I.
(Vb.).
1.
(
gral.; Mic 6, SP, Urt V 260, Ht VocGr, Lar, VP 24v, Añ, Lecl, Hb, VocBN , Gèze, Dv, H, VocB , Foix),
erosi,
iosi (
G-nav),
erasi (
BN-mix)
Ref.:
A; Bon-Ond 156; Lrq; ContR 507; Iz ArOñ , Als, Ulz, R 305, 287; Etxba Eib ; Ond Bac (yosi); EAEL 131, 248; Gte Erd 84
.
Cocer; hervir; hervir en agua para lavar.
"Cuire à l'eau [...]. (Cuire) faire la lessive [...]. Bouillir. Eltzea egosten hari da
"
H.
"
Ésnia egosi diár, áurra béztitu diár, egórdi diár [...] (R-is)"
ContR
507.
"
Lixue egosi, cocer la colada"
Iz Ulz.
Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur. Además de la forma general
egosi, hay
erosi en Iztueta y Orixe. En
DFrec hay 15 ejs. de
egosi .
Martin de Oibar an erre eta egosi.
Beot
68.
Ezta eper galdurik egosi dena baizen.
Volt 163.
Edo bertz irakituan bizirik egostera.
EZ Man I 126.
Iondone Ioanniz olio irakituan egosia.
Harb 151.
Berehala, eho gabe, erre eta egosi gabe, iaten baitituzte.
Ax 24 (V 14).
Aski duzue malbariskak egostea burrarekin <burua->.
Mong 589.
Illharki egosiak.
Urt Gen 25, 34 (Ol y Ker egosiak).
Irakitean egosi dituzu ogeitabi matasa.
LasBer 574.
Elzea egosi ta maia paratu.
Mb IArg I 272.
Ekusi behar ditu ur egosizko zenbait perzaldi ta al-ere izanen du zer egin gobadariak hura garbitzeko.
Ib. 279.
O nola guzia erre, egosi, prejitu ta dolorez errebentatzen egongo nazan!
Cb Eg II 123.
Lapiko bat egosteko / ez dauka modurik.
DurPl 49.
Koipatsuba ta egosita bei zegijaren ezne ederra.
Mg PAb 118.
Egosióndoan txastaturík.
LE Ong 24r.
Arrapau ez yaiadan / geli egosia.
Zav Fab,
RIEV 1907, 537.
Badakit jana egostea eta gatza ematea gauza garestia dala.
It Dial 70 (Ur, Ip egostia, Dv egostea).
Zer berar muetarekin ura egosi.
Izt C 40.
Eznarri gorituakin gazura erosirik.
Ib. 229.
Antxume bat egosi.
Lard 126.
Ogi eta garagar egosia on dute.
Dv Lab 290.
Oihala egos, yo, latsa, bihur eta idorraraz.
Hb Egia 138.
Ez dezute bertatik jango gauza gordiñik, ez urean egosirik.
Ur Ex 12, 9 (Urt, Dv, Ol, Ker y Bibl egosirik).
Egosi denean hezurrak khentzotzu.
ECocin 9.
Eltziari begiratzera egiten det jira, egosi ote dan.
Sor Bar 35.
Oilo egosiaren eta gerreneko antzararen usainean.
Elzb PAd 78.
Bizirik egosi nahi zituzten tokirat.
Jnn SBi 101.
[Arrainak] egosita urteten ostien.
A BGuzur 136.
Ogia ta zeziñ egosia.
Ag AL 55.
Zuku baratan dena egostan dei bertz batian.
Mdg 136.
Onjo mota guzietarik egosiak nahas mahas belar, lur eta harrixkekin.
StPierre 29.
Aia erosteko al duzu egur ori, amona?
'Cuisiner'
.
Or Mi 79.
Arbijak egosi ixan daustazalako.
Otx 97.
Saieski babarrunetan egosia.
Ldi IL 83.
Olio egosian pulunpatzea.
Zerb IxtS 98.
Eltzea egosi bear.
Munita 60.
Josetxo bera be lapikoan egosi.
Bilbao IpuiB 175.
Ezta babarik egosten / hemengo dupinetan.
Arti MaldanB 233.
Arraultza egosiak.
Anab Aprika 63.
Ardo urrintsutan egosi itzatzu landare onen erroak.
Ibiñ
Virgil
113.
Gaztaiña egosiekin.
Lab SuEm 197.
Uretan gutxi beratua ta gaizki egosia.
Berron Kijote 48.
Amak, berriz, etxeko maindire, lastaira, koltxoi, estalki, danak egosi zizkin, zorriz betea baizegon etxea.
Ataño
TxanKan
58.
Igandean aragi egosi puska bat.
TxGarm BordaB 13.
[Gorostiaren] azala uretan egosi ta ur ori artu.
Ostolaiz 19.
Sua biztu, esnea egosi.
Gerrika 141.
Arroltze egosiak olio ta ozpinean.
Larre ArtzainE 59.
v. tbn. Zab Gabon 70. Apaol 64. Azc PB 92. JanEd II 145. Or Tormes 77. Tx B I 148. FIr 150. Yanzi 109. Kk Ab II 99. Lek EunD 22. JMB ELG 86. TAg Uzt 111. And AUzta 46. Osk Kurl 31. Salav 82. NEtx LBB 67. Uzt Sas 93. Onaind STeresa 46.
Freir.
"Sangre frita (en vasco odol egosia) (Ae)"
CEEN
1971, 347.
Egos zazu omeletta zarthainean.
ECocin 28.
(
H).
Poner al fuego o al sol un alimento o material.
"Cuire le pain, la chaux, la plâtre"
H.
v. erre.
Tr. Documentado sólo en autores meridionales.
O Zeruzko Kopau gozoa, Maria Birjiñaren ugatzagaz oratua, ta amorezko laban egosia!
Añ
EL1
161.
Euren erruz ondo egosten ezpada ikatza.
Astar II 162.
Karobi, arrao, tella, auski eta kisu egosten.
Izt C 131.
Egin ditzagun adrilluak, eta egosi ditzagun surtan.
Ur Gen 11, 3 (Ol, Ker egosi; Urt, Dv, Bibl erre).
Non señale zan txendorren bat zegoala egosten.
Apaol 63.
Bizkaitik etor ziran txondarrak egosten.
Or Eus 11.
Gomazu ondo egosi bear dela lurra (eguzkitan).
Ibiñ
Virgil
87.
Erdi larru bizirik, or zeudek, izerdi-koipetsu, eguzki berotan kiskaltzen, beren azal txuria egosi ta bezten.
Ataño
TxanKan
115.
Arria egosi egin bear izaten baita suaren poderioz.
BAyerbe 28.
Ikatza egosi arteko lanak / dituzu zuk artu.
Ayesta 54.
Hezurretako mina, harria, sukhar egosia eta errea.
SP Phil 373.
"Adurere, erre, zizkaldu, txigortu, egosi
"
Urt I 284.
(Fig.).Preparar; ir tomando forma (referido generalmente a ideas o proyectos).
Biozpeko labean egosten zijoakion asmo bat.
TAg Uzt 122.
Lendik egositako esaerak guztiok berdin esatea.
NEtx Nola 50.
Mundu barri bat egosten dago.
"Forjando"
.
Gand Elorri 185.
Buruko asmoak, ostera, umotuaz ta egosiaz daroaz.
Erkiag BatB 149.
Eta orduan egosi zitzaion buruan berriro Ameriketarako asmoa.
NEtx LBB 68.
Bide batez, honela egosten eta argitaratzen du gai horren "enharmonia" hori, guk "kidegoa" esango genukeena.
MEIG IX 135.
(en colab. con NEtx)
2.
(Añ, H),
egostu.
"Requemarse dentro de sí mismo"
Añ.
"Éprouver quelque peine, contrariété cuisante. Barnea hersturaz egosten hari zaion
"
H.
Adimendua egosiko da bere baithan barrena, hanbat pena eta hain handiak pairatu behar dituela konsideratzeaz.
Ax 586 (V 377).
Nekeagaz edo oker etorriagaz nagoanean nire artean egosten ta erraiak yaten.
Añ
EL2
71.
Egosirik zagon larruaren barnean, noiz hartu ahalko zuen ordaina.
JE Bur 100.
Bere itsuskeri joputzaren lotsaz garraztuta, egostuta, suminduta, erreta izango da.
Ibarg Geroko 15.
Orhoitze hunek bere baithan egosteintu, malenkoniatzeintu.
Ax 595 (V 383).
Orhoitze hunek bere baithan egosteintu, malenkoniatzeintu.Ax 595 (V 383).
Sufrir, padecer.
Eta [injuria] ori bere barruan egosi eta sufritu bear eztuela iruitzen zaio.
Gco II 49.
Makiña bat gurasok ixillean egosi bear izaten zian beren biotzetako negarra.
NEtx LBB 12.
An zegoen gaixoa bere bakarrean malkoak egosten.
Ib. 161.
Gorrotoaren mina / egosiaz eginda / zuen [ezpatak] punta fina.
Azurm HitzB 31.
Apasionarse.
"
Gizon egosia, homme buillant de passion"
SP.
Neskatxa bereala egosi zan giro artan.
NEtx LBB 50.
3.
(
V, R ap. A
; Lar,
Añ,
H).
Digerir.
"Descocer, es cocer, digerir"
Lar.
v. txegosi,
eho
(I, 3)
.
Zure sabelean egosia izango nintzan.
VMg 18.
Ondo egosi edo dijerietako.
Añ
LoraS
61.
Oia bertan zegoen ta an / egos zinun moskorra.
"Digeriste tu borrachera"
.
Or Eus 65.
Aurreguneko moskorra egosten lo.
Ibiñ
Virgil
48.
XVIIIgarren mende hura irentsi eta egosi gabea du oraindik Espainiak.
MEIG VII 69.
(Con aux. intrans.).
Edarija ordurako urdallian egosi egin ekijoelako-edo.
"Digerito il vino"
.
Otx 156.
Asimilar.
Pernandoren ipui gaiak edonork egosi (asimilar) ditzakelako.
Etxde AlosT 11.
4.
+
egostu
(V-m ap. A DBols),
igoztu
(V-m ap. A).
Irritar(se) alguna parte del cuerpo.
"Escocer"
A.
Etzanik egonarekin hainbertze minberatua eta maiz egosia duen bizkarra.
JE Bur 189.
Bizikletan larregi ibilli al aiz, ala zer? Egosturik agoala, dirudi.
Erkiag BatB 98.
Ibilli ta ibilli, oiñak egostu yakaz, eta oinpeetan urbatuak ditu.
Ib. 115s.
5.
"(V, msOch, Sal), carcomerse"
A.
6.
(Sal).
Ablandar (la tos).
"
Eztul kori len-bai-len egosi bear dixu (Sal)"
A.
7.
(BN ap. A
; VocBN
, Hb, Dv, H) .
(Part. en función de adj.).
"Dissimulé, qui concentre ses sentiments"
VocBN
.
"Rancuneux, vindicatif"
Hb.
Zoin diren ixtilak eta ustelak, egosiak, barnean dutenaren gordetzaleak.
HU Zez 109.
8.
(V, G, L, S, Sal ap. A
; Dv),
egostu (V-m ap. A
).
(Part. en función de adj.).Bochornoso, sofocante.
"
Toki egosia, lieu où l'air ne circule pas. Denbora egosia, temps lourd, sans air"
Dv.
Denbora egosi batekin.
Prop 1887, 190.
Uztaila eta agorrila dire hemengo urite eta bero egosienaren aroa.
Prop 1906, 68.