Harremana

    OEH - Bilaketa

    6167 emaitza mA bilaketarentzat

    Sarrera buruan (0)

    Emaitzarik ez


    Sarrera osoan (500)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    1 aihen.
    sense-1
    1. (gral. (no Sal, R); SP, VocS 145, Lar, Arch VocGr , VocBN , Gèze, Lcq 62, Dv, H (L, BN, S)) Ref.: Bon-Ond 148; VocPir 353 (ayan (Ae)) Alth Bot 24; A (aihenondo); Lh; Iz ArOñ (aixen).
     Vid; cepa, tronco de la vid. "Cep de vigne" SP. "Vid, [...] aihena" , "cepa de vid, [...] aiena" Lar. "Codadura de vid, aien mentua" Ib. "Vigne" VocS. "Har hezak aihen onetik lantharea eta ama onetik emaztea (S)" A (s.v. aihenondo). Tr. Documentado casi exclusivamente en textos orientales. En DFrec hay 4 ejs.
    Xirmenduak berak frukturik bereganik ezin ekhar dezakeen bezala, baldin aihenean ezpadago. Lç Io 15, 4 (LE aieneán). Ni naiz aihena, zuek xirmenduak. 'Vitis'. Ib. 15,5 (LE, Dv, HeH, Leon ai(h)ena; EvS aihen ondua; He, TB, BiblE mahats ondoa). Ala fikotze batek olibarik ekhar ahal dezake, edo aihenak fikorik? Lç Iac 3, 12. Hainaren emasteak du / Iduriko aihena, / Etxe saihetsean mahats / Mulkoz bethea dena. (Ps 127, 3). EZ Eliç 272. Aihen gabe nahi datinak hura beza üsü berri. Etch 306. Ni naiz aién egiáskoa: eta ene Aita dá nekazária. LE Io 15, 1. Beira aien bat ain ear-iduri neguan, gero ain berde eder panpanos, zarmendus, ostos, lores ta matses. LE-Fag. Unitugaitu [...] nola zarmenduak aienaréki. LE Urt (ms.) 146r. Benedika dakiola, dio, / Mahatsari ahiena, / Arno ekartzen duena. Bordel 79 (cf. infra ChantP). Eta ostorik gabe / aiena uztean, / oreñak izan zuen / ongi merezia. It Fab 153. Oriña eta aiena. Ib. 152 (tít.). Probinzia onetako lurrak bere griñaz ematen dituen zuaitzik ezagutuenak dira aretxa, pagoa [...], aiena [...]. Izt C 124. Zure ama, hala nola aihen bat zure odolean, ur-hegian landatua zen. Dv Ez 19, 10. Ni aihen egiazkua niz, eta Aita biñiera da. EvS Io 15, 1. Benedika dakiola, dio, mahatsari aihena / Arno ekhartzen duena! 'Le cep de la vigne'. ChantP 310. Orhoit gaiten arno hori, / Aihenaren odola, / Edaterat nork orori / Ematen duen hola. Zby RIEV 1909, 108. Noe zen bakarrikan salbatu untzian... / Aihena landatzeko bere mahastian. Barb Piar I 212. Mahastien mitriolatzeak jinen ziren geroxago, aihena hostatzeari emaitearekin. Larre ArtzainE 59.
    sense-2
    2. (V, G, AN, L, BN; SP, Ht VocGr 395, Lar, Lar in Aq, H); aian (Lar (in Aq 1439)) Ref.: Lcq 38; A; Lh; Iz ArOñ (aixen); Satr VocP; Izeta BHizt2; Elexp Berg (aixen).
     Sarmiento; pámpano, tallo trepador de la vid u otras plantas. "Pampre" Ht VocGr 395. "Serpa, el sarmiento largo que se entierra para producir o criar otro, mats aiena, aiana, landarzea" Lar in Aq 1439. "Sarmiento, tallo leñoso" A. "Esqueje, sarmiento. Aien beltxa, sarmiento, brote de uva" Satr VocP. . "Aixen, 1.º la madreselva trepadora de bayas ovoides rojo vivo; 2.º el tallo de las trepadoras como la alubia, uva, etc. aiyena, aiyen bat (G-goi)" Iz ArOñ. . "Tallo leñoso trepador. Aienak goitixko gan dire ta abe muturreraño" Izeta BHizt2. . "Billots-txuletak jan giñuzen aixenekin erreta" Elexp Berg. "Mastixan dabill aitta aixenak mozten" Ib. Cf. VocNav: "Ayena, sarmiento. Es voz vasca (Bertizarana)". v. xarment.
