1.
(gral.; SP, Urt II 421, Ht VocGr 341, Lar, Añ, Lecl, VocBN, Gèze, Dv, H),
etzin
(V-m-gip, G, AN-5vill-larr-erro, B, L-sar, Ae, Sal, R-uzt; Lcc, SP, Urt II 421, Deen I 479, Lar, VP 83v, Añ, Dv, H, VocB),
etzandu
(AN-ulz),
etzun
(V-m),
etxun
(V-och-m; Mic 5r, Lar, Añ, Dv, H),
itzun
(V-arr),
itxun
(V-arrig-arr-ple),
itxundu
(V-ger). Ref.: A (etzan, etzin, etzun, etxun); Lrq; Etxba Eib (etzin); Asp Leiz2 ; Iz ArOñ (etziñ, etzáatera), R 307 (étzinik); AtBou 381; EAEL 309; Elexp Berg (etzan, etziñ); Gte Erd 110; ZestErret. (Azkue da la forma etzain en Axular, pero se trata de una mala lectura por etzin).
Tumbarse, yacer. "Duermo, lo natza" (Vocabulario de Marineo Sículo, 1533) TAV 3.2.4. "Caer" Lcc. "Acostarse" Lar y Añ. "Etzáatera, [...] decían los abuelos: a dormir" Iz ArOñ. "Txabola txiki bat eiñ bea etzateko, etzateko tokiya" ZestErret (cf. etzatoki). Cf. eratzan.
Ez diatzo bakarrik, / ze an datz Presebal ilik.
Mondr 15s (la primera forma podría corresponder tbn. a este vb.).
Arratsian etzitian gomend'adi Ieinkoari / eta othoi begir'ezan peril guzietarik.
E 15.
Hemen natza ortzirik.
Amendux 1.
Iarririk zeudela, bata burura eta berzea oinetara, Iesusen gorputza etzan izan zen lekhuan.
"Là où gisait"
.
Lç Io 20, 12.
Obian datzan amari.
Lazarraga A27a, 1201v.
Etzin zan lurrera.
Ib. A, 1152v.
Zegaiti bera ezta etzingo / oean zabal-zabalik.
Ib. 1182v.
Dama batzuen oñetara / oi belauriko etzinik.
Ib. A1, 1159v.
Lo ete natz? Ala iratzarririk nago?
Ib. 1152r.
Etxun aite afaltzaga ta jagi aite zor baga.
RS 394.
Bere ugazamarekin etzaten zen bat bere artean sostengatzen zuten.
Ax 349 (V 232).
Berant jina, gaizki etzina.
O Pr 90.
Domingo egik emazte, atzi lo, berak iratzar iro.
"Dors tant que tu voudras"
.
Ib. 119 (tbn. en Saug 158).
Kastitatea bihotzean datza bere ithurburuan bezala.
SP Phil 259 (He 261 datza
).
Sehaskan datza etzanik / haur bat adoragarria!
Gç 74.
Jangoikoak begirik ezpalu bezain lasai etzandu zen zenbait denboraz bere bekatuaren oatze gaistoan lo.
Mb IArg I 246.
Bekatari guziak [...], graziaren bizirik bage, illak dautza.
Ib. 359 (v. zetzaten en Lard 177, Zait Sof 49, Etxde JJ 184, y zeutzan en Mb IArg I 275, Ub 91, Lard 471, Zait Plat 36).
Batian belauniko daguala, bestean albokerara etzunda.
Mg PAb 128.
Oean zatzazala, zagoz idulki ta zul bat legez, aldatu ta itzuli baga gorputza.
Añ
EL1
67.
Bekatu bakar bateatik datzaz asko infernuko laba gorian.
Ib. 144 (v. tbn. datzaz en fB Ic II 290, Astar II X, Laux BBa 50, Erkiag BatB 147 (40 zetzazen)).
Añ andia da bekatuaren oituran datzanaren itsumena, non [...].
AA III 495.
Emeko ormia jo, ango munian etxun, sasi onetan jausi, beste lupatzan etzin.
Astar II 122.
Egun sentiarekin / nentzala oiean / iñudeak aurrakin / zebiltzan kalean.
Echag 187.
Danentzat egongo da zer iana ta nun etziña.
Ag AL 28.
Indarrak joanak, mihia idor, / hil-errautsean urturik natza.
Iratz 103.
Igaliak zuaitzpean an-or sakabanaturik datzate.
Ibiñ
Virgil
52.
