Harremana

    OEH - Bilaketa

    6167 emaitza mA bilaketarentzat

    Sarrera buruan (0)

    Emaitzarik ez


    Sarrera osoan (500)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    aldapa.
    tradizioa
    Tr. Documentado en textos de autores guipuzcoanos y alto-navarros, y, con menor frecuencia, vizcaínos y labortanos. En el s. XX tbn. lo emplean autores bajo-navarros. En DFrec hay 10 ejs. de aldapa.
    sense-1
    1. (V, G, AN, B, BN-lab, Ae, Sal; SP, VP 3v, Lar, Añ (G, AN), Dv, H, VocB , ZMoso 70); altapa (R); altape (R; -th- Gèze, Foix) Ref.: VocPir 119; Bon-Ond 138; A (aldapa, altapa); A Apend (altape); Iz Als; Iz To; Iz Ulz; Iz UrrAnz; Etxba Eib; Elexp Berg; ZestErret .
     Cuesta. "Colline, costau, ikea, collado, cuesta, colina, cerro, loma, cabezo, otero, altozano" SP. "Cuesta", "repecho", "falda de monte", "ladera" Lar, Añ. "Côteau" Gèze, Foix. "1. proprement côté, versant [...]; 2. colline, élévation" H. En VocPir se da aldapa tbn. como roncalés; seguramente se trata de un error por altapa. v. malda, aldats, 1 patar.
    Aldapa eta mendi gorak dirade planaturen / Eta puioak elkharren kidera berdinduren. EZ Man I 89. Eta aldapak saltatu / billdots kumeak bezala. EZ Eliç 261. Aldapak eta mendiak, / Hari benedikatzen: / Zuek ere zuhamuiok / Haren errepikatzen. Hm 94. San Gregorioko aldapatik / goazen berriz aurrera. Gamiz 206. Presta zazue Jangoikoaren etor-bidea, utzazue zuek hau zuzendua, ingurukarik bagekoa, ta bekatuaren aldaparik eta zulorik ez duela. Mb IArg I 91. Buruak aldapen ta mendien gisan goratzen zenituztenak. Ib. 92. Gure aldapa gogor oien gora beretan, neke gutxiago eraman ta izerdi ere gutxiago emango genduke! Cb Eg III 341. Itoak utzi zituan, egi, aldapa, mendi ta mundu guziarekin batean, odei-itsasoetatik biraltzen zuala orretarako behar zan ura edo ugoldea. Ub 15.
    ( s. XIX) Ezin egin aldatza / gero aldapia / Induziyan egiteko / lelengo dantzia. DurPl 55. Ta oñak ariñagoak izan ezpanitu aldapetan zure sabelan egosia izango nintzan. VMg 18. Ekusten zuan aldapa gogor eta luzeak arkitzen dirala Zerurako bidean, eta bidezkoa aunatu edo arikatu ditekeala. AA I 16. Nun nai jausi leiteke. Baina, kalzada lauban ala aldapa labanian lasterrago? fB Olg 187. Mendiak daukan aldaparen erditsuan arkitzen da Udalako lurruspe aomen andikoa. Izt C 73. Mintzo da [Estrabon] liburuez, eginak pikotan, / Kantatzen zituztenak bere aldapetan. Hb Esk 12. Elosiagako aldapan. Aran SIgn 85. Guazen, guazen, / guazen, iji aja, / jetxi, jetxi / aldapa presaka. Sor AKaik 112. Ezkondu aintzinean, aldapa guziak zelhai. Egunaria (ap. DRA ). Goazan egonagaitik, / Aldapa gogorra, / Alimo, ene aita, / Igo arte gora. AB AmaE 360.
