EGUBERRI KANTU

Eguberri kantua Gabon garaian abesten den eta Jesusen jaiotzaren inguruko gaiez diharduen abesti mota da. Eguberri kanta edo gabon kanta izendatuak, maiz, errepika, bihurki, mudantza eta beste lotura teknikez horniturik azaltzen dira bertso etan. P. I. Barrutiaren Gabonetako ikuskizuna antzerkian daude jasorik eredu eder zenbait horren lekuko, eta misterioaren inguruko osagaien bitxitasunez blaiturik:

“Eji ene laztanchoa, eji negar tanta vat da asco oraingañeco culpa eguiñak deseguinzeco amorioac yrizi zaituz zerueaniq lurrera Adanen ume desterraduac zeugana combertizera Magestadea bateti dacust, besteti umildadea Xangoicoa ta guizona zara, milagro parevaguea Zeureac dira gure biozac, mundu guztia zeurea Eracuscuzu xaun zerucoa, zarala gure xavea Eji, ene laztanchoa eji!

( Gabonetako ikuskizuna )

Euskal Herriko eguberri kantuak molde ugari har ditzake: kopla zaharretan nahiz molde txikian edo nagusian emanikoak dira kantuok. Iparraldean, noelak, eta Hegoaldean “Gabon kanta” eta bilantziko deitu izan dira, eta molde zaharreko hain bat bertso mota gorde dira genero horretan. Hala, gorde den bilantziko zaharrene tariko batean kopla zaharren teknika ageri da:

“Eder dek olan gabia, larre onean ardia. Nafar baiño hobe diagu Zaragozako zuria.”

(1705)

Eguberri zikloko kantuen artean, lau une bereizten dituzte herri literaturan adituek: San Nikolas egunekoa, Gabon Gauekoa, Gabon Zaharrekoa eta Erregeetakoa. Euskal Herrian, herrietako gazte taldeek etxez etxe nahiz auzoz auzo eskean egiteko era biltzen duten errepertorioa osatzen dute tradizioko eguberri kantuek. Garai bate an, bereziki mutilek osaturiko taldeek euren gain hartzen zituzten gizartearen era kuntzarako ardura asko eta asko (herriko edo auzoko ospakizunen antolakuntza, biztanleen moralaren kontrol sistemak, eta abar). Baina, baliabide ekonomikorik ez zeukatenez, errondan irteten ziren eta eskean egiten zuten. Era berean, ezkongai zeuden etxeetako neskei aipamen bereziak egiteko parada hartzen zuten erronda horietan. Eskearen adierazpen anitz kausitzen da, ondorioz, batez ere kanpokoen pobretasuna eta etxekoen ugaritasuna, edertasuna eta eskuzabaltasuna goretsiz (ala bertakoen zuhurkeria gaitzetsiz...) Hona adibide bat:

“Oles ta oles etxekotxuak nik jotzen ditut ateak nik jotzen ditut ateak eta ondo erantzun jendeak.”

“Horrako hor goian izarra errekaldean lizarra etxe ontako nagusi jaunak urregorrizko bizarra.

Urregorriz du bizarra eta zilar zurizko espalda erreal bikoz egina dauka elizarako galtzada.”

Eguberri kantuetan, beraz, eskeko kopla eta “kopla zahar” moldeko kantu ugari topatzen dira; halakoak dira, esate baterako, “ San Nikolas txikia” kantuak nahiz “Oles eta oles” gisakoak, nahiz Urte Zaharreko “Dios te Salve” eta “Deo gratias, buena gente” formulak darabiltzatenak, baita Nafarroako Burunda aldeko “Ur goie na, ur barrena” edota “Urte barri, barri” molde kantu zoragarriak. Ugariak dira, gisa berean, ospakuntzetako jate handi eta gehiegikerien aipamena egiten duten kan tuak, eta horien artean aipa litezke irri-jorrazko diren Olentzerori buruzkoak, “Drin gilindron, gaur Gabon”, “Ez dauko bexiguak” eta beste hainbaten tankera panta gruelikoa. Hona hemen horietako bat:

“Dringilindron, gaur Gabon, tripea betea jaukat eta besteak hor konpon. Galdara bete aza egosi aoloretxuak gorriak, bereala iruntsi neutsan azkenengoko orriak.”

Herri kantu horietan elizaren Eguberri ospakuntzara egokitu diren familia barru ko nahiz auzo mailako tradizio paganoen hainbat arrasto suma daitezke, neguko solstizioari loturikoak, hala nola, Burundako Urte Zahar eta Urte Berriko uraren erri toa. Halere, elizaren ospakuntzei estuki atxikiriko hainbat kantuk ere aberastu dute franko euskal Eguberrietako kantutegia. Horietako zenbaitek euskaraz sortuak diru dite; beste hainbat, aldiz, inguruko erdaretatik hartu eta moldatuak izan daitezke, hala nola, Iparraldean hain aspalditik hedaturik dauden Oi Bethleem ! (frantsesez eta biarnesez ezagutzen dena) edo Airerik ederrenetan kantu miresgarri ederrak. Euskaraz, errenazimentuaz geroztik testu idatzietan lekukotza adierazgarria utzi dute, lehenengoetarikoa delarik J. Etxeberri Ziburukoaren Noelak eta berce canta espiritual berriak (1630), XVII. eta XVIII. mendeetan hainbat berralgitalpen izan zituena. Bestalde, P. Urkizuk B. Alzabeheitiren Noelen lilia (1782) bilduma ere aipatzen du. Bestalde, Elizaren enkarguz osaturiko bilantziko sortak ugari sortu ziren bereziki XVIII. mendean zehar eta sarritan organo musikaz lagundurik gorde direnez Arantzazuko Musika Artxibategia da biltegirik aipagarriena gai horretan, J.

L. Ansorena ikerlearen iritziz (1983). Ikus B ILANTZIKO .

[L. M. M., L. O.]