etorkizun.
Tr. Es de uso general, salvo en suletino. Al Norte aparece lexicalizado como sust. ('el futuro') desde los primeros textos; al Sur presenta unos usos mucho más variados (que no hemos encontrado en escritores septentrionales, salvo en algún ej. aislado en Etcheberri de Ziburu) y, hasta fines del s. XIX, e incluso más tarde en algunos casos, refleja una mayor ligazón a su origen verbal. La forma etorkixun aparece en algunos autores vizcaínos de la 1.a mitad del s. XX. En DFrec hay 176 ejs., meridionales.
I .
(Sust.).
1.
(
V, G, AN, L, BN-lab-arb; -th- SP, Urt I 128, HeH Voc , VocBN , Dv, H; Lar, Añ, VocB
),
etorkixun
Ref.:
A; Etxba Eib ; Gte Erd 142 y 267.
Futuro, porvenir.
"Ad tempus, [...] ethorkizuneko
"
Urt I 128.
"Futuros contingentes, etorkizun bearbadakoak
"
Lar, Añ.
"Profecía, etorkizuna asmatu edo igartzea
"
Añ.
"Pronosticar, etorkizuna adierazo
"
Ib.
"
Etorkizun eskaxa (G-azp), txarra (G-azp, AN-gip) [dugu euskaldunok]"
Gte Erd 142.
"
Etorkizuneko [egina izanen dugu] (AN-gip, BN-lab-arb)"
Ib.
267.
Thesaurizatzen dutelarik beretako fundament on bat ethorkizunera, ardiets dezatenzat bizitze eternala.
Lç 1 Tim 6, 19 (IBe etorkizunerako; Dv gerokotzat, Ol, IBk gerorako, Bibl geroko
).
Nik presentean jakin al dudana aur da, eta etorkizunaz asegura bedi zure señoria esana egonen naizela.
CartEsp
453.
Ioana ioan, ethorkizuna ethorkizun, presentekoa da gure, eta ez bertzerik.
Ax 154 (V 102).
Iragana eta ethorkizuna.
Ib. 154 (V 102).
Iakitekotz zer gerthatu behar zitzaioen ethorkizunean.
Ch I 25, 2 (Mst gero).
Etorkizunaren beldurrez.
Mb IArg I 390.
Ethorkizunekotzat, [ardiets diotzotzu] deusek ezin inharrosiko duen konstanzia bat.
Mih 58.
Etorkizunak emoten deutsu orrenbeste bildur?
Mg PAb 80.
Ez du etorkizunari begiratzeko nekerik artu nai.
AA III 501.
Ethorkizuna den bezain guti segur.
Dh 121.
Urrinekua daki urrekua legez; aintxinakua, oraingua legez; ta etorkizuna, iragotakua legez.
fB Ic I 43.
Nori bere etorkizuna edo patua, illunpean bederik, adierazo zion.
Lard 62.
Sainduaren eskuan zelakotz konpainiaren ethorkizuna.
Laph 174.
Etorkizunian ezagutu zan asmagi onen egia.
Bv AsL 28.
Etorkizuneko olaak burnirik ez.
EZBB I 103.
Ez dut uste nehork [...] ukan [duen] fede gehiago gure etorkizunean.
JE Bur 158.
Nork daki etorkizunak zer gordetzen digun?
Ag G 198.
Etorkizun illuna azaltzen zitzaion.
Pagoaga Itzald
II 139.
Etorkizunerako asmoez.
Ldi IL 45.
Esku artean darabilkin arazoaren etorkizun ona, euzkotarren laguntzaren gain uzten du.
EAEg 18-11-1936, 325.
Euskalerrian etzeukan etorkizunik.
Etxde JJ 10.
Etorkizuna igarri.
Or Aitork 321.
Etorkizun aundiko pelotaria.
Basarri 89.
Etorkizunaren berri jakiteko.
Vill Jaink 172.
Gure maitasunak ez al zuan etorkizun oberik merezi?
NEtx LBB 14.
Etorkizunaren berri etzekigu eta ez jakitea obe.
Ataño
TxanKan
169.
Ze etorkizun illuna zan ba / famíliaren artean!
FEtxeb 46.
Beste munduko etorkizunak / bildurtutzen ditu gutxi.
Insausti 98.
Etorkizunaren lainopean.
MEIG VI 126.
Etorkizuna beti xuri-gorri ikusten duten baikor horietakoa nauzue.
MEIG VII 165.
v. tbn. Harb 187. SP Phil 473. ES 185. He Gudu 120. Cb EBO 43. Lg I 224. Brtc 177. Monho 154. VMg 63. JesBih 390. Jaur 147. Dv LEd 228. Hb Egia 138. Elsb Fram 107. Jnn SBi 27. HU Zez 77. Arb Igand 31. Zink Crit 43. EusJok 143. Jaukol Biozk 60. Lek EunD 21. Eguzk GizAuz 92. EA OlBe 8. Lf Murtuts 51. JAIraz Bizia 81. Txill Let 28. Erkiag Arran 185. Zait Plat 1. Arti Tobera 288. BEnb NereA 116. MAtx Gazt 44. Ibiñ Virgil 112. Olea 61. Xa Odol 261. Onaind STeresa 35. Etorkixun: Ag Kr 181. Enb 40. Laux BBa 138.
(Como primer miembro de compuestos).
Ama Gau beltxeran, / geroz ernari: / etorkizun-aurrak, / illun ala argi?
Ldi UO 34.
Altzoan dakartzit izar ugariak, / etorkizun-egun berrien aziak.
Ib. 22.
Antxen batzen dira bakoitzaren izena ta izana, joana ta etorkizun-amesa.
Erkiag Arran 189.
Etorkizun-laiñoaz bildurtzeke, itxaropentsu.
Ib. 197.
Aldapan bera dijoazkigu etorkizun zaldiak.
NEtx Antz 107.
2.
(
Lar,
Añ,
Dv,
H,
VocB
)
(Empleado en sing. o, más frec., en plural). (Las) cosas del futuro, (lo) que ha de suceder, (lo) que está por venir, (lo) que vendrá, (lo) venidero; (la) posteridad; evento, acontecimiento futuro. "Posteridad, [...] etorkizunak", "profecía, etorkizunen asmegia" Lar. "Su au otza da etorkizunaren aldean" Ib. s.v. para lo que. "Posteros [sic]", "venideros, etorkizunak" Lar, Añ. "Acontecimiento o si es evento, etorkizuna" Añ.
Tr. Propio de la tradición meridional. Aparece ya en
RG; es muy frecuente desde mediados del s. XVIII hasta mediados del XIX, pero desde Lardizabal su uso disminuye.
Etorkizuna, kontakizuna.
"Lo por venir está por contar"
.
RG
A, 29.
Etorkizuneen memoriara igaroko zala.
Cap (ed. 1893) pró.
Beren bizitzako etorkizun guziak zeruko argi edo profeziakin esan ziezten.
Cb SIgn 57.
[Ezkondutian] etorkizunakaz gomutauta pensamentu ta gozamentu loietan borondatez egoten dirianak.
CrIc 172.
Emon bozu siniste osoa sorginkeria, asmu uts, etorkizun amesekoai edo onelako gertaldi zoragarriai.
Añ
EL1
127 (v. tbn. etorkizun amesezko en Itz Azald 83).
Etorkizunak, nos egingo dira etorrijak?
Mg CO 74.
[Lurrera erori zan gaztaia] arrapatu zuen etorkizunaren zai zegoan Aizeriak.
VMg 16.
[Jaungoikoak] tentakizunik eztu: bada etorkizun guzia daki.
Gco I 439.
Etorkizunen berri / arek bazekien.
FrantzesB II 52.
Lanbide onek [...] naigabe andia eman zien, zeren bildur ziran etorkizun gaiztoak ekarri zitzan.
Lard 115.
Etorkizunak asmatzeko doaia.
Ib. 102.
Aur zorionekua jaio baño illabete batzuez aurretik ikusten zan Asisen gizontxo bat jendiari oiuka etorkizun on baten adia ematen.
Bv AsL 22.
Etorkizun eskutuben barrijak munduari emoten asteko.
Ag Serm 94.
Etorkizunak, yazo baño lenagotik dakizuz.
Pi Imit III 50, 6 (SP etorkizunekoak).
Patxaraz itxarotia baño beste biarrik ez eukan etorkixunok ikusteko.
"Qualche gran novità"
.
Otx 24.
Etorkizunen itxaroa.
"Expectatio rerum venturarum"
.
Or Aitork 352.
Txiroa beti etorkizunen / itxaropen aundikoa.
BEnb NereA 144.
Etorkizunai begira nago.
Lazkao-Txiki (
in
Mattin 152
).
Beti ixilik eta mendean / etorkizunen bildurrez.
Olea 279.
v. tbn. Mb IArg I 391. Ub 46. fB Ic III 295. Izt C 281.
(Los)Novísimos.
Cf. Bera: "Azken etorkizunak, los novísimos".
Artu egizuz goguan Etorkizunak, zeintzuk dirian erijotzia, juizijua, infernuba ta Zeruko glorija.
Mg CO 284s.
3.
(Añ).
Descendencia.
Eta ez zaion eman primantzarik lur huntan [...] nahiz hitz eman zion gozamenetan emaiteko, eta haren ethorkizunari haren ondoan.
TB Act 7, 5 (Lç hazi, He leinu, Dv iraulgia, Ol, Ker, IBe ondorengo, IBe ondore
).
4.
(G-azp).
Inspiración.
v. etorri
(II, 4).
Gure inguru onetan egoan zirikadetarako etorkizuna, giroa ta gatza.
SM Zirik 6.