    ( s. XX) Auntza beti mendira; baiño ijitoak eztu aldaparik igo nai; ez, ijitoa beti ibilliko da leku lauan. Urruz Zer 71s. Esne-ontziak lepoan zituala, artzen zuan mendirako aldapa latza. Ag G 26. Aldapeko sagarraren adarraren puntan. (G-azp). A CPV 277. Ibañetatik oren erdi batez igaiten ahal da bide hortaraino, eta handik Doniane Garaziraino aldaparik gabe. Zub 127. Aldapa erpiñetan asierako asmo ibilkorrak bereala aitu. Anab Usauri 121. Handik ditzazkezu ikus hiru herri elgarri josiak, bat bertzea bezain xoragarri beren aldapa eta ordokiekin. JE Ber 12. Gu bihurgunerat heldu orduko, hura, haizea bezala, firrindan harateko aldapa eztiari beheiti. Ib. 101. Orbelak ozenagotzen oin-otsa, / aldapak larriagotzen biotza. Ldi BB 128. Buruz gora aldapa artzen du. Or Eus 172. Ez ezkontzia zuen. Gustoko aldapan nekerik ez. ABar Goi 23. Sasi ta otaz beteriko mendi-aldapa idorra. Eguzk GizAuz 132. Errezilgo etxeak, mendi-egaleko aldapan oztopo eginda, bertan errotu diran arkaitz zurien antza due. TAg Uzt 90. Zamariak erran zaun bizkarrean zamanari: altapan eitz nazak ñore urratsean, ordokiara altzeareki egin nai yuna eneki. (R). A EY III 74. Bi orduko aldapan / jendea erromes, / gurutza bizkarrean / ta kateak narres. SMitx Aranz 119. Baso barrenean, zelaitxo baten aldapan, arrizko yarleku bat ageri da. Zait Sof 103. Aldapa aretan, ta aldi aretan, iñoiz gertatu izan zan, txoperra martxan lurreratzea. Erkiag BatB 44. Andik gora bide-puska batean oñez, iya aldapa bukatu arte. Salav 48. Basaburuko aldapa, iñoiz baiño pikeagoa iruditu zitzaion andre errukarriari. NEtx LBB 29. Garai baten etzan izango atsegin mendi artara igotzen, zazpi kilometroko aldapa latz ura oiñez igo bear zanean. Uzt Sas 351. Gustoko leku(a)n, aldaparik ez. (AN-gip). Inza NaEsZarr 883. Lasartetik gora aldapa gogorra zan. BBarand 28. Gramatika ez da [...] lasterbide bat besterik, igo behar duen aldapa latza menderatzeko eskeintzen zaion laguntza eta erraztasuna. MEIG III 62.
    v. tbn. Dv Lc 3, 5. Enb 170. EA OlBe 5. Txill Let 69. Basarri 93. Osk Kurl 107. Ataño TxanKan 132.
    azpiadiera-1.1
    "Zintzurra aldapa eta sabela zelai ditu orrek [= 'es un tragón'] (AN-gip)" Gte Erd 143.
    azpiadiera-1.2
    (Añ, H).
    Dificultad. "Dificultades grandes, (V) aldats, (G, AN) aldapa andiak" Añ.
    Ostera jaio ziran beste aldapa eta ezinkizunak atzeratu zuten mojak ipintzea. Cb Josefa 129. Zuk oraindaño ez dezu bururik ausi animaren onari dagozkan gauzetan, eta orain aldapa gogor bat arkitzen dezu Meza nagusietara etortzeko. AA III 411. Griña onek nai edo ez narama, aldapa asko topatzen ditut. Arr May 91. Bere aideak begietaratzen ziozkaten aldapa, eragozpen eta begiramentu guziak ostikoperatu, eta [...] asmo au bereala bete zuen. Ib. 169. Eta bide onetatik arkituko dezu aldapagabe eta erraz orazioan nai zendukean arret eta debozioaren ondasuna. Arr Orac 36. [Euskerak] aurrean dauzkan aldapa oiek / bear zaizkio berdindu. Olea 80.
    sense-2
    2. (H (que cita a He)).
    Alrededores.
    Edozein ollar bere aldapan. "Cada gallo en las espaldas de su casa". RS 77 (a propósito de este refrán, DRA dice "designa en algunas zonas de Vizcaya la heredad contigua a la casa, la mejor cultivada"). Zen, bada, han urdalde handi bat, mendiaren aldapetan bazkatzen zena. "Erat autem ibi circa montem". He Mc 5, 11 (HeH mendi aldapetan, DvHtoy mendi ingurunean edo aldapetan; Lç mendi aldean, TB mendi inguruetan, Dv mendi ingurunean). [Zeren elzaur ondoak] itzalpe handi bat eta ilhun bat egiten baitu aldapetara. He Phil 293.
    azpiadiera-2.1
    (H).
    Lado, extremo, margen.
    Ai! Zeru ori ta ene Egille maitea aldapara bota ta, alegin guztiak egin izan dodaz ene burua infernuan ondatuteko. Añ EL2 78.
    sense-3
    3. (Uso adj.). "Costanero, -ra, aldapa, aldatsa, aldapaduna" Lar. "(Vc, BN-lab), pendiente" A.
    Onaren bideak bide gogorrak eta aldapak dira nagiarentzat. Mb IArg I 81 (tal vez sust.). Lur aldapetan ifiñi bear dira arbolak. It Dial 52 (Ur lur aldapatsubetan, Dv aldapa lurretan). Bere pausoan aitona ari da / arturik zelaigunea; / aldapaenên alkarren leian / ari da biko gaztea. "En su parte más pendiente". Or Eus 301. Gurutzetik beraxeagoan, Itziar aldera, leku aldapa dago. BasoM 11. Leku aldapa zan. Ib. 106. Toki aldapan edo koska aundi batean. BAyerbe 29. Len esaten nuan bezela, terrenoak oso aldapak. Albeniz 34.
    azpiadiera-3.1
    (Fig.). "Difficile" H.
    azpisarrera-1
    ALDAPA-ALDAPAN.
    (En terreno de mucha pendiente).
    Bergaratik Oxintxura bitartean, antxe zegoen Etxeguren basarria, aldapa-aldapan. NEtx LBB 18.
    azpisarrera-2
    ALDAPA BARNA.
    Cuesta abajo. "Áltepa bárna, ladero pabajo (R-is)" Iz R 399.
    azpisarrera-3
    ALDAPA BEHERA (a. bera Lar, Añ (G, AN)).
    Cuesta abajo. v. ALDAPAN BEHERA.
    Zeren behin behaztopatuz gero, zaldia bezala laur-oiñka, aldapa behera, koleran abiatuz gero, gaitz da baratzea [...]. Ax 291 (V 193). Ezkurrua ta Etumeta-gañak arturik, aldapa bera abiatu zan. Aran SIgn 77. Mendiaren egitik artuz bazterrera / Iduri xingola bat aldapa-behera. Elzb Po 183. Urak arri-gañetik dijoalako, eta aldapa bera indarra daramalako, ots aundia ateratzen du. Muj PAm 22. Atzera so, ta, illaunki, aldapa bêra, / Gaua darraikio ludiaz yauntzera. Ldi UO 21. Gaztaiñadi bat aldapa bêra, / andik urrena zelaia. Or Eus 228. Ordubetez egon ziran mendi-galurrean [...] eta [...] eguerdiburuan, aldapa beera asi ziran. TAg Uzt 95. Aldapa bera ikatz zakua ere ioan baititeke. Or QA 148.
    azpisarrerakoSense-3.1
    (Uso sust.).
    Mendiolatik koartelera aldapa bera neukalako. Albeniz 62.
    azpisarrera-4
    ALDAPA-BURU.
    Cima, zona alta de una cuesta.
    Eta Ibarrerako aldapa-bururagino geientsuak lagun egin ziguten. A Ardi 72.
    azpisarrera-5
    ALDAPA EGIN.
    Hacerse difícil. v. ALDAPA GORA EGIN, ALDAPA GORA ETORRI.
    Ik diokana ezin gentzakek, Enrike: au hilltzea neroni ere aldapa egiten zadak. Arr GB 38.
    azpisarrera-6
    ALDAPA-GAIN.
    Parte superior de una cuesta.
    Alde batera eginda, aldapa gaineko belardietan geratu ziran automobil bat eta moto-txirringa batzu. Osk Kurl 146.
    azpisarrera-7
    ALDAPA-GOI.
    Cima, parte superior de una cuesta.
    Uso zuririk / maitekorrena, / errukarririk / errukorrena bere bai, / aldapa goian / burdin-arizko / kaiolan dago, / erosta baten, ai! ai! ai. Enb 171. Aldapa-goiko Ama-Semeai / leiaz nai zaitut aurkeztu! SMitx Aranz 127.
    azpisarrera-8
    ALDAPA GOITI (AN-ulz).
    Cuesta arriba. "Segi zazu aldapagóitti, maldagóitti" Iz Ulz 450.
    azpisarrera-9
    ALDAPA GORA.
    azpisarrerakoSense-9.1
    a) ( VP 30v, Lar, Añ (G, AN); altepa gora R-is).
    Cuesta arriba. "Eznéiteken igan áltepa góra, no puedo subir cuesta arriba" Iz R 399. v. ALDAPAN GORA.
    Errége doáien bideas, naiz aldápa góra, ségi bere pájeak. LE Ong 50bis. Gure gurdiak, batez ere zamatuak diranean, aldapa gora ekartzeko, istilu gorriak izango lirake. A Ardi 39. Aldapa gora zalu badabiltz azti-sorginen aztalak. Ox 30. Gazte-zanko ariñak zituan Peru-Fermiñek goizean-goiz, aldapa gora asi danean. Mok 20. Ura aldapa gora nai lukete eraman, eta ezin. Inza (in Jaukol Biozk VI). Bideoi aldapa gora / uste dot zuzen jarraitu daula. Enb 204. Aldapa-gora ibillibearrak iztazañai demaien nekearen truke. TAg Uzt 90. Arantzazura bidea luze; aldapa-gora, gañera... SMitx Aranz 40. Lau kilometro zeudin aldapa gora. Or QA 148. Alare, iarrai dezaiogun aren azterkizun gogorretan, aldapa gora. Zait Plat 44. Aldapa gora, bideko okerrune batetik begiztau eban azkenengoz. Erkiag BatB 106. Luza ezazu ongi / urratsa, aldapa gora muñoa / goiaño egizu bakar. Gazt MusIx 115. Banaka-banaka aldapa gora etxera etorriko itun gero. Ataño TxanKan 150. Danok ekingo genion aldapa gora. BBarand 73. Beasaingo Salbatoretik ekin nion aldapa gora, sei kilometro. AZink 158.
    azpiadiera-1.1
    Borda-handiko aldapa gora muthiko hori ikhusi zuenak igaten, erranen zuen bazuela [...] itxurarekin abilezia. Elzb PAd 2. Irirako aldapa gora ziyoazanean. Ol 1 Sam 9, 11 (Ker urirako aldapa-gora; Dv hiriko pattarra gora).
    azpiadiera-1.2
    (Con -ko, adnom.).
    Aldapa-gorako ibilli neketsua amaituta. TAg Uzt 242.
    azpisarrerakoSense-9.2
    b) (Sust.).
    Aldapagorak astiro joatera beartu zituan. Anab Usauri 124. Aldapa-goran aguretxoak / arnasa aski du, ez itzik. Or Eus 227.
    azpisarrera-10
    ALDAPA GORA EGIN.
    Hacerse difícil. v. ALDAPA EGIN.
    Gure erlijioaren egiak iraultzen eta arrazoiketan oiturik bazeuden, orain oso aldapa gora egiten zaie oroitze maite soil ortan geldi egotea. Or QA 142. Iñoiz besteak baiño gutxiagorekin ere bai, bizi bear izan degu. Baiña bein ere etzait aldapa gora egin. JAzpiroz 133.
    azpisarrera-11
    ALDAPA GORA ETORRI.
    Hacerse difícil. v. ALDAPA EGIN.
    Aldapa gora etorriko zait, asko lotsatuko naiz, baño eskean ertengo det aterik ate. Ag G 361s.
    azpisarrera-12
    ALDAPAK BEHERA.
    Bajando cuestas.
    Otsoa ardia utzita, burua zorabiaturik, aldapak bera amilka joan, eta gero mendiak barrena orroaz aienatu zan. Arr GB 64.
    azpisarrera-13
    ALDAPA-LUR.
    Terreno inclinado, en pendiente.
    Aldapa lurretan landatu behar dira arbolak. Dv Dial 52 (Ur lur aldapatsubetan).
    azpisarrera-14
    ALDAPAN BEHERA.
    Cuesta abajo. v. ALDAPA BEHERA.
    Aldapan behera abiatu zen. Etxde JJ 151. Aundiak aldapan bera jaiko soiñekotan joaten ikusi ba lituzte txikiak. NEtx LBB 17. Tximista bezela jeitxi zan aldapan-bera, lantza tink zualarik. Berron Kijote 200. Sagar aiek, lurrera erori-ala, denak joan omen ziren aldapan bera. Ostolaiz 50.
    azpisarrerakoSense-14.1
    Deprisa.
    Gazteen kontuak aldapan bera zijoazen. Orain, jai-arratsaldetan ere alkar ikusten zuten. NEtx LBB 44. Aldaketak aldapan bera idatzi ta arratsaldeko azken-orduetan, or noa aizeak eramanda bezela, ipuiak erakutsi bear diran lekura. Ib. 118.
    azpisarrera-15
    ALDAPAN GORA.
    Cuesta arriba. v. ALDAPA GORA.
    Bai, an ziak aldapan gora, puzka, arnasestuka. Ag G 306. Aldapan gora / ez al dozue igon nai? Enb 171. Arantzazura erromes / guruzpide dan arbidez, / aldapan-gora promesadunak / --sokaz, gurutzez ta katez... SMitx Aranz 128. Neska koskor bat somatu zun aldapan gora. Etxde JJ 234. Aldapan gora gurdi batekin zijoalarik. Txill Let 54. Aldapan gora, bideko okerrune batetik begiztau eban azkenengoz [...] bere egoterri aspaldikoa. Erkiag BatB 106. Arnasa estutuaz aldapan gora bidean zeriola. NEtx LBB 47. Besteak bazijoaztek Zumiztiako aldapan gora. BBarand 92. Proportzioan, markarik aundienak aldapan gora. Albeniz 89.
    azpisarrerakoSense-15.1
    (Tras -ko).
    Goienetxeko aldapan gora, zirrin-zarran, gizon gazte bi dijoaz. Ag G 356. Bi gazteak eztitan dijoaz etxerabide Maltako aldapan gora. Etxde JJ 35. Txiñartzako aldapan gora igo gera biok, nora ginjoazen ez genekiela. Txill Let 51. Emen napar kamiyoa artu genduan, eta Betelun barrena, Azpirozko aldapan gora. Salav 48.
    azpisarrerakoSense-15.2
    Aldapan gorakoan nekusen orduan lillura-gaña; beerakoan gaur. Txill Let 82.
    azpisarrera-16
    ALDAPA URRUTITIK IKUSI.
    "Nakal ibiltzen dela adierazteko; azkar joateko ahalmenik ez duela. Nere kotxiak aldapa urrutitik ikusteu" ZestErret.
    azpisarrera-17
    ALDAPAZ.
    En cuesta.
    Gauzetan ez-deus legea / ta urkoetan arimea / nai dot ikusi, Jauna, ta, aldapaz / zeugana doan bidea. Gand Elorri 102.
    azpisarrera-18
    ALDAPAZ BEHERA.
    Cuesta abajo.
    Aldapaz behera hasi behar zala ikusi zuanean. Osk Kurl 204.
    azpisarrera-19
    ALDAPAZ GORA.
    Cuesta arriba.
    Azpikaldeko garisoroan igitan ari dira, une ontan, amar gizon eta erabat daramakie aldapaz gora sailla. TAg Uzt 80. Aldapaz gora oinez eraman behar duzu. Osk Kurl 78.
    azpisarrera-20
    ALDAPETAN BEHERA.
    bajando cuestas. Cf. Echag 80: "Ariñ makil saltoan / Aldapetan bera" (se trata de un topónimo de San Sebastián).
    Aldapetan behera, araneko larre, oihan, landa, sorho eta bazter guzietaraino dirdiraka jausten ari zen goizeko argi gozo hori. Arb Igand 67.

    aldapa

    aldapa
    << aldaol 0 / 0 aldapaitz >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper