Etim. Préstamo románico, de amatar; v. DCECH s.v. apagar y matar.
sense-1
(-tau V; Lar in Aq 1325 (+ amatadu), Añ (V), H (V));
amata (V-ger-arr-oroz-m);
ametatu (-tauV);
emetatu (-tauV-gip)
Ref.:
A(amata, amatau , ametau);
HolmerApuntV;
EAEL 261;
EtxbaEib(amatau , emetau). Apagar(se)."Éteindre. [...] Au fig., apaiser"H.
"Amatau (Bizkaian), itzali (Gipuzkoan), emendau (Oñati-aldean) ta itzungi (Araban) bat dira"Ezale 1897, 150n.
"Belu da ta amataizu argixa"Etxba Eib. "Emetau, apagar. [...] Emetau da sua. Emetau dogu sua" Ib. Cf. Ort Oroig 126: "Este farol s'amatau". v. emendatu (3), itzali, itzungi..
Tr. Documentado sólo en textos vizcaínos.
[Infernua] da suzko etxe bat, zeinek beti dirau erexeginik, baña ezta iños amatetan. AñEL1 50.
Ez lastozko suaren antzekoa, zein ain laster da garra, zein ketan amatau itoa. AñLoraS 52.
Itxiten bada amore txingarren bat ill edo amatau baga, jagiko da suba. MgCO 279s.
Amatau oi dabe nosbait argija. JJMgBasEsc 109.
Aragijaren suba amatadu deinian. Astar II 17.
Amataduko jaka bere kandelia, eta ilunian geratuko da. Ib. 87s.
Aserre andi bat galazoterren, su andi bat amatetarren. Ib. 203.
Baina euren arimako lanparia amataute eukeen, ta ixioteko orijorik ez eukeen. fBIc I 94.
Laster amatauko genduke murmurazinoiaren suba. Ib. 200.
Ur askok ezin eben amatau karidadia, eta ibaiak bere ez dabe urpetuko. (V-m). UrCant 8, 7 ((G) itzali, Ker itzungi. Illinti igarrak euki arren surtan, / Bat batean zeatz deuskuz amatau. ABAmaE 364.
Baña, pentsau ta pentsau Gregoriok asmau / Eban bear ebala argia amatau; / Baita laster ill eban agoaz einda putz. Ib. 310.
Ea mutillak ez itxi armai amatetan. Ib. 187.
Zegaiti egoala / bein geurean pozik / sartu nintzan etxera / isilik ortotzik, / iminten zaldunari / amatau ta argia / paper koipatsuagaz / arpegi barria. AzcPB 256.
Eldu zan illuntzea. Erriko etxe geienetan apaldu ta sua amata edo itzali eben. Ezale 1897, 149b.
Esku batean argizari amatau edo itzalitako bat. AgAL 89.
Pipia aterata / ezin ondo sutu, / Edo bai bereala / laster amatatu. JanEd II 19.
Barriro ia amatau jakon pipeari tenga asten zala. AgKr 22.
Zeruetatik etorri jatzu, / Eladi zuri inddarra, / Sendatasunaz amatateko, / Arerioen txingarra. EchtaJos 180.
Oin Garbitoki-sutan / Irikiten naz bixi, / Sutzar au nok amatau / Eztodalako euki. Enb 91.
Etxatzeko pozuko ur eta len esaneko sagardoagaz ozta-oztaz amatau eben sua. BilbaoIpuiB 167.
Eta zimist batek piztu zuen laharra; / urek amatatu zioten bere garra. ArtiMaldanB 196.
Emen gagoz gu topeko farola amatauta, nork biztuko dauskun begira. ErkiagArran 19.
Astiro, astiro, amatetan doia sua. AlzolaAtalak 81.
Argia amataten zanerako.EtxabuKontu 205.
v. tbn.
Amata: A BeinB 54.
azpiadiera-1.1
(Part. en función de adj.). Arpegi estua, bibote erre erkintxua ta bedar artian taketa lez zigarro mutxikin amataua bertan. KkAb II 14.
azpiadiera-1.2
Extinguir(se); aplacar(se)."Apaciguar la cólera, aserrea amatadu"Izt 26r.
"Orren berbetea be amatauez doa (V-arr)"GteErd.
Ezta amatauko ira, kolera eta aserriaren suba.Zuzaeta 154.
Naturaleziaren sentimentu guztijak amataurik dagozala nigan. JJMgBasEsc 268.
Ibai andi bat legez, nai dabeen gustijak amatadu daijen euren egarrija. Astar II 214s.
Eta Aaronek egin eban sakrifizijuagaz geratu zan amatadurik bere aserria. Ib. 216.
Zegaiti daukeen amatau bagarik euren goguan [...] ondasun geijagoren gurarija. fBIc II 255.
Amatatu neiala gudarako sua. AgAL 97.
Erriaganako maitetasunaren su-garra amatau arteraiño. Ib. 125.
Ikasteko lanak ez dagiala zugan ez eurakan amatau otoitzako gogoa. BelausAndoni 10.
Ogerako lagarik ziero amatauta aren suak. EtxbaIbilt 464.
azpisarrera-1
EZIN AMATATU.
Inextinguible. Andre Madalenek bere amorioa daduka, bere bihotz gaztean grina eder batek, sentimentu ezin-amata batek diraki. ArtiIpuin 55.