Harremana

    OEH - Bilaketa

    6167 emaitza mA bilaketarentzat

    Sarrera buruan (0)

    Emaitzarik ez


    Sarrera osoan (500)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    aldendu.
    tradizioa
    Tr. Palabra propia de la tradición vizcaína. Entre los guipuzcoanos la emplean algunos autores del s. XIX (como Iztueta, Jauregui y Urruzuno), y se extiende notablemente en el XX. La forma aldondu sólo se documenta en textos de Iztueta (junto a aldendu ) y Jauregui. En DFrec hay 28 ejs. de aldendu.
    etimologikoa
    Etim. De alden < alderen + -tu, al igual que atzen-du, osten-du.
    sense-1
    1. (V; Añ, Dv (V), H), aldondu (G-goi; Izt 12v, Izt VocC→H). Ref.: A (aldendu, aldondu); Etxba Eib; JMB At; Elexp Berg.
     (Con aux. intrans.). Alejarse, apartarse, separarse. "Apartarse" Añ. "Dislocarse, [...] bere lekutik [...] aldendu" Ib. "Aldondu, separarse" Izt VocC (que para "separar" da aldendu). "Oiñ dala illabete aldendu zan guregandik" Etxba Eib. "Obe eiñgo genduke emendik aldendutzia" Ib. v. alde egin.
    Ezta [Eliza] bat baño, ta ezin aurkitu leite osasunik edo salbazinoerik beragandik aldendu ezkero. CrIc 26. Pekatari triste Jesu-Kristoganik aldenduta infernuko bidian duazanak. JJMg BasEsc 217. Ez daijala Jangoikuak laketu ni zure borondatetik aldendutia. Ib. 225. Zerbait enzuten badozu [...], aldendu biarrian ez enzuterren, zurrago ifinten dozu belarrija. Astar II 106. Ez da geure Jaungoiko ona geu ganik inos aldenduko, geu beraganik aldentuten ez bagara. fB Ic I 74. Bekatu bide guztiak, zeintzuetarik orain aldendu gura ez garean. Añ EL1 52 (EL1 52 urrindu). Ibai andietatik aldendurik. Izt C 3. Aldondu ziran Ietegi ta menditarteak barrena batzuek Oiarzuna eta besteak Lezora. Ib. 390. Ibai au aldondutzen da Bergara eskuitara utzirik ezkerrerontz. Ib. 112 (117 tbn. aldondu). Au esanagaz aldendu ziran. Ur MarIl 118. Jaungoikua zure bijotzetik aldenduaz doiala? Ib. 91. Etxat bada atsoa aldendu mundutik? AB AmaE 271. Bardin sartzen da nartzan, bidetik aldendurik. Ib. 363. Gibel-andi aldendu zanian. Urruz Urz 25. Ezeutsen alkarri besterik esan, aldendu zireanean. A BeinB 69. Ai, laster lasterka igaro / da nitzat mundua! / Zer naiz aldenduezkero / etxeko burua? Azc PB 57. Bata besteagandik iñozbere aldendu baga. Itz Azald 174. Eguzkia lurretik aldendu zan. Ag AL 61. Orain dala amabi eunkida ta geiago Erromaren agindupetik aldendu ziran Greziar da beste Sortaldeko kristiñauak. Ib. 109n.
    ( s. XX.) Mari Jesusi burutik aldendu bear jako zorakeri ori. Echta Jos 130. Ontziak alkarregandik aldendu eittezan. Ib. 145. Utsa? Utsagatik ezta ura etxetik aldendu. Ag G 288. Bai aundiya Jaunagandik aldendurik dabillen giz-biyotzaren itxukeriya! J. M. Tolosa EEs 1912, 209. Gizonak berez egia ta ona maite ditu; eta girnak narreztu-ta bidekatzen dutenean bestetan ez da aldentzen oietatik. Zink Crit 42. Baña aldendu gaitezan adarretatik eta guazan gerrira. Kk Ab I 13. Alkarri gabon esanda aldendu ziran bakotxa bere etxera. Ib. 105. Jauregitik aldendu zen beziñ laster. JMB LEItz 95. Pakeagandik aldendu eta guda eta ezdabaidaren ondoren gabiltzalako. Etxeg Itzald II 92. Lamiñerreka-ondo guztije itelletu ei ebien eta orduentxe lamiñe guztijek aldendu zirien andik. (V-ger). AEF 1921, 96. Betiko eriotzatik, zure laguntzaz, aldendu eta betiko zorionean sartzea merezi dezan. ArgiDL 121. Obenerako bide guztietatik aldenduteko erabagi sendoa. KIkV 97 (KIkG 74 alde egiteko). Beraganako naitasuna, nere biotzetik betiko aldendu da. Alz Ram 68. Zalburdiaren zintzarri otsa aldendutzen dijoala entzuten da. Ib. 137. Markolbe etxetik aldendu zanekoxe. Otx 171. Gixonen batek emakumietarik osoro aldenduta bixi ixan gura baleu. Ib. 21. Nabarra maite-maite, geure anai zarra! / Zer dala-ta gugandik aldenduten zara? Enb 58. Eta aldendu gurarik jo neban lañora. "Anhelando huir". Laux BBa 68. Ontzi aietako bat Simonena zan, ta Yesus artara igorik, lurretik piska bat aldentzeko eskatu zion. Ir YKBiz 87. Beste batzuek [...] urrutira aldendu ere bai. JMB ELG 55. Egun tamalgarri ura aldentzen ari dek. ABar Goi 70. Kistar ekanduetatik zearo aldendu dira-ta. Eguzk GizAuz 187. Atea irabazita, iskanbil artatik aldendu zanean. TAg Uzt 183. Iñor gudaritzatik aldendu naiean balebill. EAEg (22-3-1937) 1341. Elkarrengandik biok aldendutakoan. Ol Gen 31, 49 (Urt erretiratu, Ur banakatu, Ker alde egin, Bibl itzali, BiblE urrundu; Dv zeinek bere aldera egin). Oakit len-bai-len! Etorri aizen bidez aldendu adi ta yauregi ondotik ere oa. Zait Sof 69. Emaro aren besoetatik aldentzen da. Ib. 146. Aldendu akidan! Ire ikutzeak loitzen natxion! Etxde AlosT 93. Bein artutako erabakitik aldenduko etzala. Etxde JJ 61. Aldendu behar zen haunditzen ari ziren beste haurrengandik. Mde HaurB 74. Ni barriz pozik ainbat ariñen / ondotik aldendu daiten. BEnb NereA 220. Aberearen sen eta griñetatik geien aldendu dena [gizona da] . Vill Jaink 64. Zaparrada ta iskanbilla artean, aldendu egin yatan ba, txakurra. Erkiag BatB 83. Alkarrengana batzen dirala, eta aldendu baño len izendatzen dabela urrengo agerturako eguna. Etxba Ibilt 483. [Guardia] oietatikan aldendutzeko. Uzt Sas 178. Errege-bidetik aldendu gabe arkitu nai zuan ostaturen bat. Berron Kijote 204. Geure txokotik aldendu garen aldi bakanetan. MEIG I 163.
    v. tbn. Mg CC 23. Belaus Andoni 9. Altuna 35. Jaukol Biozk 61. Bilbao IpuiB 37. Basarri 105. And AUzta 87. Anab Aprika 67. Ibiñ Virgil 118. Azurm HitzB 53. Alkain 92. Onaind STeresa 84. Gerrika 40. Insausti 22.
    azpiadiera-1.1
    Perderse, desaparecer.
    Argazkia be atara genduan, eta gudate arte euki neban. Baiña gero aldendu egin jatan. Etxabu Kontu 31. Galdu zan ontzian gelditu ziran beste irurak be aldendu egin ziran, ito. Ib. 135.
    azpiadiera-1.2
    (Part. en función de adj.). Descarriado (sentidos prop. y fig.).
    Ardi aldendua. Mg (ap. H, pero lo único que encontramos en Moguel es ardi aldendurik dabilzanak (CC 23)). Nikanor, kristau umetxu aldendua. Erkiag BatB 199.
    azpiadiera-1.3
    (part. en función de adj.). Apartado (ref. a lugares). Cf., en otras formas no personales del verbo, Akes Ipiñ 19: "Ageda Deunaren ermitatxo au Ipiñeko parrokiti eguerdi alderantza dago, parroki orretati naikoa aldendute".
    Arabatik, Bizkaiko erri aldenduenetatik, eta Gipuzkoako alderdi askotatik bere [etozan] . Ezale 1897, 36b. Tokirik aldenduenetan. Anab Usauri 10. Erriko kale bazter eta aldendu batean egoan [eskolea] . Erkiag BatB 17. Eruan eban sapaillu aldendu batera. Etxba Ibilt 475. Ez baita eremu aldendurik, aizea sartu ezin ditekeenik. EZBB I 108.
    sense-2
    2. (V-gip; Añ, Izt Voc H, Dv (V)). (Con aux. trans.). Separar, apartar; alejar. "Apartar" Añ. "Separar" Izt VocC. "Alako baten aldendu dot guzur bat esanda" Etxba Eib.
    Ez eriotziak, ez atsegiñak, ez billdurrak [...], ez mundubaren labankerijak aldenduko gaitubala geure Jesus maitiaren amodijotik. JJMg BasEsc 63. Besterik eziñak eta bear bearrak aldondu zeban, bai, Galbarioko menditik bere Seme maitea lurpean lagatuta. Jauregui 243. Zerren etorri nintzan aldendutera gizona bere aita gandik eta alabia bere ama gandik. Ur Mt (V) 10, 35 (He, Samper separatu, Ur banakatu, Ur (V) aldendu, Dv berezi, Ip, SalabBN berhezi, Hual berexi, Ol alde eragin, Ker banandu, IBe banatu). Yatorrizko pekatutik aldendu eta gordia legez Espiritu Santuagandik etorri yakon graziya baten bitartez. Ur BulaAl 17 (BulaG 527 berezitu eta gordea bezala). Itxumendi ta jakiñeza aldendu ta aiena bitez ere euskerarekiko. Aran SIgn 209. Burutik ezin aldendu dot / Beraren agur tristea. AB AmaE 165.
    ( s. XX.) Jaurti eutsan arpegira eskuan eukan ogi atala, baña Martiñek aldendu eban burua ta ezeutsan ikutu ogiak. Echta Jos 44. Alperrik nai zuan emazteak bide oietatik Peru aldendu. Ag EEs 1917, 171. Erne, euskaldunak, erne! Aldendu, urrutiratu dezagun ekaitz ori. M. Urreta EEs 1918, 160. Ene Aita; aldendu, al bada, edontzi au. GMant Goi 55. Zeintzuk esan zituan [Pernandok] eta zeintzuk ez, nola jakin? Iñola ere ez, ta jakin gabe ezin batzuek bestiengandik aldendu. Muj PAm 12. Ez dakit zer dan guregandik zoriona aldendutzen duana. Alz Ram 77. Sugeari jaramon Ebak egiñaitik, / Gu aldendu genduzan Zeruko bidetik. Enb 79. Mamu gaizto edo gaizkiñak uxatzeko eta izurri eta gaitzak uztatik aldentzeko. JMB ELG 80. Ondamenditik neskañoa aldentzearren. TAg Uzt 169. Gizaseme edo emakume egiñen artetik aldenduko bagenitu [aurrak] . EAEg 7-11-1936, 239. Ni etxekoetatik aldentzea, Kereoni ez zaion, ordea, zillegi. Zait Sof 162. Irrikitzen nituenak [...], / zahartzeak ene gandik aldendu ditu. Mde Pr 307. Bere irriparriak / emango dit poza, / eta aldenduko du / nik daukadan lotsa. Auspoa 39, 134. Geroko inpernua e aldenduko dozue zuekandik. Bilbao IpuiB 148. Bere burua aldendu nai dau naaste baltzetatik. Erkiag BatB 186. Gaur Jaungoikoagandik aldentzen zaitunak ordun alkartu egingo zaitu. MAtx Gazt 104. Zezenak aultzen dituen maitasunetik aldendu bearra. Ibiñ Virgil 94. Bateron-baten gaizki esanagaittik aldendu baeban bere laguntzatik. Etxba Ibilt 479. Ez nau jarri, Jauna, Zu maitatzen / eskein didazun zeruak; / ezta ere pekatutik aldentzen / inpernu beltzeko suak. NEtx LBB 279. Ez da, bada, Etxepare dagokion lekuan daukagula, euskaldun garen aldetik diogun zorra nahiz gogotik aldendu, gutxiets genezakeen olerkaria. MIH 297. Zorigaitz beltz hori guzion artean gugandik alden dezagun. MEIG I 195.
