1.
(V, G, AN, L, Ae, BN-ad; Mic, Lar, Aq 932, VP 26v, Añ, VocB ; -th- SP, Urt I 70, Ht VocGr, VocBN , Dv, H),
torri
(AN-gip-5vill-araq-ulz-erro-olza-gulina, B),
etoi
(G-goi),
etor
(V-ger, G-nav, AN-5vill),
tor
(AN-gip-5vill-araq-ulz),
otorri.
Ref.: Bon-Ond 156; A (etorri, etoi, torri); EI 272, 275s; Iz Als (ator, atoz), ArOñ (etorri), Ulz (torri); Holmer ApuntV; Gketx Loiola 35; Etxba Eib; EAEL 317, 256, 269; Elexp Berg ; Gte Erd 110, 310; ZestErret.
EI 272 y 275s recoge etorri en puntos de todas las variedades del AN-sept (torri en Lizaso (AN-ulz)) y, en el AN-mer, en Ostériz (AN-erro) y Arrieta (AN-arce) (torri en Iragui (AN-erro) y Ollo (AN-olza)), además de en Abaurrea Baja y Villanueva (Ae), Sara (L-sar) y Ainhoa (L-ain)); EAEL 26, 236 y 256 (que recoge etorri al Norte en Sara (L-sar), Ziburu (L-côte) y Urketa (BN-ad); en la Alta Navarra, etorri en casi todos los puntos encuestados (salvo xin o yin en Esparza (Sal), Luzaide (BN-baig) y Uztarroze (R-uzt); torri (o tor) en Goizueta (AN-gip), Irañeta (AN-araq), Eugi (AN-erro), Usi (AN-gulina) y Ziganda (AN-ulz), y en Lekarotz (B)), pero el presente "viene" es heldu da en casi todos ellos: hay dator sólo en Alli e Intza (AN-larr) y en Saldias (AN-5vill)). Respecto al sust. vbal., EI 275s. recoge etorte- sólo en vizcaíno, etortze- en el resto, si bien hay tbn. etortze- en varios puntos vizcaínos: Galdácano y Zarátamo (V-arrig), Ochandiano (V-och), Aránzazu, Yurre y Dima (V-arr), Acosta, Ajanguiz, Erive, Gopegi y Villarreal (V-ger), Apatamonasterio y Guizaburuaga (V-m), Anzuola y Oñate (V-gip), y junto a etorte- en Orozco (V-oroz).
Venir; (menos frec.) llegar, volver. "Gu ethor orduko, pour quand nous serons venus" SP. "Satto, kom bu [ven]" Deen I 431. "Arriver" Ht VocGr 329. "Venir" Ib. 436. "Si l'occasion se presente, baldin parada ethorzen bada" Ib. 391. "Ocurrir algo a la memoria" Añ. "Hator, tu viens" Lecl. "Hatorkio, tu viens à lui" Ib. "Arriver, venir. Syn. du verbe yin" VocBN. "Arriver, venir, atteindre à un lieu, se rendre en un lieu" H. "Amak etorteko! [...], la madre dice que venga usted" A Morf 917. "Ba al zatoz? Bai, banator (G-azp), (aditza ez da aldatzen)" Gte Erd 110. v. heldu
(I, 2),
jin.
Tr.
Gral. en todos los dialectos, salvo en suletino, en el que, con todo, encontramos algún ej. en escritores permeables a la influencia occidental como Eguiateguy (179) o Archu. Al Norte, aunque se documenta bien en textos de todas las épocas, compite con jin y, sobre todo, con heldu (qq.vv.); cf. HeH Voc: "Dathor, ethortzen da, heldu da, iiten da" y Lf Gram 546: "Ce verbe a été jadis très usité, mais actuellement on l'a délaissé partout. On trouve cependant encore les impératifs suivants: athor, viens; zatho, venez (sing.); zathozte, venez (pl.); le présent dathor, il vient; dathorke, il peut venir, il viendra; les formes datives dathorkio, il vient à lui; zathozkit, venez à moi; zathozkitet, venez (pl.) à moi". Hay torri en CatUlz (20, fut. torriko 4) y otorri en Ortuzar. En Enbeita hay etor dala (167) y etor dirala (131), reflejo de part. etor en zonas de Vizcaya, sobre todo en V-ger, por una ley más general que afecta a todos los verbos trisílabos en -i; hallamos tbn. el part. etor en algún texto alto-navarro septentrional (Auspoa 77-78, 232).
