Harremana

    OEH - Bilaketa

    6167 emaitza mA bilaketarentzat

    Sarrera buruan (0)

    Emaitzarik ez


    Sarrera osoan (500)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    adin.
    etimologikoa
    Etim. El paralelo con iber. adin en nombres propios (su -d- está asegurada por la escritura latina) no tenía otra base que la coincidencia formal perfecta y la posibilidad de que un nombre de un valor de esta clase pueda entrar en un antropónimo: para ello se citaron los nombres galos en Saetlo- = lat. saeculum.
    sense-1
    I. (Sust.).
    azpiadiera-1.1
    1. (gral.; SP, Urt I 325, Ht VocGr , Lar, Añ, Lecl, Arch VocGr , Gèze, VocBN , Dv, H, ZMoso 67) Ref.: A; Lrq; Iz Ulz; Gte Erd 296; Izeta BHizt2.
     Edad. "Zenbat adin du? zer adin du? quel âge a-t-il?" SP. "Adin puska batekoa da (BN-lab)" Gte Erd 296. v. edade. Tr. Usual en textos septentrionales y navarros desde Leiçarraga. En la tradición guipuzcoana parece introducido por Larramendi y, aunque es bastante frecuente desde el s. XIX, no lo emplean bersolaris de la época de Xenpelar y de Txirrita, aunque sí más tarde Uztapide, etc. En vizcaíno su uso es escaso en el s. XIX: sólo se encuentran ejs. aislados de Zavala (en la locución adin on ) e Iturzaeta. Más tarde, sin duda por influencia de Azkue, su uso se extiende tbn. en este dialecto. Hay ejs. seguros de adina, con -a constitutiva, en Añibarro, Yanzi (170) y Uztapide. Sg. Etxba, perdido en V-gip. En DFrec hay 119 ejs. de adin.
    Ezagutzetako adinera dathorrenean [haurra] . Lç Ins B, 2r. Kristen adin perfekteko neurrira. "À la mesure de la parfaite stature de Christ". Lç Eph 4, 13 (He, Dv, Ker, IBk adin; Bibl neurri bete). Hogoi eta hamairur urtheko adiñean / guztiak iaikiko dire bere oñen gañean. EZ Man I 81. Hala garamatza bada gu ere geure adinak eta denborak berekin. Ax 62 (V 40). Bitiña, ahuntz-umea, gazte deiño, on da iateko [...] ordea galtzen du adinak. Ib. 97 (V 66). Ea leheneko adin sendoan hasi eztuzuna, geroko adin flakoan, akhabatuko duzunz. Ib. 179 (V 121). Adin hartara heldu beno lehen. Tt Arima 68. Zer adin behar da Konfirmatü izateko? Bp I 64. Zeinek asko orduz eta gehienean ezbaitiote uzten bere umei estudiatzera adin samurra dela kausa. ES 180. Inguru hetako haur guziak bi urtheko adina eta bi urthe baino gutiago zutenak. CatLav 372 (V 179). Adinean, diñadean ta gobernuan nagusiago diranak. CatBurg 29 (tbn., con alguna variación, en CatUt 62, Añ CatAN 38, CatB 44, CatLuz 18, CatAe 44, CatSal 45, CatR 45, CatUlz 30). Ezkonzeko adin onean. Mb IArg I 179. Aurkhitzen zen adinean etzen igurikitzeko izanen zuela haurrik. Lg II 99. Adiñak presuna jakiñago egiten duela. Mih 14. Ene adineko, ene herriko, ene ofizioko hainitz Zeruan dire. Brtc 153.
    (s. XIX) Zunbait prinzesa baliz / Europako lürretan / Errege zunbaiten alaba / ene adinekuetan. Xarlem 60. Zer edade edo adiñian asi biar da konfesetan? CrIc 101. Errazoiaren adinara [...] eldu. Añ MisE 139. Baña geienak [...] artzen due Sakramentu au [Bataioa] jaiota laster eta prestaerarik ezin egin zezakeen adiñean. AA I 80. Gerta liteke adiñ zoroarekin irristatzea utsegiteren batean. AA III 505. Egiazki harrigarria da beraz adin ta herrunka guzietako giristino gehienen zoramendua. Dh 198. Gure lege adiña / adi ezazute, / milla bat zortzi eun / eta ogei urte, / zortzi geiagorekin / aurten dira bete. Echag 96. Adin guzietako presunek eta bereziki norhabe gazteek. JesBih 392. Adina zaizü goratzen, ezkuntziaz ez ohartzen. Etch 578. Ogei ta emeretzi urteko adiñean arkitzen zala. Izt C 490. Egurkari gaixotto bat, khaparrez / eta adinez / kargaturik. Arch Fab 117. Ametz eder eta haritz hek guziak; / zoiñen adiña eta xarmak / baitziren guziez errespetatuak. Gy 290. Geroz, berrogei urteko adiñera edo edadera artean, Faraonen etxean bizi izan zan. Lard 65. Eta erkiturik adiñaz (edadeaz) ill zan. Ur Gen 35, 29. Ez da puskaz; dena harri bat da, Egyptoan sorthua duela 4320 urthe: adin ederreko ninia beraz. Hb Egia 149. Azienda xurien adina hartzen da hortzetarik. Dv Lab 270s. Hatzeman zuen bera iduri lagun bat, adin berekoa. Laph 123. Enthelegiaren adiniala heltü direnek. CatS 69. Ez dezu lotsarik zure adinian orrela negarrez egoten? Bv AsL 58. Nahiz ez zen adinaren primaderan, erran nahi da gazte-gaztea. Elzb PAd 32. Lanean ezin arizko adin batetara helduak direnak. HU Zez 34. Adinean edo urtetan, duintasunean edo aginpidean eta ardurapenean nagusiak diranak. Itz Azald 95.
    (s. XX) Anke ziola nik bino bi urte oboro, zegon anixko jake, adin zionaren. Mdg 127. Goratxo adiñean (edad), baña oraindiño sendo samar dabiltzaz euren lanetan. Echta Jos 126. Bi aneia arreba biritxi, adin bereko bezala hein bereko, eta eite handikoak. JE Bur 77. Neure umetzaroan zan; zeuek oraintxe legezko adin (edad) ezti eta biguntxua neukala. Alt EEs 1917, 42. Adin azkarrian errematismek hartü zien. Const 42. Orren adiñeko neskak oro. Or Mi 84. Haritz ondo gazteak, denak adin berekoak. Zub 119. Adiñez berrogeitamar urtetik gorakoa. Mutilzarra. Lab EEguna 62. [Xahar] haren adinaz urrikaldurik. Barb Leg 131. Harzkik hirekin hiru lagun onak, ahalaz adin, jite eta gostu beretakoak. JE Ber 34. Zure gurasuak ere baiki, ene adiñeko baitira. Etxde JJ 241. Adin ederrean hil zen, berrogoi bat urte leku berean erretor Lohitzunen iraganik. Zerb Azk 77. Adin ederrean zen oraino Esteban Lapeire bertze liburu frangoren egiteko. Ib. 70. Gizon-adinera heldu zenean. Mde HaurB 13. Hamar urtheko adina zualarik. Osk Kurl 91. Ez zan ezer, adin aretan, dirua ta askatasuna baiño maitagarriagorik. Erkiag BatB 19. Adiñak sortzen dauan aragi-gar gunekoa. Ib. 136. Iru aro edo adiñen asmakizun famatu ura. Vill Jaink 76. Oihanean adinak jana bezala kraskatzen ari den haitz handia iduri. Ardoy SFran 37. Adiña ontara irixteko. Uzt Sas 185. Bere adinik hoberenean joaiten kustea laguna. Xa Odol 144. Alabainan alimaleko liferentzia zuten adinean. Etchebarne 143. Neskatxa horren adina urruti baino urrutiago utzia dut. MIH 379n.
    v. tbn. CatLan 101. Egiat 245. LE Urt ms. 91r. Bordel 108. It Fab 252. Aran SIgn III. Elsb Fram 118. CatJauf 106. Inza Azalp 151. Ox 196. JMB ELG 67. Lf Murtuts 11. Zait Sof 57. Anab Poli 13. JEtchep 114. Larz Iru 124. Ibiñ Virgil 96. ZMoso 76. Mattin 73. Casve SGrazi 64. Etxabu Kontu 65. Onaind STeresa 60. Gerrika 184. Insausti 115.
    azpiadiera-1.1.1
    Edad necesaria o apropiada para algo. "Ez du adinik, il n'est pas en âge" Dv. "Adinik ou adina gabe zahartu da, il a vieilli avant l'âge" Ib. "Adin gabe in da (AN-5vill)" Gte Erd 210. Cf. infra ADINETARA HELDU.
    Adin du [haurrak], bera interroga ezazue. "De l'âge". Lç Io 9, 23 (He adinik aski badu, LE badú adín, Dv, IBe badu adina, TB, EvS, Ol, Or adina badu, Leon adinetan da). Adinetik lekhora erdi zedin [Sara] . Lç He 11, 11 (He haurrik izateko adiñaz kanpoan, TB adinez kanpo, IBk adina joan eta gero). Zer eginen du adinaren faltas barur eztenak?--Ikasi, ensaiatu adina datorreneko. El 64. Adin osoa gabe, haurrak baditu arraioak adimenduan. Hb Egia IX. Gizona ezkontziaz orhoitu adina juan eta. Ox 204. Berari galdegiozue, adiña badu, berak eman dezala bere buruaren berri. Ir YKBiz 331. Adiña duten erritar orok autarkia eman alm izan dezaten eraz. EAEg 13-10-1936, 37. Nahi dukana egin dezakek. Adinian baihiz. Larz Iru 28.
    azpiadiera-1.1.1.1
    (Pl.).
    Jende gaztia ordu honez kostuma dadin zoinbat baruren egitera, amorekatik adinak dutianian eztezan gero ediren sobera pena. Tt Arima 68.
    azpiadiera-1.1.2
    "Vie, durée de la vie" H (que cita a EZ).
    Bere bekhatuen kausaz han [lezean] daraman adiña, / behin ere ikhusiren zeñen ez baitu fiña. EZ Man I 93. Nola hekin adiñak hirur denbora izatu baitzituen, gaztetasuna, adin ona eta zaharzea. EZ Man II 186. Han bethi izanen duzu / gaztetasun gordiña, / han bethi alegeraki / eramanen adiña. EZ Noel 112. Ez nazazula beraz deit / adiñaren erdian. EZ Eliç 337. Bizitzearen bazterrera eta adinaren finera hurbildu naizenean. Ax 458 (V 298). Adin limitaturikan, / bizitzeko segurki, / Iaunak ordenaturikan, / eztuela badaki. Arg DevB 153. Zure osagarriaren hobenian, zure adiñaren hobenian [...] zure bizia [...] edekirik. Tt Onsa 63s. Fiñean fiñatzera doa / munduan ene adiña. Gç 207. Oraintxe sei bat urte zeuzkanagu gizakiaren adiña iotzeko; Dabidek dionez irurogeitamar urte baitira. Or QA 210.
    azpiadiera-1.2
    2. Tiempo, época, edad.
    Zein baita sekula eta adin guziéz geroztik estalirik egon izan den misterioa. "Temps & âge". Lç Col 1, 26 (He, TB adin; Ol, IBe, Bibl gizaldi, Ker, IBk belaunaldi). Jenerazionea, signifikazione komunaz berzalde hartzen da, adinagatik eta mendeagatik. Lç Decl ã 3v. Ahalaz entseiatuko naiz bat-bedera bere adineko edo mendeko herronkaren eredura izendatzera. ES 117. Denboren kontuari darraizkanak [...] dioe zazpi dirala Munduaren adiñak edo edadeak. Ub 68. Munduaren zazpigarren adiña da Jesusen jaiotzatik azken-juizioko eguneraño. Ib. 72. Munduaren lendabiziko adiñetik jarria da [...] oitura [...] au. Izt C 215. Munduaren lenengo adiñetan. Ib. 11. Gaurtik aurrera, bada, adin guziak zorionekoa deituko naute. Lard 364. 1400-1600 arteko garaian kornubierak bere "urrezko adiña" ezagutu zuen, literatura bat nahiko eder eta hedatua sortu baitzuen orduan. Mde Pr 251. Gure biziaroa motxegia da gizadiaren adiñak eta goraberak begiekin neurtzeko. Vill Jaink 27.
    azpiadiera-1.3
    3. "Sazón" , "temple", "tempero, sazón de la tierra para sembrar" Lar. "Sazón, madurez" , "temple, sazón" Añ.
    azpiadiera-1.4
    4. (V-ger-m; Añ, Izt 72r, H) Ref.: A; A Apend. .
     Entendimiento, juicio. "Entendimiento, [...] (V) zenzuna, adina" , "uso de razón" Añ. "Adiña, adimena, razón, juicio" Ur MarIl voc. "Geiago adinik (juicio) ez eban buruan (V-ger)" A Apend. Harriet añade la acepción "(V), renom", que puede deberse a una interpretación errónea. v. 1 adimendu, adimen. Tr. Documentado en textos vizcaínos desde principios del s. XIX; tbn. se encuentra en algún autor guipuzcoano como Lardizabal. Su uso decae notablemente en el s. XX, al sufrir la competencia de adimen.
    Ez dago urte jakin ta erabakirik: gazte batzuek dira besteak baño iratzarriagoak, adin geiagokoak, irakasla obeagokoak. Mg CC 214. Kontu onekua ta adin onekua bada; malezijotsotzat edo askotako gaistotzat [dauka deungiak] . fB Ic II 224. Adineko argija ta espirituko indarra. fB Ic III 277. Zetarako esan entendimentuba adiña gaitik, ta alan beste erdal berba asko euskeera garbikuak itxita? JJMg BasEsc VI. Liburubeen bidez eureen adin aberatseen ondasunak zabaltzen. Ib. II. Adin edo entendimentubagaz begiratuten jake aragijari gozo jakazan loikerijai. Astar II 136. Berebat oitura zan, gauza illun eta estaliak nork asmatzen zituen, aritzea, era onetan adiñak edo entendimentuak askatu eta argitzeko. Lard 141. Neure adiña errazoiak argitu eban ezkero. "La luz de la razón iluminó mi entendimiento". (1856) BBatzarN 175. Adiña daukanak, atera begi pistijiaren zenbata. Ur Apoc (V) 13, 18 (Ur (G) adin; Dv adimendu). Arteztu eta gogortutia gure adin eta entendimentua. Ur BulaAl 52. Gomutaak adinari beronek len uste izaniko gauzaak aurkeztuten dautsaz; eta irudimenak adinari beronek gero uste izango dauzanak antzeztu daroatsaz. Adinak berez zerbait uste izan daike; gomutaak eta irudimenak eurenez ezer bere ez. A Gram 163. Aidako usteak uste bakarrak daiz, eta almen bakar baten ernetan daiz: adinean. Ib. 163. Gizonak daukaz orditu ezkero / beren adina makala. Azc PB 76. Adiñeko begiakaz ikusten da leku guztietan. Itz Azald 21s. Eta zeinbat izate, borondate eta adin dagoz Jesukristogan? Ib. 28. Indarra besoan, argitasuna adiñean, sua ta garra beregandeko biotzean daukazana. Ag AL 13. Guztiak dira motzak eta adiñ illunekoak. Ag Kr 40. Erakutsi dozube [ostikolarijak] / indar, gogo ta adiñ, / abendarik onena / dagola Euzkadiñ. Enb 123. Nere biotzak, bai, otoi egiten du; baña nere adiña mozkin gabe gelditzen da. Ol 1 Cor 14, 14 (Ker, IBk, IBe adimen). Gure adiñean sortutako gogai edo irudia baño besterik ez [da gizartea] . Eguzk GizAuz 112. Belen maite dagigun / gogo, biotz ta adin, / pozez bizi gaitezan / Sendi Deunarekin. BEnb NereA 31.
    azpiadiera-1.4.1
    Uso de razón. Cf. ADINERA HELDU.
    Naturaleza argalak adiña baño leenagotik agertuten ditu bere okertasunak. JJMg BasEsc 200.
    sense-2
    II. (Predicado y adj.).
    azpiadiera-2.1
    1. (AN-5vill, B, L, BN-ciz, Sal, S, R; SP, Dv, H) Ref.: A; Gte Erd 3.
     Coetáneo. "Adin gara, nous avons même âge" SP. "Adinak dire, ils sont de même âge" Ib. "Hura adin dut, je suis de son âge" Ib. "Ene semea eta zurea adinak dire" Dv. "Adin izaitea, être de même âge" H. "Ene adin da" A. "Xazkoan adin, aurtengoan bardin (Sal)" Ib. (s.v. xaz). "Nere adine da (AN-5vill, B), biak adina dira (B), Antoio gure adina zen (AN-5vill, B, S) . beradinak ginen (S), juaniton adin adina da (AN-5vill), adin berak gira (BN-ciz)" Gte Erd 3. v. adinkide.
    Xazkoaren adin, geurzkoaren bardin. "Il est de l'âge de celui qui est né il y a un an". O Pr 480.
    azpiadiera-2.2
    2. Viejo. v. adintsu, adineko.
    Badu [Bitoriak] zezenetako plaza ederrena; / hor zelebratzen dute besta adinena. Hb Esk 84.
    azpisarrera-1
    ADINA ARGITU. Iluminar el entendimiento.
    Edo zenzun, adin edo entendimentuba argituten jakonian. Astar I 14. Aita ta Semiaren maitetasuneko Espirituba [...], argitu egizu nire adiña. JJMg Egunoro 16. Geure adina argiturik, geure borondatea zirkindurik, txarrari itxi eta onari jarraitu dagiogun. Itz Azald 127.
    azpisarrera-2
    ADINA GALDU. Perder el juicio, ofuscarse.
    Ez arren biraorik iñori egotzi, Maisu Juan: errukarrija da, ta ez biraogarrija gizon adina galduten dabena. Mg PAb 70.
    azpisarrera-3
    ADIN-HAGIN (V ap. A). Muela del juicio.
    azpisarrera-4
    ADINA ILUNDU. Ofuscar(se) el entendimiento.
    Okertuta dauka bere juizijua. Ta illunduta bere adina. fB Ic II 273.
    azpisarrera-5
    ADINAK IRAGAN. Madurar, cumplir años.
    Baldin nihori desohore bazaio haren alabak adiñak iragatea ezkondu gabe. He 1 Cor 7, 36 (Lç adin florea iragan).
    azpisarrera-6
    ADIN HANDI.
    azpisarrerakoSense-6.1
    a) (BN-ciz-arb-lab, S; aundi G-nav, B). Ref.: Gte Erd 24, 296; Izeta BHizt2. Edad avanzada. "Aitetxik adin aundie du" Izeta BHizt2. Cf. adinandi.
    Bazén profetesa bat ere [...] zein baitzén ia adin handitakoa. Lç Lc 2, 36 (TB adin handitan zena, Dv adin handitan sarthua, IBk adin haundikoa; Ker urteetan eldua). Biak baitziren adin handitakoak. He Lc 1, 7. Nekheak eta adin handiak ezindu zuten azkenean. Lg II 96. Elizabeth [...] izorra gerthatzen zela bere adin handian. Ib. 101. Patriarken adin handiaz mintzo denian. Egiat 190. Adiñ andia zuan, eta bere ikasleak kataberan eramaten zuen Elizara. AA II 106. Adiñ andira iristen dala. AA III 469. Adin handiagoko batentzat. MarIl 113. Adiñ andiak dakar / indarren galtzea. It Fab 155. Dathorrena xoilki [odolaren hotztasuna] zure adiñ handitik. Gy 76. Eta ahituz hil izan zen zahartze gozo batean, adin handian, eta egunez bethea. Dv Gen 25, 8. Ill zan zartza onean, eta adiñ (edade) andikoa, eta egunez betea. Ur Gen 25, 8. Adiñ aundiko gizona ta gorputzaz lodi. Bv AsL 181. Bai; adiñ aundia ta adiñentzat senda-belarrik ez. Sor Bar 98. Jadaneko adin handia zuelarik, joan zela behin Erromara. Jnn SBi 155. Zoin gizonki jarri den eta dagon gure David, bere adin handian, Ezpeletako gizon zinezko Eskualdun fededunen buruzagi. HU Zez 174. Itxura bitxia zuen, eta adin haundia. Zub 25. Adin aundian, 100en bat urte zituela il zan. Ir YKBiz X. Adiña ere aundia zeukan / larogei urte pasiak. Uzt Sas 128. Arropa forma bat soinian, zela adin haundian. (BN-baig). Balad 117. Nik egin dutan lana enetako sobraxe gogor izan da nore adin andiagatik. ZMoso 89.
    azpiadiera-1.1
    (No ref. a seres vivos).
    Yauregiki bat bada Haltsu inguruan, / adin handi duena zaharren kontuan. Hb Esk 143.
    azpisarrerakoSense-6.2
    b) (B ap. Gte Erd; Lar Dv). "Anciano" Lar. "Adin handia da (B)" Gte Erd 296.
    azpisarrera-7
    ADIN ARAU.
    azpisarrerakoSense-7.1
    a) Por orden de edad.
    Goizetan amak, arratsetan aitak afal ondoan otoitzak erranez beren aitzinean gora, bakotxari egin-araziz bere hek, adin arau. HU Zez 147. Aitak edan lehenik, gero semeek, adin arau, lerroan, gero alabek, azkenik amak. JE Bur 77.
    azpisarrerakoSense-7.2
    b) Según la edad.
    Bihotz, edo adin, edo nausitasun arau, bakotxari doako atxikimendua eta ikustatea. HU Aurp 210. Emaztearekin duelarik gizonak bere gozoa, zenbat ara berezi gizon batetik bertzera eta gizon beraren baithan, adin arau, aldarte arau, ahal eta behar ordu arau! JE Bur 110.
    azpisarrera-8
    ADINAREN.
    (Años) de edad.
    Aparezituzeláik zitue adinarén 54 urte, 3 ilabéte, ta 24 egún. LE JMSB 65.
    azpisarrera-9
    ADINAREKIN. Con la edad, al ir cumpiendo años.
    Ttipi direino, maltso, manukor, eme, eta gozo dira: baina [...] adinarekin ethortzen dira muthiritzera. ES 182. Adinarekin ezagutza ethorri zitzaitanean. Elzb PAd 17. Olako oiturak adiñarekin erauzten eta aizatzen ditugu. Or Aitork 17.
    v. tbn. Lf in Zait Plat XXII. Vill Jaink 26.
    azpisarrera-10
    ADINARENDAKO. Para la edad (que tiene, etc.).
    Frango ongi badabila oraino, adinarendako. Barb Sup 87. Bet-betan kexuaren kexuz ezin gehiago egonez, hor, xutitzen da, eta Jainko Aitaren gana badoa, bixi bixia oraino adinarendako. Ib. 133.
    azpisarrera-11
    ADINAREN LORE. v. ADIN-LORE.
    azpisarrera-12
    ADIN BAT. Edad avanzada; edad madura, cierta edad.
    Zahartuz gero, adin batera helduz gero, odola hotzten da. Ax 376 (V 248). Ez gera adiñ batera ezkero egunetik egunera desegiten, aultzen, usteltzen? AA III 568. Ordukotz Jenebako apezpikua adin batean zen. Jnn SBi 168. Nahiz adin batetaraz geroz emazte gehienak gaixtatzen diren. HU Zez 53. Adin bateko gizon bat, ile ta bizar gorrasta. StPierre 16. Azkenian bere begiak finkatu zituen auzoko nexkato adin batetako plantako batian; langilea eta etxe baten xuxen ibilarazteko diteken emazte hauta. Zub 87. Etxe batean omen ziren jaun andre batzu, adin batetara ja helduak biak. Barb Leg 23. Alabainan adin batetaraz geroz ez da holakorik gertatzen ahal. Lf Murtuts 21. Adin bateko azkaindarrek kondatzen dute. Zerb Azk 115. Bere karguko denbora bururatua zuen... adin bat bazuken beraz. Ib. 62.
    azpisarrera-13
    ADIN BATEKOAK IZAN (G-nav ap. Iz Als; Izt 26r). "Adin batekuk gaa, somos de una misma edad" Iz Als.
    Gitxi gora-bera, biak izango dira adin batekoak. Echta Jos 331.
    azpisarrera-14
    ADIN BERDE. Juventud. "Ab ineunte adolescentia, [...] adinferde hastetik" Urt I 8.
    azpisarrera-15
    ADINEAN AURRERA (Ir, etc.) cumpliendo años, envejeciendo.
    Lengoak adiñean aurrera dijoaz, ta gazterik ez dut ikusten lan orretan jarraitzen. Ostolaiz 138.
    azpisarrera-16
    ADINEAN AITZINATU; ADINEAN AURRERATU. Avanzar en edad, madurar.
    Jesüs-Krist bezala adinian eta zühürtzian bethi aitzinatüren dira. Bp II 36. Zeren behin adinean aitzinatuz geroz [semeak], eztitutzu errazkiago manukortuko. ES 181. Adiñean aurreratu dan emakume bat ekusten badu emezortzi urteetako neskatxa baten eran apaindua. AA I 580. Irugarrenean itzegingo da, adiñean aurreratuak dauden kristauakin. AA II 231. Jende-taldearen erdiyan, gizon bat, adiñean txit aurreratua, illargia baño zuriago. EE 1883b, 519. Adinez oraino haurra [...], eta hargatik emana saindutzeari halako su sainduarekin, non adinean aintzinatuak direnen heinera heltzera baitoha. Jnn SBi 104. Eta haiekin Josef adinian jadanik aitzinatia. Ip Hil 65.
    azpisarrera-17
    ADINEAN EGON. Estar en su juicio.
    Bestiak euren zenzun edo adinian dagozala. Astar II 220.
    azpisarrera-18
    ADINEAN JOAN. Envejecer, madurar, entrar en años. "Ori adinean gain de (B)" Gte Erd 296. Cf. ADINETAN JOAN.
    azpisarrerakoSense-18.1
    Oraino, adinean harat joanak izana gatik ere, elgarrekin solastatzen ziren, Donapauleko merkatuetan kausitzen zirelarik. JEtchep 51. Ordukotz bost haur bazituztelakoan eta Maria adinean hanharat joana. "Avancée en âge". Ardoy SFran 68.
    azpisarrera-19
    ADINEAN SARTU. Entrar en años. "Adinean sartu da (BN-ciz)" Gte Erd 296. v. ADINETAN SARTU.
    Ta ekusi-ere dezue iñoiz gizon adiñean sartu bat bere neke, kezka ta egin bearrakin moteldua. AA III 364. Zuek adinean sarthuak eta aitzinatuak zaretenak, zatozte nere Bihotzerat. Jnn Bihotz 126. Barkatzen dira goxoki olakoak, ez naski uskeri edo ezer gutxi diralako, baizik eta adiñean sartzearekin galduko baitira. Or Aitork 18. Beti bazuten yostatzeko gogoa senar-emazte ok, naiz biek ere adinean sartuek izanik. Izeta DirG 26s. Itz batean esateko, eldua ta adiñean artua [sic, tal vez errata por sartua] . MAtx Gazt 66.
    azpisarrera-20
    ADINEKO LILI. Flor de la edad.
    Norbaitek desohore dela bere alabari iragaitea bere adineko lilia. TB 1 Cor 7, 32 (Lç adin florea).
    azpisarrera-21
    ADIN HELDU. Madurez.
    Gaztetan naiz adiñ elduan naiz zartzaroan. Or QA 112.
    azpisarrera-22
    ADINERA HELDU. Alcanzar el uso de razón. "Adinera edo ezaguerara eldu, llegar al uso de razón" Izt 119v. v. ADINETARA HELDU.
    Adiñ edo uso errazoezkora elduta. JJMg BasEsc 43. Umen ilunbea da leku bat, nora doazan adinera edo ezauberara eldu baño lenago ilten diranen arimak, beteotuak izan bagarik. Itz Azald 41. Ordu estuetan [bateoaren egindaria] izan leiteke, adinera eldurik dagoan beste edozein adieradun. Ib. 130.
    azpisarrerakoSense-22.1
    Llegar a la edad suficiente.
    Zu mintzo zira, bainan alabari da bere gogoaren agertzea. Adinerat heldua duzu. Larz Senper 44.
    azpisarrera-23
    ADIN ERDI. Mediana edad. v. ADIN ERDIKO.
    Garerdiko gizona (adin erdikoa); iztuna, jostagura. Anab Usauri 7.
    azpisarrera-24
    ADIN ERDIKO. Mediana edad, edad madura. v. ADIN ERDI.
    Irur adinetán, gastezútuan, adín erdikoan ta zarzútuan. LE Urt ms., 91r.
    azpisarrera-25
    ADINETAN. "Adinetan da, il est en âge" Dv.
    Adinetan da [gure semea], galda zozue berari. Leon Io 9, 23 (Lç adin du).
    azpisarrera-26
    ADINETAN IRAGAN. Avanzar en edad.
    Agorra zelarik, izan zuen amatzeko ahala, nahiz adinetan iragana ere zen. Dv He 11, 11 (Lç adinetik lekhora).
    azpisarrera-27
    ADINETAN JOAN (AN-5vill ap. Gte Erd). Madurar, cumplir años, envejecer. "Ori adinetan joan da (AN-5vill)" Gte Erd 296. v. ADINEAN JOAN.
    Laido duela alaba ezkondu gabe adinetan goan dakioen. Dv 1 Cor 7, 36 (Lç adin florea iragan, He adiñak iragan, TB adineko lilia iragan, Ker neskazar geratu).
    azpisarrerakoSense-27.1
    Adinetan aitzina zoeno bere zühürtzia bethi gehiago erakusten ziala. Bp II 35.
    azpisarrera-28
    ADINETAN SARTU. Entrar en años. v. ADINEAN SARTU.
    Baldin eta ia adinetan sarthurik [hasi bazen sainduki bizitzen] . EZ Man II 181.
    azpisarrera-29
    ADINETARA HELDU.
    azpisarrerakoSense-29.1
    a) (H), ADINETARA ETORRI; ADINETARA JIN Llegar a la edad suficiente; alcanzar el uso de razón. "Adinetara heldua, arrivé à la majorité (L, BN)" H. v. ADINERA HELDU.
    Bada, asko date haur xipietan baldin ezagutzetara eta adinetara datozenean, bere Baptismoaren fruktuak erakuts baditzate. Lç Ins F 3r. Non adinetara gatozenean [...] eurorrek manu bezala zerbitza eta lauda baihezakegu. Lç ABC B 2v. Adiñetara noiz ere / gero heldu baitziñen, / jendartean hasi ziñen / ikhasiak banatzen. EZ Noel 151. Bere etxetarikako partea izan ezpadute adinetara heldu faltaz. Harb 183s. Etzuen seme bat baizen, eta hura ere ia adinetara heldua, obedienta, bere manukoa. Ax 354 (V 235). Oi ene seme maitea, adinetara heltzen hari zare. Dv Lab 1. Horren gatik, adinetarat heldu zenean, igorria izatu zen Milaneko eskoletarat. Jnn SBi 129.
    azpisarrerakoSense-29.2
    b) Llegar a viejo, llegar a cierta edad. "Adinetara heldu direnak, ceux qui viennent sur l'âge. Adinetara helduak, ancianos, viejos" SP.
    Aiphatu zuen bere aitzinekoa, adinetara jin guziek hari zor zakotelakotz, erlisioneaz bezenbatean, beren adimendua. JE Bur 184.
    azpisarrera-30
    ADINEZ. Intelectualmente.
    Alabañan, erderaz otoi egiten badut, nere biotzak, bai, otoi egiten du; baña nere adiña mozkin gabe gelditzen da. Zer egin bear, ba? Bai biotzez, bai adiñez otoi egingo dut. Ol 1 Cor 14, 14s ((Lç adimenduz)).
    azpisarrera-31
    ADINEZ ADIN. En su misma edad. Cf. SP "adinaz adin" (sin trad.).
    Hamazazpi urthe zithuen Haranbilletek lehen partida [...] egin zuelarik [...]. Chelay-i buruz buru frogatu zion, Ezpeletan, adinez adin nihork etziola buru egiten ahal. Zerb GH 1926, 681.
    azpisarrera-32
    ADINEZ AITZINARATU; ADINEZ AITZINATU; ADINEZ AURRERATU. Entrar en años. "Adinez aitzinatiak dira (S), adinez aitzinatürik da (S)" Gte Erd 296.
    Eta haurrik etzutén, zeren Elisabeth steril baitzen, eta biak baitziraden adinez aitzinaratuak. Lç Lc 1, 7 (He adin handitakoak, IBe urteeetan aurreratuak). Adiñez aurreratuak dirala, gaxorik arkitzen dirala. EAEg 6-11-1936, 230.
    azpisarrerakoSense-32.1
    "Adinez aintzinatuxe (S)" Gte Erd 296.
    azpisarrera-33
    ADINEZKO. Mental.
    Egin ordu laurenian adiñezko edo gogozko erregua. Ur MarIl 5. --Zeinbat erakoa da erregua? --Bitakoa, adinezkoa eta aozkoa. --Zer da erregu adinezkoa? Egiten dana arimearen almenakaz. Itz Azald 60.
    azpisarrera-34
    ADIN GABEKO.
    azpisarrerakoSense-34.1
    a) Sin inteligencia, estúpido; irracional.
    Ipui onek lotsatu bear ditu edertasun utsean biotza ipinirik daukatenak. Eder adingabeko, ta argi laburrekoa da zenzunik ez duen irudi uts baten gisakoa. VMg 32. Entzutea iaukaat adin bagako (irracional) bizidunai [...], adindunai legez berba eragiteko irakaskera barriren bat asmau doala. A Ezale 1898, 131b. Adingabeko abereek bezela, susmoz dazaguten edozertan usteltzen dira. Ol Iudae 1, 10 (Dv adimendugabeko).
    azpisarrerakoSense-34.2
    b) "Qui n'a pas l'âge requis par la loi" Dv. v. adingabe.
    azpiadiera-2.1
    "On emploie encore ce terme en parlant d'un enfant très développé pour son âge, qui paraît plus âgé qu'il n'est réellement" Dv.
    azpisarrera-35
    ADIN GAZTE (Urt II 123). Juventud.
    Gure adin gazte hunetan emaiten baitraukuk instruitu izateko moiena. Lç ABC B, 1v. Begiratzen diozula / ene adin gazteari. EZ Eliç 337. Ahantzi zeizkola haragizko plazerak eta arbuiatu zituela, batzutan hek frogatu zituelarik bere adin gaztean. SP Phil 253. Adin gaztetik zahartasuna heldu den eredura. ES 94. Adin gastean dena alfer eta nagi, / zaharrean maiz dela gose eta egarri. Gy 4.
    azpisarrera-36
    ADIN GORDIN. Madurez, edad madura; edad plena. "Adin gordinean da (BN-lab)" Gte Erd 296.
    Guztiak iaikiren dire adin gordiñenean / eta gizonak indarra gehien duenean. EZ Man I 81.
    azpisarrera-37
    ADIN-LEGE. Preeminencia de edad.
    Nun nai eta edonoren aurrean anai zaharrenaren jorraketan asi zen, adin-legez zor zion itzalik gorde gabe. Etxde JJ 26.
    azpisarrera-38
    ADIN-LORE; ADINAREN LORE. Flor de la edad.
    Desohore duela haren birjinák bere adin florea iragan dezan. "La fleur d'âge". Lç 1 Cor 7, 36 (TB adineko lili). Ikusi zeuan illik bere adinaren lorean. Lar SermAzc 48. Ditugun gauza baliosenak eta preziatuenak, hala nola adinaren florea. Mih 89. Il zan, bada [...] Abimelek biotz-gogor eta odolgiroa, adiñaren lorean. Lard 133. Judasek ikusirik bi semeak adiñaren lorean il zitzaiozkala. Ib. 50.
    azpisarrera-39
    ADIN ON. Madurez; plenitud de la edad. "Adin hun (S-saug), âge mûr" Lh. Cf. adinon.
    Denboraren lehen partea, deit daiteke gaztetasuna: ondokoa, adin ona: azkena, zahartasuna. EZ Man II 181. Denbora klar deiño, adin onean, eta osasunarekin [...], orduan perma zaitezi. Ax 217 (V 145). Hanbat presunaia, hala gazte, nola zahar, eta adin oneko. ES 125. Bata oraindo adin onean tzan: / bestea ia / galtzen asia. Zav Fab, RIEV 1907, 539. Gizun eginak eta adin hunian direnak bezala agitzen gira. CatS 112. Adin onean zen oraino; bainan aspaldian bere kargu eta karga handiek emaiten ziozkaten buru-haustek higatua zen. HU Aurp 53. Adin oneko naiz eta eztuzute ene gauzetan zertan sarturik. Etxde JJ 141. Musikari zar edo adin onekoak. Etxabu Kontu 55. Zearo arritzen ninduana au zan: zera, orduan ni bakarrik izatea [...], amar urteko mutil txikia nintzala, jazo zanaren barri ekiana. Ba-ziran, bai, ni baiño adin obeagokoak. Ib. 165.
    azpisarrera-40
    ADIN ZAHAR (Urt II 123). Vejez.
    azpisarrera-41
    LEHEN ADIN.
    Primeros años, infancia.
    Neure leen-adiñeko onera barriz biurtzen asi yatan arimea. Onaind STeresa 30.
    azpisarrera-42
    HIRUGARREN ADIN.
    Tercera edad, vejez. Cf. Ub 69: Abranen aldiatik Israeldarren irtete onetaraño igaro ziran laureun ogei, ta amar urte. Hau da [Munduaren] irugarren adiña.
    Irugarren adiñak / badu naiko makar. Zendoia 147. Bidarteko aitatxi-amatxiak ez ditut hirugarren adinean ezagutu orai erraiten den bezala bainan laugarrenean. Larre ArtzainE 69.

    adin

    adin
    << adimendun 0 / 0 adinbat >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper