I .
(Sust.).
1.
(G, AN, L-sar; O-SP 231, SP),
pertal
(L; O-SP 231, SP, Dv, H),
pertail
(L; H),
petrail
(L-ain-arcang; Dv, H),
petraile
(Sal),
petrale
(Ae). Ref.: A (pertail, pertal, petrail, petraile, petral); EI 281.
"Arroparen petrala, borde de robe" SP (s.v. pertala). "Bords inférieurs d'une robe" Dv. "(G, AN), ruedo de la saya, del pantalón" A. "Pertail, punta de paño, lienzo" Ib.
Sendatu zinduen legez ema erbala / zeren ukitu zarotzun arroparen pertala. EZ Man II 81 (v. tbn. Eliç 73). Ukitu zuen haren arroba pertala. He Mt 9, 20 (HeH soinekoaren perthaila; TB kantoina, Ip, Echn bazterra, Dv, Leon litsa, Samper errebetea, BiblE ertza; v. tbn. He Lc 8, 44 arrobaren pertala). Kristoren petrala ukitzeaz sendatu zeikan behialako emazteari bere sabeldasuna. Hm 211. Soineko petrailetik lothurik, erran zioen: [...]. Dv Gen 39, 12. Altxatzen du eskuz dafaillaren pertail bat. Atheka 99. Eskaldun emazte adiñekuak, aphaintzen denian, ematen du buruko xuria, pertal bat dilindan buru gibelerat. Ib. 47. Hartzen darot sotana petrala edo hegala, adiarazteko bezala nindohakola hurbilago. Prop 1895, 166. Ardo dantzak, gurdi karroza ederrak, mozorro garbiyak beren petral zikiñakin. Iraola 115. Xakur debruetarik biga athorra petralari lothuak zituen. Barb Sup 48. Gona petral-luzeak, Etxarrikoak. "Ruedo de falda larga". Or Eus 63. Zure jauntzi ñabarren petralak noiz dira / itsas mugan mainatuko! Iratz 61.
(L-côte ap. A),
pertal
(O-SPAd),
pertail
(Lh),
petrail
(L ap. A). "Item les lambeaux ou déchirures de la robe" O-SPAd 877. "Colgajo de camisa" A. "Arropa petrailak (L), vestidos rotos" Ib. "Franges de vêtements déchirés" Lh. "Andrajo, harapo. Petrail zikhin! (Lander)" DRA.
Zabiltza ederki, Filotea, ez utz zure gainean pertalezko gauzarik eta ongi eztagoenik. [...] haren konpainian bazaude itsuski bestiturik. "Qu'il n'y ait rien sur vous de trainant et mal ageancé". SP Phil 333 (He 335 ez utz zure soinekoetan phertalik).
2.
(Gc, AN-5vill-araq, L-ain ap. A; Lar Sup, Añ),
petrail
(Dv, H). "Rabos, suderak, petralak" Lar Sup (v. tbn. Añ). Barro que mancha los bajos de la ropa. "On l'emploie aussi pour la salissure boueuse que les femmes prennet par les chemins. Petrail hainitz bildu du ene alabak, ma fille a ramassé beaucoup de crottes" Dv. "Zer petrailak egin dituanak bide lohitsu hoietan! quels bords sales j'ai faite dans ces chemins boueux!" H. "Salpicadura de barro" A.
Galtzerdi kristalak, / agerian aztalak, / gonak moztuak ez bil- / tzeko petralak.
Yanzi 218.
Barro (en gral.).
Bezkoitz dena basa zen izena hartzean, / lotzen zela ageri petral garbitzean / beharrik Yainkoak du han gatza ezarri / eta haren segidan harria egorri.
Hb Esk 149.
Oragarren petralak pasaian garbituz, / Baionako alderat Adur izen hartuz, / Ihurik itsasorat yotzen du arinik.
Ib. 92.
Gogoa ez digu zikinduko, ez, / griñ galgarriyen zitalak, / mendi goiraño eztira irixten / beko putzuen petralak.
Elzo EEs
1916, 323.
3.
(B),
pitrail (BN; Dv (BN), H (L, BN)),
petiale (ph- S),
peitherale (
-ia det., H (S)),
puterale (
-ia det. H (S)),
pitral (BN-baig),
pitrale (Foix ap. Lh.),
bitrale (
-ia det. S)
Ref.:
A (petral, pitrail); Lh (pitrail); Giese CasaS 11; Lrq (phetiale); Satr CEEN 1969, 210; Izeta BHizt2.
.
Viga.
"La gran viga transversal que soporta las vigas"
Giese CasaS 11.
v. GOI-HAGA.
Amorio soberatuak eginarazten du etan ez ikustea dena maliziaren biga o petrala.
FamInst
779 (v. tbn. en la misma pág. petral bat).
Nolaz ikusten duzu aurhidiaren begian puska, eta ez aldiz pitrailla zihaurenian?
AR 425.
Inaisioineko pitral bat paraturik.
HerVal 162.
Pitral bat irozketan.
Ib. 249.
Edo nola erraiten duzu zure anaiari: utz nezazu zure begitik lasto baten idekitera, zuhaurek baduzularik pitrail bat zurian?
SalabBN Mt 7, 4 (Echn zur-petral; v. tbn. Gazte 1960 (Noviembre), 4 (ap. DRA) zihauenin den phetialia).
Gathez estekatzen dituzte pitrail lodi bati.
Prop 1876-77, 51.
4.
(V-gip, G-goi, AN-gip-5vill-araq, L-ain, B, BN, S, R-uzt; Lar, Añ, H (V, G)),
petrel (BN-baig)
Ref.:
A (petral, petrel); JMB At; Gand Eusk 1956, 224; Iz ArOñ; Izeta BHizt2.
.
Petral.
"Pretal"
Lar.
"Pe- o pretal"
Añ.
"Ventrera, cincha, correa que ciñe la barriga de las acémilas"
A.
"
Aafixuaz eindako kutunak ipinten osten ardixai lepuan, arran petralian (V-gip)"
Gand Eusk
1956, 224.
"(La) correa ancha"
Iz ArOñ. "Astoai patzen zaio petrala" Izeta BHizt2.
.
[Mandoaren] aitzineko petralaz dago espantuz, / Zerendako'ta duien erdia espartuz, / Bertz' erdia trapuz.
ChantP 88.
5.
"Estado de abandono. Zer lili edo lore andana hilarri gehienetan! Baina ez denetan, zonbait badira arrunt debalde utziak, petreil hitsenean
"
DRA.
(que no da ninguna ref.)