En cuanto al sust. verbal, la forma más extendida es etortze-; hay etorte- en los autores vizcaínos (salvo etortze- en San Martin (Zirik 12) y, a veces, en DurPl (etortzen 82 / etorteko 54), Enbeita (95) y Alzola (Atalak 40)), y en Leiçarraga, Lazarraga, Ochoa de Arin (146), Larramendi ("al venir, etortean, [...] etorten [...]
zanean", v. tbn. etortea s.v. accesión, acudir bien,
compadecerse,
retrocesión, pero etortzea s.v. procesión y etortzeko s.v. para), el Zaitegi de Plat (etortea 130 / etortze- en Sof (113, 167...)) y Aresti, y, junto a etortze-, en distintas proporciones, en Materre, Pouvreau (que recoge ambas en su dicc.), Cardaberaz, Moguel en guipuzcoano, Guerrico, Aguirre de Asteasu, Iztueta y Apaolaza; etorritze- en bersolaris guipuzcoanos ya desde Bilintx (139); etorrite- en Enbeita (162) y en una versión de "Neska ontziratua" recogida en Dima-Bargundia (Balad 140). En DFrec hay 629 ejs. (39 sept.) de etorri, y 4 de etorte- y 120 de etortze-.
Hay fut. etorko en CatAe (28) (v. tbn. otorko en Ortuzar, y cf. torko en Iz Ulz) y, junto a etorriko, en Zabala (Gabon 43 / ib. 33), Ill (Testim 18; hay etorriko en la misma pág.), Enbeita (170 / 192), Orixe (Eus 334 / ib. 47), Yanzi (54 / 112), Ataño (TxanKan 70 / 71). M. Manterola (144 / 61) y Ayesta (20 / 96), y en un texto oral de Muxika (V) (Balad 127); et(h)orriren, siempre junto a et(h)orriko, en Leiçarraga (muy frec.: Mt 16, 27, etc.; salvo error, sólo emplea tres veces ethorriko: Adv ** 2v, Mt 23, 36 y 24, 14), Etcheberri de Ziburu (Man I 75 / Noel 31), Larreguy (II 232 / ib. 248) y Duvoisin (LEd 255 / ib. 222).
Las formas simples conjugadas son muy frecuentes al Sur, tanto las unipers. como las bipersonales intrans., en prácticamente todos los tiempos y modos. Al Norte, en cambio, aunque en modo alguno desconocidas, sí son comparativamente mucho menos usuales ya desde los autores más antiguos, siempre según el autor y la forma de que se trate. En Dechepare, p.ej., sólo se documentan formas fuertes (
nator (205),
niatorkezu (19, 73)), mientras que las perifrásticas las hace con
jin o
jaugin (cf. Lfn
Sys 160); Leiçarraga, en cambio, emplea sólo
ethorri, con una cierta variedad de usos y formas, entre las que se incluye una forma del trato familiar masc. (
baniatorkek Apoc 3, 11; He
ethorriko naiz), pero ningún pretérito fuerte (cf. Lfn
Sys 161ss); en Axular, salvo error, sólo ocurren
dathor (
dathorreneko 63 (V 41),
dathorrela 77 (V 51),
dathorrenean 457 (V 297)),
dathorke (
dathorkeienean 152 (V 101)) y
zatozte (482s (V 312) y 500 (V 322)). Las formas simples son, por lo demás, especialmente frecuentes en algunos autores de la 2.a mitad del s. XIX (Goyhetche sobre todo). Sirvan como ej. las formas señaladas por Lafitte (v.
supra) como aún usuales al Norte:
datorke- sólo la encontramos en Leiçarraga (Mc 13, 26), Etcheberri de Ziburu (
Eliç 20), Axular (v.
supra), Oihenart (
Pr 416), Pouvreau (
Phil 116), Hiriart-Urruty (
Aurp 139), Arbelbide (
Igand 22) y Mirande (
Po 17);
dathorkio (y
dathorko) sólo en Goyhetche (195, etc.; cf. tbn.
dathorkigu 88,
dathorkiote 166,
dathorkit 102,
dathorkizun 220), si bien hay otros bipersonales atestiguados como
dathordan en Etcheberri de Ziburu (
Man II 52),
dat(h)orkigun (Dh 68),
badatorkitzu (HU
Zez 86),
badatorkiote (Lf
Murtuts 48) y
datorkit (Iratz 37);
zat(h)ozkit en Etcheberri de Ziburu (
Eliç 236), Duvoisin (
LEd 188), Elizamburu (
Po 209), Oxobi (152) e Iratzeder (23), aunque hay ya un bipersonal
zatozt en Oihenart (
Po 12) y cf. tbn.
zatozkote en Harizmendi (36);
zathozkitet no se documenta en ningún caso. Sí son usuales el imperativo
zat(h)o (Mat 254, Volt 221, Harb 212, O
Po 44, Gç 25, Ch III 30, 1, Lg I 264, Mih 40, Dh 150, Arch
Fab 181, Laph 104, etc., etc., mientras que Etcheberri de Ziburu emplea en solitario
zat(h)oz (
Man II 20,
Eliç 48), forma gral. al Sur), y su plural
zat(h)ozte (Lç Mt 4, 19, EZ
Noel 106, Ax (v.
