neure Aita San Josepe bedeinkatu gozoa: Ama birjiniaren esposo egiyazkoa; Jesus guztiz gozoaren aita ordekoa"), Lard 2 ("Ez ikaratu; zuen onerako zuen aurretik Jainkoak Ejipto'ra bialdu ninduen, eta Faraon'en aita-ordeko eta Ejipto guziko Nagusi egin nau", "bere Ama Maria guziz Santa eta bere aita-ordeko San Jose"), Zerb IxtS ("Haren ama, Ama Birjina, aita ordekoa, San Josep"), Inza Azalp ("Jaungoiko Aurrak eta bere Amak alako aitta ordekoaren bearrak izango zittuelako"), Or ("Jesus Aurraren aita-ordeko edo aitatzat zeukatena da San Jose"); b) 'aita pontekoa' 1, fB ("Baita esaten jakue Aita ordekuak Gurasuen paltaan, eurak kontu egin biar deutseelako seinari arimiaren onerako gauzetan"); aita ordezko 1, Ox ("Zurgina baitzen Josep, aita ordezkoa, Jesusek bazeraman bere gaztaroa Zurgintzan hari zela"); aitordeko 2, ArgiDL: a) "Jesukristoren lengusu Juan Bautista santuak eta Jesusen aitordeko Jose Santuak berak [sic] ere Sakramentu au jarri baño len il ziran", b) "Ontarte onegatik, Jauna, gure aitordekoak gure izenean beti beti zureak izango giñala itzeman zizuten") // Eta OEH argitaratuan, gainera: Tít. de una hojita publicada en Bayona, ap. DRA ("Birjina Jainkoaren Ama notha gabeari juntatu zaituen afetzioneaz eta Jesu-Kristo besarkatu duzun aita ordeko amodioaz... San Josefi othoitza").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

aitordeko (eta ait'ordeko, ait-ordeko) 6; a) 3: A. Menan 2 ("Jose gloritsuba, bere Seme Jainkoaren Ait'ordeko emen lurrean izan zediñ autatu izan zualako...", "Jose gloritsuba bere Ait'ordekotzat artu zualako..."), Elizondo KristPE ("zure Seme Aragitubaren Aurr-zai ta Ait-ordeko, baita Serafiñen Erregiñarekin ezkonteraño goratu zenduban Jose Doitsurenak"); c) 3: Elizdo ("Aitordekuak ez du ezer, irago zayo gaizki eza. Afaitara datorrela orain, esan dit"), A. Letamendia 2 ("Nire aitordekoari bakarrik gustatzen zaiok etxe hau [...] hire aitordekoaren ikasgela duk, Kedar").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

aita-ordeko : DRA (padre putativo), PMuj DVC (padrastro, padre adoptivo, nutricio, guardador, tutor, curador) // Ez dugu aurkitu ap. EIH, EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

aitaordeko 2, EiTB (adib.: “Txetxeniako 18 urteko mutiko bati aitaordekoa hiltzea leporatuko diote”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

aitaordeko 2: Juan Kruz Igerabide (“Hura ez zen pozten amaren eta aitaordekoaren arteko konponezinekin”), Gotzon Garate (“Aitaordekoaren eta alabaordekoaren arteko harremanak gero eta eztiago egin ziren, denbora joan ahala”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eratorri-konposatu baztertzekoa da, lehiakide hedatuagoa duenez

aitaorde aski dela uste du lantaldeak.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-orde(ko): jasotzea proposatzen du lantaldeak, -ordeko osaerakoen sailean (cf. ahizpaordeko sarrerako oharra).

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

aitaorde sarreraren azpisarrera gisa sartzekoa.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

aitaren egin, aitaren batean, aitarenka

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: aita santutu / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

aitasantu, aitasantutzen.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

oinarria/eratorriak.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Maiztasuna

g.er.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: aita santutza / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: AS

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tza/-go.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

oinarria/eratorriak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitaso ‘abuelo, antepasado’: Lg, Egiat, Arch Fab, Elzb Po, Elsb LehE, Ip Hil, Barb Sup, Etcham, JE Ber, Iratz, Zerb IxtS, Vill Jaink, Zait Plat, Ibiñ Virgil, Ardoy SFran; eta aitaso-amaso ‘abuelos’: Elsb LehE.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Forma arautuaren azalpenaz oharra

Arauak jasoak ditu forma eta azalpena; azalpeneko adiera bien banaketa zenbakien bidez banatzea komeni da, lantaldearen ustez: «iz. Ipar. 1 'aitona'. 2 'arbasoa'».

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

aitona, arbasoa.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

aitaso(tu), aitasotzen.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Aditz-erregimena

da ad.

Maiztasuna

g.er.

Eratorri hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

Ez dago hiztegi batuan jaso beharrik (x-tar osaerako eratorri librea da; eta ez dirudi familia-loturen arloari dagokion sailekoa denik).

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

amatasun(-)baimen aztertzean proposatua.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitatar.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tiar/-tar.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitatxi 1) ‘padrino’: Ox, A EY, Lf Murtuts, Iratz; 2) 'abuelo': Barb Sup, Barb Leg, Herr, Etxde JJ, Mattin, Ardoy SFran.

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, inolako azalpenik gabe, eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitatxo ‘dim. de aita’: It Fab, AB AmaE, Azc PB, Ag AL, Ag G, Enb, Jaukol Biozk, Lab EEguna, Etxde AlosT, Etxde JJ, Bilbao IpuiB.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, bere azalpenarekin, eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Erabilera-oharrak

mugagabean erabiltzen da (eman aitatxori; aitatxok esan bezala).

Atzizkien araberako bereizketa semantikoak

aita-ren txikigarria; haur-hizkeran, aita.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitatzako ‘padre adoptivo, putativo; supuesto padre’: Etxde JJ, Erkiag Arran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, inolako azalpenik gabe, eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Atzizkien araberako erabakiak

-tzat+-ko.

x-tzako osaerakoez ik. oharra nebatzako sarreran.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH (Ub, Añ): aitaurren ‘patriarca’: Ub, Añ EL, Añ CS, Añ GGero.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, bere markekin eta aitalehen sinonimoa ondoan duela, eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Zerrendakoa markatua edo erabilera urriagokoa da

Zah. g.er. Ik. aitalehen.

Hainbat formari dagokion paradigma erregularra

ama-x osaerako korrelatuaz, cf. aitalehen.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitaxo ‘dim. de aitaso’: Barb Sup, Ox in Barb Piar, JE Ber, Etcham, Ardoy SFran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, bere azalpenarekin, eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Atzizkien araberako erabakiak

-x- txikigarri-marka.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Atzizkien araberako bereizketa semantikoak

aitaso-ren txikigarria.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-zko.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-zulo 'zalea'.