OEH - Bilaketa

2946 emaitza leon bilaketarentzat

Sarrera buruan (2)


Sarrera osoan (500)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
1 belar.
tradizioa
Tr. Belar es la forma más generalmente empleada, con aspiración (-lh- ) al Norte. La forma propia de la tradición vizcaína es bedar (tbn. en Arana y en las poesías de Iztueta). Berar se documenta en Lazarraga, RS, Zavala e Iztueta (Condaira ), así como en los diccs. de Landucci y Micoleta; debió estar tbn. muy difundido por la Alta Navarra: cf. "unas yerbas llamadas berarbelça y berar andia " en el proceso por brujería de Logroño en 1610 (ConTAV 5.2.4).
Onom.: Elizabelar saradar. (1366) Arzam 164.
sense-1
1. (G, AN, L, BN, Ae, Sal, R; VP 8r, Lar, , Dv, H, Zam Voc; -lh- L, BN, S; SP, VocBN , Gèze, Dv, H), berar (V-ger-ple, G; Lcc, Mic, H), bedar (V, G-azp-goi; Lar, , Dv (V), H, Zam Voc), bear (V-gip, G-nav) Ref.: VocPir 587; Bon-Ond 148; A (bedar, belar, berar); ContR 518, 531; Iz ArOñ (bédar), UrrAnz (bedárra), Als (bearra); Asp Leiz (belarra); Holmer ApuntV (bedar); EAEL 75; Elexp Berg (bedar); ZestErret .
Hierba (ref. en gral. a toda planta herbácea). "Yerba" Lcc y Mic. "Belharra, herbe" SP. "Belhar zabala" Ib. (sin trad.). "Hierba" Lar y Añ. "Herbe, (Ae, Sal, R) belar" VocPir 587. "Herbe en général" H. "Légume. Eltzeari belharrak emaitea, mettre les herbes au pot. Syn. lekazia, barazkia, baratzalda (V, G), baratze belharra (L)" Ib. "Belharrak kokotan. Idortuz, hertzeko abiaduran edo hertuxe direlarik, meta larriagotan" Alth in Lander RIEV 1911, 598. "Belharrak modoillan. Udatsean elgarren ondotik" Ib. 598. Tr. De uso gral.
Belharrek eta lorék bere proprietatetan eta usainetan abanzamendu eta leialtate elegranzarekin erakusten zeraukaten. Adv ** 1r. Ezen bere buruz lurrak fruktu ekharten du, behin belhar, gero buru, gero ogi bihi bethea buruan. "Premièrement l'herbe" . Mc 4, 28 (He, TB, Dv, Ol bel(h)ar, Ker bedar; Leon landare, Or, IBk, IBe lasto). Amorearen min-berarraz / ondo deskuidadurik. Lazarraga B21, 1197v. Ezta beraz deus izanen bustel ahal daitenik, / Belhar edo zuhaitzik ez, ez hetzaz bizienik. EZ Man I 88s. Bañan mendietan ezta belhar pozoñezkorik / Inguruan non eztuen hurbill kontrariorik. Ib. 70. Belhar zurthiñez gorputzak haz gintzake iuiuski / Eta edaran bidaso mendikoaz gozoki. Ib. 114. Lehenik hozitu behar duen burutik hasten baitzaika bihiari: zeren bertzela sor liteke bihi hura, buztan liteke, belhar bihur liteke. Ax 36s (V 22). Erle belharraz, zein baita belhar xume eta khirats bat, egiten den eztia guzietarik hoberena baita. SP Phil 196. Herioaren kolpiaren eta haren maleziaren kontre ezta belhar honik baratzetan edireiten. Tt Onsa 136. Egiñ izatu naiz bero handiak ihartu duten belhar bat bezala. 48. Fabiena da belhar bat osoki alziprea iduri duena baratze kuriosetan kausitzen dena. Mong 594. Baldin penetan bazarete ezin izanez erran ditugun belhar eta droga horiek, gidatuko zarete gure etxera behar duzuenaren izaiteko. Ib. 594. --Zoin hurez batheiatü behar da? --Hur natüralaz, ezi eztaite batheia arrosa hurez, saldaz ehez, ez eta belharretarik elkhiten direnez. Bp I 61. Sü gaña belharren egoiztia. Bp II 115.
