1.
(
V-m-gip, G, AN-5vill-gip, BN; Urt I 14, Lar, Añ (G), VocZeg , VocBN , Dv (V), H),
etsitu (
B, BN, S; SP, Urt I 14, Ht VocGr (-tzea), Añ (G), Dv, H, VocB
),
etxi (
VP
26r)
Ref.:
A (etsi, etsitu);
Lrq;
Satr VocP;
Etxba Eib;
ZestErret
.
Desesperar, perder la esperanza, desistir; resignarse, conformarse, aguantar, aceptar.
Cf. MIH 338: "Jakina da etsi eta etsipen-ekin oso xelebrekeria xelebrea gertatzen dela euskaraz; gaztelaniazko elkarren etsai amorratu diren resignación eta desesperación-ek adina adierazten duela berak bakarrik".
Tr. Se documenta abundantemente en todas las épocas y dialectos, salvo en vizcaíno, donde sólo aparece en Zavala y en unos pocos ejs. desde finales del s. XIX.
Etsi es general al Sur y
etsitu al Norte, pero Dechepare, Leiçarraga, y Argaignarats (tbn. Xalbador) emplean
etsi como participio.
Etsitu al Sur se documenta, en textos navarros, como en Lizarraga de Elcano (
etsiturik Prog 104; pero
zégon etsía Kop 75),
Auspoa 97, 22 o F. Irigaray, además de en Anabitarte (
Usauri 101) y Etxaide (
JJ 183). La forma del radical es
etsi , y la del sust. vbal.
etsitze . En
DFrec hay 36 ejs. de
etsi, 7 de
etsitu y 6 de
etsitzen . En su uso más corriente
etsi se emplea con auxiliar transitivo (
etsi dut) y compl. en caso instrumental, o, de modo facultativo, con oración completiva con sufijo
-(e)la . Para otros usos (con complemento en dativo, en caso absoluto, con auxiliar intransitivo, etc.), v.
infra .
Andre faltaz eniz hilen balinba ni lehena; / oroz etsi behar dizit, non baitate hobena.
E 227.
Mundu hunez etsirik, [...] gure afekzione prinzipal guzia sekulako izate gloriazkoan sosega eta pausa dezagun.
Lç
Adv
** 7r.
Lehenbiziko ezean eta errefusean eztezagun etsi.
Ax 460 (V 299).
Etsitua eta desesperatua egoite hura.
Ib. 620 (V 400).
Medikuak etsi ta utzirik, biotzeko estuaz iltzen zegoen.
Cb Just 62.
Eri bat, zenbat eta etsiago dagoen, anbat obeto Medikuaren jakintasuna erakusten da.
Cb Eg II 30.
Biziaz etsiak bezala arkitzen ziran ontziko guziak.
Mb IArg II 281.
Baña etzuan ala ere etsi berearekiñ irteteaz.
AA III 566.
Enintzala heltüren arras etsitü nin.
Etch 358.
Filistintarrak etsi zuten, Sansoni indarrez ezer egiterik etzegoala.
Lard 143.
Ezetz etsiya egon liteke, / ni emen gelditu ezin niteke.
Bil 79.
Bere salbazioaz etsi eta bere burua ibaira botatzeko zorian zegoen.
Arr May 69.
Othoi ez zure buruaz etsi, Jainko bat badela orhoit zaite!
Arb Igand 119.
Otsa ta zaratakin oitu ta ezin ixillean etsi.
Anab Poli 75.
Hitaz orhoitzapen onak badituztalakotz bihotzean ez dezakenat geroaz etsi.
JEtchep 71.
Ideia onekin ezin dugu etsi.
Vill Jaink 112.
Mutil batzuk neskarik gabe ezin dute etsi.
MAtx Gazt 34.
Agorrillaren 12an etsi zuten gorriak eta bazijoazten danak Bilbao aldera.
Salav 55.
Aitak alan be ez dau etsi nai. Gaixoaren aurrean
belaunbiko, bein ta barriz diño: "Alaba au ez dago lur
emoteko".
Onaind STeresa 47.
Eizean ibilli gabe ezin ziteken etsi.
Ataño
TxanKan
193.
Etsi zutenean illa izango zala-ta.
BAyerbe 120.
Sekulan etsitu ez duten mutiko gazte zohitu edo mutxurdingai maitemindu gaixoak.
Larre ArtzainE 90.
v. tbn. (sólo para autores vizcaínos): Zav Fab RIEV 1909, 35. AB AmaE 126. Ag AL 14. Otx 114. SM Zirik 96. Gand Elorri 40.
(Sust. vbal. en caso alativo como complemento).
Pilatus, etsi ezazu / Jesus kondemnatzera.
EZ Noel 96.
Eritu denean eta ia hiltzera etsitu duenean.
Ax 207 (V 139).
(Con complemento en caso absoluto).
Hekin eskuetarik athera Iruña, / Aise etsi etzuten segidako miña.
Hb Esk 54.
Huzkur edo lazoak, etsituz arima, / Min aitzea badela bertze erresuma.
Ib. 197.
Bere pekatua mundu ontan zigortua izatekoa etsitu zun noski.
Etxde JJ 267.
Ainbeste egiterañokoa etsitu zun.
Ib. 124.
Aguantar, sobrellevar.
Gure gizonak etsitu zuen estualdi latza.
FIr 144.
[Beorrak] ez dite etsitzen girgillik.
Or Eus 178.
Alare, gogara etsi oi dute aiek iotzea.
"Libenter patiuntur"
.
Or Aitork 22.
(Con sust. vbal. en caso absoluto como complemento).
Perder la esperanza.
Haren ekharraraztea etsitu zutenean anaiek, jauregiko andreak erran zioten: Bakharrik juanen naiz.
Laph 159.
Paganoek etsitu zuten noizpeit Martir sainduaren erretzen ikustea.
Jnn SBi 161.
Etsitua zuten, harenganik ahuleziarik ardiestea.
HU Aurp 89.
Gaur Loiolarat heltzea etsitua dugu bertze bidezkari guziek.
JE Ber 47.
(Con partitivo).
Piarresek etsitu zun gau artan bere leikidea atxematerik.
Etxde JJ 151.
(Con sufijo -tzat
).
Considerar, juzgar.
40 urte bederen, medikuek bularrak galdutzat etsitu zutela.
HU Zez 162.
Aita Santuak Elizako Irakasle autortzea on eta egokitzat etsi ebanean.
Onaind STeresa 124.
(Con complemento en dativo).
"
Etsi detsa jokuari, erdixa baño len, ha abandonado el juego antes de la mitad"
Etxba Eib.
Esaidazu nire zarpill okin nexka eskatu bear dizudan, edo semea iltzeari etsi bear diodan.
'
Laisser mourrir mon fils'
.
Or Mi 91.
Bizirik ertetzeari etsi zionean.
Etxde AlosT 21.
(Con auxiliar intransitivo).
Gudak zurkiro ornitu bearra erakarri digun arren, badira ezin etsi diranak.
"No se avienen"
.
EAEg
31-3-1937, 1396.
Eta etsitu zen. Azkena eman zion bere amorraldi itsu horri.
Mde Pr 160.
"Sopitas (en el juego de las adivinanzas)"
A Apend.
--Ikusi-mikusi... --Zer ikusi? --Ikusi-i-i... Gu! --Etsi, etsi, etsi. --Ikusi "Gure Herria".
Zerb Artho 41.
Zapatak bethi jaunzten, bainan bihirik ez higatzen, zer da? --Etsi! --Orkoia.
Lf Herr
3-8-1961, 4.
"
Ezin etxi det erri onetan, no me hallo en esta tierra"
VP
28v.
"(Gc, AN), hallarse bien, acostumbrarse a un lugar, aclimatarse. Neskameak etsi du etxe berrian, la muchacha se halla en la nueva casa. Elukete etsiko euskaldun jendeak Mandresako alde ortan (AN-gip), no se aclimatarían"
A.
"Hallarse (AN-araq)"
Satr VocP.
"Egoera berri batera ohitu, moldatu. Kosta zitzaion baña azkenian lanian etsi du
"
ZestErret.
(
etsirik (etsita) egon 'estar convencido, seguro').
Guziak etsirik baitaude, Yoan profeta zala.
Ir YKBiz 383.
Orregatik esaten dizuet: etsirik zaudete, otoitzean eskatzen duzuen guzia artuko duzuela.
Ib. 382.
Bertsolariak sari kontuan / zerbait alde bat utzita, / baña besteak ainbat badira, / egon gindezke etsita.
Olea 166.