Tr. Documentado al Norte en Duvoisin y Xalbador; al Sur no se encuentra en los textos hasta el s. XX. T. Aguirre, E. Arrese, S. Mitxelena (junto a lemazain) y Etxaide emplean la forma lemazai .
(Lar→Chaho, Dv(s.v. lemari), H, A),
lemazai (H). Timonel."Timonero, timonel"Lar.
"Pilote"Dv.
"(L?), piloto"A(que cita el ej. de Dv Prov).
v. lemadun, lemako, lemari. Izanen zare itsasoaren erdian lo dagoena bezala, eta lema galdu duen lemazain lohakhartuaren iduriko. DvProv 23, 34.
Jarriten ebazan ogetalau arraun edo erramu, beste orrenbeste gizonentzat, eta ganera eukan atzekoa edo lemazaña. EchtaJos 114.
Oraintxe ezin menderatu dut lemea, dio lemazainak. OrMi 62s.
Joxe jarri zan lemazai. [...] Lemazaiak, ibilbidea zuzendu ezetzik, arraunlariari ere ermo lagundu bear zion. TAgUzt 136.
Zarrena beren lemazai / arturik laister abitutzeko / tankeraz daude. EAOlBe 76.
Txanton, "Otoiope"-ren lemazaiñaz landa, jabekide ere bazan. ErkiagArran 88.
Ontzigile naiz lemazain bat. ZaitPlat 94.
Andra eder Mari, / zuzen-orratz argi, / arrizko ontzi santuko / lema-zain ta begi. GandElorri 57.
Lemazaiña edo makiñako arduradunak ez ziranai.EtxabuKontu 111.
v. tbn. Laux BBa 136.
(Uso fig.). Jainkoa degu lemazain eta / jomuga ere Jainkoa. SMitxAranz 177.
Amaren gonapeko izan bazan, garaia urbildu zitzaion aurrerantzean etxeko lemazai (timonel) izaten ikasteko. EtxdeJJ 234.
Euskal literaturaren lemazaia: Aitzol. SMitxUnam 15.
Etxeko nagusitzan hik daukak eskua; / [...] kontsidera dezakan, jina duk ordua, / hemengo lemazaintzat hiauren burua. XaOdol 202.
Badirudi Urkixok hizkuntzalaritzari [...] ondorio larriagoa aitortzen diola, gidari eta lemazain gisa. MEIG VI 47s.
Aintza-aparrez Elkano-ontziak / inguratzean lurbira, / aren gañetik Goi-lemazaia / zaintzen bear da begira! SMitx Aranz 178 (ref. a Dios).