(s. XVIII) Lurra bere belhar, zuhaitz, eta arbolekin. ES 172. Ezen haragi guzia belharraren pare da, eta haren loria guzia ihartzen da belharraren lorea bezala. Ch II 7, 2. Errana da Anyelika deitzen duten belhar baten errotik yaten dutenek hatsa bethi ezti dutela eta gozo. He Phil 340. Pagatzen baiduzue detxima mendarena, arroda-belharrena eta belhar suerte guziena. He Lc 11, 42. Batak uste du jan dezakela gauza guzietarik, flako denak berriz ez du jaten belharrik baizen. He Rom 14, 2. Zeren aragia oro belharra bezala beita, eta haren gloria oro belharraren lilia bezala eroriren beita. Mst II 7, 2. Mendiko belar ta osto guziak. Mb IArg I 119. Artu zuen profetak irin pisk bat eta bota zuen elzeko belar miñen gañean ta iriñak ukitu zitueneko, utzi zuten belar miñak beren minza ta gelditu ziran janari on egiñak. Ib. 273 (cf. belarmin). Maria Lazaraen eta Martharen haurrideak isuri zuen Jesusen oineen gainerat belhar miragarri eta diru handia egiten zuen baten uretik. Lg II 217.

(s. XIX) Zubek languak baño osasun bedarren ezaguera geijago daukee onelangoren batzuk. Mg PAb 52. Largatzen ditut azaldatu gabe beste izen asko. Au berau gertatzen da belarretan. VMg XV. Prestaturík elzebát belárres. LE Ong 24r. Amerikan bada belar bat "lotsatia" deritzana. AA II 135. Penitentek garraztasun handirik erabili dute bere gorphutzen gainean; [...] bere bizi guziak barur, askotan ogian eta urean, edo orobat belhar xoilez. Dh 172. Kabelinia, ispliguba edo beste bedar usain gozoko bat buruban, paparrian edo eskuban dabeela, juaten dira plaza piestara. fB Olg 50. Batek uste du yaten ahal duela gauza guzietarik, eta flako denak ez du yaten belharrik baizen. TB Rom 14, 2. Belar usai gozoko / aukeran batubak, / sortatxoak egin ta / zintakin lotubak. Echag 137. Itxasuan hur kotera; lürrian belhar, mündüko zühain orotan osto, plazetan erhauts, itxaso eta ühaitz bazterretan hariña bihi den bezanbat. UskLiB 99. Belar omanea eta samurra eta irusta txuria edo gorria agitz dira onak bazkatzeko. "La yerba fina y tierna" . It Dial 82. Orduan jaten ditut / belarren sustraiak. It Fab 34. Erne orduko jorran asirik aretuaz berar zakar itsaskin kaltarkitsu guztiak arras galdu eta ale garbi garbi txaua etxeratzen dutelako. Izt C 28. Aloñako mendian arkitzen dirade [...] berreun ta geiago berar mueta sendarri ta sendagille oetakoak. Ib. 38. Bedarra zañeti ta / kondea kastati. Izt Po 140. Karitatez urzoak / Belhar bat derio aurthikitzen. "Un brin d'herbe" . Arch Fab 107. Belharren indarrak ezaguturik, / Eritarzun guziak / Dutiela sendorazten. Ib. 167. Belhar suerte guzien puxantzaz yakintsua. Gy 73. Gero lurrari belar eta zuaitz mota guziak emanerazo ziozkan. Lard 1. Calvariora joan zan, miraz eta zabila deritzan belar min batekin egindako eun libra okendu berekin zituela. Ib. 464. Bardin jakin biar leuke ze bedarren ura dan ona purgetako. Ur Dial 75 (v. infra BELAR-UR). Iratzea iduri duen belhar batetik atheratzen den herrauts bat. Dv Dial 39 (It landare, Ur landara). Belhar xehea eta samurra, trefla eta faruxa hainitz onak dira azienda bazketako. Ib. 82. Iratzia üdüri dian belhar batetarik elkhiten den erhaüts bat. Ip Dial 39. Egosten duzu zure epherra eltzian belharrekin. ECocin 14. Belhar luze eta latz batzuez egiten du gerriko bat, larruko arrasean ezartzen duena. Laph 37. Baña, kopuratzea da errezago izarrak / Kanpoko bedar eta itxaso ondarrak / Gizadi argiya baño Kantabriarena. Aran SIgn 214. Berotutzen du uda, eta udari usai gozoko belar batzuek botarik, bere eskuaz garbitzen du gizon tratakaitz aren gorputz zikina. Bv AsL 101. Bakotxak egin daroagu geure osasunerako al doguna, asabetatik ikasiriko miritzi ta bedarrakaz. Ag AL 86.

(s. XX) Bazter danak ispillua baño garbiagoak eukazan, iri edo kale-ariak usañ gozozko bedarrez estalduta. Ag Kr 216. Bazekian [...] zeiñ tokitan zeuden kamamilla, belatxeta, karraskilla ta beste orrelako belar mota gizonarentzat osasungarriak. Ag G 3. Ara iru-orribelarra; belar bat bera izanik, iru orri berdin-berdiñak dittu. Inza Azalp 39. Soizak mendiko belharretarik / nola bizi den epherra. Ox 143. Pentze-zolak berde agertzen zaizkigu, artho-alhorrak musker, belhar ala landare guziak hezean ditazkelakotz alha. JE Ber 74. Ostegunero Ernanin izaten da [kurandera]. Bestela nik emango dizkiot belarrak. Lab EEguna 66. Obi utxija idoro / dozu aran itunean: / sasi zorrotzak eta bedarrak / illobi baldar ixen gabean. Laux BBa 84. Lau bedar eta gatzik baga? Eune! Eta, zelan jan zeinkez? Otx 110. Bide-ertzean, ez marrubi / ez belar gizenik. / Otalorea, bakanka, / goiztxo karraxika. Ldi BB 106. Menda, aneta ta kuminoa usai oneko iru belar ziran. Ir YKBiz 401n. Eztan bedarra berez igartu doa. (V-ger) "No importa que de mí murmuren, si no hay fundamento para ello; litm.: la hierba que no existe suele secarse por sí sola" . A EY III 335. Liburu baliosenak egin zituen hango belhar eta landare motez bereziki. Zerb IxtS 110. Goldio lizuna erreka agorretan. / Belar txutik ere ez alor txigorretan. SMitx Aranz 53. Bide-auzoko lora ta bedar ta lilietan auts-kiman ari ziran erle maratz langille urrezko gerrikodunak. Erkiag Arran 10. Zu, uezaba, da zeuk ezautzen al dozu bedar au? SM Zirik 29. An agertuko zan atzekoz aurrera grillu baltza, bedar meiaren ikutu gilberaak jasan eziñik. Erkiag BatB 36. Pekatu-bedar ori / bedar il-gaitza da, / ezergaitik ez iñoiz / galduten ez dana. Gand Elorri 176. Enkantamentua zedukan. Haien belar eta ungentuekin, gizonen deseoak zoratzen zituen. Arti Tobera 285. Egun heetan herri guziko belharrak egintxeak ziren, bainan Urtebik gaineko pentze guzia lurrean zuen, zabal-zabala. JEtchep 48. Aztikeriak, Magia ta beste olako oitura ta siñiskeriak, sasia belar jatorrakin bezala bizi izan dira sarritan erlijioaren ondoan. Vill Jaink 21. Eta onela itzegin zuan Jaunak: Eman bitza lurrak belar ezeak azi ta guzi. MAtx Gazt 15. Agindu usaiak zabaldu itzatzu toki auetan: garraiska txikitua ta kerinte belar arrunta. 'Cerihthae ignobile gramen' . Ibiñ Virgil 108. Eman zion zerbait medikamentu belarrakin egiña. Auspoa 77-78, 23. Ikusten ditut lore txuriyak, / bai eta belar berdiak, / esan bear dira Aya aldeak / daukazkien alderdiak. Uzt Noiz 86. Badira beste belar batzuek ere karetxaren aurkarako. Ostolaiz 94. Lorategiko bedarrak ebagi. Gerrika 30.
azpiadiera-1.1
(V-gip, G, AN, Ae, Sal, R; Lar; -lh- L, BN, S; SP, Urt, Ht VocGr, VocS, Arch VocGr, VocBN, Dv, H), bedar (V-gip; H), berar (Lcc) Ref.: VocPir 588; Bon-Ond 148; A; Lrq; Etxba Eib (bedarra, belarra); Iz UrrAnz (bedárra), Ulz, R 296; Gte Erd 211; ZestErret.
