Harremana

    OEH - Bilaketa

    6167 emaitza mA bilaketarentzat

    Sarrera buruan (0)

    Emaitzarik ez


    Sarrera osoan (500)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    argal.
    Onom.: Aliam peçam circa Miguel Argala. (1226). Arzam 117. Miguel Argala de Garralda. (1253). Ib. 117. Martin Sanchiz Argala. (1330). Ib. 117.
    sense-1
    1. (V, G, L, B, BN; SP, Lar, Añ, VocBN , Dv, H, Darric ap. DRA .), algar (Darric (AN) ap. DRA .), ergal. Ref.: A; Iz ArOñ , UrrAnz ; Etxba Eib ; Etxabu Ond ; Holmer ApuntV ; EAEL 213; Elexp Berg.
     Delgado, flaco, débil, delicado, inconsistente, vano. "Maigre" SP. "Delicado, débil", "desmirriado", "feble", "flaco", "imbécil" Lar. "Lánguido" Añ. "Débile, faible, flasque (V, G), au phys. ou au moral. Txit argal ta nagia naiz (Cb)" Dv. "Faible ou maigre; au fig., vain, sans consistence. Lurreko arintasun argaletan biotza imintea (Mg)" H. "Angosto. Bide argala (Darric)" DRA. "Etxe argala, casa de pocos recursos (msOch)" A Apend (tbn. en EY III 331). "Aspaldixan ikusi ez da, argala eritxi detsat zure gizonari" Etxba Eib. "Txanke espati baño argalago, para decir de alguien que es flaco" Etxabu Ond. Tr. Muy frecuente en textos vizcaínos y guipuzcoanos. Al Norte se documenta en Pouvreau, Haraneder, Duhalde (hargal ), Duvoisin, J. Etchepare y Zerbitzari (cf. tbn. argaldu en Etxeberri de Ziburu y M. Dassança). Hay ergal en Iturriaga y Zaitegi. En DFrec hay 8 ejs. de argal.
    Argalok ideko eiten badira, aek indarsuen izango dira. "Los débiles". RS 403. Oreinek nekez egiten dute laster bi sasoinetan, gizenegi eta argalegi direnean. SP Phil 317 (He 319 argalegi edo mehegi). Etzan miresteko gizon argal, erbal, bildurti batzuek utsegitea. Lar SermAzc 55. Bista osoa zeukan baña estudiatzeko buru argala. Cb Just 67s. Ezarten dabee lurrera etxe guztija zimendu argala eukalako. Mg CO 277. Ezin eldu nas ni au adierazotera, zerren, ai ene! argal errukigarria nasan. Añ LoraS 135. Nola gerez aiñ argalak eta itxuak geran. Gco II 15. Tranze batean nori nai gerta dakikeo argala izatea ta utsegitea. AA III 295. Ikusten danian atso argal, kaden edo erkinen bat sinistutia sorgina dala. Astar II 40s. Argala da zure aragija, senduak zure arerijuak. Ib. 143. Argala, epela ta makala bada, berak geu zaintu biarrian, geuk bera zaintu biar dogu. fB Ic I 56. Atso azal tximur begi gorria [...] / Argal erren laurogei urtekoa / eta aoan agin bâkoa. Zav Fab RIEV 1907, 95. Guztiyak gera argalak, baña zuk ez dezu zure buruba baño argalagotzat iñor iruki bear (I 2, 4). Echve Imit 8 (Ch flako). Ez dik sekulan, mutill, ire balentiak / ibilli bear iltzen bildots ta ardiak; / ori dek beldurti ta ergalen kontua. It Fab 261. Nundik jatort izatia ain erkin ta argala esetsi eta tentazinoietan, eta ez pausu bat aurreratutia zeruko bidian? Ur MarIl 85. Espiritua egiaz prest dago, baña aragia argala. Ur Mt 26, 41 (Lç e Ip flaku, HeH eri, Dv fluxa, Ol erkin, Or aul, IBk makal). Gauza arrigarria! Gizon argal ez-jakin batzuek Jesusek bere ordekotzat aututzen ditu. Lard 393. Beste zazpi bei me-argal, ezur-uts egiñak. Ib. 53. Nere amar ardiyak / orra, Peru emen, / esaminatu itzik / mardul ote dauden, / mardularen tartian / argalik daguen. Bil 118. Añ argal eta ezereztua geratu zan, non egun batetik bestera herioaren begira egotea beste erremediorik etzeukan. Arr GB 102. Gaizkiñ aidurrak animari saietsik argalenetik eraso. Arr May 179. Alkar ezin ikusi, / au mundu argala! Xe 402. Pekatu errez egiten dala / konfesoriak badaki, / argalak ere asko gera ta / oso gaituzte erruki. Ud 147. Txantonek ei dauko / katue formala, / geuk bere eztaukagu, / morena, / entero argala. Noe 79. Oinperaturik zugatz argalak, aurrera dator. AB AmaE 435. Gure biotz ain argal eta erkinak. Itz Azald 158. Soldadu argal bat. Ib. 195. Aserreak baketu, argalak indartu. Ag AL 70.
    ( s. XX.) Argala ta larrakitua zegoan. Ag G 129. Gorputzez argala, samaz luzia. Kk Ab I 30. Gogoa azkarra bada ere, aragia argala da-ta. Inza Azalp 125. Gabirau argal moko-luzia / zenbat [ollotxo] zituan kontari. MendaroTx 154. Eskugain argaletan zaiñak agirian zitun, zugaitz-zuztarrak bezelaxe. TAg Uzt 180. Zuzenakin elkarturik, ergalak aundia azpiratzen dik. Zait Sof 131. Etzan argala, lodia gutxiago: giar utsa zan. Anab Poli 17. Aitzitik ere, ergalenak diruditen atalak dira bearrenak. Zait Plat 126. Gure gorputz argalak desegindu ziren. Arti MaldanB 210. Zigarro argal eta meetxu bat. Erkiag BatB 18. Ganadu argalikan / ez degu nai saldu. Uzt Sas 85. Aragizko bezela / gu ere argalak. Olea 29. Lodia argal baiño geiago, eta soin-atal guztietan ondo egokitu ta erazkoa. Onaind STeresa 12. Argalak geienean [beiak], baiña bai ondo zailduak. BAyerbe 24. Azpian hartu du oinak zomorro argala. MEIG I 165.
    v. tbn. VMg 7. JJMg BasEsc 138. Izt C 25. Bv AsL 133. Azc PB 280. Echta Jos 306. Urruz Zer 47. Noe 82. GMant Goi 78. Ldi IL 23. Etxde JJ 27. And AUzta 114. Gazt MusIx 137. SM Zirik 88. MAtx Gazt 87. Lab SuEm 196. Etxba Ibilt 462. NEtx LBB 35. Berron Kijote 111. Zendoia 226.
    azpiadiera-1.1
    (Con reduplicación intensiva).
    Txerri argal argalaren bizkar-ezurra irudien. Or Tormes 71. Iru-lau pausu barru, ia zutik be egon ezin zan txakur argal-argal bat aurkitu eben. Bilbao IpuiB 48.
    azpiadiera-1.2
    (Tema nudo, usos pred. y adv.).
    [Anima] argal, indar gabe eta txarki egotea. Ub 205. Miresteko othe da gero [...] kausitzen badire, egundaino bezain hargal, egundaino bezain erorkor, egundaino bezain ezjeus Jaunaren begietan? Dh 225. Triste, larri, argal zagozan gizonak. Añ EL1 174. Ezin esango det nik / nere arkumeak / daukatziela beintzat / argal amoreak. It Fab 198. Oinen ganeratu zan / argal da bigunik / gorputza ezin eukirik / luzaro zutunik. Azc PB 136s. Beti aurkituten dau gizonak argal, ziztriñ, uts da ezereza bere burua itsasoko zabaltasun aulgarriaren altzoan. Ag Kr 61. Argal da zurbil jarri zan. Echta Jos 286. Argal jantziya zaude; bañan estaliko zaituzte, lotsagarri au (bere buruagatik) merezi ez luken bezela estali duten jantziak. Ill Pill 30. Urak aundi, arnasa argal, / batzuk pozik, bestêk izu. Gazt MusIx 135. Zañez ondroso egonagatik / okelaz gaude urriak; / gizonak argal egoten gera, / gizentzen dira zerriak. Uzt LEG II 29. Pilar beti egoan / argal eta triste. Ayesta 42. Otoitz eiten ez duna / beti dago argal. BAyerbe 94.
    v. tbn. Aran SIgn 32. Etxde AlosT 54. Ibiñ Virgil 214.
    azpiadiera-1.2.1
    (Con reduplicación intensiva).
    Zer dala ta zer dala: urtearen asieran gizen-gizen iaio ta guenean argal-argal illten dana? Ezale 1898, 248b. Argal-argal, kolore zuriz eta ezetarako gogo barik. Bilbao IpuiB 207.
    azpiadiera-1.3
    (Uso sust.).
    O, fedearen argala! Jauregui 239.
    azpiadiera-1.4
    (Ref. a cosas no materiales). Delicado, tenue, endeble, frágil, de poca consistencia.
    Jangoikoaren beldur gutxikoak dira, fede argalekoak. Mg CC 208. Izango nas arima etiku argal bat legez. Añ LoraS 154. Zure esperanza izango dala argala, erdi illa eta frutu gabea. Gco I 387. Ugiñetan murgiltzera zoaien egu-argi illetsiak, erraiñu argal gorrixka egiten zun. Or Mi 147. Mintzo apal argalaz, eskuak bularretara baturik. "Con baja y enferma voz". Or Tormes 77. Lurra bezain gizen edo aizea bezain argal. Or Aitork 118. "Eta nondik dakin, Theresa xikia?" galdegin zuen, haurraren seriostasunak gogo-garaitik irribarre argal eragiten ziola. Mde HaurB 92. Euskerari buruz nere iritzi argalak ezer balio balu. Basarri XX. Ah!, nere Jaungoikua, [...] parka nere izate argala! Etxba Ibilt 487. Gizonaren oroitzapen argaletik aztarrenik gabe galtzen diren oroitzapen biziak. MEIG III 55.
    azpiadiera-1.4.1
    Baitta laguntzia aindu zetsan aurrera eruateko asmu negargarrixa, parte izateko asmuan bestian irabazi argalian.Etxba Ibilt 456.
    azpiadiera-1.5
    (Tierra) poco fértil. "Lur argala, terre maigre" SP.
    Lur argaleko muntegijan azi dirian landara gaztiak, iragoten badira lur koipatsuko basora, ezta esatekua zeinbat irabazi daruen. Mg PAb 126. [Lur] gizen, argal, lodi ta meak; zail ta samur, biguñ ta gogorrak, ezadetsu ta elkor [...]. Izt C 25. Saiatzen ziran biltzen iñaurkin, / ote ta garo ta orbela; / gero ukulluan ondo usteldu / sendotzeko lur argala. MendaroTx 91.
    azpiadiera-1.6
    (Vista) corta. "Ikuste argalekoa" A.
    Onek [josla edo jostunak] biar ditu artazijak, orraatza, arija ta ikuste argalekua bada, betaurreko ondo datorkozanak. Mg PAb 140s.
    azpiadiera-1.7
    (B, BN-baig-lab ap. A; Dv, H), algar (R-uzt ap. A ; ZMoso 66).
    "Clair (en parlant des tissus)" Dv. "Oihal argala, étoffe claire d'un tissu lâche, peu serré" H. "2.º claro, poco apretado (hablando de tejidos) [...]; 4.º (BN-lab), transparente. Paper hori argala da, ese papel es transparente" A. "Zer algar dren mihise ta oi-oixal koriek!" ¡qué transparentes [...]!" Ib. "Claro, algar" ZMoso 66.
    Suan urtharazi ondoan, bero-beroa irasten da tela argal batean. Dv Lab 301. Etxe zahar eta lurrerat zoan batetako neskatxa batek kopeta izan zuen --Arruntzen lehen-- galtzerdi argaletan hilerrirat agertzeko... Zerb Azk 79.
    azpiadiera-1.8
    (BN-lab, Ae ap. A; VocBN, H), algar (Sal, R ap. A ).
    Escaso, ralo. "Adj., clairsemé" VocBN. . "Clairsemé, peu serré. Xara argala, bois taillis, peu serré" H. "Ralo, escaso. Ogia argal da landa hartan, el trigo está ralo en esa pieza" A. "Biloa algar du korrek, usi eztu, ese tiene el pelo ralo, no lo tiene espeso" Ib. v. bakan, mehats.
    Eta zorrinoak, ile horasta argal batez estaliak, marra urdin bat bizkarrean trebes. JE Bur 13s. Bainan nihun itzalpe goxorik ez ezagun, han-hemenka zuhatz argal gazteño batzu baizik ez. JE Ber 24.
    sense-2
    2. (Ae; H), algar (Sal). Ref.: A Apend (algar); A Aezk 289.
     (Adv.). Pocas veces, raramente. "Argal konfesatzea, se confesser peu complétement, peu intégralement avec omissions" H (que cita a LE). "Pocas veces" A Apend. .
    Estaude uniforme señalatzean zein usu edo argal (egin bear diren fedezko aktoak) (33). 'No están de acuerdo (los autores) en señalar cuán frecuente o raramente hay que hacer los actos de fe (33)'. LE-Ir. Argal konfesatu (372). 'Confesarse de tarde en tarde'. Ib. Argal orrastatu (373). 'Peinarse raramente'. Ib.
    azpiadiera-2.1
    Espaciadamente.
    Argal eraiki. (369) 'Sembrar poco espeso, espaciado'. LE-Ir. Izarrak argal badira, biramenean eguraldi ona; usu badira, euria. (AN-erro). A EY IV 205.
    sense-3
    3. "Loquillo" A.
    azpisarrera-1
    ARGAL-ANTX. Algo delgado.
    Beti emakume argal-antxa izan zanez. Etxde JJ 27.
    azpisarrera-2
    ARGALARREN. Por debilidad, por falta de fuerzas.
    Eta gero kurutze, zur astun ori lepoan ebala, eta argalarren uko egin bear ebala, uriaren erdi erditi atera ebeen. Añ EL2 220.
    azpisarrera-3
    ARGALEZ. Por debilidad, con debilidad.
    Oietik jaiki ta alkandora utsean belauniko, edo argalez, lurrean auzpez orazioan egoten zan. Cb Just 35s. Ezin argalez komunioa artu. Ib. 331. Nola argalez doi doia agoan dagoana, sendo jarriko da janari eta edari egokirik artzen ez duala? AA I 308. Eta esaten dio / doi-doia argalez: / "Adiskidia, dizut / eskatzen mesedez / zure gordaidutika / piskatxo bat zer jan". It Fab 56.
    azpisarrera-4
    ARGALIK (Adv.). Débil.
    Ezin liteken gauzea dala, izan Jangoikozko janari bat, jan ain sarritan, ta idorotea gu ain argalik. Añ LoraS 81. Eztauka indarrik pelietako, gosiak ilik, kadenik eta argalik janari faltaz goituten dau demoninuak. Astar II 151. Erkindu, kadendu eta guztiz argalik dago? Ib. 39.
    azpisarrera-5
    ARGAL-MEHE. Delicado, frágil.
    Berau da almibera zeinetan gordetan dan ezaindu baga Kastidade lora argal-mea. Añ LoraS 171. Egonik eskegirik firu argal mee baterik. Ib. 118. Edo lodi eder guria, edo argal me zatarra delako. Ag Kr 29.
    azpisarrera-6
    ARGALXEAGO (Forma con suf. -xe, de valor aprox.). Cf. supra (2).
    Konbeni ote záion maizágo edo argalxágo [komekatzera] ellegátzea. LE (in BOEanm 1027).

    argal

    argal
    << arezko 0 / 0 argazki >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper