1.
(
Lar,
Izt 90r,
H,
Lh,
Zam Voc),
zamin.
Amargo, doloroso, que causa aflicción; (palabra, reproche...) duro, hiriente, ofensivo.
"(La) verdad amarga, egia samiñ
"
Lar.
"(Mal que me quieren mis) comadres, porque les digo las verdades, egia samin
"
Ib.
"
Erran dauzkit elhe saminak, [...] dures, sévères paroles. Erantzuki saminak, vifs reproches"
H.
v. garratz, mikatz.
Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur. Hay
zamin en Pouvreau. En
DFrec hay 34 ejs. de
samin, 5 de ellos septentrionales.
Eta baldin inbidia saminik baduzue, eta tharritamendurik zuen bihotzetan, etzaiteztela gloria.
"Envie amère"
.
Lç Iac 3, 14 (He khiratsdun, TB kharats, Dv uher, Ker mingots
).
Ebaren seme desterratuak hatsbeherapenez daude ikusteaz zein khiratz, zamin eta unhagarri den [hemengo egoitza]
.
SP Imit III 48, 2.
Gutxi nai ziolako kezka samiñ batek utzitzen etzion pakean.
Lar SAgust 14.
Pásio dolorésko ta eriótze samina.
LE (
in
BOEanm 516
).
Berak (Kristok) pasatu zue trago samiña guzis.
LE-Ir (s.v. urrupa
).
Baña zer dau orregaz? Andiagoa, samiñagoa izatea bere neke-pena.
Añ
LoraS
9.
Niri gerla gogorrena ta damu saminenak egiten.
Dh 147.
Laido samina.
Ib. 185.
Errephortxu saminak.
Ib. 258.
Amorio au aitu ezkero, zeñ samiña eta pisua dan ezkonduen gurutzea.
AA I 568.
Itz samiñ eta garratzakin.
AA II 63 (v. tbn. itz samiñ en Cb Eg II 117).
Ez da emakumearen ira baño samiñ eta garratzagorik.
Ib. 94.
Penitenzia sendo eta samiñak.
AA III 493.
Humiltasunaren birtute miragarri au: azaletik latza eta samiña.
Gco II 28.
Ain gustora artu nai det zure eskutik ona nola gaitza, aiñ gustora gauza samiña nola gozoa.
Echve Imit III 17, 3 (SP kiratz
).
Bere pasioneko laidoa gehiagokoa eta saminagoa izan zezantzat.
Jaur 148.
Emendikan oi datoz / ondoren samiñak / gota, urdallekoa / eta beste miñak.
It Fab 173.
Gauza dela ezin egiña / hori da gauza samiña, / erreger erran eziña.
Gy 75.
Dolu samiña.
Ib. 251.
Naigabe samiñ eta pena latza.
Arr GB 126.
Oñazeen gogortasun samiña.
Aran SIgn 10.
Kontu aundiyarekin / egin esamiña, / biyotzetikan artu / oñaze samiña.
Ud 93.
Billatuko ditugu / aziyo samiñak / egiten badirade / ondo esamiñak.
AzpPr 83.
Bizi modu au jatala triste / eta samiñ.
AB AmaE 125.
Egia iruntsiten sarri da samiña.
Ib. 319.
Zerubak sariatuko ditu / emengo egun samiñak.
Moc Damu 36.
Sainduari galdetu zioten, zergatik etzion erran gaizki edo erreportxu saminagorik.
Jnn SBi 170.
Sofrikario handiena eta saminena.
Lap 414 (V 188).
Zenbat gogoeta samin.
HU Aurp 70.
Egi samiña aitortzera nua.
Ag G 59 (v. tbn. egia samin en Zerb Azk 54 y Vill Jaink 117).
Gertaera samiña.
Ib. 231.
Bihotzean ausiki samina egin zeraukun.
StPierre 27.
Ez dut ukan [...] nahigabe saminagorik.
JE Bur 64.
Bainan hitzek baiterakarzate eskatimarik saminenak.
Ib. 132.
Moxkorrak berriz ditu / ondoren samiñak.
JanEd II 110.
Txitik ein barik igaroten dauz / bere oñaze samiñak.
Enb 103.
Xahar baten auhen saminak.
Etcham 162.
Il-ezkil samiña.
Or Eus 409.
Zer egin nezake nere bizikera samiñ ta atsekabe onetan?
ABar Goi 58.
Egia samiña izan.
Ib. 21.
Buruauste samiña, benetan!
TAg Uzt 150.
Zotinka samiñean asi zan.
Ib. 121.
Adur samiña!
EA OlBe 68.
Zer ergelkeria samina jendeekilakoa!
Mde HaurB 32 (v. tbn. Pr 99).
[Biziaren] alderdi latz eta samiña.
Etxde JJ 38s.
[Iguingarri zait musu bat ematea] berarekiko jardunak gero ta laburragoak, otzagoak eta samiñagoak dira.
Ib. 165.
Arabiar bat ari zan kantari [...]. Bai soñu samiña.
Anab Aprika 32.
Gorputz eta arimetako mixeri samiña.
Ibiñ
Virgil
25.
Zauri samin baten erreberritzetik begiratu.
Ardoy SFran 309.
Au atsekabe samin garratza.
Olea 133.
Zonbat den samina / seme urrunduaren aitaren mina.
Xa Odol 167.
Alako eziñaren gorroto samin bat sortu zaidaken biotzean.
Ataño
TxanKan
232.
Izan zituzten herri batean gataska saminak bi familia auzok.
Larre ArtzainE 210.
Ezbeharrik saminenak ez dira beti bihotz ukigarri.
MEIG II 56.
Eztabaida saminak.
MEIG VI 172.
v. tbn. Echag 202. Hb Esk 34. Apaol 57. Bv AsL 38. A Ardi 88. Lh Yol 9. ArgiDL 166. Inza Azalp 14. Ox 79. Jaukol Biozk 44. Ldi BB 162. Zait Sof 41. Txill Let 44. Erkiag Arran 126. Vill in Gand Elorri 17. Gand Elorri 179. BEnb NereA 145. FEtxeb 162.
(Usos pred. y adv.).
Jainkoaren deia nihoiz ere ez dut, gau huntan bezain samin nabaditu.
Laph 235.
Biotza garbaiaz / samin dabela.
GMant Goi 99.
Etzela ere Panpi ageri, jauzi ta saingaka, samin.
Ox 21.
Aldi bakotxian baño urrenguan samiñago irainddu [dozu nire emaztia]
.
Otx 90.
Zein bizi ta samin asarretzen nintzan manestarren aurka.
Or Aitork 217s.
Han behean errekak / erdi lotan kopla / bera kantatzen du / etsipen makalez, / erdi lo ta samin.
Azurm HitzB 67.
Baña orain legoiak deutsu / jaurti atzamar samiña.
AB AmaE 59.
(Grito, chillido, voz, sonido) penetrante, agudo; desgarrador.
"Au fig., pénétrant, aigu, en parlant de son, de la voix. Oihu, ixkiritu samina, cri aigu. Ezkilaren dei saminak, les sons d'une cloche d'alarme pénétrants"
H.
Tr. Empleado principalmente por autores septentrionales.
Keja ta garraxi samiñakin esango zenduen: Ai ene bada [...].
Cb Eg II 123.
Zerurat egiten zituzten, / marraska, oihu saminak / othoizten zituztelarik / Jainkoa eta Birjina.
Balad 244.
Aiei! Aiei! dio kapitainak, oihu samin batekin.
Laph 226.
Oihu samin eta garratz bat entzun izan dugu, gure arima atzarri duena.
Lap 108 (V 51).
Ausartzia horren gatik aditu baitzituzten handik eta hemendik xixtu batzu saminak.
JE Bur 25.
Ez baita basa ihizirik hain [irrintzina] ozen eta saminik egotz dezakenik.
Ib. 149s.
Ez nakien oraino halakoa zutela beren artean mintzatzeko ara, urdeak bezalako kurrinka samin bat.
StPierre 13.
Orro samin hura sirena deitu tresna batek egiten zuela.
Zub 71.
[Ardien] sartzea herrian, artzainaren hixtu saminaren manuz.
Ib. 97.
[Hartz-lehoinen] orro saminez.
Etcham 82.
Lotzen da garraisiarik saminenetan.
Barb Leg 129.
Oihu samin bat botatuz kolpez zauriturik da erori.
Iratz 26 (v. tbn. Zerb IxtS 90, Vill Jaink 124 oihu samin, Barb Leg 25 marraka samin, Zub 38 garrasi samin
).
Urratu daut bihotza / oihu samin horrek.
Iratz 27.
Ez dakit zer aterako zuen oraino [...] baldin-eta boz samin eta azkar batek ez balu bet-betan ixil-arazi, eta nola.
Lf Murtuts 8.
Gurariaren zauritik / garrasi samiña.
NEtx LBB 266.
Galbideko dei samin guziek etzuten egin indarrik, / oihanak ito zituen eta han egon nintzan bakarrik.
Xa Odol 328.
Ixil-eziñeko mingaiña, belarrietarako samiña.
EZBB II 27.
[Klaxka] hauen soinua nolazbait arinago, saminago, eta, hots, ergelago ere zela.
Larre ArtzainE 33.
Gurasoek erakutsi zigutenez, marrurik ozenenak ez dira beti saminenak.
MIH 138.
(
B, Sal, S ap. A
; VocB
) .
(Aplicado a personas).
Agrio, arisco, desagradable; colérico.
"Colérico"
A.
Badira bere naturalezaz, gaitz, garratz, latz eta zamin diren bihotzak.
SP Phil 342.
Etzaiteztela izan garratzak eta samiñak zeren emazteakin.
AA I 589.
Gipuzkoako jende leial eta piña, / onean goxoa da, gaitzean samiña.
Izt C 255.
Ana Josepa, samiñ itxura gabe, eztaietan ibilli zan, jo ta ausi...
Ag G 316.
Klaustro-billerak, letradunen nor-geiagoak [...] beti durduri zeukaten Fray Luis eta samin da odolgaitz biurtu zuten.
Gazt MusIx 60.
Oi haize samina lilieri aiher.
Ox 172.
(Aplicado a personas).
Afligido, dolido.
Nere edanak jartzen / bazaitu zu samiñ.
Urruz Urz 56.
(Aurreratuaz ta samiñ) --Ori gelditzen zait... lana... lanean asi bearra.
ABar Goi 58.
Ongi agertzen dezu semearenganako gogo txarra. --(Samin) Gogo txarra! Ez ote det bada zuk aña maite.
Ib. 40.
(Dolor físico) intenso, penetrante, agudo.
"
Sista samina, élancement vif qu'occasionne un mal"
H.
Cf. infra (5).
Tormenta horiek hainitz ziren saminak Salbatzailearentzat, bainan barneko doloreak oraino gehiagokoak zaizkon.
Jaur 152.
Nork erran zauri hetaz / zuen min samina.
Zby RIEV
1908, 414.
[Bizenteri] gatz urthu harren erredura samina sar zakion hezurretan barna.
Jnn SBi 151.
Gero eta saminago baitzohazkon [...] [barneko harraren] asikiak.
Ib. 75.
Bezperan baino ere hitsago jeiki zen; hertzetako sistak oinon saminago eginak zituen.
Barb Sup 102s.
[Zintzurreko] erredura thematsua egun guziez saminago zuen.
Ib. 34.
[Oinhazeak] berriz agertzen ziren gero, berdin samin.
JE Ber 87.
Sabeletik minez zagon. Ez, nahi baduzu, min saminez, ez, jasan zitakeen.
Lf Murtuts 26.
"
Hortzikararekin dire uliak saminenik, c'est un temps orageux que les mouches piquent le plus douloureusement"
H.
Ausikilari samina / ulia deitzen duguna.
Gy 186.
(Con negar
).
(Llanto) amargo.
Emendik zenbat negar samin, zenbat estutasun!
Mg CC 227 (v. tbn. negar (nigar) samin en Dh 130, Arr GB 97, Otag in FrantzesB II 129, Lap 152 (V 68), Ag AL 95, A Ardi 104, Jaukol Biozk 59, Enb 34, Mde Pr 184, Salav 79 y AZink 115; negar-malko samin en Lard 5 y Urruz Urz 48).
Oñazez aur gaizoa / negar samiñean.
Xe 156 (v. tbn. negar samiñean en Bilbao IpuiB 175, negarrik samiñenean en Or Aitork 83).
Inguruan zebilkion negar samina zeriola.
MEIG IX 104.
2.
(
V, G, L, BN, S; Lar,
VP
85v,
Mg PAbVoc,
Añ,
Izt 10v),
zamin (
SP)
Ref.:
A;
Lrq;
Etxba Eib
.
Amargo (ref. al sabor).
"Acedo",
"acedado"
Lar.
"Pócima desabrida, edari samiña
"
Ib.
"Amargo"
Lar,
Añ,
H.
"Piquant, acide"
Dv.
"Aigre, de saveur acide, piquante. Arno, sagar, esne saminak
"
H.
"Aigre, piquant"
Lrq.
"
Garratza askotan esaten dogun artian, samiña gitxittan entzuten da
"
Etxba Eib.
Tr. Documentado en autores meridionales desde mediados del s. XVIII. Al Norte lo emplean Pouvreau, Haraneder y Duvoisin.
Iadanik ase diren usoei [...] gereziak zaizte zamin eta khiratz.
SP Phil 486 (He 492 garratz zaizte eta zamiñ
).
Belhar xoil khiratzetarik eta zaminetarik.
Ib. 196.
Guzia beazun samiñ [...] biurtu zitzaion.
Cb Eg II 191.
Ango gusto samiñ garratzak.
Ib. 123.
Demonioen janari samiñak.
Ib. 138.
Samíñ ta látz diren janáriak.
LE Ong 16r.
Emoten deutsezubez gaisuai edari samin, minkotx, atsitu ta [...].
Mg PAb 84.
Edateko samin ta garratzaz.
CrIc 168.
Ur min, garratz, gazi, samin guztiak sartu dira nire biotzean.
Añ
NekeA
260.
Edari samiñ beazunez nastua.
AA III 385.
Azukreak fruta samiñak goxatzen dituan eran.
Ib. 305.
[Ur] txit samiña eta edaten gaitza.
Lard 74.
Letxuga samiñak.
Ib. 72.
Khino samin kharatsak ahoan.
Dv LEd 220.
Fruta askoren azal samiñaren barrunbean mami gozatsua egon oi dan bezela.
Arr GB 20.
Osagarria bere, izan arren garratza eta samina, artuten da.
Itz Azald 191.
Naiago diat samiñak [sagarrak]
.
TP Kattalin 180.
Pipa da nere laguna, / ke-belar oso / samin ta gozo / nasien ontzi kutuna.
EA OlBe 69.
Ur samiñetatik bereiz dagon lurrak.
"
Aquarum amaritudine"
.
Or Aitork 401.
v. tbn. Añ EL1 201. Gco II 63. Jauregui 241.
(S ap. Lrq
; Dv, H).
Picante.
"Piquant, acide"
Dv.
"Aigre, piquant"
Lrq.
Bipherrada bizixkoa maite, saminegia ez.
Ox 206.