OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: HORRETARA EZKERO Así pues, según eso. "Conforme a eso, [...] orretara ezkero" Añ. Zigarrotxu bat edo beste erreteko astiya ixan zenduan orretara-ezkero. A BGuzur 135. Iritzi berbereko nintzala, ta orretara-ezkero eztagoala zertan eztabaidarik sortu. Ldi IL 56 (143 ortara e.). Ortara ezkero, betiko bizia iritxi nai badugu, orixe izan bear litzake mundu onetako gure eginkizunik nausiena. Ir YKBiz V. Gizarajoak, estutasuna bere erabilli dau, orretara ezkero. Erkiag BatB 101. En ese caso. Ondasun billa abil Katalin? Orretara-ezkero ez beste baten zain egon. A BeinB 64. Orretara ezkero, mando bat artu egik, eta gaiuazan oraintxe bertan Gazteizera. Kk Ab I 78. Yo genezake [...] urritasunik gorrienean daudela; ortara-ezkero [...] aien artean bana dezagun. Ldi IL 106s. v. tbn. Ir YKBiz 439 (ortara e.).

horretara ezkero 3: Consumer (“Presio erantsi horrek animali espezieak "suntsipen-arranpa" izenekora azkarrago iristea eragin dezake: horretara ezkero, animali buru gutxi-gutxi geratzen direnez, espeziea desagertu egiten da, ezinbestean”), Euskaltzaindia (“Eta horretara ezkero / bego Berzeo / alde batera, / ta ez neurtu guk / hatsez hats lehengo antzera“), Erlea (“Behin horretara ezkero, zergatik ez etxea? Hori burutazioa”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

horretara ezkero 10: Berria (“Behin horretara ezkero, hamabost eguneko epean epaileek erregulazioa zenbat langileri eta nolako lanpostuei ezarri erabakiko dute.”), Juan Garzia 4 (“Horretara ezkero, erraza zen dignostikoa: ferro-zerioa zen, pizgailuen harritxo arruntak eginak diren aleazioa”), Joxerra Garzia 2 (“Zerbait egin behar dela onartzen bada, euskarari mesede egingo dion zerbait egitea izango da, horretara ezkero, taxuzkoena”), Aingeru Epaltza (“Nolanahi den, behin horretara ezkero, aitortu behar dut ez nuela lan handi-handirik izan Josurenera egokitzen”), Iñaki Iñurrieta (“Eta behin horretara ezkero, erronka egiteraino ere iritsiko da”), Anjel Lertxundi (“Eta horretara ezkero, zergatik neurria errespetatu?”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

honetara ezkero ere proposatu dugu pasaldi honetan eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa horretara sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

horretaratu, horretara(tu), horretaratzen. da/du ad.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

EB dira horretaz aparte 11: P. Aiarza, P. Iztueta, Casve Amikuze, Kuxkux/3, Oihenart Taldea, D. Amundarain, Zelina, Egin 1979, VozEusk 1984, Deia 1991, Egunk 1991; horrez aparte 4: Geogr/BBB, BerTxapel 1986, P. Sastre, Amaiur 1986; horrezaz aparte 1: Emakunde 1993; hortaz aparte 6: P. Aiarza, A. Loizate, Jauntxoak, Ene Bada! 1990 2, T. Madinabeitia.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

horretaz aparte : DFrec 9; horrez aparte : DFrec (eta aparteko) 2 // Ez dugu aurkitu ap. AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

horrez sarrerari dagokion azpisarrera.

Mailak

Beh.

Txostenaren laburpena

OEH / EEBS segidan: horretaz + gain(era) 13 / 19; hortaz + g. 18 / 15; horrezaz + g. 41 / 21; horrez + g. 51 / 95; h. gain 6 / 48; h. gainera 116 / 106; B 36, G 54, MEIG 32 eta Dv LEd 1 dira OEHkoak, eta EEBSkoak B-G 41, EB 75, EgAs 39.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

horretaz gain : MEIG 1; (h)orretaz gainera (ganera, gañera): Erkiag Arran; MAtx Gazt; MEIG 10; hortaz gain : MEIG 1; (h)ortaz gainera (+ ga(i)ñera) 17: Inza Azalp 2; Ir YKBiz 2; Munita 2; Etxde JJ; Bilbao IpuiB; Vill Jaink 5; Gazt MusIx 2; MEIG 2; horrezaz gain : MEIG 2; (h)orrezaz gainera (+ ganera, gañera): LarSAgust; Cb Eg III; Lard; Aran SIgn; Ag 3; KIkV 3; KIkG 3; Eguzk GizAuz 5; Akes Ipiña; Erkiag BatB 3; MEIG 16; orrezaz ganerako 1 Erkiag BatB; orrez gain 2: Zait Plat; NEtx LBB; (h)orrez gainera (+ gaiñera, ganera, (-)gañera) 48: Cb Eg 2; Gco 5; Lard; Dv LEd; Ag AL 2; Kk Ab 3; Altuna 5; Enb; Otx 2; TAg Uzt 12; Erkiag 3; Anab 6; SM Zirik 2; Ibiñ Virgil 2; NEtx LBB; orrez ganetik 1 Añ LoraS.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

horretaz gain 6: J. Elortza; Saioka/5; Elhuyar; R. Manjon; R. Lizartza; Ttipi-ttapa 1994; (h)orretaz gainera 13: L. Egia; J. Etxeberria; P. Uribarren; EuskararenProgr 1981; UZEI; MIH; LMuj; MAtx; EHAA 1985; I. Azkune; Egin 1988 eta 1990 2; J. Arregi; (h)ortaz gain 2: BizkBizikl; DNavarra 1992; (h)ortaz gainera (+ ga(i)ñera) 13: A. Lizartza; Zug; Lek 2; Lab TOE; J.L. Zurutuza; J. Lekuona 3; J.L. Iriarte; Irakur/4; J. Lekuona; Vill AxMGL; horrezaz gain 5: J. Zulaika; J.A. Arrieta; HABE 1982; J. Artaraz 2; (h)orrezaz gainera (+ ganera, ga(i)ñera) 16: KristiñauIkasbidea 1921; B. Gerra; Erkiag BatB; M. Urkola; Onaind 2; EEM HizkLiter; PAlt; Pio Baroja; M.A. Unanua; Euskerazaintza 1988; S. Aranbarri 3; A. Arrinda; A. Irigoien; (h)orrez gain(era)(ko) 94 ager.: (h)orrez gain 35: El Pueblo Vasco 1935; Onaind; Literatur Gazeta 1985; J.M. Lasagabaster; J.M. Rodriguez Ibabe; Habe 1982; J. Madariaga; Saioka/3 2; UZEI; Legazpi 87-88; J.M. Torrealdai; B. Urkizu; Txill 2; A. Erkoreka; Jauntxoak 2; B. Uraga; Elhuyar; I. Elias; X. Gereño; EHAA 1986 eta 1989 2; Aizu! 1987; ArrPress 1989; Egin 1989 2; GAO 1990; Egunk 1991; Zutabe 1992; E. Diaz; U. Ruiz; L.M. Bandres; X. Mendiguren E.; (h)orrez gainera (+ ga(i)ñera, ganera) 58: Santuen bizitza laburrak; NekArd; Anab Usauri 2; Onaind; Ibarg 2; L. Dorronsoro; L. Larrañaga; B. Otazua; Larrak; Karmel 1971; Anait 1972; J. Zubikarai; J.L. Iriarte; Zubk; Agur 1975; Zabal 1975; Habe 1981; T. Ureta; Egin 1983; Txill; Literatur Gazeta 1985; L. Baraiazarra; SM; Biztanleria 1987; M.P. Ormaetxea; UZEI 3; X. Arregi; Saioka/3; Elhuyar; Saioka/8 2; J. Haritschelhar; J.M. Irazola; SM 2; X. Gereño; JMB; EMBOroi; P. Zabaleta; Deia 1986 eta 1988 2; Maiatz 1989; Gabai/8; Amatiño 3; J.R. Etxebarria; Eguna 1989 3; I. Uharte; Baietz/6; Zoologia; Egin 1991; orrez gaiñerako 1: Onaind; horrez gainean 1: Txill; (h)orretzaz gainera 5: Elizdo EES 1911; J. Oregi 2; E. Agirretxe; Zer 1988.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

horretaz gain : DFrec 3; horretaz gainera : DFrec 3; orrez gain (+ gaiñ): DFrec 2; (h)orrez gainera (+ gaiñera, ganera): DFrec 42; horrez gain(era) : HiztEn (AS); horrez(az) gainera : Euskalterm 1; horrezaz gain : DFrec 3; (h)orrezaz gainera : DFrec 3; hortaz gain : DFrec 1; (h)ortaz gainera (+ gañera): DFrec 14 // Ez dugu aurkitu ap. AB38; AB50; LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

horrez gain : EuskHizt (AS); horrez gain(era) : ElhHizt (AS); orrez gañera : DRA // Ez dugu aurkitu ap. EskolaHE; HiruMila; Lur EG/CE eta EF/FE; Casve EF; HaizeG BF; Lh DBF; PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Eratorri-konposatu berria hedatua da, eta zaharrarekin batera onartzekoa

hedatuagoak ziren tradizioan -z gainera formakoak; gero, berriz, -z gain laburra indartu da, eta onartzekoa iruditzen zaio lantaldeari.

Esapideei dagokien sistematika

gain: -z.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

horrez sarrerari dagokion azpisarrera.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

AS // Hurrengorako utzia.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

horrez sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

hortakotz da forma nagusia (190tik 170 ager.), L-BN batez ere (Z eta Am ager. bana: FPrS, CatLan): L: Ch, He Gudu, Lg I, Dh, JesBih, Hb Egia, Laph, Zby, Jnn SBi, Arb Igand, HU Aurp, HU Zez, Cat Jauf, JE Bur, Barb Leg, Mde Pr, Zerb Azk, JEtchep, Larz Iru, Larz Senper, Ardoy SFran, Mattin; BN: Elsb Fram, Etcham, Zub, Xa Odol; ortakotz: Bordel; hortakoz Z da, 16 ager.: Egiat, AstLas, Etch, Arch Fab, Ip Dial, Ip Hil, CatS, Casve SGrazi; ortakoz : Or Eus.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

hortakotz: HiztEn, LurE.

Eremu bateko hitza, eta hor nagusi(tu) den forma

IEko forma da, eta horko hedatuena (L>BN, ez Z) da hobestekoa.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. 'horregatik'.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-ko(t)z

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

horregatik.

Euskaltzaindiaren Arauak

liburu gehienak eleberriak ditu; eleberrigile handi dugu, hortaz?

Kategoria

lokailua (erakuslea horretaz da).

Euskaltzaindiaren Arauak

Hydrangea hortensia.

Landare eta animalien taxonomi izena

Hydrangea hortensia (Sieb.).

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: HORTIK HONAKO Mediocre, regular. v. HEMENDIK HORRAKO. Ortik onerako grazi baten bidez. Or QA 159. Iauna gogoz artze au ez da ortik onerako edo nolanaiko debozio bat. Ib. 157. Gure sasoia lenago etzan / ortikan onerakua. Uzt Sas 139. Egazkin-zelai zabal, polita, / ez ortik onerakoa. MMant 64. Ortik onerakoa / da Pello parea. Zendoia 110. En zonas guipuzcoanas y alto-navarras, al menos, es usual la expr. bera (zeu...) ortik onakoa!, con un sentido similar a '¡mira quién habló!'.

hortik honako 4: Berria (“Bertso jaialdietan gaiak ematekoan zen, berriz, hortik honakoa Joxe!”), EiTB (“Hortik honakoa da zure ama. Triparekin ireki du bidea“), Jakin (“Horra hor hortik honako nahaste-borraste ikaragarria”), Erlea (“Gogoeta goibelik ez inoiz. Hauere ez da hortik honakoa...”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

hortik honako 2: Iñaki Segurola (“Hitz hau dugu berriz hortik honakoa!”), Jesus Mari Mendizabal (“Etxerako lanen sufrikarioa da hortik honakoa bestea”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Esapide idiomatikoa da eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa hortik sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan: orjat. Horchata. Oryat siropa. ECocin 53; ortxata. "Horchata" Lar. v. orjat.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ortxatadenda 2: BAO 1994 (agerraldi bera birritan: "Zerbitzuak txokolategi, izotz-denda eta ortxatadendetan").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

hortxata : HiztEn, LurE, Euskalterm 2; ortxata : HiztEn (ik. hortxata) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50.

