Tr.
En la tradición meridional la forma mejor documentada es aztu; aaztu, antes del s. XX, se encuentra en textos vizcaínos y en los guipuzcoanos Ubillos, J.I. Arana y Zabala; en todos ellos alterna con aztu. Ya en el s. XX el uso de aaztu (escrito a menudo ahaztu a partir de su segunda mitad) crece en textos guipuzcoanos. Aiztu se documenta en textos vizcaínos (con menor frecuencia que aztu y aaztu) desde mediados del s. XIX (antes sólo un ej. en CatLlo 64), y en el guipuzcoano Zinkunegi (Crit 10). En algunos autores cultistas (Azkue, Olabide, Orixe, Zaitegi, Etxaide, Ibiñagabeitia, etc.) hay además a(h)antzi, que tbn. hallamos en algún texto alto-navarro (Auspoa 77-78, 247). El participio en vizcaíno antiguo parece ser aztu con a nasal, escrito normalmente aztu y una vez (RS 156) anztu. Las formas del sust. vbal. son (a)aztute- y (a)aztutze- en textos vizcaínos y guipuzcoanos respectivamente; sólo hay (a)azte- en Orixe (Mi 37), Basarri (39), M. Atxaga (Gazt 62), Uztapide (Sas 205) y Berrondo (Kijote 205); hallamos azketan en Arrese Beitia (cf. tbn. azketan en Landucci, y aasketan en Iz ArOñ s.v. aástu). Al Norte, Leiçarraga emplea el esquema ahanz / ahanzi (una vez ahanze) / ahanzite- (o ahanzte-). En labortano el más general es ahantz / ahantzi / ahanzte-. Los suletinos emplean ahatz / ahatze / ahazte- (en Tartas ahatze-), y los bajo-navarros gralmte. ahatz / ahatzi / ahazte-.
Hay antzi en Mendiburu, CatB, F. Irigaray, Orixe y Zaitegi; anztu en la versión de Urdax de unos versos de Txirrita (B I 122) y en Yanzi (191). Lazarraga emplea aanzitu y anzitu. Los salacencos Samper y Garralda usan atze, y los roncaleses Hualde y Mendigacha antze (donde an- podría representar sólo una vocal nasal). Encontramos un ej. de aaintzi en TP (Kattalin 186), seguramente error (cf. aantzi ib. 187, etc). En DFrec hay 94 ejs. de ahantzi, 173 de a(h)aztu y 22 de aztu.
etimologikoa
Etim. Puede restablecerse antigua -n- (FHV 303), y reconstruirse *ana- o *ena-,*ana(n)tzi o *enantzi.
sense-1
I.(Vb.).
azpiadiera-1.1
1.
(aa- V, G-to; Dv(V), H(V));
ahantzi (AN-erro, L, BN-baig-arb; Urt II 227, Ht VocGr , Arch VocGr , Dv, H);
ahanze;
ahatzi (BN; VocBN, Dv(BN, S));
ahatze (S; Gèze; ãhatzeVocS 139);
ahanztu (Lar);
aanzitu;
aistu (Dv(V));
aiztu (V-ple-oroz-gip; Añ (V), Izt 84r);
antzi (-nz- B; Añ(AN), Izt 84r, H(G, AN); -nz-Lar);
antzitu (V-al);
anztu (Añ(AN), Izt 84r);
atze (Sal, R);
aztu (V, G, AN-gip-larr-erro; Lcc, Mic 8r (astu), VP 6v, Lar, Añ (V, G), Dv (G), H (V, G))
Ref.:
A (ahantzi, ahatze, aaztu, aiztu, antzitu, anzi, atze, aztu); Lh (ahatze); Lrq /ãhãc/; ContR 517; Satr VocP (aantzi); Iz UrrAnz y To (aaztu); Holmer ApuntV (aztu); Gte Erd 77 y 134. (Aux. trans.).Olvidar."Olvidadizo, azketan erraza"Lcc.
v. atzendu. Tr. Documentado desde Leiçarraga tanto al Norte como al Sur.
Gibeletik diraden gauzák ahanzten ditudala. LçPhil 3, 14.
Orain ez neuke errazoarik / izenau borraetea, / ez geiago gaztazaroau / ain laster anzietea.Lazarraga 1196v.
Neure bizian ez zaut anzituko. Ib. 1185v.
Aztua eztan zarra aztidila. "El viejo que no es adivino que sea olvidado".RS 415 (az- parece ser rad. de aztu en aztidila).
Ordena hau eztuk behar niholatan ahantzi. EZMan I 29.
Eztugu ahanziko fabore hunen orhoitzapena. Harb 407.
Baia bester[r?]en aztu zengia / nigazko on eretxia. "Pero por otro me olvidaste / el amor que tenías conmigo".MicTAV 3.1.27.
Neskatxak ikus bai beha, / ahanz bedi herria. Hm 52.
Tusto du irabazten, iokoa eta putak dituenak ahazten. OPr 448.
160garren fuillan ahanzi du inprimatzailleak lerro hau. INav 167.
Enzün bezain sarri ahazten baitütie. Bp II 5.
Geretan zara / bakartasuna azturik. Urqz 85.
Ahatz ezazü zure kostüma gaxtua. Mst I 11, 6.
Beñere eztut aztuko / ta eztut damurik. Gamiz 204.
Erregutzen dizugu, Jauna, onen gaztetako pekatuak, eta jakiñez edo ignoranziak aztu ditzazula. CbEg III 273.
Perfekzionian aitzinatzia ahatziko diela. AR 20.
Ahantz zatzu zure herriya eta zure burasoen etxea. Mih 12.
O Aita guziz eztia, ahantz zatzu horren gaztetasuneko huts eta ignorantzia guziak. Brtc 270.
Ahatz elezan nor zen. Egiat 262.
( s. XIX)Nik zu ahantz, Jerusalem, / hiri maitea?Monho 88.
Senidiak aaztuten dabee odolari zor deutseen lotsia. MgCO 252.
Arik laster, otzitu, ta aztuten dabe guztia. AñLoraS 95.
Eta ori iñoiz aztu bear eztegu. Gco I 410.
Gainerako guziek laster ahantziko naute. Dh 118.
Zuen modu naikerak / ez ditu aztuko. Echag 223.