supra), Gç 182, Lg I 234, Monho 120, Gy 234, Jnn
SBi 97, etc., etc.), algo menos el familiar
at(h)or (muy frec. en Leiçarraga (Mt 8, 9, Mc 10, 21, etc.) y Gasteluçar (38, 119, 122, 178, etc.); aparece tbn. en Oihenart (
Pr 175), Goyhetche (5), Duvoisin (
LEd 215), Elizamburu (
PAd 37), Joannateguy (
SBi 66), Arbelbide (
Igand 22) e Iratzeder (40)). En cuanto al pretérito simple, que hemos visto faltar en Leiçarraga, en una somera revisión sólo encontramos
zethorren una vez en Etcheberri de Ziburu (
Man I 128). Como singularidades se pueden citar el
datorra 'dator' rimando con
gogorra empleado por Oihenart (
Po 43); el hápax (?)
ethortezela empleado dos veces por Duvoisin (
LEd 171 ambas) para traducir el
betoz de Cardaberaz (
Eg II 95); y el dim.
zatozentxuok de Ag
Kr 97.
Barriz enendorke Aramaioko kontrara.
Abendaño 6.
Ni zugana niatorkezu, bekhatore handia, / arimaren salbatzera zu zakiztan balia.
E 19.
Gatozen orain bigarren partera.
Lç
Ins
C, 2r.
Bisitaetan etorri lekiola.
Lazarraga A, 1142v.
Nola azartu zara zaozen lekura etorten.
Ib. A, 1154v.
Gobernadoreaz den bezenbatean oraindik ez bide dago etorririk.
CartEsp 464.
Zatoste, zatoste, nai baduzue jan / Jaungoikoaren itza, ogi eta aragian.
Elizalde 125s.
Eske ethortzen zaitzun probeari emaitea.
Ax 230 (V 154).
Hartzen dugu borondate, obra onak egin behar ditugula; eta ethortzen gara egin behar ditugun orenera, ordea han ixtitzen eta gibelatzen gara.
Ib. 47 (V 30).
Bethiere ethorri behar da prinzipiorat.
Ch III 43, 2 (SP bihurtu, Mst ützüli
).
Zugana onen berandu etorriaz damu det.
Cb Eg III 292s.
Bereala etortzeko esan didate.
Cb Just 111.
Zertarat ethorri zara?
Lg II 258.
Azkenik ethorriari.
Ib. 197.
Juango da etorri dan bideti.
Mg PAb 191.
Zagoz ixillik; ementxe dator bentera.
Ib. 72.
Eldu dedinian [linua] atera biar da eskuz [...]; aterata egiten dira eskutaak ta oneek lotu. Gero dator garrameetia.
Ib. 138.
Zuregána dago etorrináiak.
LE Ong 28v.
Zerutik lurrera etorri.
AA I 409.
Orduan etorria / ez gaude damutan.
Echag 249.
Mesiasen ethortzeko denbora hurbildua zela.
Jaur 350.
Irugarren aldian usoa bialdurik, etzitzaion geiago etorri.
Lard 9.
Ua bada, bañan aguro etorri.
PArt (
in
Bil 173
).
Barzelonatik Manrezarat izurritearen ihes ethorria.
Laph 35.
Etortzekotan izkribatu bear zuan.
Zab Gabon 34.
"Ines emen dago?" "Bai, emen dago." "Datorrela." Badator Ines.
Bv AsL 94s.
Joan bezin aberatsa zetorrela.
Apaol 112.
Amesetan etorri iakan / San Anton.
Azc PB 329.
Gure Iñaxio datorrela uste det.
Moc Damu 9.
Guziak badoatzi ethorri bezala.
Ox 44.
--[Diru] areri etzat ukutu gure gixona otorri arte. --Noiz yatortzu be? --Safrie akabaten danien otorko dala abixetn dost.
Ort Oroig 89.
1764garren urteko Urrillaren 10ean etorri zan mundura.
Muj PAm 5s.
Onuntz etortzeko asmoa dutela.
Ib. 45.
Oñez etorri.
Tx B 189.
Eian nahi duen haren ganat muthil ethorri.
Barb Leg 127.
Narru billa juan eta narruturik etorri.
Otx 38.
Etorri gabe nun ote zira, nere arrebañoa?
Iratz 18.
Bortz ehun eta lauetan hogoita sei urthe Jesu Krixto ethorri aintzinean.
Zerb IxtS 68.
Zuek etortzerako basamortuan izango naiz.
JAIraz Bizia 67.
Morroia etorri zai gelditu ziran.
Etxde JJ 18.
Ez al zatoz gurekin, Lope?
NEtx Antz 46.
Gure aita etorri arte itxoizu.
Ib. 138.
Orrelan ba, urrengo zatozen arte!
Erkiag Arran 123.
Bada-ezpadan be, demoniñoak nire kontra etorten badira etorri, zur ibilli gero!
Bilbao IpuiB 230.
Afrikatik etorririkako gizona.
Arti Ipuin 65.
Ez al dakizu zertan etorri garen?
Arti Tobera 275.
Sokratesen ondotik, Platon eta Aristoteles etorri ziran.
Vill Jaink 41.
Etorri-ala joan, Mari-Joan.
Erkiag BatB 182.
Bata bestearen ondoren etorri ziran seme-alabak; lau nexka ta bi mutil.
NEtx LBB 54.
Noizko etxera etorri?
Uzt Sas 80.
Gaur ez daukate beste penikan / lenago etorri eza.
Ib. 121.
(Part. en función de adj.).
Bertze gogoeta guziak largatzentu, bere baitan solhas egiteko senhar ethorriarekin.
SP Phil 514.
(En relativas en las que el antecedente no es el sujeto).
Eztakizue gizonaren Semea ethorriren den eguna ez orena.
Lç Mt 25, 13.
Ni nere ondasun guztiakin netorren ontzia, galdu egin zan bidean.
Apaol 110.
Josetxo etorren ontziak igaro ebazan iru ekatx gogorrak.
Echta Jos 339.
(Con sujetos no animados).
"Avenida del río, errekak aundiak dato[z]
"
Lcc.
"
Otorko da beltie! ¡ya vendrá otra ocasión! (en tono amenazador)"
(V-ger).
Ort Voc.
Orain negua bada ere / etorriko da udea.
CancAzc 1s.
Aditu eben ots andi bat kanputi etorrena.
Lazarraga A, 1152v.
Oneinbat gatx ire kausaz etorri dan azkero.
Ib. A, 1152v.
Kontentu uste neben orduan / oi jatort deskontentua.
Ib. A, 1143v.
Ethor bedi zure erresuma.
Mat 1.
Bulharra zitzaion betan / mirakuluz ethorri.
EZ Noel 51.
Izialdura ethorri / zitzaien bihotzera.
Ib. 75.
Hain huguindu zeien, non iaterakoan gora-gale bat ethortzen baitzeien.
Ax 601 (V 386).
Ethortzen zaitzu ioko eder bat, irabazten duzu.
Ib. 161 (V 108).
Inax begi gabean dabilzanai eta ai iatordezan desgraziai.
Cap 128.
Ikharatzen naiz, orhoitzen naizenean ene perpausak zure juiamendura ethorri behar duela.
ES 197.
Milango errira izurria etorri zanean.
Cb Eg III 225.
Heien gutizia ethorri zait.
Lg I 193.
Etorriko al dira egun paketsuagoak guretzat.
VMg 31.
Beren txanda datorkien artean.
AA III 423.
Eneuke gura onelako pensamentu loirik etorri dakidan.
Astar II 137.
Loa laster datorkiyo.
Echag 105.
Indarrak zitzaizkion piskaka etorri.
It Fab 119.
Geroenean irten-bearra etorri zitzaion.
Lard 515.
Jordango ibaia txit bizia eta neurrietatik irtena zetorren.
Ib. 109.
Ethorri da negua.
Elzb Po 193.
Emakumeak aparia prestatzen ari zirala, etorri ziran bederatzi t'erdiak.
Zab Gabon 40.
Ainbeste pena igaro ondorean aurgite gaiztoa etorri zitzaion.
Ib. 39.
Nola ta zergatik jakin gabe, etorri zitzaion min bat eta artatik il zan.
Sor AKaik 122.
Adinarekin ezagutza ethorri zitzaitanean.
Elzb PAd 17.
Bere lehen su mindu hartan erran zion ahora ethorri guzia.
Jnn SBi 139.
Amespetsutik berutz etorren errekatxo batek.
Ag AL 54.
Barregurea etorkoen gogoratuta beste barik.
Ag Kr 201.
Itxasoa geroago ta andiagoa etorren.
Ib. 91.
Nunbaiten, aa bi edo ee bi alkarregaz etorri arren, beti bat bakarra esan daroe.
Ib. 7.
Ekatx au aldendu zanean, etorri zan egun bi iraun eban eguraldi ona.
Echta Jos 96.
Nekazariak noizipein begi ematen zioten eguzkiari, arratsa noiz etorriko.
Or Mi 53.
Erritik datorren bidea.
Lek EunD 11.
Etziran zentzatu, ugoldea etorri eta guziak atxitu zituen arte.
Ir YKBiz 414.
Populu dohakabearen gainerat ethorri ziren Isaias profetak aiphatu zorigaitz eta deboilamenduak.
Zerb IxtS 67.
Bixentari zer on etorri zezaiokean berri aiek jakinda?
JAIraz Bizia 104.
Aukera etorri.
Etxde AlosT 74.
Ederra dator eguna.
NEtx Antz 30.
Sanjuanak etorri ziran.
SM Zirik 45.
Seiñale txarra da ori. Alako batean etorri bear du gerriak.
And AUzta 41.
Egia tinkoak eta egia oiekin nahasturik datozten eraskiñak.
Vill Jaink 60.
Auteskundeak etozan.
Erkiag BatB 66.
Baña gazte denpora / ez da etorriko.
BEnb NereA 232.
Onela dator idatzia egutegian.
BAyerbe 162.
Etorriko zaio jateko gogoa.
Ostolaiz 127.
Etorkizunak, nos egingo dira etorrijak?
Mg CO 74.
Suceder. "Ethor dadiena ethor, tout coup vaille: arrive ce qui pourra" Hb GH 1929, 86. v. heldu
(3).
[Eskuara] lizundu bada, hori ethorri zaio Eskola-nausien eta presuna estudiatuen ahoetan, zeinek eskuarazko hitzen lekhuan hedatu eta erain baitituzte izen arrotzak.
ES 192.
Akusatzen zera: "Jauna, eman diet leku pensamentu gaiztoei ta akzio zatarrai", baña zertako ez esan au datorrela joaten zeralako olgantza edo pesta lekuetara.
Mg CC 123.
Badaukagu [ardaoa], ta zer jazuan edo zer etorrijan beti euki daruagu gordeeta, ez geuk edaateko, baña bai emoteko iñor badator.
Mg PAb 104s.
Irago ziran era onetan ogei bat urte; etorri ziran Masabiellko gertaerak.
Goñi 49.
Ethorri zen mirakuilu bat ezin-ukatuzkoa... eta (Zolak) liburu batean perrentean ukatu.
Herr 26-5-1956 (ap. DRA
).
Oker aundia etorri leike.
Ostolaiz 87.
(Con significados más o menos próximos a egon 'estar, haber').
Jainkoa maithatzeko manamenduaren ondoan dathor laguna maithatzeko manamendua.
Dh 247.
Oxala orok balaukate buruan finkatua / ondoko bertsu hauietan dathorren errefaua: [...].
Gy 29.
Begira zer datorren barruan.
Ag G 50.
Antxe [liburuan] datoz bilduta S. Iñaziori errealdi artan egindako kartak.
SMitx Aranz 95n.
Liburuaren azken orrian datorren olerkia.
Vill (
in
Gand Elorri 13
).
Letra galantez izentaurik etozan pardelok.
Erkiag BatB 29.
Emen bazterrean au dator idatzirik: [...].
Berron Kijote 111.
(Ref. a fechas).
Va a hacer...
Urte bi datoz neure esposa ill jatala.
AB AmaE 176.
Aurtengoarekin datozela berrogei ta amar [urte], Ameriketara aldegin zuanetik.
Mok 5.
(Con alativo, en distintas expresiones más o menos lexicalizadas).
Zuek duzue prometatzen, ezen ezagutzetako adinetara dathorrenean, irakatsiren eta instruituren duzuela [haurra]
.
Lç
Ins
B, 2r.
Arerijuakaz eskubetara etorri.
Mg PAb 205.
Estadua artzeko adiñ onera etorri diranean.
AA II 82.
Leengo bizkortasunera, osasunera ta indarrera etorri dedin gorputza.
fB Ic III 273.
Iltzen badira adimentura etorri baño lehen.
Legaz 55.
Len goian egon zana / etorri da azpira.
Azc PB 199.
Au lortu orduen, beste eragozpen guztiek laster etorri zirean bera.
Akes
Ipiñ
16.
Begietara datorkigu bat batean, kolpez.
Vill Jaink 152.
--Gibelerat itzuliko niz [...]. --Ez, ez zira gibelarat ethorriko! Badakit! Ez zira gehiago ethorriko!
Larz Iru 106.
Juanaren gaztelua lurrera etorri zan Mikolasen erasoen aurrean.
NEtx LBB 24.
(Ref. a plantas).
Nacer, crecer, desarrollarse.
Gure nekiakaz dator garija.
Mg PAb 149.
Landaratxu gaztiak oker badatoz, zuzen errazak dira.
Mg CO 110.
Kexauko balitz ez etorrelako lorarik bere hortuan, berak ez ereinik.
Añ
LoraS
192.
Sustraia samur dago, / indarrean lurra: / guztia dator berde, / loratsu ederra, / aziya, landarea, / osto ta belarra.
Echag 136.
Gauza oiek guztiak [kanela, azukrea...] toki beroetan etortzen dira.
It Dial 40 (Ur datoz, Dv ethortzen, Ip jiten
).
Belhar berria ethorri den bezain sarri.
Dv Lab 284.
Hazia non-nahi erainez, arbola ez da ethorriko.
Ib. 326.
Laborariak huts handia egiten du arbola landatuari utziz ethortzen zaizkon adar guziak.
Ib. 347.
Garoa egon dan tokian berriz ere garoa dator.
Ag G 364.
Bi urtedun landararik ezin dezakegu eman aurten, ez azitik etorritakorik, ez lurraldaturik.
ForuAB 307.
Loreñoetarik sagarrak ethorri.
Ox 173.
On omen dute landareak bi bider aldatzea [...] indartsuago etorri ditezen.
Munita 82.
Lur gizen eta onean oso azkar etorri oi da [zipresa]
.
Ib. 85.
v. tbn. Anab Aprika 86. Frutua ongi etorten baldin bada. Arti Tobera 273. Azitik sortu arbola astiro dator. Ibiñ Virgil 83. Negurako're etortzen dira / erramolatx ta arbiak. Uzt Sas 169.
(En otros contextos).
Badakizu naski zer den zigarra. Haurrei ethortzen zaiote erhi artetan.
Dv Dial 23, It, Ur sortu, Ip jin
.
Eraieroan eta uztaillean sortzen direnak [txerrikumeak] hobeki ethortzen dira, zeren hekien ama hobeki hazten baita.
Dv Lab 282.
Kukubak ikusten badu bere umia gaizki datorrela.
Sor Bar 17.
Ez dakik bada haurreri, hortzak ethortzean, hasten zaiotela herdea?
Elzb PAd 54.
(Ref. a personas).
Txikietatik bera zetorren Jainkotia, modesta ta txit deboziora emana.
Cb Eg III 363.
Jaiotzatik itsu zetorrena argitu zuen onek [Jesusek]
.
Lard 426.
Begiratu zaiezute semeai, ertenegiak datoz.
Ag G 62.
Mutil areri karreran bat emon biar eutsola, denporaz gizon andiya izateko modukua etorrala ta.
Kk Ab II 71.
Oso argia datorkigu seme ori.
NEtx Nola 34.
Neska fiña ta polita zetorren benetan.
Etxde JJ 27.
Gazteak ere zintzoak datoz, / onak omen dira zarrak.
Lazkao-Txiki (
in
Uzt Noiz 68
).
Gurasoak konturatu ziran geroago eta gaiztoagoa etorrela semea.
And AUzta 37.
v. tbn. Eguzk GizAuz 180. Alzola Atalak 49.
(En expresiones despectivas)
(Acompañado de sociativo o instrumental).
Orain datozkigu orrekin, leuntza, dollor, txatar aiek?
Lar Fueros 48.
Amar illabeteren buruban kontu orrekiñ zatoz?
Moc Damu 21.
Zer? Baiñakaz zatoz orain?
Ag AL 118.
Ez etorri nigana destañaz.
Kk Ab I 90.
Bañan emen maizter zenbat etorri liteke esanaz: [...]?
Munita 106.
Ez neri elizako erretolikakin etorri.
Etxde JJ 141.
Adimenduak balio eztuelako leloaz etorri, zer da ori?
Vill Jaink 91.
Oraindik ŕ ta ĺ idatziaz al datorkigu kaiku au?
NEtx LBB 8.
(Acompañado de -t(z)era o, menos frec., -t(z)en
).
Etzaitte etorri naibageau geittutera.
Echta Jos 162.
Ez etorri onera / lotsak ematera, / zu baño zintzoguak / izandu gera.
Imaz Auspoa
24, 147.
Ez etorri esaten basatiak garala.
Kk Ab II 110.
Bakaldun aurrera olako zantarkeririk egitten etorri barik!
Otx 64.
Nortzuk eta, Zeruaren eta Providentziaren ukatzailleak datozkigu aurrerapen-lege delako ori goratzera!
Vill Jaink 179.
Ta ori neri esatera al zatoz orain?
NEtx LBB 139.
v. tbn. Bilbao IpuiB 267.
(Otras expresiones).
Nire lepotik barre egin gura zatoz, oiez. Zuaz ortik!
Otx 23.
"
Jaten dator (G-azp, AN-gip)"
Gte Erd 301 (junto a ari da, dago, dabil, etc. de otras zonas).
Ikastetxera joaten zanik aurrerantzean, Josetxo egunaro etorren edertuten.
Echta Jos 37.
Amets-mugara eldutzen dator / eta gaixoak jakin ez!
SMitx Aranz 24.
Urreratzen datoz letariak. Gerta gaitezen datozenerako.
NEtx Antz 53.
Basetxeko txakurrak zaunka ta zaunka asi ziran [...] bertako eziranak beintzat urreratuten etozala adirazi nairik.
Erkiag Arran 120.
Nekez da astiro etorren begia sendatutera.
Echta Jos 53.
Beren jauregira alderatuaz zetozen bezela, jendea geitzen zan.
Arr GB 117.
Geroztik illeroko orritxo batean puskeka argitaratuz etorri gera.
Ir YKBiz V.
Magaletik ondasunak eskuzabalka ixuriz datorkigun erregin onek.
TAg Uzt 74.
Kereon gureganatuaz datorrela.
Zait Sof 59.
"
Etorri! Socorro! Exclamación pidiendo ayuda"
Gketx Loiola.
(Lar, Añ, H). (Acompañado de complemento provisto del suf. -tik o de su sin. arc. -rean). Provenir, proceder, venir (de). "Proceder, nacer, originarse, jaio, sortu, etorri" Lar. "Provenir" Ib. "Descender de linaje, provenir" Lar, Añ. "Originarse, jaio, sortu, etorri, erne" Añ. "4. venir, descendre, naître de. Yendaki onetik etorria, descendu de bonne race. 5. venir, provenir" H.
Are zerutik ethorri Aingeru bat baliz ere.
Lç
Adv
*** 4r.
Amorea da onako zer bat, / nundi datorren eztakit.
Lazarraga B22, 1198vb.
Ezkonzea ta aginzea zerurean jatorguz.
RS 232.
Handik uste dut ethorri zela [...].
Ax 406 (V 264).
Nobleziak behar duela izan berthutetik ethorria, jaioa eta sorthua.
ES 106.
Erdaratik artu edo etorria.
Cb EBO 24.
Mutillak beti erabillen buruba mutildurik, ta emendi etorkeen euren izena.
Mg PAb 94s.
Nondik dathor ez jakite hori?
Dh 141.
Jaunari eskatuten deutsagun ogija da, edo geuk geure lan, neke eta izerdijagaz irabazija, edo norbaitek emona, edo geure gurasuakgandik etorrija.
Astar II 260.
Abereen gaitzik gehienak artha eskasetik ethorri ohi dira.
Dv Dial 59 (It, Ur oi datoz, Ip jin
).
Bekien nunbait zetatik etorren neskatillearen naigabea.
Ag Kr 204.
Oso neketsua dala guk egiten ditugun gauzak irakurtea [...], ta ortik datorrela euskerazko libururik iñok ez ikusi gura izatea.
Ib. 9.
Kristau izatetik datozkitzun ondasun aundiak.
Inza Azalp 9.
Huntarik dathor guziz, begiarentzat, Loiolako xokoaren pollit, atsegingarria.
JE Ber 55.
Orregatik siñesten dugu Aitagandik etorria zerala.
Ir YKBiz 461.
Zerutik ethorri laguntzarekin.
Zerb IxtS 77.
Frantsesetik etorri hitzak.
Mde Pr 284.
Alde guztietatik datozkion erasoek garaituko ezpadute.
Vill Jaink 11.
Ezbear ori nondik etorren / areik ezin eben aitu.
FEtxeb 48.
(Lar, Añ). (Acompañado de complemento provisto del suf. -tik y de sust. verbal -t(z)ea o, menos frec., sust.). Seguirse, resultar, tener como consecuencia, derivarse; deberse (a); originarse (en). "Seguirse, inferirse" Lar, Añ.
Begirautzu, etzaudela emaztetan pensatzen. Zeren pensatze hartarik ethorriko zaitzu atsegin hartzea; atsegin hartzetik, desiratzea; desiratzetik biden egitea eta obratzea.
Ax 370 (V 243).
Gizon bataitu bakan grazidun orietatik etorri da espaindar guziak fededun egitea.
Mb IArg I 361.
Orra zer datorren euskeraz garbiro esan ditezkean gauzak erdarazko itzakin esatetik.
AA I 539.
Prest ote zegoan zure biotza Jaunaren aginduak egiteko, naiz emendik etorri aideen, adiskideen, ongilleen aserratzea?
AA III 516.
Naste onetatik etorri zan Israeltarrak, Jainko egiazkoa utzirik, gezurrezkoak artu eta adoratzea.
Lard 122.
San Juan Bauptistaren galmena bazkari onetatik etorri zan.
Ib. 398.
Nondik etorren bada Anjel elizan egotea?
Ag Kr 208.
Ta artatik etorri zan, ango abertzalerik geienak, amorrarazita, siñesmena autsiz, Juan Hus zeritzan "herejearen" eskuetan bere buruak ipintzea.
Ldi IL 162.
Zuaiztiak galdu ziran, ordea, ta ortik etorri da ezin-bizia ta al dan tokira alde egin bearra.
Munita 146.
Munduan diren eta izan diren erri denen siñiskerak arakatzetik zer kalte etorri dakiguke?
Vill Jaink 16.
Alta libertatean da gizonaren egiazko indarra, hortarik dator merezimendu eta irabazi guzia.
Larre ArtzainE 197.
(Como primer miembro de compuesto). v. infra ETOR-EGUN, ETOR-LIBURU, etc.
Beiratu ditu bethi ethor seinaleak.
Hb Esk 24.
Eriotzaren etor-bildurrak / estututzen du lasaia.
Tx B 185.
Laister etor dirua berêla joaki.
Or Eus 35.
Paustu etor-gose nindagon.
Or Aitork 108 (v. tbn. etor-gose en NEtx LBB 290).
Beti egunsentira, argiaren etor-iturrirantzatuaz.
Erkiag Arran 167.
Juanbeltz etorri-bildurrak ixilerazten zion.
Anab Poli 33.
(H, que cita a EZ). (-t(z)era etorri). Venir a, llegar a, terminar por, suceder que. "Arriver, advenir que" H.
[Haurrak] irakurtzera datozenean, [...] pausuén egiten kostuma ditzazue.
Lç
ABC
A, 3r.
Egidazu ethor nadin nigarretan urtzera.
EZ Man I 37.
Ez trabaillatzetik alfertzera eta nagitzera ethor etzedin.
Ax 23 (V 13).
Halako moldez ezen ethorri baitzen Platon erraitera, Iainkoek ere disimulatzen zituztela amurusen iuramentuak eta promesak.
Ib. 352 (V 233).
Baldin, Jauna, ethortzen bazare hiri saindu hunen errespetatzera.
Gç 48.
Ethorri ziren hain jendatze eta ozte handia egitera, non ez baitzuen lekhurik aski Armeniako herrian bizitzeko.
ES 388.
Txikitxoen bear izatera etorri ditezkeala gizonik andienak.
VMg 22s.
Gizon guziz aberatsak ziralarik, besteren limosnaz bizitzera etorri ziran.
Gco I 424.
Horren gainean ethorri naiz hauk hemen ezartzerat eskaraz arimen onetarako.
Dh 78.
Besteren kreituko etena [...] eztakianaren edo eztakien belarrietara eroan dozunez; eta atati gero zabaldutera etorri izan danez.
Añ
EL2
153.
Premia da hiltzera ethor dadien testamentaren egilea.
Dv He 9, 16 (He hel
).
Baña laster aspertu eta guzia bertan beera uztera etorri zan.
Arr May 19.
Pixkorrik etorria 91 urtetan, bere adixkidearen lur saindurat segitzera.
HU Aurp 169.
Biok berdintsuk izatera etorri gera.
JAIraz Bizia 125.
Nork esan bear zidan neri egunen baten, puro au nere bizia neurtzera etorri zitekenik?
NEtx Antz 103.
Eta kontzientzia mee baten jabe izatera etorri denari, zer ematen zaio saritzat?
Vill Jaink 106.
(
-t(z)eraino(koan)
).
Artharekin examina zazu [...] nola ethorri zaren haren grazia galtzerañokoan.
Mih 120.
Arlandu-garaiko gogolantze guztia [...] tximeldu eta lurjotzeraño etorri zan.
JMB ELG 55.
Pixkanaka pixkanaka lagunarte ertsi ori [familia] zabalduaz dijoala, nazioak edo erresumak sortzeraiño etortzen gera.
Vill Jaink 170.
(Acompañado de un sust. dotado de suf. de alativo, en expresiones similares a las del apartado anterior).
Llegar a, reducirse a, venir a.
Azkenekotz hartara ethorri izan da gauza, non [...].
Lç
Ins
B, 3r.
Ainbat sentidu eben, bada, Silverok Sirenak agaz egin eben kaso gutxia, eze etorri zan eriotzako puntura.
Lazarraga A, 1142r.
Eta hain probetu non azkenean, bere mihiaren hezatzeko eta freskatzeko ur-xorta bat ere ezin izanezko probetasunera ethorri baitzen.
Ax 233 (V 156).
Hain dolutu eta atsekabeztatu zen, eta ethorri zoratzeko pontura, non [...].
Ib. 300 (V 200).
Amar aginte oiek bitara datoz.
CatBurg 7.
Zenbat gauzatara dator Kristau doktriñ guzia?
Ub 123.
Orra zetara etorri dan onen santidadia.
Mg CO 281.
Orra zer estadura etorri zan gizon bat aiñ aberatsa eta justua [Job]
.
Gco I 453.
Naierara daguan bat, jentiaren gorrotora etorrita, penaz daguanian.
fB Ic III 263.
Nigatik miseri onetara etorri zera?
Arr GB 104s.
Utsa naiz, baina len uts izanik, / ezin nator utsagora.
Or BM 80.
Itur-urak ematen zizkion mendiko basoak larrutu egin zituan, eta iturriak ia agortzeko zorira etorri.
Munita 140.
Sekulan munduan iñork zoraturik izan ez duan asmaizunera etorri zan.
"Vino a dar en el más extraño pensamiento"
.
Berron Kijote 35.
v. tbn. Ldi IL 97.
Othoi, ardiets diezadazu zure lagun ethor nadin, zurekilako izan nadin.
Laph 77.
(
-t(z)era etorri
).
Venir a.
Utsune aundia betetzera datorrela, uste degu, liburutxo au.
ArgiDL 170.
Sozialismoa gizartean zuzentasuna ipintera ta alogerekoen bizibidea obatzera datorrela esango dauskue.
Eguzk GizAuz 148.
Eta iru gauza oiek zeregin berdintsua betetzera datoztela esan genezake.
Vill Jaink 109.
[Unamuno] sumintzen da, arrazoiaren izenean gure bukatu-bearra erakustera datoztenen kontra.
Ib. 110.
v. tbn. MAtx Gazt 11.