1.
(
gral.; Lcc, Volt 110, SP, Urt II 184, Ht VocGr , Lar, Añ, Arch VocGr , Dv, H),
pakatu (
R; ph- S;
Gèze,
Dv (S)),
pakhutu,
bakatu (
-kh- SP,
H (S)),
paratu,
paatu (
G-azp),
patu,
pau (
G-azp)
Ref.:
Bon-Ond 159;
A (paga, pagatu, pakatu);
Etxba Eib;
Elexp Berg;
Gte Erd 206;
ZestErret
(
paatu, pau
)
.
Pagar.
"Pechar, petxak pagatu
"
Lar, Añ.
"
Zenbat pagatu duzu oihal hori?
"
H.
AxN explica golardoatuak (507) por pagatuak. v. ordaindu.
Tr. General hasta principios del s. XX, época a partir de la cual su uso disminuye en la literatura meridional. Los autores suletinos y roncaleses emplean la forma
p(h)akatu ; entre los mixanos, hay
pagatu en
AR y, junto a
pakatü (156), en
CatLan (96); hay además
phakütü en Mercy (35; cf. ib. 41
phakatü). Hay ejs. de
bakatu en Oihenart (cf.
bakharazi en Etchart), de
paratu en Bordel y
HerVal (237), y de
patu en este último (107b) y en Txirrita (
B 227). En
DFrec hay 58 ejs. de
pagatu, 18 de ellos septentrionales, y 1 de
pagau. En los textos septentrionales la persona a la que se paga es gralmte. expresada en caso absoluto: así en Leiçarraga, en Echaux (155), en Voltoire (235), Haramburu, Axular 497 (V 321), Oihenart (
Pr 293),
FPrS (19), Maister, Larreguy, Baratciart (91), Monho (82), Duhalde (116), Archu (
Fab 235), Elissamburu, Zalduby (
RIEV 1908, 87), Etchamendi (198), Barbier y Zerbizatri (
Metsiko 346). Al Sur aparece gralmte. en dativo, aunque hay algunos ejs. con absoluto (Lazarraga, Añibarro, Lizarraga de Elcano, Arrue (
GB 91) o JanEd (I 130)). Cuando en la frase aparecen tanto el perceptor como el objeto a pagar, la tendencia, tbn. al Norte, es a expresar el perceptor en dativo (así en Materre, Pouvreau,
TB Mt 20, 8 y
CatLuz); con el objeto en instrumental se encuentra en Leiçarraga, y en Elissamburu están en caso absoluto tanto la cantidad pagada como el destinatario.
Ez pagatu soldatarik zerbitzatu gaberik.
E 11.
Dei itzak langileak, eta paga iezék alokairua.
Lç Mt 20, 8 (TB, SalabBN, Echn, Samper, Leon, Or pagatu, Hual pakatu; Dv, Ip, Ol, IBk, IBe eman, Ur (V), Ker emon, Arriand ordaindu).
Paga nezak zor duanaz.
Ib. 18,28 (con aux. trans. tripersonal TB, Ur (V), Echn y Hual).
Eriotzeaz donzellaok / oi dagiela pagatu.
Lazarraga A, 1154r.
Zu pagatzeko faltako dala / nigan entendimenturik.
Ib. A23, 1195r.
Pagetea amarrenak eta primiziak.
Bet 11.
Pagatua izango da / Munduko penitenzia, / pobrezea penarekin, / gosea eta egarria.
MPortal 73ss.
Amorioa amorioaz pagatu nahi derautzut.
Mat 280.
Zor zuten pena guzia pagatu bage.
Ber Doc 104v.
Zuk niri ungi egiten eta nik zu gaizkiz pagatzen.
Harb 378.
Eztut ordea zertzaz paga.
Ax 242 (V 163).
Berak galdu badituz, pagadu dagizala.
Mic 15r.
Amarrenak eta premiziak pagaetea.
Cap 12.
Zeinek ere baitu ogena, / Berark dezan bak' isuna.
O Po 43s (Azkue interpreta erróneamente bakhisun "rescate (multa de paz)").
Azken hilak zorrak baka.
O Pr 51 (tbn. en Saug 120).
Lagunari ezkontzako eginbidea pagatzen dioena.
SP Phil 166.
Kargako borz sos bear baitituzte Urtubiako dretxoaren pagatzeko.
CartVera
264.
Nola paga othe dezaket / Jesusen present handia?
Gç 117.
Non arimek pena ezinago garratzaz pakatzen baitütie [bekhatiak]
.
Bp I 54.
Matrimonioko zorra pagatu bage.
OA 162.
Gizon bakoitzak pagatu bedi tributua ta zensoa.
Acto 77.
Ene ungi egiñak esker gaitzez pagatuak izatu dire.
Ch III 18, 1.
Zor zioen guzia paga ziozon artean.
He Mt 18, 34.
Pagatu herriari herritik hartu isunarentzat. 15 L. 10s.
(1745).
SenperEus
30.
Nik badit nuntik zü phaka.
Mst III 47, 1.
Jainkoari, egiten didan faborea biziera santu batez pagatuko diot.
Cb Eg II 113.
Gure pekatuben zorra pagetako.
Zuzaeta 75.
Pagatu izan zaitugu.
Lg II 266.
Nahi izan dela gure bekatiez kargatu eta pagatu.
AR 227.
Españala jitia / beitük pakatüren.
Xarlem 983.
Pagetan dozue mediku osagillea.
Añ
LoraS
116.
Jaunbát ain amáblea [...] nola gindezáke pága?
LE Ong 26r.
Ez othe du hortan aski pagatu guganik galdetzen duen maithagunea?
Dh 237.
Primiziak Jainkoaren Elizari pagatzea.
CatLuz 20.
Halerik ere eztegü phakatüren hartzekua.
Etch 664.
Ta ire pekatua / ik pagatuko dek.
It Fab 224.
Makurrik egin gabe, / bai du aski pena; / gizon abila eta / justua lehena, / olaxe paratzen due / zuzen dabilena.
Bordel 167.
Hirriskuak odolaz pagaturen ditu.
Hb Esk 224.
Begiratu batekin tontorka ta gañezka pagatzen nazu.
Bil 159.
Ardiaren utsak, pagau bildotsak.
AB AmaE 247.
Eta gero iturri garbi au, ezerekin pagatzen ez dana!
Bv AsL 169.
Bere kozinera, Trompette deitzen zena, pagatzen zuenaz geroz urthean hamar mila libera.
Elsb Fram 145.
Multa andi bi pagau.
Azc PB 258.
(s. XX)
Zor korren pakatiagatik.
Mdg 138.
Amandaren pagatzea.
JE Bur 191.
Irakaskintzarako [...] ordaindu edo pagetan daben diruen ganetik.
ForuAB 99.
Haritxabaletek pakatü zian bazkaria.
Const 27.
Ez naute pagatu nahi.
Barb Leg 145.
Baretonsgoek paga bezate / aurrera.
Or Eus 208.
Zelan jornalik pagau biar ez jakuen.
SM Zirik 112.
Engañu txarrak ugaldu dira / gure artean galanki, / iñor lazoan erortzen bada / pagatuko du ederki.
Basarri 112.
Nahi duka enekin jin? Piaia pagatzen daiat!
Larz Iru 118.
Zinez hitzartuak ziren, eta aintzinetik pagatuz oraino.
Ardoy SFran 209.
Hamar libera pagatu behar nuen bazkaria eta afaria.
Etchebarne 84.
Medikua pagatu / bear bazan baten.
Ayesta 18.
Ederki pagatu nuan broma ura.
Albeniz 137.
Errenta pagatzeko garaia.
MEIG I 254.
v. tbn. (Para autores meridionales del s. XX): Goñi 117. Iraola 60. Urruz Zer 125. Ill Testim 11. EusJok 102. Noe 121. Tx B 231. Lek EunD 51. Anab Poli 57. Arti Ipuin 56. And AUzta 39. Salav 60. Uzt Noiz 31. Berron Kijote 190. Ataño TxanKan 11.
"
Hau ezto paatzeik!/hau patzeko ezto dirurik! Norbaitek egindako mesede handi baten aurrean, inolaz ere diru hutsez ordain ezin daitekeen zerbaiten aurrean esan ohi da"
ZestErret.
(Sin comp. explícito).
Pagarlas.
Gaizto andur orrek pagatu dizkedan.
(Pamplona, 1562).
ReinEusk
53.
--Pagatuko didazue. --Desafiatzen gaituzu?
(Ezcurra, 1569).
Ib. 68.
Bellako, itxuragilleak, pagatu bear didazue.
(Goizueta, 1622).
Ib. 133.
Aisa nazute engañatu etxeko jendeakin batu eta, bañan pagatu bear dezute.
Ill Testim 12.
Kolpatu digute gure semea anker oiek! Baño ongi pagatu bearko dute!
TP Kattalin 195.
Pagatu bearko didazute bai, naiz-ta Briareo erraldoiaren besoak baiño ugariagoak mugitzen badituzute ere.
Berron Kijote 94.
Gure iritzikoak etziralako, amaika gixajok larrutik pagatu zin.
Ataño
TxanKan
219 (v. tbn. larrutik pagatu en este contexto en Bordel 173, Tx B I 35, Uzt Sas 178, Inza NaEsZarr 245 (AN-larr)).
"
San Martinen olua pagau, ver las negras"
Iz ArOñ. Cf. O-SP 231: "Jondone Marthiari oloak pagatzea, c'est d'autant qu'en Navarre et en Castille la Vieille, le terme pour payer les rentes d'avoine était à la saint Martin".
I oindio San Martiñeri olua pagau gabe ago (= gaitzik ikusi gabea aiz oraindik).
And AUzta 98.