Etim. Se trata de un representante del lat. fabrica, que procede inmediatamente del cast. fragua, aunque su etimología ofrezca dificultades. Cf. DCECH s.v. ragua .
(
V, G, AN; Lar,
H,
A Apend,
GoiBur
),
arragua (
Lar),
arrao (
A (que cita a Izt)),
arrogo (
H),
erragoa (
GoiBur
),
erragua (
GoiBur
)
Ref.:
A; SM EiTec1 s.v. arasa , EiTec2
.
Fragua; crisol.
"Junto a la arragoa que es en el término de Domicueta"
(Vera, 1555).
LexHNav
II 56.
"Fragua, viene del bascuence arragua, arragoa, que es aquel horno grande en que se cuece y prepara la vena para hacerse después la masa del hierro"
Lar.
"El uno preparando la vena ya quemada en la arragua y desmenuzándola con un martillo pequeño"
Lar Cor 71.
"La erragua de quemar mena"
(1780).
GoiBur
233.
"De la arragoa o calcinación de las venas de fierro"
ExtJG
1773, 49.
"Four à cuire du mineral. Ikaztobia, karobia, arragoa: charbonnerie, carrière, four à chaux, four à minerai"
H.
"
Arrago (V, Gc, AN), crisol, cavidad que en la parte inferior de los hornos sirve para fundir el mineral"
A.
Arragoia.
Mg PAb 134 (en una lista de objetos de una ferrería).
Bein asi ezkero ezin itxi leikez kalte andi baga. Onelakuak dira ikaztobija, karobija, arragoa eta onelakuak.
Astar II 71.
Eta nos asi zenduban karobija, ikaztobija edo arragoe orren suba?
Ib. 71.
Karobi, arrao, tella, auski eta kisu egosten, nolako egurtzak esekutatzen diraden.
Izt C 131.
Alderdi batean egozan sutegi edo arragooia, txungurrea, gabia eta au erabillteko tikiñoe edo burpill urlankaia.
Murga EE
1895b, 493.
Jainkoak aztertu ditu, ta Beretzat on arkitu. Urrea arragoan bezala ikertu ditu.
(Sap 3, 6).
Or MB 737 (Ol, BiblE arragoan; Dv suan, Ker su-katilluan).
Erakutsi zidan labeak azpian daukan zoko bat ere, arragoa deritzaiona. Burni-salda labeti igeska arragora jexten da.
Garayalde Elezar 75.
Bi karobi-klase izaten dituk: bat "arraoa" deritzaiona ta bestea "zakarkarobia".
TxGarm BordaB 17.
Arrago itxurako honetan, bere zerua zeharkatzen duten laino-geriza olatuak, eraginez eta giza-erantzunez gogortzen dira.
MEIG IX 117.
(en colab. con NEtx)
(Fig.).
Beste aro bat dozu, barriz, oraingoa; guda, neke ta arrago-aroa (proba-aroa).
Pi Imit III 49, 4.
Onelaxe, gau illuneko arrago bizi ontan, gertatu oi ditu Jainkoak berarekin bat-egin eta alkartu nai ditun arimak.
Gazt MusIx 148.
ARRAGOA-ALDE.
"Dos pares de balanzas [...] y un crucero, que se halla en la plazuela de la arragoaldea"
(1733).
GoiBur
232.
"En la arragoaldea de la herrería de Cibola "
(Goizueta, 1788).
LexHNav
II 56.