Sektore jakin bateko informazioa

PUrib: "hortxata / ortxata".

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

hortxata : HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE (orgeat); hortxategi : HiruMila; ortxata : HiruMila (ik. hortxata), PMuj DVC // PMuj DVC: ortxatadun, ortxatagile, ortxatagintza, ortxata-saltzaile, ortxatategi // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Erdaretako formak

fr (DLLF): orgeat (bebida); tener sangre de horchata: être flegmatique o impassible (tranquilo), avoir du sang de navet (sin energía); it (S. Carbonell): orzata; de almendras: o. di mandorle; de chufas: o. di dolcichini o mandorle di terra); ca (DCC): orxata; en (Collins): tiger nut milk; de (Langenscheidts): Erfrischungsgetränk; de chufa: Erdmandelmilch; tener sangre de h.: Fischblut (in den Adern) haben // Bestelako hiztegietan: Ik. Corominas-en hiztegia: "horchata, del lat. hordeata 'hecha con cebada', derivado de hordeum 'cebada', aunque no está bien averiguada la procedencia inmediata del vocablo, que podría ser tomado del italiano orzata, pero más bien parece ser un mozarabismo, quizá de origen valenciano [...] La misma bebida se llama orchata en portugués y orxata en catalán, pero en ninguno de los dos idiomas tengo datos anteriores al s. XIX [...] en Valencia no se "generalizó" hasta el s. XVIII [...] Por otra parte orzata es palabra bien arraigada en italiano, donde ya se halla en C. de las Casas (1570) [...] el fr. orgeat [...] aparece ya una vez en el s. XV [...] Claro está que este mozarabismo no será seguro mientras no podamos documentar el vocablo español o catalán en fecha más antigua"; Wikipedia: Gaztelaniazkoan "en valenciano, orxata de xufa; del italiano orzata y éste a su vez del latín "hordeāta", "de cebada" [...] Etimología / Fundamentándose en la lingüística, la bebida procedería del italiano (si fuera de origen valenciano, sería más lógico que se llamase orxada, es decir, con -d- en la terminación participial). El nombre deriva, pues, del participio italiano "orzata", a su vez del latin hordeata, "hecha con orzo" (i.e. hordeum, voz latina que significa cebada) [....] Originalmente, pues, la horchata era un agua de cebada". // Eta katalanezkoan: "El nom prové probablement d'ordiata, fet d'ordi (del llatí Hordeum). Existeix una etimologia popular [...] Aquesta és només una llegenda sense cap validesa etimològica".

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: hortxata: Josu Zabaleta ("Opera zaharrak kantatzen entzuten egoten ziren [...] eta irteeran hortxata edo limoia edateko esertzen ziren Pradoko saltokiren batean"); ez dugu aurkitu horxata, orxata, ortxata grafiakorik // Googlen: hortxata: GAO 2000-12-29: "Txokolate, izozki eta hortxata dendak" [ter]; ALHAO 2009 ("Elikadura zerbitzua txokolategi, izozkidenda eta hortxata-dendetan"), Berria 2009-08-18: ("Hortxata freskoaren sarea. / Valentzian egindako hortxata ekologikoa Internet bidez saltzen hasi da Antton Monforte bizkaitarra. Eta espero zuena baino erantzun hobea izan du Euskal Herritik”), Elikalte ("Arroz hortxata / Osagaiak [...] // Prestaketa..."), qdq.com: ("Hortxata eta izotz-edari banaketa: kafetegiei, hortxata-dendei, izozki-dendei... Handizkako izotz-edari eta hortxata salmenta"); ortxata: BAO 2008: ("Zerbitzuak txokolategi, izotz denda eta ortxata dendetan"; "txokolate, izotz eta ortxatak egitea"; "jendeari izotz, ortxata, txokolate, infusioak [...] saltzea" / "Zerbitzuak txokolategi, izotz denda eta ortxata dendetan").

Zerrenda osagarriak

PUrib: "hortxata / ortxata".

Erabilera urriko formen artean aukeratu da, arrazoia agertuz

jaso duten hiztegiek h-rekin eskaini dutenez, horrela proposatzen da.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: hortxe-hortxe .

Atzizkien araberako erabakiak

-xe.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ortxe nonbait (eta nunbait[en]) 6: a) 'más o menos' adierakoak 2: Zab Gabon ("Nere zor-artzekoak ortxe nunbait berdin izango dirala"), Lab EEguna ("-Tokitan dago. Gutxienez ordu beteko bidea.—Ortxe nunbait"); b) 'pase, como mucho' adierakoak 2, JAIraz Bizia ("Bakoitzak gauza pantesigarrik erakustea, ortxe nunbait, bañan lotsagarrikerik?", "Bixenta bere senarrarekin sendi ezagunen batengana joan [...] ortxe nunbait, bañan bakarrik ibiltzeko gauza ez zan"); c) 'en algún lugar' adierakoak 2: Ag AL ("Ortxe nunbaiten ikusi ditu iausten bere seme morrosko biak"), Anab Poli ("Ortxe nonbait len ere sukalde-lanetan aritua zala"); ortxe nunbaiteko 1, 'pasable, regular' adierakoa: JAIraz Bizia ("Eskerrak ibai aundi arren inguruk ikuskarrik zirala, ortxe nunbaiteko joanera egin zuten").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

(h)ortxe nonbait (eta nunbait) 3: Gipuzkoarra 1911 ("Pello.-Lenago ala zesazuten beintzat, eta zubek ziyozutenez, karlatarrak ukale ezpaziran, ausle beñepen ortxe nonbait"), J. Elorza ("Lurraren zentroan dagoen tenperaturak 5 500 metro gradu C guti gora behera ditu, Eguzki gainean dagoena bezala, hortxe nonbait"), Lab ("Ikutu bat edo beste egin zizkiola, ortxe nunbait").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

ortxe nonbait : DFrec 1 (Goiz-Argi: "Eun albistari ortxe nonbait berrien egarriz") // Ez dugu aurkitu ap. AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

ortxe nunbait : PMuj DVC (adib. gisa: una cosa así) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

hortxe nonbait 7: Consumer (“Ondoren 42-45ºC-taraino hoztu eta hasierako hartzigarria erein egingo da bertan, %2an, hortxe nonbait”), Berria 2 (“ETAk berrogei urtean baino halako bi hortxe nonbait-, lauzpabost mila zaurituak alde batera, gehienak zibilak”), EiTB (“50eko hamarkadan edo hortxe nonbait, inguruotako biztanleak basa-boilurra biltzen hasi ziren”), Euskaltzaindia (“Horrelako gauzetan zaila da epaiketa batean balioa izango zuketen frogak aurkeztea, baina, guretzat, Nemesio Etxanizen lekukotasuna sinesgarritasun osokoa da, are gehiago hasieran batere aurkakotasunik gabe eta aldekotasunez onartu baitzuen haren izendapena, eta zenbait poema itzuliren hitzaurregile ere hortxe nonbait izan baitzuen”), Argia 2 (“Baliabideez ahulenei kalte handia eginik, baina oharkabean etorri zaigun bezala, joan ere antzera egingo zaigu, hemengo erakundeen eragina erabakigarri gertatu barik, hortxe nonbait”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

hortxe nonbait 9: Berria (“Istripuren baten ondorioz edo oroimena erabat galdua bagenu esango genukeen azkoitiarren eta azpeitiarren intonazio berezia gaur goizeko kontua zela, gure adinekoen berrikeria, baina badakigu norengandik ikasi genuen euskaraz, eta gure hizkuntza-oroimena iristen da XIX. mendeko azken laurdenera hortxe nonbait, hots, bertsook jarri edo bota ziren garaitsura, eta badakigu zer ikasi dugun: hizkuntza ongi finkatua, huskeria batzuk gorabehera”), Karlos Linazasoro 2 (“Seiehun bat nagusi bilduko ziren, hortxe nonbait; jende gehiegi”), Iñaki Segurola (“Hi eta ni bezalatsu, edo hortxe nonbait: hi ni haiz hizketan; ni hi nauk ni ixiltzean”), Andoni Egaña (“Hortxe nonbait zeukaten gainerako epaimahaikideek ere: batek seigarren, beste batek bosgarren, hiruk zazpigarren, zortzigarren beste bakarren batek... Jonen maisu zen epaileak bigarren zeukan!”), Jon Muñoz (“Gutunetan aipatua da Cécilek hamabost urte dituela, Dancenyk ere hortxe nonbait seguru asko”), Joxemari Iturralde (“Eta besteak hortxe nonbait ibiliko ziren”), Juan Kruz Igerabide (“Hamabost egunen buruan, hortxe nonbait izango zara zaldian ibiltzeko moduan, baina orain ez”), Pako Aristi (“Gaur berriz, telebistako hizlarien aurpegira begiratu behar, orain ere hildakoren bat edo batzuek baditugula antzemateko; eta autoaren frenazoa denean, hortxe nonbait izango da”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Euskaltzaindiaren esku utzi da forma erabakitzea

erabilia da; baina, hiztegian jasotzeko, aski izan liteke hor nonbait arautua.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

hor nonbait azpisarrera da hor sarreran; beraz, hortxe sarreraren azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa hortxe sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

(h)ortxe(-)(h)ortxe 6">Gte ("Bostak aldean, hortxe hortxe, zu etxera itzuli zinen, ez ama?"), Egin 1979 ("Ikusle jendea, uste zen baino gutxiago: bostehun hortxe-hortxe"), Ataño TxanKan ("Uraxe iñondik iltzerik nai ez, eta, ortxe-ortxe, lenbailen iltzea naiago"), X. Etxaniz ("liburu-sorta hau agortua ez badago, hortxe-hortxe ibiliko da"), P. Zubizarreta ("Hori prexixamente ez da, baina hortxe-hortxe"), P. Aristi ("Putekin adina gastatzen zuten nere tarifetan, hortxe-hortxe, baina jakina, estrainekorik gabe ondorengoa ere lortzerik ez dagoenean...").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

ortxe-ortxe : DFrec 1 (ZArg: "900 milloe pezeta ortxe-ortxe zabaldu ditugu") // Ez dugu aurkitu ap. AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

(h)ortxe-(h)ortxe : HiruMila (AS), DRA (por ahí por ahí, aproximadamente), PMuj DVC (aproximadamente, poco más o menos, unos, cerca de) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

hortxe sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

adlag.

Forma baten adiera(k)

hor nonbait; gutxi gorabehera.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: hortzetako eskuila, hortzetako pasta, hitzetik hortzera.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: hortzak erakutsi, hortz-hagin, hortz-karraska .