    Ni naiz mahats ondoa, zuek aihenak. "Palmites". He Io 15, 5 (Or MB 750, Ker, BiblE aihenak; Lç xirmenduak, TB xarmentak, Dv, HeH, Leon adarrak). Ordea, nola matsaren adartxo, ta aienak ziran argal, indar, edo sendotasun gabeak, zerbait igo zuenean, erori zan lurrera. VMg 64. Jendaietako buruzagiek ebaki dute Sabamako mahastia: hartako aihenak Jazerreraino helduak dira, mortuan barraiatuak dira. "Flagella". Dv Is 16, 8. Eta goanik Mahats-mulkhoko errekaraino, aihen bat moztu zuten bere mulkhoarekin. Dv Num 13, 24. Mahatsaren aihenak / Urinik ezpalu. LuzKant 105. Au esan zuna, alkitoan oiña tinkatuki, arraunean kiribildu zen aiena bezala. Or Mi 62. [Beste lorea] lagunarengana maitaro igeritan zoaien musu bat emateko bere aienak luzatuz. Ib. 55. Huna orai aihen ihartu makolatu hauk. Barb Sup 116. Mahastia pikatzen du, aihenik makurrenetarik bethetzen ditu bere orgak, eta badoa etxera. "Des sarments les plus tordus". Barb Leg 127. Eta ataditik gora kakoetan anduak josiz dijoazen matsondo bik tellatu-ertza atzematen dute doi-doi aien-luzeka. TAg Uzt 11. Suge luzeak baziren arboletan bihurdikatuak aihen batzu bezala. JEtchep 18. Amaitu zenean galtzada luze hori, / zentzu gabe nintzen lur gainean erori, / arrosadi bateko aihenaren kontra. Arti MaldanB 205. Pozez gaiñezka aienak aizetara eraikitzen dituenean. Ibiñ Virgil 89. Ez gorengo aienik artu. Ib. 88.
    azpiadiera-2.1
    (Como segundo miembro de comp.).v. mahats-aihen, PORRU-AIHEN, etc.
    I zugaitz illun biurturen? Ni untz-aien. Or Mi 39. Gerriondotik kiribilduz zijoazkien artaloreai baba-aienak maiteberoaldi gartsuan, aren maite-mosuaren billa. TAg Uzt 152.
    azpiadiera-2.1.1
    Dana dago emen zure emariz beteta; arloak, udazken-aienez abailduta, zuri dagozkitzu uzta betean eta maats-bilketak gaiñezka dagi kupeletan apar-iario.Ibiñ Virgil 82.
    azpiadiera-2.2
    (Fig.).
    Atzeko errota uspeldua du eta irringarriki kakola-makolatua, ingurunetik erdirat biltzen diren burdin-aihenak [= 'radios de la rueda'] halaber. JE Ber 45.
    azpiadiera-2.3
    (Ref. a las ramificaciones nerviosas).
    Zaintxuri hek izan dezakete zerbait makur, dela beren erroetan, dela beren aihenean, dela beren helburuko mutturretan. JE Med 59.
    sense-3
    3. "Viorne, vigne sauvage" SP. "Ayena (Viburnum opulus), sauquillo, mundillos" Arzdi Plant1 274.
    sense-4
    4. (Lar, H (L)).
    "Rodrigón, la estaca que se pone en las vides, aiena, matsola" Lar. "Aiena, rodrigón" Izt C 41 (en una lista de plantas). "Lien. Aihen batez esteka ezazue" H.
    sense-5
    5. (BN-arb ap. A ; Dv).
    "En terme de charpenterie, coyau ou coyer, au toit d'une construction" Dv. "Lugar en que se cruzan muchas vigas en el tejado" A.
    sense-6
    6. (V-gip); aian (G-nav) Ref.: Ond Bac (ayan); Elexp Berg (aixen).
     Hierba de los pordioseros, de las llagas o clemátide. "Ayan, una mata, cuyas ramas secas fuman los niños" Ond Bac. . "Nombre genérico de las trepadoras. Para algunos, concretamente, clemátide" Elexp Berg. . En cast. Rentería 'la yena', 'las yenas'. Cf. LzG: "Aján, clemátide". v. AIHEN ZURI.
    Gure arbola maitagarriyak / etzuen ori merezi, / otsolarrak eta aien nastuak / jarri zaizkiyo nagusi. Tx B II 56. Txakurrak arrapatu baño len, zintzilik zegon aien lodi aietako batetik, muxarra bezin zauli igo niñun aritzaren buru-adarrera. Ataño TxanKan 68. Lurra eman, zurezko gurutzetxo bat aienez lotua gañean jarri. Ib. 35. Ankak aundituak zeuzkan, ta asi zen olioz ankak idortzen, ta ni bialdu ninduen belar billa. Esan zidan: --Ekatzak aiena beeko txara ortatik. Ostolaiz 110.
    sense-7
    7. "Aien [...] (V-ger), amarradero de lanchas" A. "Aidxene, lugar del puerto en donde se amarren las lanchas" (V-ger). Ort Voc.
    sense-8
    8. "Ayena, señal que se ponía en las orillas de los ríos y terrenos públicos para indicar su apropiación y construir una casa, molino o ferrería [...]. 'Alzó en el dicho lugar una ayena por señal que tomaba para facer la dicha ferrería' [G-azp, 1478]" (comunicación de I. Gurrutxaga) ABibl.
    azpisarrera-1
    AIHEN-ADAR. "(BN, S), sarment de vigne" Lh.
    Jondoni Bitxintxo iguzkiak mahatsa kaldan aihen-adarrari goiti abiarazten. EZBB II 21.
    azpisarrera-2
    AIHEN HANDI. "Aixen aundi (Calystegia sepium), corregüela mayor. Lore zuri kanpai itxurakoa du landare igokari honek" Elexp Berg.
    azpisarrera-3
    AIHEN-BEGI. "(S), bourgeon de vigne" Lh.
    azpisarrera-4
    AIHEN-BELAR. "Aien-bedar (V), enredadera, cierta yerba trepadora" A.
    Aien-belar zar biurriak zintzilikariz gerrikatzen zituten. Or Mi 118. Maitasuna, agian, badabil zoraturik, begiak begietan, orma bateko aienbelarren artean. Amez Plat 39. Aien-belar edo irusarbik emateituun pipita gorriikin, aidemiñe daon tokiin igurtziz, miñe kentzen da. (G-goi). Arin AEF 1980, 63.
    azpisarrera-5
    AIHEN-BROKA. "(S-saug), jeune bourgeon" Lh.
    azpisarrera-6
    AIHENDUN. Provisto de tallo, de pámpano.
    Ametsetan ari nintzala, ara! maatsondo bat nere aurrean, iru aiendun. Ol Gen 40, 9.
    azpisarrera-7
    AIHEN EGIN. Ramificarse (?).
    Eta nahi nuke bere zori gaitzean aihen egin ezlezaten progotxurik eztuketen denboran. ES 152.
    azpisarrera-8
    AIHEN EZKER (V-ger-m; aien-iskar V-ple); EZKER AIHEN (G-to, L, BN, S; exker H (L, BN)). Ref.: Alth Bot 6; A (ezker-aien); A Apend (aien-iskar); Arzdi PlantR 451. "Chèvrefeuille" H. "Vigarza, hierba de los pordioseros, que crece en los zarzales y jaros" A. "En Iziar y Lekeitio llaman aixen ezker a 'clematis'" Arzdi PlantR 451. "Chèvrefeuille, esker aihena. Zeren iskeretik üngüratzen edo zeihartzen beitü sürkhaitz bizia" Alth Bot 6. v. AIHEN ZURI.
    Buruko mina kentzeko [...] aien-ezkeren ura ona izaten da. A EY IV 234.
    azpisarrera-9
    AIHENEZKO. "Qui est fait ou composé de sarments" Dv.
    azpisarrera-10
    AIHEN-GURUTZE. "Aihen-khürütxe (S-saug), échalas en croix" Lh.
    azpisarrera-11
    AIHEN-JUS. Zumo de uva.
    Ezin egon gisa xutik, / Aihen-yusak hartararik, / Boteillan zentzua utzirik. Gy 103.
    azpisarrera-12
    AIHEN-KHOLTE. "(S), échalas de vigne" Lh.
    azpisarrera-13
    AIHEN-LAIA. "(S-saug), jeune pousse de vigne" Lh.
    azpisarrera-14
    AIHEN-LILI. "(S), fleur de vigne" Lh.
    azpisarrera-15
    AIHEN-HOSTO. "Aihen-osto (S), feuille de vigne" Lh.
    azpisarrera-16
    AIHENPEAN. Bajo la vid.
    Estutasun onetan / zanean ikusi, / aien-pean jarri zan / txakurren igesi. It Fab 152.
    azpisarrera-17
    AIHEN TXIKI. "Aixen txiki (Convulvulus arvensis), corregüela menor" Elexp Berg.
    azpisarrera-18
    AIHEN ZURI (V-ger-oroz; Lcq 45); AIHEN XURI (L, BN, S; H (L)); AIHEN TXURI (G; Aq 418). Ref.: Lcq 45 (ayen-zuriya); Alth Bot 7; A; Satr VocP (aien xuria). Clemátide, hierba de las llagas o de los pordioseros. "Aiena, sarmiento o vara larga de una mata parecida a vid (y llamada por esto aien txuria) que sirve para firmar y asegurar las estacas del vallado" Aq 418. "Clematite des haies" Alth Bot 7. "Pámpano que crece a modo de espiral y tiene una flor blanca; es la madreselva o hierba de las llagas" A. v. supra (6) y AIHEN EZKER.
    Berehala bilhur bat eginik aihen xuri batekin, estekatzen dauzkidate bi besoak bizkar gibelean. Prop 1885, 183.

    aihen

    aihen
    << aienatu 0 / 0 aiher >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper