1.
(
V, G-azp; H (V, G)),
zurpaildu (
BN-arb; -ph- H (L, BN)),
zurpildu (
-ph- Dv),
surbildu,
xurpaildu (
-ph- BN;
SP,
Arch VocGr,
Dv (-ph-),
H (+ -ph-)),
xurpaldu,
zurpailtu (
S),
zurrupildu (
B),
xurpitu
Ref.:
A (zurbildu, xurphaildu, zurrupildu); Gte Erd 199 y 312.
(Ref. a personas).
Palidecer.
"Rendre ou devenir blême. Xurpaildua, blêmé"
SP.
"Pâlir, blêmir"
Dv.
"
Xurphailtzea,
[...] devenir pâle, pâlir, se décolorer par suite de maladie"
H.
"
Zurphailtzea [...] devenir blanc, pâle et blême. Il ne se dit que des figures"
Ib.
"Palidecer"
A.
Tr. Documentado al Norte desde Oihenart y al Sur desde Moguel. Los autores meridionales emplean
zurbildu. En la tradición septentrional hay
xurpaildu en Oihenart,
xurpaltze- en Eguiateguy,
zurp(h)ildu en Duvoisin y
GH ,
xurpitu en Darthayet,
xurphailtu en
Eskual,
zurpheildu en
EskLAlm y E. Salaberry, y
zurpaildu en Lhande (en un texto guipuzcoano), J. Etchepare (
zurpailduxe),
GH y J.B. Etcheberry (tbn. en Mirande (
-ph-)). En
DFrec hay 5 ejs. de
zurbildu.
Ierusalemera jinik, / Et' eginik / Han hitz Herodeseki, / Xurpail zekien hila-legez, / Iudu-erregez / Aipu enzuteareki.
O Po 61.
Pairamen harez da begithartia xurpaltzen, besoak ta zankhoak ikharatzen.
Egiat 249.
Zagoz geldi geldi zurbildu baga; ez agertu bildurrik.
Mg PAb 190.
Ikusi egizuz andiki askoren alabak [...]. Itxurgatu ta zurbilduta, gauza ez batzuk, argal, erkin [...].
Ib. 59.
Kolorgaldurik, zurbildurik, argaldurik ta erkindurik, ilteko zori ta arriskuan.
Ur MarIl 17.
Nere arima ezpain hegira ethorririk, uzten duenean nere lurrezko lohia zurphildua eta hormatua, onerits zazu zure aintzinean.
Dv LEd 277.
Emakumeak ez bakarrik arpegian egiten ditu mudantza aundiak nola diran kolorez surbiltzea.
Aran-Bago ManMed 280.
Zer duzu? Xurpitzen zare. --Ez dakit sobera baizik; buruan eta erreinetan min dut.
Darthayet Manuel 307.
Lo gitxitxo egin ebielako guztiz zurbildurik egozan.
Ag Kr 59.
Arrantzale errukarriak, danak zurbilduta, nekatuta.
Ib. 17.
Biotzikara zokia euki eban [...]; oso zurbilddurik jarri zan.
Echta Jos 167.
Onek berbok entzun ebazenean zurbildu zan Errekarteren arpegia.
Ib. 111.
Amorruz arpegia zurbildurik.
Ib. 63.
Arpegia bildurrez zurpaildurik ta ortzak kurrixka zegoen.
Lh Yol 47.
Zonbat aldiz ez ditugu Eskualdunak ere bihotz-minekin ikusi zoatzila han, gero mutil, erdi jaun, laster zurpailduak, galduak gero.
GH 1922, 23.
Mattasunak, baña, arpegija zurbilddu [dautso]
.
Altuna 31.
Arrituta, zurbilduta gelditu ziran.
Or SCruz 52.
Zurbildu zen eriotzera bai liyoan.
Or Mi 60.
Iruditu zitzaion haren aurpegi gorritua zurbildu zela behingoan.
Mde HaurB 61.
Arpegia ziaro zurbildurik eta gorputz guzia dardarretan.
Etxde AlosT 82.
Eguzkia arpegiz zurbiltzen eta indarrez aultzen baidijoa.
Etxde JJ 25.
Zurbildurik eta odol barik eldu ei izen.
Akes
Ipiñ
32.
Kruseluaren argiak zurbiltzen dautson diztira baten naasia esitua agiri da.
Onaind STeresa 94.
Hotzak zurbildua zuen aurpegia.
MEIG IX 94.
v. tbn.
A BeinB 77. Ol Is 29, 22. Zurphaildu: Mde EG 1957 (1-2), 49. Zurpildu: GH 1971, 238.
+
zurpeildu.
(Part. en función de adj.).
Larrosatuten etxakon mosu zurbildua.
AB AmaE 134.
Gorde dau illargiak arpegi zurbildua.
Ib. 362.
Lurrari beha, begitartea zurpheildua, bihotza panpa panpa.
EskLAlm 1898, 6.
Arpegi zurbilduaz erantzun eban.
Echta Jos 323.
Langilearen begitarte beltzaan herioaz zurpeildua.
SoEg Herr
30-9-1965, 1.
Arpegia zurpaildua, bihotza erdiratua.
Etcheb Obrak 165.
(No ref. a personas).
[Argia] bereola zurbiltzen eta itzaltzen da.
Or Mi 122.
Oso gorri ez bazeukan ere, / zurbildu zaio galdorra.
"Se le ha palidecido"
.
Or Eus 315.
Apaizak larrugorriko natua ikusi egingo dio; ta ango laira zurbildu ta unea larruan sakondu bada, legen-natua da.
Ol Lev 13, 3 (BiblE zauri gaineko ilea zuritua badu).
2.
(Uso sust.).
"
Orretxek zurbildu ederra artu du (G-azp), zurbildu da gogotik (G-azp), zurpaildu da (BN-arb)"
Gte Erd 199.
ZURBILDUXE
(Forma con suf. -xe, de valor aprox.).
Atxo gurbil bat, zurpailduxea, zimurtua apur bat.
JE Ber 30.
Arpegia zurbilduxe beragana artega urreratzen nabaitu zun.
Etxde JJ 274.
ZURBILTZEKE.
Sin blanquear.
Baña larruko natua zuri izanda ere, inguruko larrua baño sakonago ez bada ta ango laira zurbiltzeke badago [...].
Ol Lev 13, 4 (Ker ulea be zuri biurtu ez bayako).
ZURBIL-ZURBIL EGIN.
Palidecer.
Bai ote? erantzun zion zurbil-zurbil eginda illobak.
Etxde JJ 114.
Illobaren ausarkeriz zurbil-zurbil eginda.
Ib. 13.