    v. tbn. Belaus Andoni 6. Olea 21.
    azpiadiera-2.1
    (Sin complemento en ablativo). Separar (dos cosas).
    Gorputz ori ta arimia]k[ aldenduko ditu eriotziak. JJMg Mayatz 33. Nekez berezi edo aldendu ebezan auskari biak. A BGuzur 150.
    azpiadiera-2.2
    Evitar.
    Artu biar da Sakramentu au modestia txito andiaz lotsagabekeria guztiak aldendurik. CrIc 170. Ekarri egidazuz gogorazinoe onak: aldendu txarrak. Añ EL (ap. DRA ). Martin sutundu zan orduan: Karlos bere bai, ta onek jaurti eutsan Martiñi ukabilkada bat: onek, zolitasun andiaz aldendu eban Karlosen besoa. Echta Jos 44. Gutxi jateak gaitz asko aldentzen ditu. EgutTo (ap. DRA ). Euskera ilten daben orrelako erderakadak erraz aldenduko dabez. Belaus LEItz 118. Gaueko illunak, geiegiko argitasunik gabe, aldentzeko jarririk dagon argi ill, txurixka, illargia esaten diogun ori. Inza Azalp 33. Kalte orreik ikusi ta nola aldendu yakin ez, gabez ebillen, esan dodanez, zomorroa lez. Or Tormes 57. Gal-zoria aldendutearren eta esabiderik ez emotearren. "Por evitar peligro". Ib. 11. Eta tximista aldentzeko argizagi onetsi apur apur bat. Or Mi 98. Uneren batean naspillagarri izan ditezken aurrerasartzeak aldendu nairik. EAEg 15-10-1936, 51. Onek eta bere aizpak eriotzik beltzena ez dute aldenduko. Zait Sof 174. Ona izaten omen da berotasunaren aldentzeko oin-azpiko zana ziztatzea. Ibiñ Virgil 103.
    azpiadiera-2.3
    Dejar aparte, exceptuar.
    Arimea aldendu ezkero [...], ori ta astotzar andi bat aren baten. Kk Ab I 35.
    sense-3
    3. Separarse de, dejar atrás (con complemento directo).
    Algodoia aldendurik / alkoola doaken lez / aldeko dot aidera. "Cual sube el alcohol / surgiendo de la guata / ascenderé a la altura". Gand Elorri 172.
    azpisarrera-1
    ALDENDU ERAGIN.
    Apartar, alejar. v. aldenarazi.
    Euskaldunak, ixil-ixillik ebiltzan besteakaz batera ontziari aldendu eragitteko lanetan. Echta Jos 145. Osakuntzeak egiten daula, ez bakarrik gexotasunari igesi eragin, baita gatxa ekarri leiken gauzea ondo ezagutu ta aldendu eragin be bai. Kk Ab I 20.
    azpisarrera-2
    ALDENDUKI.
    Zer zoritxar berri izango al diñagu, ene aizpa, aitagandik onela aldenduki? 'Separadas de nuestro padre'. Zait Sof 153.
    azpisarrera-3
    ALDENDUXE.
    Algo más lejano.
    Bere aideak, urrekoenak lenen, aldenduxeak gero. Etxde AlosT 93n.
    azpisarrera-4
    ALDENTZEKE.
    azpisarrerakoSense-4.1
    a) Sin apartar.
    Begiak arenganik aldenduteke. Erkiag Arran 97.
    azpisarrerakoSense-4.2
    b) Sin apartarse.
    Harentzat, bere betiko itzulbidetik aldentzeke, azkenera iristeko bidea hori da. MEIG IX 125.

    aldendu

    aldendu
    << aldekurru 0 / 0 alderreska >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper