I .
(Sust.).
1.
Aspecto, apariencia. "Irudia, iduria, semblance" SP. "Apariencia" Lar. "Viso, visos" Ib. v. 1 iduri.
Tr. Documentado en Dechepare, Leiçarraga y algunos pocos autores meridionales a partir de mediados del s. XVIII.
Zure irudi ederrak eta maina jentilak / gaizkiago zauri nizi ezi dardo zorrotzak.
E 191.
Gauza hauk badute zerbait sapienzia irudi.
"
Quelque espèce de sapience"
.
Lç Col 2, 23 (He zuhurtziaren idurikunde
).
Gaizkiaren irudi orotarik begira zaitezte.
"
Toute apparence de mal"
.
Lç 1 Thess 5, 22 (He, TB iduri
).
Badu Jainkoak guk bezala irudi gorputzarenik?
CatBurg 17.
Ogi ta ardoaren itxurapen edo irudi utsak [...] Kristoren korputz ta odolaren estalgarritzat.
Mg CC 197.
[Altaran dagoana da] zeruan dagoanaren imajina edo aren irudiya dabena.
CatBus 21.
Erakutsi zien agertu nai zuten ontasun guzia, on-irudi uts bat baizik etzala.
Lard 412.
Zeren irudi ta itxuria egiten dau munduan?
Ur MarIl 97.
Guztiak gazteak ta / irudi onekoak.
Azc PB 297.
Ikusizuz gizon bi / alkarren besoti / barreka, irudi baten / pozik ta gogoti.
Ib. 346.
Eguraldia ezin izan zeittekean irudi obekoa.
Echta Jos 250.
Ta ikaragarrizko leoi baten irudia artu eban duendeak.
Bilbao IpuiB 197.
Tresnek salatu dute lurrak udare baten irudia duela.
(In Zait Plat 58
).
Artean, ogei, ogeita bat urte izango zituen. Bertsolari-irudi utsa.
Zendoia 233.
v. tbn. Oe 117. ArgiDL 160. Ibiñ Virgil 50.
2.
(V, G, AN, L; Lar, Añ, H),
erudi.
Ref.: A; Etxba Eib.
Imagen, figura (bien mental, bien ref. a la representación de un objeto en pintura, dibujo, escultura...); representación, símbolo; dibujo.
"Especies sacramentales: (c.) irudi sakramentuzkoak
"
Añ.
Tr. Documentado en Dechepare, Leiçarraga, Capanaga y en autores meridionales a partir de mediados del s. XVIII (tbn. en Oxobi). En
DFrec hay 274 ejs., meridionales, la mayoría de ellos de esta acepción.
Iangoikoa, edetazu amoria gogotik / eta haren irudia ene begietarik.
E 167.
Haren irudi gloriazkoa gutan inprimitzen dela.
Lç
Adv
*** 1r.
Dauko Iaungoikoak gorputzeen erudia gu legez.
"Figura corporal"
.
Cap 27.
Da zeruan dagoanaren irudia ta aren anza duena.
CatBurg 25.
Zeren bildots hau zan haren irudi-anza eta erakusgarria.
Ub 92.
Santu baten irudi edo pinturia.
Mg CO 56 (v. tbn. CC 203).
Sakrifizijo areek mezako sakrifizijuaren irudi eta gerizia zirialako.
Astar II 216.
Ispillu bateko irudiya.
Itz Azald 165.
Txanpon bat ekarkidazute. [...] Irudi ta idazkunok norenak dira?
Ol Mc 12, 15s (Ker, IBk, IBe irudi
).
Ez da gauzen irudi.
"No es representación de las cosas"
.
Or BM 108.
Eguzki lorea eguzkiaren iruditzat daukate toki askotan.
JMB ELG 79 (v. tbn. 15).
Arrizko irudi antzo, geldi.
Zait Sof 141 (v. tbn. Plat 82).
Gaua illuna zegon txit eta ezin zitekean irudi aren nortasunik bereizi.
Etxde JJ 152s (v. tbn. 197).
Begien aurrera etorkion aren irudi atsegin, aren begirakune goxo [...].
Erkiag Arran 172 (v. tbn. 36).
Job santuaren irudi ber-bera izandu zan.
A.
Akelarrea, pekatuaren irudia.
Vill (
in
Gand Elorri 15
).
Kuadro bat, irudi bat ikustean.
Vill Jaink 36.
Azala ta irudiak, Xabier Egañarenak.
(In Azurm HitzB 5
).
Bertan, Jesus kolumna baten lotua, arrizko irudia dago.
Etxabu Kontu 61.
Prozesioa egiten zan San Frantziskoren irudiarekin.
BAyerbe 17.
Ezin sinetsizkoa da gozogabeko urteotan eman digun euskal bizitzaren irudi garbia.
MIH 33.
Zurezko irudi harrigarriz hornituak.
MEIG I 76.
Sarrera, Orixek. N. Basterretxearen irudiak.
MEIG III 105.
v. tbn. Cb CatV 14. DurPl 106. Añ LoraS 11. VMg 32. AA II 143. fB Ic I 98. JJMg BasEsc 231. CatLlo 35. Ur MarIl 1. Lard 537. Arr GB 50. Aran SIgn 200. AB AmaE 193. Ag AL 109. A Ardi 5. GMant LEItz 56. ArgiDL 4. KikV 63. KIkG 48. Ox 45. Inza Azalp 110. Altuna 9. Enb 32. Kk Ab II 143. Alz Ram 110. ABar Goi 66. TAg Uzt 247. Eguzk GizAuz 112. Jaukol Biozk 104. EA OlBe 79. SMitx Aranz 81. Mde Pr 166. Bilbao IpuiB 142. Txill Let 65. Akes Ipiñ 21. Basarri 29. In Osk Kurl 3. Osk Kurl 191. Anab Poli 8. Gazt MusIx 168. Ibiñ Virgil 33. NEtx LBB 16. Lasa Poem 77. Alzola Atalak 85. Berron Kijote 212. Onaind STeresa 28. Gerrika 214. Insausti 148.
Bere Errege Jaunaren irudija zanak eta bere lekuban eguanak egin ebana.
"
La conducta del representante de su Señor"
.
(1866)
BBatzarN
239.
(Como primer miembro de comp.).
Loretik [...] irudi-ametsetan egotia leuke atsegarrien. [...] Begiak itxiz, irudipenari egoak zabaldu dautsoz.
TAg GaGo 18.
Beren adimen xumeak ez zitezkean egin giza-emakume arteko batasunaren irudi-jabe.
Etxde JJ 215.
Neska-koskor arengan bere leikidearen arpegi berbera ezagutu zun. [...]. Xalbaten irudi-oroitza neskato polit aren soñean kokatu baitzan.
Ib. 241.
Zubiburu, par irudi bat gabe, apika emakume arrek Miren gogoratu ziolako.
JAIraz Bizia 26.
3.
"Semejanza"
Lar, Añ.
"Asimilación"
Ib.
"Asemejarse: (c.) [...] irudia, anza izan; irse asemejando: antza, irudia artu
"
Añ.
[Gizonaren] fakultate guziak ziren, ahal zirateken bezain ungi dispausatuak [...] eta hartan zen hark bere kreazaleaganat zuen irudia eta konformitatea.
Lç
ABC
I 3r.
4.
(
AN-5vill ap. Gte Erd 170
; Añ).
Opinión, parecer, impresión.
"Idea"
Añ.
Gure irudia izan da, [...] elejitu ditugun gizonén zuetara igortea.
"Nous avons été d'avis"
.
Lç Act 15, 25.
Eta gure oroitzapenetan bateratsu gatozela ikusteak bakarrik sendotu dit nuen irudi eta ustea.
MIH 373.
Elizaren izen hunez jeneralki aditzen dira [...] sakramenduen administratzez irudi eta profesione egiten dutén guziak.
(Interpr?).
Lç ABC I 4r.
5.
(
A).
Imagen, comparación, símil.
"(V?), parábola"
A.
Ebanjelioko ikoaren irudia.
Añ
LoraS
12.
Etorriko da denporia, nos irudi baga, eta argitan emongo deutsubedazan nire Aitaren barrijak.
Astar I app., XXXIII (v. tbn. Itz Berb I 190).
Ara irudi bat obeto aitu daizuben.
Astar II 134 (v. tbn. 135).
[Ebanjelioko] amar donzelleen irudia.
Zav Fab,
RIEV 1907, 91.
Musa, ekatzuz gogoraziño / eregiak, / irudi onak [...] / itz egokiak.
AB AmaE 126.
Jesukristok berberak iminten deusku irudi au: "Egoan gizon aberats bat [...]".
Itz Azald 40 (v. tbn. 25, 74 etc.).
Ara zer irudi edo konparazioak ipintzen dizkigun.
Urruz ZeruA 77 (ap. DRA
).
Tramanak eta Brixek oituten daben izketea bapere gozatu barik ipiñi ezkero, irudi obeak egingo nituke bear bada.
Ag Kr 10.
Maitasun gaiok irudi arrigarriz [...] apaintzen ditu.
Aitzol (
in
Laux BBa VIII
).
Gauza auek alegietan (irudietan) esan dizkitzuet.
Ir YKBiz VIII.
Musak diralako atsoek atzaparpean ninduten; irudi-miñez nengoan izorra.
Ldi IL 29.
Biblia Santuko Salmuetan badira zenbait irudi berezi giza-bizitzaren laburtasun au adierazteko.
Vill Jaink 110.
Nonnahi ezagun da olerkaria, bai irudietan bai hitzak hautatu eta antolatzean.
MEIG II 100.
Ejemplo.
Irudi edo exenpluba emoten deuskubee antxiñako legeko [...] emakumerik entzuneenak.
JJMg Mayatz 218.
Irudi onetara deituten ditut bada baserrijetako guraso [...] gustijak.
JJMg BasEsc III.
Presentau zaitezez Españiako Erreiñu guztijaren aurrian zentzun on eta birtuten irudi eder bat legez.
(1856)
"Modelo"
.
BBatzarN
177.
6.
(Lar, Añ).
Visión.
"Alumbramiento, ilusión, engaño, argiustea, irudia, irudipena
"
Lar.
"Imaginación"
Añ.
Gauez Paulek, irudi-ikuspen bat izan zun.
Ol Act 16, 9 (Lç bisione bat, TB iduripen hau, Dv ikhuspen bat, IBk, IBe ikuskari bat).
7.
(Aq (AN)→A).
"Facción del rostro, irudia (AN)"
Aq 1225.
"Facciones del hombre"
A.
8.
Escena (teatral).
iv. irudiya.
"Escena IV"
.
Iza EE
1881a, 180.
Lenbiziko irudia.
Sor Gabon 19.
v. tbn. Ill Pill 3. Alz Ram 22. ABar Goi 15.
Gañerakoan irudi-zuzendariari deritzaion bezela.
(Acot. escén.).
Alz Ram 21.
9.
Simulacro, fingimiento, apariencia.
Jainkoaren mirari egiazkoak gezurtatu naiez, [...] mirari-irudiak edo milagro-antzak egiten zituztenak.
Lard 68.
10.
Imaginación.
Oroi ta irudi ala nik.
"Así son mi memoria y mi imaginación"
.
Or BM 50.
Begiek an-on / bide baztarren urrena; / irudi-oroiak areago.
Ib. 50.