(V-ger-m ap. A ; Lar, Añ, H (V)).
Examinar, explorar, registrar. "Registrar" , "revolver registrando" Lar y Añ. "Averiguar" , "indagar", "inquirir", "investigar", "pesquisar" Añ. Cf. Ezale 1897, 167n: "Arratiarren arakatu, bizkaitar geienak aratu esan daroagu; ta erderazko registrar, escudriñar esan gura dau". v. arakatu. Tr. Documentado en textos vizcaínos desde principios del s. XIX; fuera de éstos lo emplean al menos Lardizabal, D. Agirre y Orixe.
Alperrik aratuko dituzu zokondo ta bazter guztiak. Mg PAb 190. Aratu ta esaminetan eban bere konzienzija. Mg CO 37 (CC 28 aztertzen zuen bere konzienzia). Aratu ta aztertu ondo zeure konzienziaren barrua. Añ EL1 45. Sazerdotiak dinozan berba eta zeremonijai jarraitubagaz eta eurak adi erazoten ditubezan misterijuak aratubagaz. Astar II 199. Zelan [aituten emon neikez] onetarako erabili dituzan bidiak, galdu dituzan gauak, aratu dituzan mendi, baso, [...] eta bide zigorrak? Ib. IX. Aztertu ta aratu ondo zeuben bijotzen izurturaak. fB Ic III 116. Etxe baten lapurrak dira sartu, / gura dituez basterrak aratu / goi goitik eta bera. Zav Fab, RIEV 1907, 532. Profetaen esanak ondo aratuak edo errejistratuak zituen eta oietatik igerritzen zion Mesiasen etorrerak etzuela luzatuko. Lard 493. Igeslari aietatik askok, erromarretan aurkeztutakoan, zeramaten dirua kentzeko bildurrez, jan eta gero sabeletik zijoakiena zandu eta aratuta, dirua arkitzen zuten. Ib. 544. Nik ez det oraindikan oberik billatu, / Lur asko egin arren munduan aratu. AB AmaE 288. Au da kaiola estu-estu bat / Bere txoria da Usua, / Nok ezin daben egan aratu / Lenago legez zerua. Ib. 31. Eta senargei ederra / kaleak aratuz / Batxi-pekatunera / ioan zan ostatuz. Azc PB 143. Gauelan egoalakoan, kaltzaak aratu ta errosario-garauak atera ta amabost arenak esaten abia zan. A BeinB 91. Alan kristinauak egunoro aratu eta aztertu bear dau bere barrua. Itz Azald 139.
( s. XX) Bat-batean gero, ganbaratik ukullura, basterrak eta tresna guztiak ikusten abitu, ikusten, aratzen, garbitzen, tajutzen. Ag G 335. Begiratu eta aratu, nun ete egoan arri gogorrori, eta an idoro ei eban. Alt EEs 1917, 44. Alperrik aratu ta ikertzen zituen zakurrak etxeko zoko-bazterrak, nagusi berria ediro naiean. A Ardi 89. Epaikarija etorri zan, agindu eban aratuteko eraildakuaren soñeko zakelak ia lapurretan egitiarren erail ete eben. Kk Ab I 45. Osalarijok ebiltzan [...] liburu gustijak aratuaz ia zer alkartasun eukan azurretako gatxak guntzurrunekaz. Ib. 22. Asi zan aratzen inguruak, / nun ete egozan akuluak. JanEd II 55. Euzko-gastedi oro / Mendigoxaletu, / Baserri, baso, mendi / Pozkidaz aratu. Enb 58. Kurutzia ta Euzkeriagaz / Aratu egal gustiak, / Garbituteko bein ta betiko / Euzkelerriko nastiak. Ib. 96. Lau ziza-larre aratu ditu. "Ha explorado cuatro setales". Or Eus 223.