Ez dezagun ahantz hortan datzala phondu kapitala. MarIl 118.
Ahantzi izan balu bezala egin zuen. Jaur 162.
Pentsatzen duka nik ahantzi dudala, / Yainkoaz gerostik hiri zor haudala / izaitea orai bizirik?Gy 247.
Baña onek guziak aztu, eta bere gaiztakeriakin Jainkoa beartzen zuen. Lard 361.
Hil behar! eta nik hori ahanzten, eta ni bizi, behinere hil behar ez-banu bezala!DvLEd 153.
Deus ez du ahantzi iraganetarik. HbEgia 13.
Bere burua ahanzten zuen Jesusekin. Laph 191.
Kofesionian bekhatü hura ahatze ziala. CatS 87.
Olha batetako artzainek ahatzi zizien grisilla ganeko olhan. EE 1883b, 384.
Aztu daiguzan geure artean / izan diran aserreak. ABAmaE 16.
Euren gomuta mundua mundu ez da azketan. Ib. 160.
Estuasun guztiyak / aztuko ditugu. SorAuOst 102.
Ez nazazula ahantz zure othoitzetan. ElzbPo 180.
Etzezaken alabainan ahantz han zuela bere semea. JnnSBi 101.
Oroipen mikatzak aztu egin bear dituk. Apaol 76.
Ezin aaztu ebazan Damutuaren begi ta erpeak. ABeinB 90.
( s. XX)Gu, protestant garenek, ahanztenago dugu [Jesusen Ama] hura. Prop 1906, 131.
Lengo gertaerak aztuten ebezan. EchtaJos 291.
Bainan laster ahantzi nuen Garibaldi. JEBur 19.
Etzazute aztu: nere adiskide on baten semea da. AgG 289.
Ez zaituztet zerutik ahantziko. BarbLeg 126.
Xoxoak, baitu ahantzi / berhoa zuela utzi. Ox 106.
Bakixu egizko adiskidiak eztaula lagunik aiztu biar. Altuna 59.
Euzkelduna zarala / ez iñoz be aztu.Enb 98 (68 aiztu).
Jakintsunek ez dakit antzi ote duten Orreagako Andre Dena dagon leku ederra. FIr 163.
Ahatzi dut erraitea muralla barne artan bazela dorre bat. Zub 83.
Au da gizonak aazten dun itz ederra: eriotza bizitzea da. OrMi 125 (BM 198 antzi, Aitork 268 ahantzi).
Euren etxalde ta dana aztu dabienak. KkAb II 132.
Lojika aztu dezu zearo. LabEEguna 93.
Aztu ezazu aren izena. TAgUzt 194.
Alta Melani, jandarmek ez ahantzia, ez dugu guk ere ahantzi behar. LfMurtuts 44.
Eta nik, zure erraietako zati onek aztu ote zaitzaket?EtxdeAlosT 5 (JJ 277 ahantzi).
Emakumeak lenengo izan duen gizona aztutzen dute azkena. JAIrazBizia 95 (v. tbn. 27).
Aztu egin dozu, aztu, antza, zure zaldi-izatea. BilbaoIpuiB 22.
Baña egi aundi au / sekula ez aiztu. BEnbNereA 124 (72 aztu).
Bere penak, berak zion bezala, edanean ahantzi ondoan. JEtchep 97.
Bainan ez ahantz nagusigoa gizonari dohakola. XaOdol 211.
Ikasi nitun gauz onak / guziyak ez ditut aztu. Lopategi(inUztNoiz 52).
Ez dügü ahatzerenko. CasveSGrazi 158.
Baña aztu ditzadan nere apustu-istoriak.Albeniz 263.
Ez genduke ahaztu behar era lotsagarrian jokatu dugula maiz. MIH 280.
(392 ahantzi) v. tbn. Ldi IL 133 (81 aztu). Mde HaurB 60 (Po 45 ahantzi, Pr 123 ahatze). Erkiag Arran 40 (36 aztu). Txill Let 116. Gand Elorri 34 (95 aztu). Osk Kurl 103 (81 ahantzi). Azurm HitzB 47 (57 ahantzi). Ahantzi: Arg DevB 106. Gç 157. JesBih 447. Elsb Fram 69. Zby RIEV 1909, 398. Arb Igand 87. HU Aurp 158. CatJauf 26. StPierre 15. Etcham 127 (151 ahatzi). Iratz 105. Zait Sof 135 (16 antzi). Zerb Azk 77. Larz Iru 86. Ibiñ Virgil 62. Ardoy SFran 21. Mattin 76. Larre ArtzainE 29. Ahatze: Mercy 16. AstLas 16. UskLiB 102. Ip Hil 234. Xikito 10. Ahatzi: CatLan 143. TB He 13, 2. Leon GH 1924, 5. Arti MaldanB 232. Aiztu: Belaus Andoni 9. Laux BBa 124. Otx 121. Akes Ipiñ 3. Ayesta 48. Aztu: Astar II 1. It Fab 120. Ur MarIl 126. Bil 165. Itz Azald 104. Goñi 35. Ill Pill 3. ArgiDL 41. Inza Azalp 15. Alz Ram 79. Lek EunD 12. Munita 135. MAtx Gazt 31. Ataño TxanKan 61.
azpiadiera-1.1.1
(Con aux. trans. tripersonal). Ez al dek somatzen itz auek norenak diran? Ire osaba, nere lengusu, Adrianenak. Eztizkiot bein ere aantziko. AArdi 21 (en realidad, tal vez se trate de errata por eztizkiat).
Erakaspena ez ginezoten ahantz nihoiz [Mediterraneako gizoner]. JEBer 82.
azpiadiera-1.1.2
(V-gip, G-to);
ahantzi (B; Lar(-nz-), Dv);
aiztu (Dv(que cita a Azc));
antze (R);
antzi (B);
atze (Sal);
aztu (V-gip)
Ref.:
A (antze, antzi, atze); Iz ArOñ (aástu), UrrAnz y To (aaztu); Etxba Eib (aztu); Elexp Berg (aaztu); Izeta BHizt2 (aantzi). (Aux. intrans. bipersonal).Olvidarse."Desacordarse"Lar.
"A)ntze (R), [...]. Antze zitak, se me ha olvidado"A.
"Aástu ein dxat, se me ha olvidado"Iz ArOñ. "Antzi zait" Izeta BHizt2..