Aldameneko kuartoan etzan nintzan oiaren gaiñean.
JAzpiroz 63.
Etzanik artzen zen ipatzen.
Etchebarne 40.
Bidian iru bidar egon giñan lurrian etzunda [...], egazkiñak beti gañian genduzan-ta.
Gerrika 67.
Ez daitezen neka, astiro-astiro aurreratzen dira, jira-bira polit bat eginda noiz etzango.
MEIG I 166.
Ikur horien azpian zetzana, "iberiko" izenaren estalkipean, ez zela [...] hizkuntza bat eta bakoitza.
MEIG VIII 86.
v. tbn. (Sólo para formas no fuertes): SP Imit III 31, 2. Mong 590. Bp I 126. He Act 20, 10. Lg I 203. Brtc 119. Egiat 272. Xarlem 508. Dh 56. Añ EL2 214. Bordel 42. Ur MarIl 96. Arch Fab 125. Gy 275. Lard 181. Ur Gen 19, 4. Balad 249. Hb Egia 95. Dv Lab 280. Laph 149. Bil 52. Arr GB 123. Aran SIgn 36. CatS 129. AB AmaE 463. Bv AsL 220. Jnn JBi 11. Elsb Fram 119. Arb Igand 80. Zby RIEV 1908, 285. A BeinB 85. Ip Hil 91. HU Aurp 73. UNLilia 10. CatJauf 14. Xikito 5. Echta Jos 95. Iraola 64. StPierre 17. Lh Yol 44. ArgiDL 90. Inza Azalp 143. Ox 131. Zub 110. Jaukol Biozk 23. FIr 190. Tx B II 222. Yanzi 159. Etcham 200. JE Ber 69. Barb Leg 137. Lek EunD 12. Ldi BB 98. Otx 168. Ir YKBiz 398. ABar Goi 59. EA OlBe 106. Zerb IxtS 32. Lf Murtuts 47. SMitx Aranz 205. JAIraz Bizia 14. Mde Pr 121. Or Aitork 207. Txill Let 84. Bilbao IpuiB 207. NEtx Antz 102. JEtchep 54. Arti MaldanB 208. Zait Plat 109. Ugalde Iltz 45. Anab Aprika 12. Gand Elorri 131. Osk Kurl 162. Erkiag BatB 88. MAtx Gazt 46. Salav 49. Ardoy SFran 263. Ibiñ Virgil 74. Lab SuEm 169. Uzt Sas 49. Xa EzinB 91. Azurm HitzB 65. Berron Kijote 130. Ataño TxanKan 68.
Etzin: Mat 323. EZ Man I 130. Ax 57 (V 37). Cap 128. Hm 141. Ch I 25, 8. El 96. Iraz 50. Cb Eg III 326. Mb IArg I 253. GavS 11. Mih 85. LE Prog 104. Mg CO 253. VMg 20. Gco I 453. AA II 210. Astar II 122. It Fab 155. Lard 383. Afrika 96. JanEd I 39. Arr GB 29. PE 82. Ud 117. AB AmaE 6. Bv AsL 194. Elzb PAd 51. Jnn SBi 80. Itz Azald 139. CatUlz 12. Ag G 151. A Ardi 122. Lh Yol 33. Inza Azalp 32. Zub 50. Tx B II 16. Yanzi 48. Ldi UO 51. JMB ELG 81. TAg Uzt 49. EA OlBe 52. Or QA 123. Etxde JJ 83. SM Zirik 118. Erkiag Arran 24. Gazt MusIx 175. Uzt Sas 54. Etxabu Kontu 35.
Etzun: JJMg BasEsc 166. Ur MarIl 1. AB AmaE 111. Azc PB 36. Itz Azald 90. Echta Jos 227. Belaus Andoni 13. JanEd II 17. Altuna 99. Or Tormes 73. Enb 145. Kk Ab II 60. Laux AB 79. TAg Uzt 219. Erkiag Arran 73. Bilbao IpuiB 36. Onaind STeresa 8.
Etxun: Arz 27. Oe 141. Mg CC 181. Añ EL1 48. Zav Fab RIEV 1907, 94. Azc PB 136.
Ankaen gaiñean zutik egoteko kelmenik gabe, bizkarra paretari etziñik egon da Peru-Fermin gizagajoa.
Mok 19.
(Trans.).
Tumbar, colocar tumbado; apoyar, hacer descansar.
"
Etzindu, doblegar a tierra. Naiz da naiez etzindu genduan auaz gora, eta emon gentsan erremedixuori
"
Etxba Eib.
Egin zuten angalla bat, etzan ninduen bertan eta basorik baso eldu giñan erri txiki batera.
Apaol 58.
Erromako gudatokian lengo gudariak bere etsai garaitua zelaira etzan oi zuten bezala.
Lh Yol 13.
Bi runetan etzan du [paulino Uzkudunek] / sei aldiz lurrian.
MendaroTx 418.
Ikasletako batek, Yesusek maite zuenak, bere burua Yesusen bular gañean etzanik zeukan.
Ir YKBiz 443.
Erditu-bear estua zetorkidala antz-emanik, ozta-ozta basoratu, ta "goldiozko ogean" etzin nuan nere burua.
Ldi IL 30.
Han ditut etzan nahi nik ere hezurrak!
Zerb Azk 19.
Bien artean, etzan dute kontu aundiz.
NEtx LBB 108s.
Hacer encamarse, hacer guardar cama (una enfermedad, etc.).
Lantegietako kirats gaiztoak ondatu zizkiokan birikak, eta azkar etzan zikan gizagajoa oiean bularretikakoak.
Lek EunD 16.
Inclinar.
Gurasuak etxun edo inklinadu leije euren umien borondatia gauza santu eta onetara.
Astar II 97.
(Part. en función de adj.).
Inclinado.
"
Etziña, recostado"
VP 83v.
[Arbolen] azpiko adarrak etzanak izaten dira.
Dv Lab 381.
Ni umea nintzanean, geienak laba zutiña euken; baiña gero, azkenera, laba etziña nagusitu zan.
Etxabu Kontu 116.
(Fig.).
Inclinado, dado.
"Proprenso"
Añ.
Haragizko eta munduko gauzetara nolazpait oraino etzina dena, nekez osoki aparta diteke lurreko guthizietarik.
SP Imit I 6, 1 (v. tbn. Gco II 63 etziña
).
Adan bekatuan erori zanetik geratu ziran [gure griñak] gaitzerontz etziñak eta makurtuak.
AA
III
602.
Jainko gezurrezkoetara txit etziñak ziran.
Lard 514.
Euliya esnetara bañan etzanaguak zirala, zenbait emakume diru-usaira.
Moc Damu 27.
Gazteen yoera ain oker-bideetara etziña dagon aro makal ontan.
Ldi IL 86.
Tabernarako ere oso joera gutxi. Elizarako, berriz, etzanak.
Ataño
TxanKan
203.
Baña, Serafin, xinista zazu / profeta zarren esana: / jakintsunaren arrazoietan / izan zaitia etzana.
Tx B II 151.
Ponerse (el sol).
Cf. etzinalde.
Iguzkia eztadila etzin zuen aserretasunaren gainean.
Lç Eph 4, 26 (He etzin, Dv, Ol etzan
).
Argi etzin gabea.
EZ Man II 197.
Iguzkia etzaterakoan, jaun zaldizko bat, muthilak ondotik, Andoaineko ostaturat jausten da.
Laph 141.
Eguzkia itsasoan yeiki ta itsasoan etzin.
Or Mi 129.
Alaitzen daukute bihotza etzatera doan iguzkiaren urrezko-iñarrek.
JE Ber 78.
Eguzkia Kurtzeberri-aldean etzatera dijoa.
Vill (
in
Gand Elorri 17
).
Argia urrezko ogean, / etzatera zijoan / Keixeta aldera.
NEtx LBB 227.
Mana nezoke iguzki horri nehoiz ez dadila etzan, / zorionezko bizitza hunek azkenik izan ez dezan.
Xa Odol 303.
v. tbn. AB AmaE 382. Barb Sup 148. Ox 153. Ibiñ Virgil 78. Etzin: TAg Uzt 238. Erkiag Arran 7.
(Part. en función de adj.).
"
Etzana, horizontal"
Dv.
"
Etziña, yacente. Lur onetako Jaunan irudi etziña, eliz-ataixan
"
Etxba Eib.
Etzanaren bihurgaitza.
MEIG IX 124 (en colab. con NEtx).
Estar (escrito).
Haren ethortzea klarki eskrituran datzala.
EZ Man I 71.
Jenesako liburuan eskiribatua datza.
SP Phil 403.
Lenengoa da Jainkoa gauza guzien gañean amatzea, 169. orrian dautzan bezela.
Ub 172.
Hitztorio hau herriko etxeko liburu handian etzana duk.
Elzb PAd 72.