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

hortzetako eskuila, hortzetako pasta; hitzetik hortzera, horzbiko.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: HORTZ ARTEAN (Lar, H). a) (Con vbs. como esan, mintzatu...). (Decir...) entre dientes. "Entre dientes, ortzartean" Lar. "Hortz, ortz artean mintzatzea, parler entre ses dents" H. "Galduko neuke nik ori bidean" ziñuan ortz artean Portunek, baiña ez iatorkit ondo. Ag AL 99. "Ortzen artean yardun, refunfuñar; litm., ocuparse entre dientes (voc. inédito del s. XVIII)" A EY III 331. Bere hortzen artian zuten / erraiten: / "Oillar debria!". "Entre leurs dents". Arch Fab 163 b) Entre los dientes. Jaten hari dela gelditzen zaizka ortz artean zenbait aragi zati. Mb IArg I 278. Geldi geldi atera / auntz amaren soñuaz / dator, adi gaistoaz / ortz artean artzera. Zav Fab RIEV 1909, 33. Ortz-tartean il-bear au gogorra da. Anab Poli 64. Beste piztirik aurkituten baioat aurkitu, orratiño, beingoan yoat ba neure ortz-artean. Bilbao IpuiB 130.

hortz artean 21: Elkar (“Hondarganeko kalerako bidea hartuta, hortz artean zioela:”), Berria 7 (“filma amerikarretan bezala, kazeta plegatua zakurrak hortz artean ekarririk”), EiTB 7 (“Brotxa hortz artean heldu eta kuboa eskuan hartuta eskaileran gora doa”), Jakin (“Qué pena hacerte esto, con lo bonita que eres —esan zidan nire aurrean makurtu zen erreketeak, irribarretxoa hortz artean, eta besteek, bitartean, atzetik hasteko agindu zioten Martiñaren aitari”), Karmel (“Eta hortz artean sostengatzearekin batera karraska egin zezaten uzten zien”), Argia (“Tipoak ez zekien baloia biribila zenik ere!”, azaldu digu, txotxa hortz artean, Txomin Atotxaberri realzaleak”), Erlea 2 (“—Ostia puta! –esan zuen hortz artean”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

hortz artean 66: Berria 3 (“Errautsezko irribarrea zeukan neska txekiarrak, ile horiaren sustraiak hortz artean elikatuko bailitzaizkion”), Joanes Urkixo 7 (“Zein izango eta Bran, txakur leiala, ihesi joan zen ezpata hortz artean zekarrela”), Patxi Zubizarreta 4 (“Kirxak, atsekabeturik, kopeta ilundu, eta hortz artean bere baitan egin zuen: "Zuri zer axola ene jokabidea? "”), Juan Kruz Igerabide 3 (“Putakumea! - esan nuen hortz artean, baina denek en-tzuteko moduan, isilune zorrotz haren erdian; ez nekien ondo ni neu ari ote nintzen hizketan ala beste ahots bat ari ote zitzaidan barrutik”), Pello Lizarralde 3 (“Abelek behin eta berriz erreparatu dio Joxeren soslai ilunari, eta esanen luke belar idor bat darabilela hortz artean”), Iñaki Mendiguren 2 (“Harryk luma hortz artean hartu eta burkoaren azpitik tintontzia eta pergamino-biribilkia atera zituen”), Koldo Izagirre 2 (“eskaini dit hortz artean Thomasek”), Juan Martin Elexpuru 2 (“Haren titiburuetara jaitsi nintzen eta bat hartu nuen nire hortz artean, mutilak bultza eta bultza jarraitzen zuen, nire maitearen larruazalean zehar orgasmoa hedatzen ikusi nuen”), Anje Lertxundi 2 (“Geratzen zen opil-puska jarri zuen berriro mutilak Noraren hortz artean”), Harkaitz Cano 2 (“Sorbaldatik sortu, sortzen baitzen eskuin eskuari zegokion mugimendua, mugimendu gauza ezin hura, hortz artean nerabilen melodia sastar eta patetiko harekin osatu beste erremediorik ez nuena”), Joxe Austin Arrieta 2 (“Gako-orratz bat zeukan hortz artean”), Koldo Biguri 2 (“Elkar joka hasten bagara gu, sutan jarriko dituk bazterrak - esan zuen On Camillok hortz artean”), Itziar Otegi, Jose Morales…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Oso erabilia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Kendu oharra eta adibide gehiago gehitu (oharreko mintzatu falta da) (2021-11-23).

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa hortz sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: HORTZ-KARRASKOTS (H (L, BN, S); karrazkotz SP; orz-garraskots Lar, Añ (G)). Crugir de dientes. "Hortz karrazkotza, grincement de dents" SP. "Cruxido de dientes, orz garraskots" Lar (v. tbn. Añ, s.v. crugido). Han izanen da nigar eta hortz garraskots. Lç Mt 8, 12 (TB hortz karraska). Han izanen dela nigar eta hortz karrask-hots. Ax 585 (V 376). An dira betiko negarra, ortz-karrask-otsak ta konzienziaren arra. Ub 156. Morroi alper au bota ezazute [...] orz-karraskots-lekura. Lard 434. Kanpoko illunetara, non negarra eta orz-karraskotsak baizik izango ez dan. Ib. 433 Leher egiten zuten bere bihotzetan eta hortz garraskotsez zeuden haren kontra. Lç Act 7, 54 (He hortzea karraskatzen, TB hortzak karraskatzen, Dv hortzez karraskaka, Ol, BiblE hortzak karraska, Ker agiñak karraskaz)

adib: karraskots iz. Karraska, karraskatze hotsa. (Batez ere hortz karraskotsa edo hortzen karraskotsa bezalako esapideetan erabiltzen da). Ik. hortz karraska. Han izango da negarra eta hortzen karraskotsa

LB: 0; EPG: “Eta, halarik ere, bere irri harekin ikusten genuen beti, edo bere irri iduriko harekin, hobeki, zeren eta irri hura ez baitzen arraitasunarena, baina nigarrarena eta tristurarena, penarik penagarrienarena eta hortz-haginen karraskotsena; eta trufarik krudelenaren irria zen, azpian eta bere maskarapean oinaze neurriz gaineko hura gordetzen zuelako, bizi-bizia...” (Joan Mari Irigoien); ETC: “Eta esaten badu ere gure Salbatzaileak, infernuaz mintzo dela, Ibi erit fletus et stridor dentium (Mt 13: 42), han izango dela negar eta hortz-karraskots, ez da, ez, aditzen hortz-karraskots hura hotzetik datorrela eta ez hotzak eragiten duela.” (Patxi Salaberri)

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Ez dugu aurkitu hortz(-)karraskots formarik.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: 0; Adorez: 0; Labayru: hagin-karraskots 1 iz. crujido de dientes. Mamuaren hagin-karraskotsak bildurra emoten euskun txikitan.

karraskots iz. Karraska, karraskatze hotsa. (Batez ere hortz karraskotsa edo hortzen karraskotsa bezalako esapideetan erabiltzen da). Ik. hortz karraska. Han izango da negarra eta hortzen karraskotsa. hortz 1 iz. Gizakiarengan eta animalia askotan, goiko eta beheko masailezurren ertzean ezarritako atal gogor eta zurixka bakoitza; bereziki, letaginen aurrean daudenetako bakoitza. Ik. letagin; hagin1; esneko hortz. Gizakiaren hogeita hamabi hortzak. Goiko, beheko hortzak. Hortzaren erroa, muina. Hortz sarkorrak. Hortzak garbitu. Bere hortz ustelak erakutsiaz. Kontuan izan behar da hortz-inplanteak jartzeko hezur-egitura egokia behar dugula, etxe bat egitean lur finkoa behar den bezala. Beldurraren eraginez hortzak karraskatuz. Han dira betiko negarra, hortz karraskotsak eta kontzientziako harra. [hortz] hortz karraska, hortz-karraska iz. Hortz-haginek elkarren kontra jotzea. Ik. karraskots. Negarra eta hortz karraska izango dira han. Amorruak hortz karraska eragiten zidan.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide gisa jasoa dago jada, ohar eta guzti. Aski izan liteke. Baina komeni da hortz sarreran ere jasotzea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa, hortz(-)karraska formarekin egin den bezala. karraskots sarrerako oharra kentzekoa da.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa jasotzekoa hots sarreran ere.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa hortz eta karraskots sarreretan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

hortz-hagin (eta bestelako grafiaz; horietan ortzagin 1) 13: Ax 3 (adib.: "Nola ez iateak galtzen baititu hortz-haginak, hala behar eztenetik iateak ere, hortzkitzeintu"); Tt Onsa ("Bena egun hura jin artino otso haren hortz haginetan trebes igaren date, eta igarenen bizi, sortu oro"); AstLas/XVIII ("Soizie hantxeko hari nula daguen begia urraturik ene bereki eremaiteko hortz haginak iskinaturik"); Zav Fab ("Beste gabean dago zorotziten ta dantzu artoak lurrera giten belarri bakotxtoa marra marra, zelan zaldi-mandoak garagarra: eta apurtuten ortz-aginetan biurtu-giñokoan urunetan"); It Fab ("Aoak zion berriz: Nere ortz-agiñak kamusturik daukatzi lan asko egiñak"); Izt C ("beraren ortz agiñak, sudurmintzetako bizar lodi gogorrak, eta azkazal luze kakotu zorrotzak ikusi ta beste bage, ezurretarañoko ikara sartu zekiokean edozeñi"); Ur Dial ("Beste ainbeste diñot ortzagiñetan ta albagiñetan egiten dan loikerijagaitik"); Erkiag BatB ("Erabagi gogor eta errea zan: ortz agiñak, guztiak tutarrez atara, bat bakarra bere, oietan egonean utzi barik"); Arti MaldanB ("Badirudi hortz-agin gabe ema-galdu bat, zaharra"); Berron Kijote 2 (adib.: "begira idazu zenbat ortz-agiñ falta zaizkidan, ba nago-ta ez ote zaidan bat bakarrik aoan gelditu"); MEIG IX ("Guztia erretzen eta suntsitzen duen errekaia da: ilea, hortz-haginak, azala..."); ortz-aginka Zav Fab ("Batak gogor gogor ta gogor besteak erpaka bat onek, besteak erpaka: biak ortz-aginka, indar-putzak biak alkar apurtu guraka"); ortzaginlari Zait Plat ("Erodotok zionez, an batzu begi-sendatzaile, bestetzu ortzaginlari").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

hortz-hagin (eta h- gabeak) 9: Zubk ("Ortz-agiñak, leen-gizonaren oiturak ainbatzeko giltza"); I. Goikoetxea 2 (adib.: "Txegosketa ontan alkar lan egiten dute: agoko ortz-agiñak, urdaillak, gibelak, beazunak eta esteak"); I. Alkain ("Neri, beintzat, nere ortz-agin ederrak laister ondatzen asi zitzaizkidan ango putzuetako urarekin"); Arti Dekam ("Maisu Simonek berriz aha-beteka barre egiten zuen, bere hortz-agin guztiak erakusten zituelarik"); Natur/6 ("Eta jakina, horretarako hortz-hagin guzti-guztiek sano egon behar dute"); J. Agirre ("Elikadurarekin zerikusia duten eginkizunen garapena, h. d. liseriketa, hortz-haginak, etab."); I. Mendiguren ("Aurpegian, masaila-hezurrak daude, eta berauetan, hortz-haginak"); M.E. Ituarte ("Biak batera aritzen ziren ehizean: Etiopiarra bere arku eta geziekin eta lehoinabarra bere hortz-hagin eta erpeekin"); hortzagin 4: I. Urbieta ("Ijitoaren hortzagin zorrotzek ez dutela puska lehor hura apurtuko"); EMBOroi 2 (adib.: "Eta azkenik, azpimarratu da aho-hortzen osasunean eta bereziki hortzen txantxarrean uren fluorazioak duen garrantzia, hala nola hortzaginen higiene-prozesu egokiak"); A. Perez ("Orojaleek, gizakiek eta basurdeek adibidez, edozein eratako janariak jateko moduko hortzaginak dituzte").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

hortz-hagin : DFrec 3 ("zenbat hortz-hagin ditu hagindura bakoitzak?", "zenbat hortz-hagin dituzu?", "badu gatz haina pozoin hitz haina hortz-hagin sugea basurdeaz enamora dadin"); AB38 2 (hortz-haginak: dientes y muelas); AB50 1 (hortz-agin); Euskalterm 6 (hortz-haginak: dentadura, hortzak, hortzeria sinonimoekin; eta hauetan hortz-haginen osasun — salud dental, hortz-haginak ateratze — extracción dental, hortz-hagin indartsu — fuerte dentición, hortz-haginen klinika — clínica dental); hortzagin : HiztEn (1 letagina 2 pl. hortzeria) // Ez dugu aurkitu ap. LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

hortz-hagin : EuskHizt (adib.); Lur EF/FE (hortz-haginak: AS: dentition, denture) eta EG/CE (hortz-haginak: AS: dentadura); PMuj DVC (ortz-agin: diente canino, canil, colmillo; ortz-agiñak: dentadura); hortzagin : ElhHizt (1 colmillo 2 pl. dentadura); HiruMila (1 colmillo 2 pl. dentadura); DRA (ortzagin: 1 colmillo 2 dientes y muelas - Ol aipatuz: Apoc 9,8) // PMuj DVC gainera: ortzagin-aundi (colmilludo); ortzagin-ezur (hueso maxilar); ortzaginkada (colmillada, colmillazo) // Ez dugu aurkitu ap. EskolaHE; Casve EF; HaizeG BF; Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: hortzagin / LurE: - / ElhHizt: hortzagin / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

dvandvak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

hortz sarrerari dagokion azpisarrera.

Jatorrizko forma

hortz-ore, dentifriko.

Euskaltzaindiaren Arauak

hortz-ore* e. hortzetako pasta.

Eratorri-konposatu baztertuaren ordaina

Ik. hortzetako pasta.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

HORTZAK BERDINDU "Ha entrado en juicio [...], ortzak berdindu (G-azp)" A EY III 307. * Goguan-biarrak artu bada-re egin bear lituzke, beste usteduneko guziak inozotzat ezpadauzkite beinepein, bat edo bat, ortzak berdindua izan ditekiela ta nola nai ere, urteak beti zerbait erakusten dutela. Ezale 1897, 59b.

LB: 0 / EPG: 0/ ETC: 0

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: hortzak berdindu madurar, llegar a tener juicio; Adorez: hortzak berdindu: igualar los dientes / llegar a la madurez; Labayru: hortzak bardindu/berdindu 1ad. lok., ad. jako (irud.) hacerse mayor, madurar;

hortz 3 iz. (Esapideetan). Begia begi ordain, hortza hortz ordain. Hortzak berdindu: heldutasunera iritsi. [hagin1] haginak berdindu Heldutasuna iritsi, zentzua izatera heldu. Aspaldi berdindu zitzaizkidan niri haginak, gauza horiek sinesteko. Haginak berdinduta dauzkat.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Esapide idiomatikoa da eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa hortz eta berdindu sarreretan.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: adib.

Esapideei dagokien sistematika

erakutsi: -ak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

hortz sarrerari dagokion azpisarrera.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa haginak estutu formarekin batera.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa hortz sarreran.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da, adierak bereizi ahal izateko.

Zerrenda osagarriak

Prestas: 10 lek. (B 9 / G 1).

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

eraikuntza librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexien atalean jasotzekoa da.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexien atalean jasotzekoa da.

Informazio osagarria behar da, erabakia oinarritzeko

lantaldeak ezin erabaki dezake hortzaz ala hortzez dagokion (eta Euskaltzaindiak erabakitzeko utzi du); ez da askotan erabili, baina testuetan ikusi direnak hortzaz formakoak dira.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-z gora: cf. lehen itzulian arautuak: ahoz gora (eta ahoz behera), azpikoz g., buruz g., erroz g., hankaz g., ipurdiz g. Ik. oharra s.u. goikoz behera. Erabakitzen dena, hortz sarrerako azpisarrera gisa ematekoa da.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

hortzeria EB 3: M. Aramendi ("Hortzeria alferrikaldu egiten da"); Gizakia 2 ("hortzeria aztertuta, zuntz-landareak [...] eta inoiz harrapakin txiki batzuk ere jaten zituela ondorioztatu da", "Fosildutako hortzeriak aztertuta, gizaki-tximino haien batezbesteko bizitza hogeita bi urtekoa zela kalkulatu da").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

hortzeria : HiztEn (eta AS: behin-betiko h., esne-h.), Euskalterm 4 (dentadura, dentición) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

hortzeria : ElhHizt (dentadura, dentición, dientes) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Ongi eratua da

forma berri, ongi eratua.

Atzizkien araberako erabakiak

-teria.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

hortz sarrerari dagokion azpisarrera.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

pasta 2 sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: HORTZEZ ETA HAGINEZ "Hortzez eta haginez lotzea, se prendre, se mettre à un ouvrage, à une action de toutes ses forces, des pieds et des poings" H. Behar dut ogia orai jan / Hortzez eta haginez. Mustafa 188 (ap. DRA). Yudak ortzez eta agiñez esetzi zitun; gaiztagin aiek yo ta yo. Ol 2 Mach 12, 23 (Dv muthiriki, Ker gogotsu, BiblE kemen handiz). Aufa gazteak! Ez lotsaz eon eta berma zuen ahal guziez, hortzez eta haginez. Herr 8-10-1959, 2. Egungo misionestak ere direlakotz ahal duten bezala ari hortzez eta haginez, gogoz eta bihotzez. Ardoy SFran 326. Aspaldiko mendetan, hortzez eta haginez arizan balitz bezala [Irati ibaiak] zer lur eta harri aldea ez ditu moztu eta jan. "Il a dû en tailler et dévorer". Ib. 62.

hortzez eta haginez 2: Berria (“Eskuin muturreko Lega Nord alderdiak, ordea, hortzez eta haginez aldeztu du zerga hori”), Jakin (“Baina aberri nagusia, eta hortzez eta haginez defendatu behar zena, Frantzia zen”); Ez dugu aurkitu hortzez edo haginez formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

hortzez eta haginez 6: Herria 4 (“Bere Mexiko kapitala esperantzaren hiria egiteko nahikundean ari da hortzez eta haginez”), Itxaro Borda (“Egunak joan ahala bakartuago nabilen arren, zenbaitek diote, beldur izpia ezpainetan, gehiegi open-minded bilakatzen ari naizela, hau da ez hain aspaldi neure jendetasunaren aurka ere, hortzez eta haginez, defendatuko nuenaren alde borrokatzeko grina abandonatzen ari naizela! Suharki, aberri-zale agertzen direnen diskurtsoen muina sinesgaitzago zait, manipulazio hutsa irizteraino batzuetan”), Koldo Izagirre (“Eldarnio batean hasi naiz hortzez eta haginez eta atzaparrez eta izerdiz eta negarrez eta odolez eta ikaraz eta gorrotoz eta amorruz eta itsuz eta okerrez eta itzuliz eta nekez eta suminez eta etsipenez eta gogoz eta asmoz eta gaiztoz eta zulatuz eta urratuz eta ukatuz irekiko dudan buldara berrira buruz”); hortzez edo haginez 1, Herria (“Eskasia gauza iluna eta beharrak jotzen duelarik hortzez edo haginez, buru egin behar”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Esapide idiomatikoa; beraz, azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa hortz sarreran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

hortzika, hortzikatzen.

Aditz-erregimena

du ad.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

HORTZ-OI. Encía. v. oi. Ortz-oeak utsak eta ezpain biak barruratxo bilduak. Mok 4.

hortzoi 56: Argia 2 (“Itxura batean, ez hortzoietan bakarrik, gorputz osoan gertatzen den inflamazioa izango litzateke tumorea jasateko arriskua dakarrena”), Berria 2 (“hortzoietako gaixotasunak”), Deia (“Duela berrehun urte Amerikako portuetan saltzen ziren esklaboen antzekoak dira liburuak: bezeroek planta begiratzen diete, hortzak eta hortzoiak, mihia, eskuak, hankak, eta haragi saldo haren erdian baten bat hautatzen dute, zergatik oso ongi jakin gabe, apeta hutsez”), EiTB 9 (“Bi hortz eta sudurra apurtuta ditu eta bi zauri sakon ditu aurpegian, ezpainean bata eta hortzoian bestea”), Elhuyar 2 (“Gure hortzoietako mukosatan, adibidez, hortzoien azalean baino 40 aldiz birus gehiago dago”), Elkar 6 (“Hala ere, gazte baten hortzeria zeukan, hortzoi ilunegikoa, akaso”), Consumer 28 (“Egunean behin erabili behar da, ahal dela oheratu aurretik, eta oso garrantzitsua da egoki erabiltzen jakitea, hortzoiei kalterik egin gabe”), Laneki 5 (“Erabiltzaileak hortzorde (hortz protesia) ez finkoa badu, kendu hortzordea, egin partikulak arrastatzeko garbiketa eta eskuilatu hortzoiak”), Uztarria (“Nonbait irakurri dut jaioberriok beste ezeren gainetik ahoa duzuela ingurua ikertzeko bide; mihi eta hortzoiekin hartzen diozuela itxura inguratzen gaituenari”); hortz-oi 8: Elkar 1, Consumer 7.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

hortzoi 5: Jon Alonso (“Gazteak bere opila bukatu du, orain esnea mazel-barnetatik pasarazten du, disimuloz, hortzetan eta hortzoietan erantsirik gelditu zaizkion hondakinak askatzeko, aprobetxatzen den oro irabazia da”), Fernando Rey (“Tersilla zutitu egiten zen, hortzoiak agerian utziz irribarre egin, eta Paolari seme-alabez galdetzen zion: Lidiaz, Anaz eta Robertoz”), Gotzon Garate (“Betel mastekatu eta ahoa, mihia eta hortzoiak gorri--gorri jartzen dira.”), Harkaitz Cano (“umea ere amaren iguala zen behin esnatu eta ahoa irekiz gero, hesola okertu eta altuera ezberdinetan landatuak ziruditen hortzoiak doi zulatzen zituzten bere hortzek.”), Joxe Austin Arrieta (“hortzoien arrosa kolorea”); hortz-oi 1 (Ibon Uribarri).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Euskalterm: oi (4), hortzoi (3).

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es encía / fr gencive: Adorez: (Anat) oi / Elhuyar: (Anat) hortzoi, oi, hobi / Labayru: (Anat) oi, hobi, hortzoi, hortzerro, krosko / Zehazki: oi / NolaErran: hortz hobi, oi.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

oi formaren sinonimoa da, baina sarrera gisa jasotzekoa da.

Forma berria da, eta ongi eratua

onartzekoa da, ongi eratua dagoenez eta ordezko hoberik ez dugunez.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

agerraldi bakarra dago, Gz: ozpikotu (JMB ELG).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Ez da forma agertu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

DFrec: ortzbiko (2); AB38: horzbiko (2); Euskalterm: hortz biko estekatzaile (1); HiztEn: hortz-biko.

Lexemen erregulartasuna

-tz+b-/-rzb-/-rzp-/-zp-.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

orzdun forma behin jaso da G (Lard).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

EB horzdun, horztun formek bina agerraldi dituzte; hortzdura, horzdura, hortztu formek agerraldi bana.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

DFrec: horzdura (1); AB38: hortzdun (1); horzdura (1), horztun (12); HiztEn: horztun; LurE: horzdun, horztun.

Lexemen erregulartasuna

-tz+d-/-rzd-/-rzt-.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ez da forma azaldu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Bi agerraldi azaldu dira EB: hortz gabe (Onaindia, M.: Delricon-en motorra) eta hortzgabe (Askoren artean: Ipuinak).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

AB38: hortzgabe (1); HiztEn-LurE: horzgabe, horzgabetu.

Euskaltzaindiaren Arauak

izond.

Lexemen erregulartasuna

-tz+g-/-rzg-.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

horzgabe(tu), horzgabetzen.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Maiztasuna

g.er.

Euskaltzaindiaren Arauak

Hizkl.

Lexemen erregulartasuna

-rzk-

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-kari.