(V-gip, G-azp, AN-gip; Lcc); alguazil (Lcc); algoazile; abuazil; agoazil Ref.: Etxba Eib; EAEL 39.
Alguacil. "Alguacil, alguazila, amabia" Lcc. "Alguacilazgo, alguazilan ofizioa" Ib. "Abuazillen ordezko izen asko daukaguz: amar-gizona, edo amarren-gizona, amabia, prostua, meriñoa, txinela..." A Ezale 1897, 151a. "Juakiñ aguazilla, Azkoitikua zan" Etxba Eib. . Más precisiones en Egan 1962 (4-6), 299-301 con bibliografía. v. almirante, merio, probestu, amabi. Tr. Documentado en autores meridionales desde principios del s. XVII. Aguazil es la forma más empleada; hay además alguazil en Añibarro (GGero 368), Astarloa (II 107), E.M. Azcue y Goñi, algoazile en M. Ros, abuazil en Azkue y agoazil en Tx. Garmendia.
Zure algoazile eta Krutxiaga. MRos 14.1r. Emongo dabela kerellaren bat nire kontra; etorriko jatazala eskribau ta aguazilen batzuk. Mg PAb 79. Justizijako aguazila. Ib. 190. Diabrubaren aguazil batzuk. JJMg BasEsc 101s. Demoninuen aguazillak engaineetan ditubee gizonak. fB Olg 79. Plaza zaldunak ere / dira bertakoak, / aguazil nagusiak, / baita mazeroak. Echag 232. Juezak aguazillari entregatu etzaitzan. Oteiza Lc 12, 58 (Brunet aguazillari). Eztaien gerta zure kontrarioak zu entregatzea juezai, eta juezak aguazilai. Echn Mt 5, 25 (Hual nunzio, Ol amaiña, IBk y IBe ertzain). Erriko aguazilla / gu giñan lekura / alkatian ordenaz / aren mandatura. Ud 17. Ezta Alkate ez Jueza / ain gizon abila / gizon andiago da... / erriko Alguazila . Azc PB 348. Deitu dio alkatiak aguazillari jaun ura beriala kartzelara eramateko esanaz. Iraola EEs 1911, 132. Proestu edo alguazillen agintaria. Goñi 73. Meriyo edo aguazilla. Aizkol 15. Maldiziua dariotela / aguazillari arrika. MendaroTx 124. Ez zegok eskubiderik, Donosti batean aguazillak euskeraz ez jakitea! Lab EEguna 85. Laster etorri yaken erriko aguazilla. Kk Ab II 172. Erriko-mutil edo aguazil bezela. Ugalde Iltz 19. Uriko aguazilla eta txoferra. BEnb NereA 202. Azkoitiko aguazil edo merio sartu zan aren gizona. Uzt LEG I 179. Or dator agoazilla paper batekin. TxGarm BordaB 44. An dagoan aguazillari preguntauko dautsagu. Gerrika 129. Aguazilaren, herriko mutilaren, euskal izenak aipatu dizkidazu zuk. MEIG I 226. Andre ostalaria eta bere mirabea, orduko baserritarrak [...] iskribau-aguazilak ere. MEIG II 72.
v. tbn. Bil 171. Xe 256. AB AmaE 240. Sor AKaik 134. Alz STFer 140. Ort Oroig 60 (aguasil). Or Tormes 107. Tx B I 100. In Tx B 197. Etxde JJ 173. Osk Kurl 124. Etxabu Kontu 193. Abuazil: A Ezale 1897, 151a y 218a. A BGuzur 136.