Tr. Su frecuencia al Norte disminuye algo desde el s. XIX.
Hospitalitatea eztakizuela ahanz. LçHe 13, 2.
Eta bertan ahanze zaio nolako zen. LçIac 1, 24.
Ez jat anzitu berbarik. Lazarraga 1170v.
Donzellea, zegati zaoz / enegaz enojadurik, / zurekin ene aitasuna / horrela [zuri] anzi jakinik?Ib. 1142v (anzi parece ser rad. vbal.; en cuanto a jakin, se trata de un vb. aux. usado en formas no conjugadas, con valor intrans. bipers.).
Ene amorioau anzitu jakinik. Ib. 1152v.
Bizitzean egin tuen hutsak ditu kondatzen, / xehe xehe daramatza, bat etzaio ahantzten. EZMan I 55.
Ahanzi zitzaitala neure eginbidea. Mat IX.
Ahanziko othe zaitzu?Harb 142.
Horra ni neure buruaz ez orhoitzea! Horra ni neure buruari ahanztea!Ib. 233.
Merezi du, berari ere hiltzerakoan, ahantz dakion bere burua. Ax 204 (V 137).
Zer al' ahatze / zauzkin maiteri-legeak?OPo 30.
Egizu behereko gauza kreatu guziak mespreza detzadan eta ahantz dakizkidan. SPImit IV 16, 2.
Bataz orhit bazite, bertzia etzauzu ahatzeko. TtOnsa 87.
Ene memorioari eztzaio sekulan ahantziko ene baithan egoteko egiñ darotazun ohorea. Gç 119.
A! Aztu yatzu, Gipuzkoa, / Domingo de Eguia. BBizk 25.
Hebreoei ahantzitzaien bere hitzkuntza propiala. ES 93.
Aztu zaizkan pekatu guziak. OA 132.
Pekatu mortal bat konfesatzea aztutzen bazaio. Iraz 64.
Ez dakizuela ahantz arrotzen ganako amudioa. HeHe 13, 2.
Zük uste düzün beno lehen ahatzeren beitzira gizoner. Mst I 23, 5 (Ch gizonei ahantziko zaizkote).
Anzi ta aztu zait nere ogia jatea ta igartu da nere bihotza. MbIArg I 162.
Pekatu mortal bat edo geiago konfesetea aztuten baiako. Oe 133.
Ahantzi zitzaion, ordu hartan, errege zela. Lg I 307.
( s. XIX)Aztuten jakee zertzuk konfesau zitubezan. MgCO 234 (CC 136 aaztu).
Aztu egin baiataz bekaturen batzuk. AñEL1 168.
Ta ardo gutxi batekin aztutzen zaizkala bere nekeak. AA III 364.
Fits bat etzaio ahanzten. Dh 132.
Gustia dakusana, ta ezer aaztuko ez jakona. JJMgBasEsc 3.
Erran behar du aitzinekoan nola ahatzi zitzaion. CatLuz 33.
Aztu bazaitzu, jakiñ ezazu / pake guardian zaudela. Echag 224.
Ahatzerik girela gure artzañ jauner. 'Nos bergers nous ont oubliées'.Etch 348.
Zeñari aztutzen zaiozkan atsekabe guztiak. IztC 226.
Etzaiola on-egiña Jainkoari aztutzen. Lard 63.
Zuk egin grazia ez zait sekulan ahantziko. Laph 33.
Naigabe-penak aztuko zaizte. ArrGB 76.
Neri aztu zait beñepin noiz sartu nuben azkeneko mokaduba. SorAuOst 97.
Zelakoak zirean etxataz aztuten. ABAmaE 234.
Aztu zitzaion ikasi zuana ta itz batez ere etzan oroitzen. BvAsL 177s.
Zuri zer zor dautzugun zitzaikun ahantzi. ZbyRIEV 1908, 290.
Oera bidea baina / etxako aaztuten. AzcPB 108.
Zer edo zer aaztu bailitzakion. ABGuzur 145.
Bena Jinko Jauna / zeion ahatze. UNLilia 16.
( s. XX)Antze zaitad izena. Mdg 125.
Iru illebete oso igaro baga, aztu jakazan lengo nekaltasunak. EchtaJos 106.
Etzaitzu aztuko Martiñek dirurik eztuala. AgG 263.
Uztaillaren 13-a, ez zaigu berealakoan aztuko. MujPAm 8.
Mutikoari aaztu egin zure gauzarik arrigarriena. OrMi 103.
Euskera iya aztu zait eta / erdararikan jakiñ ez. TxB 215.
Ointxe idatzi biot aiztu eztakidan. Enb 32 (163 aztu).
Etzekinat nola aztu zaidan ain azkar. TAgUzt 274.
Ahantzi zait osoki nere bihotzmina. Iratz 70.
Ezin ahantzi zitzaion [...] gozotasun eta eztialdia. EtxdeJJ 260 (93 ahaztu, AlosT 27 aztu).
Orraitiño ez aal yatzu aaztu oraintsu-mengoan agertu neutzun zera. ErkiagArran 98.
Pozaldietan aztuten iako / lengo samin naibakoa. BEnbNereA 144.
Frantses "Encyclopedites" deitueri ez zaiote ahantziko platonkeria hori.Lf(inZaitPlat XVI).
[Zestuako ura] neri sekula etzait aztuko / baldin badaukat zentzuna. UztSas 54.
Amaika aldiz irakurri nuan eskritura, baiña aztu zait.JAzpiroz 70.
Sarritan aiztuten jat / len zer esan duan. FEtxeb 131.
Ez zitzaizkidan ahaztu, esate baterako, euskarazko atorra eta izara. MIH 145.
v. tbn. Mde Pr 185 (Po 35 ahantzi). Txill Let 66. And AUzta 72. Osk Kurl 197 (41 ahantzi). Vill Jaink 129. Berron Kijote 205. Ahantzi: Brtc 26. MarIl 53. Dv Lab 169. HU Aurp 96. A Ardi 67 (BGuzur 126 aiztu). Ol Gen 27, 45. Ahatze: Xarlem 1020. Aiztu: Azc PB 235. Akes Ipiñ 33. Alzola Atalak 73 (110 aztu). Antzi:CatB 68. FIr 159. Atze: Samper Mt 16, 5. Aztu: Cb CatV 82. CrIc 161. VMg 38. Gco I 442. Bil 147. PE 68. Ud 113. Arrantz 35. Moc Damu 6. Iraola 122. Urruz Zer 33. Ill Pill 26. Jaukol Biozk 26. Alz Ram 30. Lab EEguna 114. Lek EunD 15. Ir YKBiz VII. EA OlBe 17. ABar Goi 43. NEtx Nola 21. JAIraz Bizia 26. Bilbao IpuiB 74. SM Zirik 106. Basarri 17. MAtx Gazt 50. Etxabu Kontu 66. Ataño TxanKan 64.
azpiadiera-1.1.2.1
(Con sintagma con suf. -t(z)era). Ahanz zekien ogi hartzera. "Avaient oublié à prendre des pains".LçMt 16, 5 (He, Dv, Leon -t(z)ea ahantzi, Ur (V y G) -t(z)ea aztu, Samper -t(z)ea atze, Or, Ker, IBk, IBe -t(z)ea a(h)aztu; Ip -tzeko ahatze).
Iauna, eztakizula ahanz niri gañarakoa pagarazitzera. Volt 187.
Konfesio egitera begirauk ahantztetik. EZMan I 22.
azpiadiera-1.1.2.2
(Con sintagma con suf. -t(z)eko). Eztezazula ahanz [kazakan] zarpa bat egiteko. "Pochette".Volt 266.
Eta janharia ahatze zeien hartzeko. IpMt 16, 5 (TB -tzeko ahantzi; Lç -tzera ahanzi).
azpiadiera-1.1.2.3
(Con sintagma con suf. -t(z)en). Odolkia âztu zulatzen, lêrtu zaio galtza. OrEus 60.
azpiadiera-1.1.3
(Aux. intrans. unipersonal, y rigiendo caso instr. o sociativo).Olvidarse de."Aztan da, se olvida (R-is)"IzR 302.
Tr. En la tradición septentrional sólo se documenta en Axular, Pouvreau y Xalbador. En textos vizcaínos domina la construcción con sociativo, aunque hay ejs. con instr. en Moguel y en autores del s. XX (Otxolua, Lauaxeta, Eguzkitza, B. Enbeita, Erkiaga). En el resto de los dialectos (si exceptuamos algún ej. guipuzcoano moderno) sólo se encuentra con instrumental.
Zeure buruaz eta egin bideaz ahantzirik. Ax 201 (V 135).
Bere pobrezia iraganaz ahantzirik. SPImit III 7, 3.
Aztu arren zeu neugaz. Urqz 25 (25 astu).
Eta Jainkoaren bildur santuaz aztu zan. CbEg II 184.
Animari obeto begiratzeaz aztu etzaitean. CbEg III 249.
Ez da orregatik bein ere guzaz aaztutzen, beti gauzka bere gogoan. Ub 136.
Jazo leite konfesoria aztutia emotiaz penitenzija. MgCO 212.
Ez aaztu Kristoren berba oneekaz. Ib. 290.
Ez nizaz aaztu. MgPAb 194.
Baña Adanen umeak aztu dira beren Jaun onaren Legeaz. AA II 165.
Ta an bere ez zan aaztu Jesus maitia, arerijuai parkatuten geuri erakustiagaz. fBIc I 102 (III 212 aztu).
Aaztuten da bere gaizki egin guztiakin. Ib. 99.
Eriotza ta eternidadiagaz aaztu. JJMgBasEsc 280.
Yazo yakanagaz ia azturik. ZavFab,
RIEV 1909, 29.
Ez gaude, damatxuak, / zubetzaz aztubak. Echag 137.
Jaungoikoaz oraindik / ez ziranak aztu. ItFab 230.
Ez az ija ija guztiz aztu nigaz?UrMarIl 10.
Iru urtean eman izan ziezten ikasbideaz aztu gabe. Lard 521.
Diszipuluak [...] antze zren ogi artiaz. HualMt 16, 5 (Lç ahanz zekien ogi hartzera).
Etzazula uste nere biziyan / zutzaz aztuko naizela. Bil 37.
Etzaite aztu esateaz, nik kulparik ez nuela. ArrGB 75.
Aztu etzitezen pobretasunaz. BvAsL 147.
Enintzan Amagaz aiztu. AzcPB 197 (357 aistu).
Riktrudis ezin zeitekean Adalbaldogaz aztu. AgAL 166.
( s. XX)Etxeko gauzetaz aztu gabe. Goñi 19.
Josetxo, ori diñok orain, baña urrunean aztuko az gugaz. EchtaJos 81s.
Etzan aztu Benturaz. UrruzZer 14.
Zuzaz ni aantzi banendi. AArdi 144.
Seme ona bere buruaren onaz aztu egitten da. InzaAzalp 134.
Gurekin iñoiz eztala aiztuko / Urtzi, euzkotarren Aita. Enb 183.
Ondo ibilli... lagunaz ez aztu. AlzRam 103.
Guztijetzaz azturik Zeugan jarri nintzan. LauxBBa 98.
Ez aiztu, gero, egunian bein ni ikusten etortiaz. Otx 132.
Axuri beltx artaz ere âztu ez gaitezen. OrEus 54.
Beratzaz aztutzen ezkerala. EtxdeAlosT 8 (JJ 191 ahantzi).
Zeuen erriaz ez aztu. BEnbNereA 198.
Nere bakartasunaz aztu. AnabAprika 41.
Enekin aaztu bada. VillJaink 165.
Leengo izateaz aaztu ta mendu barriz orniduko dau bere aiurria. ErkiagBatB 182.
Gañontzekoak ez uste gero / zuetzaz naizela aztu. Olea 73.
Batzu herriaz orroit, euskaraz ahantzi. XaOdol 180.
Lurralde onekin ez da aztuko / bera baizan euskalduna. UztNoiz 23.
Ta alkarrekin aztu edo oztu egin giñan pixka bat. UztSas 23.
Itxurea zanez, gugaz aztu egin ziran.EtxabuKontu 37.
Ez naiz aztuko basarri zaar onetzaz. TxGarmBordaB 16.
Ez dut adierazi nahi, inolaz ere, bere eginkizun nagusiaz den gutxiena ere ahaztu zenik. MIH 347.
v. tbn. Zab Gabon 65. Txill Let 136. Aiztu: Altuna 21. Eguzk GizAuz 18. Aztu: Gco I 392. AB AmaE 332. Aran SIgn 217. Kk Ab I 47. JanEd II 20. ArgiDL 80. Tx B II 70. Ldi IL 107. Ir YKBiz 234. MAtx Gazt 47. Ataño TxanKan 246. Atze: ZMoso 79.
azpiadiera-1.1.3.1
(Con completivas). Ez gaitezan aaztu, erri oneetako plazeetako dantzaak zelan egiten dirian. fBOlg 96s.
Aita, aaztu da sazerdotia dana. JJMgBasEsc 239.
Gure ama nola joan izandu zan ez naiz aztutzen. Albeniz 27s.
azpiadiera-1.1.3.2
(Con sintagma con suf. -gatik). Goiz-gabetako erregubetan / ez naiz aztuko zugatik. MocDamu 19 (seguramente forzado por la rima).
azpiadiera-1.1.3.3
(Con -tzat). Onek ez du esan nai zuentzat aztuko geranik. TxGarmBordaB 14.
Ez nauk aztuko zuentzat. Ib. 130.
azpiadiera-1.1.4
(Ejs. ambiguos respecto al tipo de aux. vbal.). Ekandu gextoa belu anztu doa. RS 156.
Zeren baldin luzatzen baduzu, ahantzteko periletan iartzen zara. Ax 544 (V 350).
Orrekin aztuko da / Alexandro Andia, / Pompeion izena, / Cesarren memoria. FProsp 89ss.
Joan izan dira hitzak [...] emeki-emeki bertze gauza guztiak bezala, trukhatuz, eroriz, eta ahantziz. ES 399.
Egiazko zelüko zühürtzia erras xar, txipi, eta kasi ahatzerik dela. Mst III 32, 3.
Ta aztu ezkero ezteutsat jaramonik egiten. Astar II 114.
Ez dot azturik, ta enzutea dot, bekatariz inguraturik zebiltzala. AñEL1 160.
Eta aita zala aztu gabe, agintariai, beste guziak dantzutela esan zien. Lard 199.
Inontzat itxi barik / aiztuta Gernika. AzcPB 240.
Aztuta itxi eban pekatua autortuteko eginbearrean. ItzAzald 143.
Ahatzerik ez zira / izanen berhala. Xikito 13.
Zar guztiai begirune diet, aztutakoan adiskide naiz. AgG 261.
Atze bage Mülleren egikuna. GarralEEs 1925, 22.
Mendiaren ederra zer den ahantzirik. Ox 19.
Bi alkandora ekarri ditut / bat eraztia aztuta. TxB 104.
Ahantzi gabe erran dezagun zer irakurtu dugun. ZerbAzk 36.
Aspaldian aztuta bazegoan ere, eta arrunt aztuta, zer gogoratua etorri zitzaion ausarki. AnabPoli 125.
Bildutakoa neke gabe ezin atxiki ditekela aaztu. VillJaink 173.
Dioa buru-makur aantzita ere dagoen etsaiarengana. IbiñVirgil 99.
Azturik emakumia zana. EtxbaIbilt 475.
azpiadiera-1.1.5
(En exprs. del tipo burutik ahaztu, gogotik ahaztu, etc.). Bakit zeure neke guztien artean ez ninduzula zeure gogotik aztu! AñEL1 206.
Ta beinbere aztu ezpedi zeuroen gomutetik Jesusen senteziau. AñLoraS 10.
Heriotzeko orena / ez ahantz burutik. Bordel 108.
Amar mandamentuak / burutikan aztu. Auspoa 97, 59.
azpiadiera-1.1.6
Dejar olvidado (un objeto en un sitio). Bere haitzurrotxa landan ahantzi duela. BarbLeg 126.
Baño ondikoz! Provenza-erako ginbailtxoa aztu; beroaren babes bikaña baitzen bere belarri aundiekin. OrMi 99.
Lakatz-biltzeko matxarda dizu / Garazik etxean âztu.OrEus 74.
Kargatu dituk denak, phitsik ahantzi gabe?LarzIru 94.
Eta emen, aztute edo beste tranpa jokeren baterako, amabost litro inguruko ardaoz beteta barril bat. Gerrika 76.
azpiadiera-1.1.6.1
(Ref. a personas). Gobernadoreak etzuen luzez ahantzi Julien saindua bere presondegian. JnnSBi 99.
Ahantzi ginintuen [haurrak] xoko hartan, gutarteko solasari jarraikitzen ginelarik. JEBur 80.
azpiadiera-1.1.7
(Con sintagma con suf. -t(z)en o ines.).Olvidar, perder una capacidad. Eskribitzen aztu etzait. LarCarta a Gandara 162.
Herriko bestan, gazte lagunak / kantuz plazara dohazi; / eta ni beltzik etxe zokhoan; / irri egiten ahantzi!ElzbPo 195.
Bidean ibiltzen ahantzi!JanEd I 131.
Txutik ibiltzen aztu zait. Ib. 129.
Oñez ibiltzen aztu zat!Ib. 134.
Nunbait ardua egiten / Naparruan aztu, / onera ekarrita / urarekin nastu. JanEd II 141.
Badakizu gero, jendiari ibiltzen iya aztu zaiola?Iraola 73.
Ta jokatzen ere aztuko zitzaion. AlzRam 74.
Alperkeriyak bentzitu zuan, / aztu zitzaion lanian. TxB II 45.
Gertuago bainago Eneasen utsegiñak eta olakoak aanzteko, irakurten eta idazten aanzteko baiño. OrAitork 27.
Aaztu egin zait idazten. Denbora asko da lerrorik batere zirrimarratzen ez dudala. TxillLet 79.
azpiadiera-1.1.8
(Part. en función de adj.).Olvidado."Aztuak ez dauka eskerrik eta ez pagurik"Etxba Eib..
Urthean behin bedere aithor etzak gaizkiak / ahantziez orhoitzeko edirenik astiak. EZMan I 19.
Ez nazazula utz bethiko ahantzia. EZMan II 89.
Bekhatu kofesatu guziak eta inoranzia hoben gabekoz ahanziak. Hm 201.
Egiazko zuhurzia xoil aphurra eta hurren ahantzia dela. SPImit III 32, 3.
Munduaz ahantzia eta arbuiatua izatea. Ch III 15, 4.
Emen buru ezurra, an beste ezur utsak. Ai zeñ aztua! CbEg II 103.
Aita amultsu eta heien zoriona egin behar luken hura laster da ahantzia hekin izpiritutan. Lg II 224.
[Bekatu] aztu utsa esan bear da aztu utsa bezela. MgCC 136.
Bekatu edo zirkunstanzia azturen batzuek. Ib. 158.
Zu izan zara oraingiño nire gauzarik aztuena. AñEL1 157.
Alaere egiteko au da guztien artean aztuena ta beti geroko utzitzen deguna!AA III 353.
Izan ditezen goratuak ala beheratuak, erromes ala aberats, munduan aiphatuak, ala ahantziak. Dh 192.
Zeren heien alargunak ahatziak baitziren emazkidatze egun guzietakoetan. TBAct 6, 1.
Orra zer kontu andia zuten ezkurrraz gure gurasoak, orain arras aztua badago ere. IztC 153.
Jainkoaren izenean artutako nekeak ez dirala aztuak izango. Lard 14.
Hegastegi ahantzi edo dorre zaharretan. HbEgia 140.
Orrexegaitik zure izena ez da aztua. ABAmaE 444.
Bortz urtetarik zortzi artean eskuaraz mintzo zirela huts bat egin gabe; hamabi urtetako, arrotz; hemezortzitan, arrunt ahantzia.HUAurp 217.
Ahantziarena eginez edo ahantzia dela ustez. JEBer 70.
Gure Zeruko Aitta orren aztua, gaitzetsia ta beztua ikustean. InzaAzalp 134.
Nola bada, jaun mera, ahantzia izan da orai arte holako soldado zaharra?BarbSup 177.
Bi jainko-bele ahantziek. MdePo 63.
Aren izen aantzia gogora nai badugu. OrAitork 267.
Ago gustuan; ez dik balio kexatzea; ez gituk ahantziak. JEtchep 100.
Bestela, ahanzgarria balitz, ahantzia legoke aspaldidanik. VillJaink 24 (22 aaztu).
Martiñek orren aztua zauzkala. NEtxLBB 23.
Arnas-berritu ezpazenitun / aztuak zeuden geienak.Olea 40.
Etxian egin zitun okerrak / danak aztutzat utzirik. UztSas 267.
Zaharren zaharrez ahaztuak. MIH 346.
Hitz zahar ahaztuen ordekoak. Ib. 186.
v. tbn. Etxde JJ 26. Gand Elorri 208. Berron Kijote 35. Ahantzi: He Act 10, 31. Mih 94. Monho 62. MarIl 37. Dv LEd 184. Zerb Azk 75. Aztu: Mb IArg I 324. It Fab 50. Bil 80. Ud 22. JAIraz Bizia 124.
azpiadiera-1.1.8.1
+ ahantzi (A), antzi (A, que cita a Mb), aztu, aiztu. "Ahantzia, el desmemoriado, el descuidado" A. Zeren ez usatzeaz anzutzen da haragia, ez-ansiatua eta ahantzia iartzen da. Ax 386 (V 253).
Gutien uste duzunean, ahantzienik zaudenean, neurria betheko da. Ib. 76 (V 51).
Zure baitan hondatua eta neure buruaz osoki ahantzia. SPImit IV 13, 1.
Orain artean bezain antziak bizi ba-gara geren asiera txarraz. MbOtGai I 14.
Zeruko ondasunaz añ aztua. CbEg II 26.
Jaunaren egun andiaz aztuak. AA III 466.
[Sei milla errealak] prestatu zituztenak / ez daude aztuak.FrantzesB II 47.
Jesusengana biur gaitezen, / eztago gutzaz aztua. Xe 347.
Zer agindu zitzaion aztua bezela. Goñi 33.
Geron buruaz aantziak (aaztuak) bezela geunden. AArdi 119.
Eta tragorik gozoen ura / nun eran zuen aztua. TxB I 34.
Lotu nintzan, aiztua, / Maiteagan nengon burua makur. "Quedéme y olvidéme".Onaind(inGaztMusIx 149).
Nola naizen ni zure semea / ez nago zutzaz aztua. UztSas 54.
Eta ni zuen haurrez ahantzia nintzan. XaOdol 149.
v. tbn. Or Eus 342. Aztu: Echag 124. Ud 91.
azpiadiera-1.1.9
(Como primer miembro de comp.). Kontutxo edo "txistiak" ez aztu-lekuan geratzeko. PArt(inBil 171).
Ondo deritxot, onen gauza ezaugarriak eta, urrian, iñoz entzun ez ta ikusi ezak askori adierazotea, ta ez aiztu-obian lurperatzea. "La sepultura del olvido".OrTormes 3.
Aztu-garai ere bada, milaka urteak igaro diran ezkero. OrQA 166.
Aantzi-beldurrik ez du sendatzen / zorionaren esperantzak. BerronKijote 154.
Ain jakingarrizko istoria aantzi-bidetan galdua izango zanik. Ib. 106.
azpiadiera-1.2
2.Hacer olvidar.v. ahantzarazi. Betiko itoginak arria zulatu ta aldi luzeak guztia aztu. RS 16.
Ordea inoranziak batzutan batzuei ahanzten daraue zer egin behar den. Harb 205.
Perilosago da azken hutsa lehena baiño: azkenak lehena ahantzten du. Ax 469 (V 304).
Ahantz diatzakidatzu munduan diren guziak. SPImit III 48, 5 (Mst ahatz erazitzadazü, Ch ahantzaraz dietzakidatzu).
Neurritu dana Plaza / Donostiyakoa, / aztu bear dubena / len erretakoa. Echag 48.
Kafe on batek oro ahazten. "Fait tout oublier".ChantP 238.
Kristo, nire Jesukristo, / gaitz sendaezin hau / ahaztu diguzuna. AzurmHitzB 61.
sense-2
II.(Sust.).
azpiadiera-2.1
"Olvido, aztua"Lar(→)H.
Cf. IC I 482: "Astu quiere decir 'olvido' y asturiak significa 'provincia' o 'muchas villas juntas olvidadas'". Au aditzen da maliziaz edo ezagueraz gordetzen badu [bekatua], edo beldurrez, edo lotsaz; zeren utzi badu aztuz edo oroitu ezaz, ta bere kulpa gabe, ez du alde onetatik bekaturik egingo. MgCC 116 (CO 164 aztuz).
Eskeñi zuen pake ona, eta egin ziozkaten bidegabekeria guzien aztu osoa. Lard 201.
Gogamen horrek bakez eta ahaztuz gainbete zuen. MdePr 161.
azpisarrera-1
AHAZTEKO.
Olvidable, que no merece ser recordado. Halako maneraz non munduko atsegiñak kausituko baititut khiratsez betheak [...] eta munduan laudatzen diren gauza guziak mezprezagarriak eta ahanstekoak <ahanstanstekoak>. Ch(ed. 1788) IV 16, 2.
azpisarrerakoSense-1.1
(En contextos negativos).(Lo) que (no) merece olvidarse; que (no) debe olvidarse."Qui tient de l'oubli. Hori ez da ahanzteko gauza, ce n'est pas une chose à oublier, qui mérite l'oubli"Dv.
Deritzat ez dala aztutzeko kontua Euskararen edertasuna, abere, ganadu ta egaztien izenetan. VMg XII.
Ez da aztutekua Marijaren eskiñi au. UrMarIl 73.
Gogoangarria da azkenengo ta ez aaztutzekoa [...] iturri iori geza-gozoa. AranSIgn 85.
Senar emaztietan atzik ez sartzeko / esaerea da ta ez da aztuteko. ABAmaE 267.
Etsenplu bat eman baitu, ez ahanztekoa! HUZez 136.
Egia da, ta ez degu aaztuteko, "Saski-Naski" eztala bazkun euskozaleren batena. LdiIL 65.
Dena dela begietarik galduak baditugu, ez ditugu ahantziak ez ahanztekoak. ZerbGerlan 31.
Emengo gertaera asko ta asko eztira aztutzekoak. Euzkadi 24-12-1936 (ap. Alkain 141).
Ez baitu segur ahanztekoa zoin maiz zitzaizkon igana. Iratz 131.
Ez din aztutzeko Eliasek esan zidana. OrQA 103.
Eskarmentua hartu zuten, ederra eta pare gabekoa. --Ez ahaztutzekoa. --Bai, sekulakoa. ArtiTobera 270.
Egia esateko, [ezkondu eta] aurrenengo egunak etziran aztutzekoak. NEtxLBB 123.
Etzuken ahanztekoa ukan bere Japonia maiteak egin zion azken agurra. ArdoySFran 245.
Ez daukagu ahanzteko egun balios hura. XaOdol 157.
Emendik kanpo bizi diranak / ez ditut aztutzekoak.MMant 60.
azpisarrerakoSense-1.2
(Con adv.). Artu gure oroipen / biotz barrengoa, / oraiñ eta beñere / ez aztutzekoa. Echag 261.
Urola erreka orretan egin zituan okerrak, ez dira nolanai aztutzekoak. UztSas 159.
azpisarrerakoSense-1.3
(En contextos interrogativos). Zeñi etzaio, ordea, odola berotuko ganboar oiek egin dituztenak gogoratuta? Arrasateko suak eta eriotzak aztutzekoak al dira?NEtxAntz 45.
azpisarrera-2
AHAZTEKO HOBE.
Digno de olvido, que no merece ser recordado. Aztuten jatan korotza, aztuteko obia bada bere. MgPAb 87.
Aztuteko obeak arek nere lenengo ziztrinkadak, baiña an gelditu ziran, ikasle apal baten saio kaskarrak. AlzolaAtalak 91s.
azpisarrera-3
AHAZTEN UTZI.
v. AHAZTERA UTZI.
azpisarrera-4
AHAZTERA UTZI;
AHAZTERAT UTZI;
AHAZTEN UTZI.
Olvidar, relegar al olvido. Tr. Emplean -ra(t) los septentrionales y navarros, y -n los vizcaínos y guipuzcoanos.
Hire eskutik rezebitu ukhan ditugun ontasun eta grazia handiak ahanzitera utzirik. LçIns A, 5v.
Ez dezan utz tiraniak / penarik ahanztera. ArgDevB 196.
Eztizatzula utzi ahatzera ene nezesitate pobriak. TtArima XIII.
Alferkeriari bere buruak emanez, eta ikhasi zutena ahantztera utziz. ES 179.
Gure Hitzkuntza agor zaharkitu eta ahantztera utzia, hain delikatua bada berenez. HeGudu 6.
Galtze espiritual bat ahaztera eizten dizü. Mst III 44, 2.
Nula ahaztera üzten ahal zütüt. Ib. 10,2.
Ahaztera ützi itzazü / gure falta handiak. StJul 203.
Humeak ere egin behar due egiñ-ala eren aldetik dotriña ikasteko, ta eren bizian aztutzen ez uzteko. Ub 197.
Ez bakarrik egiten dabee pekatu mortal onelako Mediku, eta Zirujaubak, baita estudijetan eztabeenak bere, aztuten itxiten dabeela lenago ekijen guztija. Astar II 102.
Ahazterat utziz ene gibelean dena. TBPhil 3, 14 ((Lçahanzten ditudala)).
Aise utzten dire ahantztera / Zeruari eman hitzak. Gy 284.
Behar zuela ahanzterat utzi egiten zuken ongia, egin bezein laster. JnnSBi 125.
Ez du nahi izan Jainkoak bere agintza ahanztera utzi. Lap 148 (V 66).
Othoitziak ützi zitit ahaztera. IpHil 151.
Aiztuten ez itxi nik / esaneikuari. Enb 198.
Egilearen izena segur sekulan ahanzterat utziko ez duen liburu horri. ZerbAzk 70.
Nolanai aztutzera / nik ezin det utzi. Auspoa 77-78, 286.
v. tbn.
Etch 110. PierKat 45. Ahanztera utzi: Dv Lab 363. Ahanzterat utzi: JEtchep 28.
azpisarrera-5
AHAZTU ERAGIN.
Hacer olvidar. "Desabezar, aztu <asçtu> eragin" Lcc. v. ahantzarazi. Bizkaitarrai [Jangoikuak] aztu eragingo baleusku euskeria.MgPAb 185.
Beargille bati aztu eragiten badeutsaz bere neke izardiak. AñLoraS 127.
Kastidadia aaztu eragiten dabeen [...] olgeeta zorigaistokuak. fBOlg 135.
Lujurijak gustia aaztu eragiten deutsee. JJMgBasEsc 121.
Zerren gosiak [txarrijari] aztu eragiten deutsaz laguna[k].UrDial 97.
Jostaket onek bere naigabea aztu eragiten zion. ArrGB 100.
Egin zituan alegiñak Mikaela pozik idukitzeko eta aztu eragiteko aurretik emandako naigabeak.Apaol 104s.
Ogei urte baino len / neskatxa zoroak / aiztu eragiten deutsez / bere gurasoak. AzcPB 345.
Kontalariak [...] beren ipuin albista asmo ta barregarritasunakaz asko arindu edo euren astuntasuna errime aaztu eragiten dautse. ABeinB 42s.
[Zurrumurruak] estaldu ta aztu-eragin ebazan Arnoldoren egitada andi, ospetsu diz-dizariak. AgAL 77.
Ezkontzeak aztu eragingo dau oso lenagoko ezizen ori. EchtaJos 132.
Ezizen ori aztu eragin bear jakola gizadi guztiari. Ib. 131.
Zure ama ere, emakumea zan, ba. --Bai, baiña, ori ere, aztu eragiten ziguten. NEtxLBB 87.
Baiña denborak geienak aztu eragiten ditu. Insausti 115.
azpisarrerakoSense-5.1
Hacer olvidarse de. Animako salbazioaren egiteko andiaz aztu eragitea. Gco II 33.
azpisarrera-6
AHANTZI IDURI EGIN.
Fingir olvidar. Zerbait desenkusa bilhaturik edo ahantz iduri eginik, gaitz ondorik erakutsi gabe lehen bezala minzatzeaz eta etsaiagana ioaiteaz [ongi eginen duzu]. Ax 295 (V 196).
Azkue intrepreta erróneamente este pasaje y deduce de él la palabra ahantz, que traduce "semejante".
azpisarrera-7
AHANTZIXE (Dv, A; ahatzexe S);
AHAZTUXE.
Ref.: Lh (ahatzexe); Lrq /ãhãceše/. "Un peu oublié, un peu trop oublié. Ethorriko zare ahantzixe dukeenean zuk egin gaizkia" Dv. "Ahantzixea nadukazu, vous me tenez un peu trop en oubli" Ib. "Oublier un peu" Lh y Lrq. "Ahatzexen, devoir oublier un peu" Lrq. Cf. ahatxeta. Soldado gutiz-gehienen izenak ahantzixeak balinbaditugu. ZerbGerlan 20.
Etxekoz-etxeko egiten den lana da merkeenik, ahantzixea balin badugu ere Lapurdi eta Benabarreko aldean. JEBer 18.
Ori ederki nekin; baña aztuxe bide nun. ZaitSof 65.
Berantian, ahatzexe zeitzen arauz eraiki afruntiak eta pharkatü zeen. GAlm 1947, 26.
Irisarri ahantzixea da Azkainen. ZerbAzk 78.
Aitormen hau aspaldi honetan ahaztuxea dagoenez gero. MIH 61.
Ahaztuxe geneuzkan zenbait puntu. MEIG VII 116.
azpisarrera-8
AHANTZI-ZALE.
Eguneko gertakizun goibelaz ahantzizale, alaitasunean murgildu ziren ardoari gogor emanaz. EtxdeItxas 208 (explicado en la ed. de 1984, 122 con ahaztuzale).
azpisarrera-9
EZIN AHANTZI;
EZIN AHAZTU.
azpisarrerakoSense-9.1
a)Inolvidable.
Ezin ahantzia da Dihinx notaria; / Buru onez dabilka duen lan handia. HbEsk 112.
Badire othoitz eta sakrifizio, itxura ezin ahantziak, profeta ethortzekoaz bethi mintzo direnak. HbEgia 47.
Mintzo naiz nere barne guzia bethi zaurthurik dadukaten zorigaitz ezin ahantziez. ArbIgand 155s.
Ezin ahantzia da / Amaren hegala!Etcham 102.
Oren hoik izanen tut / ezin ahantziak, / satifatuko ditut / ene gutiziak. Mattin 41.
Bertze gauza bat bada ezin ahantzia: / zuekin zinutela Jaunaren grazia. XaOdol 245.
azpisarrerakoSense-9.2
b)Imposibilidad de olvidar.
Aspalditxoan ikusi ez da / auxen da ezin aztua! / Zure laguna izan danentzat / ori da lan bat gaiztua. UztSas 137.
EZIN AHANTZIZKO (Dv);
EZIN AHAZTUZKO.
Inolvidable, imposible de olvidar. v. ahaztuezin. Besta izanen dena ezin ahantzizko. HbEsk 129.
Sekulan ezin ahantzizko egunak guretzat.ZbyPel 88.
Behatze bat omen zuen guziz, ezin ahantzizkoa, iduri arimen zolaraino ikusten zuela. HUAurp 133.
Ezin ahantzizko amets gaixto baten orroitzapena bezala. Ib. 198.
Adanako hilkarre ezin ahantzizkoetan hanitz arrotz eta hiritarri bizia begiratu ziotelakotz. Prop 1911, 8.
(ap. DRA)Zer oroitzapen ezin ahantzizkoak, iragan egunetakoak.Zub 102.
Oñatik eman zion sallari ezin-aaztuzko asibidea. LdiIL 124.
Orhoitzapen hobea baizik ez ginuken beiratu, hemen iragan minuta ezin-ahantzizkoez. JEBer 67.
Baiñan argialdi ontako zenbait gertakizun ezin-aztuzko dira. OrQA 166.
Balaamek erranak dire ezin ahantzizko hitz hauk. ZerbIxtS 42.
Zer atheraldi xoragarri ezin ahantzizkoak.Lf(inZaitPlat XV).
Ezin aaztuzko goizetan, / ementxen Meza Deuna laguntzen. GandElorri 108.
Ezin-ahantzizko egunak eta asteak iragan ditudala. LarreArtzainE 327.
azpisarrera-11
EZIN-AHANZTEKO.
InolvidableInolvidable.
Parropian izan dira zenbait apez ezin ahanztekoak. Lf(inCasveSGrazi 16).