1.
(Gc ap. A; Añ (V), Izt 70v, H);
ainte. Mando, autoridad, poder."Imperio"Añ.
Tr. Documentado exclusivamente en la tradición meridional desde Lazarraga (cf. además agintean en el Cantar de Bretaña). En DFrec hay 101 ejs. de aginte. Orain dator fraile malmaz arro bat, / atxakiz arturika bisitea, / oñagaz dakarrela agintea.Lazarraga (B), 1182vb.
Poncio Pilatosen agintearen (edo poderioaren) azpian. OA 3.
Padezitu zuan Ponzio Pilatosen agintearen azpian. Iraz 4.
Nok dauka konfirmazinoeko Sakramentuba emoteko agintia edo indarra?CrIc 134.
Padezitu zuen Ponzio Pilatosen agintearen bean. MgPAb 161.
Ezta naturalezazko erreinu edo aginte edo eskubide ori Aita gurean eskatzen deguna. Gco I 414.
Etxeko agintea eta ondasunak artu naiez. AA II 66.
Erriko agintearekin edo karguarekin egon zeran bitartean. Ib. 123.
Griña ta pasioak [...] ez oi dira izan berdiñak indarretan ta agintean. AA III 624.
Baina euren aginte ta eskubide guztia ez da iragoten luurreko gauzetati. fBIc III 293.
Zugan aginte geiago euki ta geien azpian zauzkazan izkune gaiztoari. AñEL2 82s.
Jaungoikoaren Semeak dadukala aintea lurrean pekatuak barkatzeko. OteizaLc 5, 24 (Lç authoritate, He, TB bothere, Dv ahal, Brunet nausitasun, Ol, Or, Ker, IBk eskubide, Leon esku, IBe ahalmen).
Esauk [...] aginte andia zeukan. Lard 41.
Bere bi seme Faselo eta Herodes Jerusalengo eta Galileako agintean ipiñi zituen. Ib. 355.
Aginte-naiez biotza beteta zeukan. Ib. 132.
Gubernutar ta aginte-gauza guziak izkuntza ofizialean edo erresuma osokoan tratatzea. AranSIgn 208.
Zer serbitzen dizute orañ zuen esku eta aginte eta jakite andiak?ArrMay 21.
( s. XX)Oraiñdiño lau egun ezta Sagastak agintea itzi dabelata...AgKr 146.
Zerbaiten agintea zutenak beintzat, berdiñ samarrak ziran, kristau otzak. AgG 121.
Orra zenbatekoa den zeruko Erregiñaren agintea eta egitea!Goñi 45.
Jabetu zan indarrez Españako aginte aretzaz. TAgUzt 173.
Guda tokietako lanak erreztu, aginte bakarra aldeztu. "Contribuir a la unidad de mando".EAEg 18-10-1936, 77.
Izendatu diran Udaletako Endoreak Erbarruti Buruaren eskuetan beren agintea utzi bezate. "Sus funciones gubernativas".Ib. 31-10-1936, 180.
Bere agintearen ajente bat edo geiago bidali ditzala. "Uno o más agentes de su autoridad".Ib. 24-10-1936, 124 (cf. ib. 29-10-1936, 164 nere aginte eragilleren batek "un agente de mi autoridad").
Zer gerta ote liteke an, Buruxkilak agintea uztearekin?OrQA 85.
Aginte guztia kendu zien gobernuak [aitonsemeei]. MdePr 254.
Agintea bere esku baitzegon. EtxdeJJ 41.
Andreak agintea / badauka etxian. AndAUzta 133s.
Agintari ta oien aginte guztien bilduma edo mordoari, izen abstraktu batekin Boterea (Agintea) deitu izan zaio. VillJaink 186.
Persitarrek agintea galdu zuteneko. ZaitPlat 31.
Gabaren agintea lurraz jabetzera zetorren. NEtxLBB 14.
Orduantxe Primo de Riveraren agintea jarrita egoan. EtxabuKontu 13.
Diru ta aginteak etziotek poz aundirik emango. AtañoTxanKan 166.
Ezker alderdikuak erriko aginte guztia euren esku artzia proposau eben. Gerrika 61.
[Paketea] eman nion orduan Superiora zan edo agintea zeukanari. Sor Jerusalen edo orrela zan. Insausti 159.
Jakintza hori ez du aginte goseak ekarri, jakin goseak baino. MIH 339.
De Rijk-ek "Aux Movement" deitu duen erregelak orain baino eremu zabalagoan zuen aginte. MEIG VI 155.
v. tbn. Echag 104. Bv AsL 71. SMitx Aranz 71. Basarri 109. Ayesta 114.
azpiadiera-1.1
(Como primer miembro de compuestos, con el sdo. de 'oficial'). Bilbaoko Saleroste Aginte Etxea. "Bolsa Oficial de Comercio de Bilbao".EAEg 4-11-1936, 214.
sense-2
2.
(Izt 96v, Dv, H(V));
agite (Añ). Mandamiento, orden."Mandamiento"Añ.
"Commandement"H.
v. aginde,agindu,manu. Tr. En esta acepción parece desaparecer a principios del s. XX.
--Nork onesten du Jainkoa? --Aren aginteak gordetzen dituenak. CatBurg 27.
Badakite bada orrelako aginteak eskatzea ta erakartea dala goitikan bera gure fueroa austea. LarFueros 227.
Aren Aginteak gordetzean. CbEg I 41.
Esaitzu, Jainkoak Israeldarrai Sinaiko mendian eman zizten aginte, manu edo mandamentuak. Ub 28.
Aginte salbagarriakin. Gco I 406.
Berri au guri emateko utzi zizkigun jaunak bere amar Aginteak. AA I 6.
Munduaren asieratik [...] etzan izan letraz ezarritako lege eta Aginterik. AA II 40.
Ematen zituala Errege Jaunak txit ontzat, aginte ta zer-egin andietarako, bere eginkizunak ala aginduta, izendatzen zituan gizonak. IztC 507.
Bere legeko amar aginte santuak bat-banaka esan zituen. Lard 77.
[Faraonen] aginte gogor au etzuten emagiñak egin nai izan. Ib. 64.
Ura joanik kanpora aitaren agintea betetzera. UrGen 27, 5 (Dv manu).
Jaungoikoaren Legeko amar aginteetan. A. Jauregi EE 1885b, 177.Jainkoaren legeko aurrenengo agintea. AranSIgn 62.
Jainkoaren legeko zazpigarren aginteak badakizute esaten duala "ez ostutzea".ZabGabon 77.
Albisterik onena bezela artu zuan Taikosamak eman zuan agintearen berria. AgSerm 501.
Gaztelako Santxo IV-garrenak, 1286-garren urtean emantako aginte bat. EtxegRIEV 1908, 189.
Gure aginte edo ordena au irakurriko da artzen den egunetik lenbiziko igandean. Goñi 105.
Erregeren agintean zai nago, berak etortzerako prestamen guztiyak egin ditezen. IllPill 24.
Osabaren aginteak gogotsu beteko ditut. AlzTxib 102.
sense-3
3.
(V-m ap. A Apend; H);
ainte (H(V, G)). Fuerza."Force, vigueur"H.
Ama batek ekusten duenean bere semetxoa gaixorik, adoregabe ta aginte gutxirekin. MgCC 207.
Dongaro len bizi izan diranak dagoz gaisotasun andi bateti urten dabeenak legez, argal, aginte gitxiko ta jausi errazak. MgCO 277.
Jaijo dedilla ostera ta ostera aginte ta adore barri bat guztioen biotzetan. MgPAb 206.
Biarrak geitu biar dau agintia, ta estuban indar barri batzuk artu. Ib. 205.
Gitxi jan, pisu andia, makilladak ugari, larga zuten aginte edo adore gabe. VMg 62.
Grazijaren bide santubai jarraituteko, luur jota, makalduta, aginte bagarik egozan Israeltarrak. fBIc III 274.
Gatxak gorputz guztia aginteti aterata, argalduta, makalduta itxi deutsalako. Ib. 273.
Gatx onduan geratuten da gorputza koloria zurituta, agintia juanda, jaateko gogo bagarik. Ib. 272s.
Nire gorputzak eztauko aginterik. (V-ger)"Mi cuerpo no tiene disposición".AEY III 279.
sense-4
4.Promesa. Gauza onen bat egiteko eskinia edo agintea juramentuz egiten dabenak. ItzAzald 85s.
Amukoa ta liñoa eramaten dituzte urdalleko miñe zendatzeko agintea egin dutenak. AyerbEEs 1917, 80.
Promes edo aginteen bat betetzeko bitaartekoen billa etorri oi dirala esaten dute geienetan. Agintea betetzean, berriro agertu dirala usoen itxuran maiz aditu izan degu. JMBLEItz 99.
azpisarrera-1
AGINTE-ALDATZE.
Aginte aldatzeak "ipso facto" egingo dira, uri-biztanleei guda deien bidez adieraziaz. "La sustitución de poderes".EAEg 18-10-1936, 77.
azpisarrera-2
AGINTEAN(Precedido de gen.) Bajo el mando de, bajo la autoridad de. [Kondeak] guztiak daduzka bere agintean. CantBret
24.
Gizonik elduenak eta nagusienak bereala Tob-era joan zitzaiozkan, Masfat-en bilduta zeuden armadunen agintean jartzeko esatera. Lard 135.
Burnibide Ikuslaritz Zuzendaritza, Buru Nagusi baten agintean jardungo da.EAEg 11-11-1936, 269.
Euzko Jaurlaritzaren agintean dagon lurraldean.Ib. 11-12-1936, 515.
azpisarrera-3
AGINTE-AULKI.
v. agintaulki.
azpisarrera-4
AGINTE-ERA.
Tipo de gobierno. Erriak aututako Erkal aginte-eraren mendean jartzeko. "Régimen".EAEg 7-11-1936, 236.
azpisarrera-5
AGINTE-EREMU.
Espacio administrativo. Espainia eta Frantzia [...] ez dira hitz soilak eta guretzat arrotzak. Bi aginte-eremuren izenak dira eta [...] bi kultur-eremurenak. MEIG VI 58.
azpisarrera-6
AGINTEKO(Precedido de gen.). Que está bajo el mando de. Ontzi ta jende bere agintekoakin egin izan zeban laguntza andia. IztC 491.
Abisai bialdu zuen Joab-en aginteko soldaduakin. Lard 203.
Euzko Jaurlaritzaren aginteko lurraldean arkitzen diran mutillak. "Territorio sujeto a jurisdicción del Gobierno Vasco".EAEg 16-12-1936, 557.
azpisarrera-7
AGINTE-LEKU.
Cargo, puesto de autoridad. Cobo-Cayon'tar Jon Perdinandak ardura utzi dualarik, utsik aurkitzen bai zan aginte-leku ori.EAEg 9-2-1937, 1027.
azpisarrera-8
AGINTE-MAKILA.
Cetro, vara de la autoridad. Yauraga ez da Yudarengandik aldenduko, / ezta aren partetik aginte-makilla ere. OlGen 49, 10 (BiblE aginte-makila; Ker aginpide-makilla, Bibl buruzagi-zigor).
Lurralde ontako aginte-makilla ta yauralkia nere baititut. ZaitSof 63.
Etxahuniako aginte-makilla Juanesek eukiko luke. EtxdeJJ 68.
Eolek gaztelu goian du exerileku, ta andik agint-makilla eskun, oro arindu ta paketzen du. OnaindEG 1956 (5-6), 105 (no está claro que el primer miembro sea aginte).
Aietako buru guziak onara, Aralargo mendi ontara zetozen, bere aginte-makillakin. EstonIz 159s.
azpisarrera-9
AGINTE-MODU.
Modo imperativo (del verbo). Ez zait galdera alferra iruditzen aginte moduan aigara behar genukeen ala igara galdetzea. MEIG VI 191.
Ze itxura zuen laguntzaile honek aginte moduko 2. pertsonan. Ib. 192.
azpisarrera-10
AGINTERA(Precedido de gen.). Al poder de. Arrapatzeko eta presidentearen agintera entregatzeko. OteizaLc 20, 20 (Brunet jurisdizio eta agintera; Lç seiñorián eta botherean, He, Dv, Leon eskuetan, Ol esku ta menpera, Or eskura ta menpean, IBk agintepean, IBe esku ta mende).
azpisarrera-11
AGINTEZ.
a) (Precedido de gen.). Por orden de. Ezin pensadu eben nuen agintez edo nora salbaje aek eroan al eukeen. Lazarraga 1153r. Onetarako Obispo Jaunaren agintez egiten dira lau gauza. AA I 551. Bidaldu zituan Moisesek Jaunaren agintez amabi zelatari. AA III 297. Herodes Erregearen agintez karzelan katez beterik zegoala. Ib. 494. b) Obligatoriamente, preceptivamente. --[Urrikalmeneko eginbideak] noiz zor dira agintez? --Gizon jakintsuen iritzira pisuak diran estutasunetan. CatBurg 32.
azpisarrera-12
AGINTE-ZIGOR.
Cetro, vara de mando. Ixraelengandik aginte-zigorra yaikiko da. OlNum 24, 17 (BiblE errege-makila).
Zu zerala-ta ditut agint-zigorra ta Jupiter-en adiskidetza. OnaindEG 1956 (5-6), 105 (cf. supra AGINTE-MAKILA).
azpisarrerakoSense-12.1
Markir-tik yetxi dira nagusiak, eta Zabulon-dik aginte-zigordunak. Ol Iud 5, 14 (BiblE aginte-makila dutenak).
azpisarrera-13
AGINTE-MAILA.
Gudarozte barrenean aginte-mallak egoki tajutuak izan ditezen. "La jerarquía".EAEg 2-11-1936, 197.
Aitatzen diran agintari, izardun eta izardun-urrengoak aginte-mallaz igo-eraziaz.Ib. 9-2-1937, 1019.