Harremana

    OEH - Bilaketa

    6167 emaitza mA bilaketarentzat

    Sarrera buruan (0)

    Emaitzarik ez


    Sarrera osoan (500)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    amona.
    Onom.: Amuna Sanz. (Leyre, 1077). Arzam 102. Kasa de Amuna Leioteiz. (Salazar, 1119). Ib. 102. Unam casam in villa Matrice cum habitatoribus suis, id est, Dominico Telliz et Uxor eius Amunna. (1075). CSM 219.
    sense-1
    1. (G-azp-to-bet; Lar, Añ (G)), amuna, amon (G, AN-larr, L; Dv (G), Lf ap. Lh.). Ref.: A (amon); Lh (ama), Iz To (amona); VocNav; ZestErret .
     Abuela. "(Díselo a tu) abuela, esaiok, esanegiok hire amonari" Lar. "Zenbait auzotan, Arroan esaterako, aitaren edo amaren ama izendatzeko erabiltzen da, amama hitzarekin batera" ZestErret . Cf. Etxba Eib: "Menos frecuente [en Eibar] que sus sinónimos amama y amandria. Baserriko amonan ipoñak dirudixe orrek". Cf. AITONA-AMONA. v. amatxi (2), amaso , 1 amama, amandre (2), amañi, amiña . Tr. Propio de la tradición guipuzcoana, documentada desde finales del s. XIX (v. AITONA-AMONA para testimonios anteriores); se encuentra tbn. en Xalbador (en versos cantados o publicados en Guipúzcoa) y en algunos autores vizcaínos actuales. La forma amuna la usa Orixe (junto a amon(a) ). La forma amon, que aparece sobre todo en textos populares del s. XX, suele alternar en éstos con una más frecuente amona. En DFrec hay 27 ejs. de amona y uno de amuna. Está bien documentado en nombres propios medievales sobre todo navarros (v. supra); v. además en Berceo Vida de Sancta Oria 4a: Esa Virgen preçiosa de quien fablar solemos [...] / Amuña fue su madre, escrito lo tenemos [...]; Ib. 50d: La fixa de Amuña [...]; etc. Cf.el empleo medieval, como una especie de praenomen, de Aita (Eita...), Anaie, etc.
    --Ta Mikolaxen amona, nola dago? --Pizkor dabill, jauna. Sor Bar 98. Or egoten zan nere amona goruetan. Ib. 89. Neuk egiten badizkiat [legiak], laster urkatuko diat ire amona. Ag G 354. Berrogei egunean / gero elurtia, / ijituak amona / jan zuten urtia. Tx B 194. Gure izeben amen amonen / osaben aiten aitonak, / emen fueruak defenditutzen / ibilitako gizonak. Tx B I 130. Galdetu dezaiola orain izkribabak bere amonari, norekin ezkondu nai duben, ez neri. Alz Txib 95. Aia erosteko al duzu egur ori, amona? --esan zion Bikendik. --Bai, seme, erantzun zion sorgiñak. 'Grand-mère'. Or Mi 79. Norbaitek esan zezaken / amon au aurdun zela. "Aquella abuela". Or Eus 65 (165 y 14 amuna). Nere amaren ama dizut nik amona. Ib. 104. Gure amak, kutxean noizko oialak ditu? / Amonen amonekin nik galdu dut kontu. Ib. 103. Seaskan dagoan aurtxoaren eta ari eragiten ari zaion amandre edo amonaren arteko jarduna da. [...] Amona batek aurraganako duen maitetasuna, eztakit olerki txikitxo onetan baño obeki [...] agertu ote litekean. Inza (in Jaukol Biozk VIIs). Sutondoan otoizka / dago amona, / ezpañan pipa zarra / duela, aitona. Jaukol Biozk 49. Villaroko amonak, Eujenia Langetak, e'tzizun bertso ori, nik idatzi-bezela koplatzen, onela baizik:. [...]. SMitx Aranz 116. --Exur berrik dauzkat. Laixter amona izango zera. Andoniren semea edo alaba emen daramat. JAIraz Bizia 119. Allande hori, ene amonaren ahizpa batekin ezkondua zena, [...]. Mde Pr 186. Hegiaphaliako amona emakume ona zan txit, baiñan, zakartxoa ta garratxa. Etxde JJ 99. Negu bildurrez jarten dituna / aitona eta amona, / orixe dogu uda ondoren / iatorkun uda azkena. BEnb NereA 56. Amonarik eztaukat; / horregatik otsoa / hurbildu zitzaidan niri, / makurturik lepoa. Arti MaldanB 213. Nere amona Oñatiko Altzibarren bizi zala. And AUzta 48. Aitona ta amona, Arrigorrietan bertan bizi ziran. Osk Kurl 68. Apariaren guztiz ederra / preparatzen zun amonak, / pameliako gozo ederrian / igarotzeko Gabonak. Uzt Sas 39. Ama, alaba, amon, izeba, mutxurdin eta alargun, / bat gostukoa ez bazaut ere, ez daukat Eba hobendun. Xa Odol 273. Aizu, amona, aspaldi du zu etorri zinen mundura, / ta zure baitan ibili duzu zonbait-zonbait arrangura. Ib. 343. Amona ta amak ere erruzko bertso-pillak baizekizkiten. Ataño TxanKan 85. Gure amona ere, oso ondo zebillela joan zan. Insausti 121. Nik konprenitzen dudan euskera, amonak eta amak irakatsia dut. (In MEIG IX 44). Indiarrek sor zezaketen gaurko fisika, bide horretatik abiatu izan balira. Bai, eta bizikleta izan zitekeen nere amona, bi kurpil izan balitu. MIH 339.
    v. tbn. Iraola 99. Urruz Zer 115. Lh Yol 38. TP Kattalin 181. Ldi BB 148. ABar Goi 31. TAg Uzt 290. NEtx LBB 263. Amon: MendaroTx 135 (61 amona). MMant 60 (131 amona). JAzpiroz 91 (15 amona).
    azpiadiera-1.1
    "Amonik eztezu? (G-bet), amandrerik eztaukazu? (G-goi), ¿no tiene usted abuela? Pregunta que se hace a quien se alaba a sí mismo" A EY III 319.
    Yolanda: noiztik ago nerekin txoratua? --Amonarik ez al dek, Aingeru? NEtx LBB 150.
    azpiadiera-1.2
    "Ori amonari sartu egiok, no lo creo (G-azp)" A EY III 267.
    azpiadiera-1.3
    (Acompañado de nombre propio).
    Amona Iñaxiren besoetako semea. A Ardi 19. Alaba agindu dit amona Piririk, / baña ez dit sartuko alako ziririk. Tx B 150. Amona Mari Axuntxi etorri zait gogora. Or Poem 551. Leitzan ikasia yunat Arribillaga amonarengandik. Or QA 193. Amona Illipontxa kontu-esale aparta zan. JAzpiroz 87. Zenbat talo erre ote zuen Olatz baserriko Kornelia amona zenak? Ostolaiz 126.
    azpiadiera-1.4
    Euskal-erriko piñu insignis guztien ama ta amona (Lekeition).Munita 77 (v. tbn. 71).
    azpiadiera-1.5
    (G-azp, AN-gip). Ref.: EAEL 48; ZestErret .
     Anciana. "Norberarekin familia-harremanik ez duen emakume adinekoa. Amona batek zuri eskumiñak emateko esan dit" ZestErret.
    Kontu erori, Inazio, [...] --deitzen zion amona batek birigarro bat bezela adarrik adar keixa gañean zebillen amasei urteko mutil gazte bati. Apaol 23. Ezertarako biartzen bada / kotxe bakoitzak komona; / lenguan antxen ikusi nuen / larogei urteko amona. Tx B II 115. Barneko Mirenen irudiaren ordez, amona gajo bat begiztatu dut aurrean. Txill Let 63. Auzoko amonak ere erderaz asi zaizkiguk oraintxe-ta. Ataño TxanKan 66. Eta zu nor zera, ba? --galdetu zidan amona jator arek. Zendoia 128. Aiton edo amonen bat errosarioa eskuan artu. Ostolaiz 102.
    sense-2
    2. "A Ghéthary amona est de nos jours directrice de couvent, sœur en religion" vEys.
    azpisarrera-1
    AMONA-AGURE (Pl.). Anciano y anciana.
    Lanean soroan / kantari gazteak: / eguzkitan alai / amona-agureak. Jaukol Biozk 93.
    azpisarrera-2
    AMONA GONAGORRI (G-goi ap. A). Coccinela, vaca de San Antón. v. ANDDERE KOTA-GORRI, AMONA MANTAGORRI.
    azpisarrera-3
    AMONA-ILOBA (Pl.). Abuela y nieta.
    Amona illobak --ama illa baitzun-- / aroan atzeman ditu. "Ha hallado en plena faena a abuela y nieta". Or Eus 90.
    azpisarrera-4
    AMONA MANTAGORRI (G-to; amuna m. G; Dv), AMONA MANTALGORRI (G-azp, Garate Cont Eusk 1972, 57). Ref.: A (amona m., amuna m.); ZestErret (amona mantal-).
     Mariquita, coccinella. "Mariquita de San Juan" Garate Cont Eusk 1972, 57. v. AMANDRE MANTANGORRI.
    Onelako abestia Andoainen Marigorrirentzat aukeratu zuten nunbait. Beura beatzean artu ta, esaten diote: "Amona manta gorri, / Zeruan ze berri, etc.". JMB LEItz 105. Azkenik, zer esan bearko degu gure umien arteko "Amona Mantangorriren asmatzalletasunaz", "azkazaletako zuriuneak adierazi nai omen dutenaz", [...]? Mok EEs 1924, 107s. Kilikili bizia egiten dit beatzean mantangorri batek, eta gogoetatik erakarri nau sentitzearen mundura. Eta onetatik, aurtzarokora: Amona mantan gorri, gorri gorri gorri. Ume guzien xomorro maitatua. Txill Let 65.
    azpisarrera-5
    AMONA ZAHAR, AMONA XAHAR. Abuela.
    Diru ta oiak baziñuela / amona zarrak utziyak; / ni engañatzen ibilli ziñan, / gezurrak dira guziyak. Tx B II 157. Bai-bainun amona xaar bat. Ldi BB 144. Etxekoak gaitzaren berri jakin zutenean, etsipena eman zioten amona xaharrari. Etxde JJ 232. Durundako amona zaharra il dela. Ib. 47. Aitona eta amona zarra / poza ezin sinisturik. BEnb NereA 226 (v. tbn. 77).
    azpisarrerakoSense-5.1
    Anciana.
    Bart ametsetan / amona xar bat / inguratu da nigana. Ib. 167 (v. tbn. B III 138 amona xar). Egunero-egunero bere astotxoarekin Donostira joaten zan amona xar bat bauan. Ataño TxanKan 198.
    azpisarrera-6
    AMOÑA (AN-5vill ap. VocNav ) (Forma con palat. expresiva).
    Amoñakin goxuak / genituben ñan ñan? Iraola Auspoa 243, 162. Nere amoñak onela erran zion bere gizonari. Auspoa 77-78, 17.

    amona

    amona
    << amiotu 0 / 0 amore >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper