Hizkuntzaren eta hari atxikitako etnokulturaren atzerabide horretaz jabeturik, eta bestelako etorkizun argiagoa opa izanik batari zein besteari, euskalgintza bizi, zabal eta berria eraiki zuten bertako protoeliteek 1850etik 1900era. Eskualtzale haien artean aparteko lekua izan zuen Zaldubik.
Horren guztiaren berri ematen du Mikel Zalbidek txosten honetan, hizkuntza-soziologiaren erakutsiak eta mundu zabaleko ondorio-ekarpenak gure artera (kasu honetan Eskual Herrira) aplikatuz.
Iparraldea eta XIX. mendea izan arren txostenaren aipagai, hemen eta orain kontuan hartzekoak gerta litezke bere azalpenak, hainbatean. Eskaintzen diren balorazioak, ohiko moduan, dokumentu-oinarri esplizituetatik eratorriak dira oro har.