Hierba (en sdo. colectivo); pasto. "Pasto" Lcc. "Abre belharra, foin" SP. "Foin" Ht VocGr, VocS, Arch VocGr, VocPir, VocBN, Dv, H. "Adhuc tua messis in herba est, zure ereinkéta belhar da oráño" Urt I 167. "Otoñar, brotar, belarra erne udazkenean" Lar. "Belhar (Lc, BNc, Sc), la primera cosecha de hierba" A (cf. bibelar). "Foin (1re coupe)" Lrq. "--Belarra zakarxégo? --Lodixágo, lodixágo" Iz Ulz. "Alurrian ebaki diaguzu bélarra" Iz R 296. "Lepakada bat belar ekarri (G-azp) [...], besartekada bat belar (G-goi-nav), besotarat belar ekarrazu! (BN-arb)" Gte Erd 211. "Belarra ebaki, belarra "rata-rata" moztu" ZestErret. "Belarra eten, ebaki beharrean, ezinean tiraka tenkatuz hautsi. Aitzeko zelai xartar hartan belarra etetzen ebakitzen baino geio" Ib. Tr. De uso gral.
Itxasoan hur guzia, zeruietan izarra, / oihanetan itzalori, lur guzian belharra. E 95. Eta zen belhar handi lekhu hartan. " Or y avait-il beaucoup d'herbe" . Io 6, 10 (TB hainitz belhar, EvS belhar hanitx, Ker bedarra ugari, IBk belar ederra; LE belarkéta andi-bát ). Eta erran zekién ezlagioten kalterik lurreko belharrari ez ezeinere pherderi, ez ezeinere arboreri. Apoc 9, 4 (He, TB, Dv, Ur (G), Ip, IBk, IBe bel(h)arrari, Ur (V) bedarrari; Ker bedarri ). Maiatzean berarra luze da eta sendo. RS 268. Lumatxatzat lastoa du, / bururditzat belharra. EZ Noel 52. --Establia una duzu? --Belhar ona berria, oloa eta garagarra. Volt 156. Bete zazu belharrez, busti gabe. " Remplissez-les de foin sans les mouiller" . Ib. 159. Kondenatuaren penatzea konparatzen da ardiaren belhar iatearekin. Ax 592 (V 381). Gaixtoak bilhaka bitez / Teilla gaineko belhar. Hm 168. Han egon zaren urtheak / Ber[r]ogoi eta zazpi, / Hetan belhar xoil iateak, / Etzizaizkitzun aski. Arg DevB 56. Asi ziran ur bazterreko belar ederrean ongi bazkatzen. Mb IArg I 392. Deitzen dio ardi bakoitzari bere izenez ta ateratzen ditu beren belarrera edo jantegira. Ib. 372. Negu otzean eramaten ditu tellapera ta ormaz edo olez eginikako biltegira ta ez ditu andik belarrera eramaten inza kendu edo eguna epelduxe artean. Ib. 309. Hordutik esaten digu lilio zuri ederren artean arzen duela Jesus Bildotsak bere belarra. " Pascitur inter lilia" . (Cant 2, 16) Ib. 130. Euskaldun alper ajolakabeai esan dakieke: Astoaren aorako eztia eztala, baña bai belarra. Cb EBO 30. Badugu ogia eta arnoa guretzat, bai eta lastoa eta belharra gure bi astoentzat. Lg I 237.
(s. XIX) Usteko luke jendeak, ekusi bearko lirakeala milagro edo mirari andiak egiten alako kristauak; ez lukeela belarra baño besterik jan bear. Mg CC 238. Ardiak eskatzen du larraan ibiltzea, an belarra jaatea. Ib. 176 (puesto en boca del guipuzcoano). Lisibatuta sartuten ditube kako edo ageetan, ta iruntz edo euritan zuritu ditezan, zabalduten dira bedar ganian. Ib. 139. Euki ezkero, Peru, / daukazun basterra, / zuk bere artu ziñai / labore ederra: / naboa ta berarra / ganaduentzako, / eznea, ta aragia / yat-orduetako. Zav Fab, RIEV 1909, 38. Bada gure etxean / toki bat ederra, / eta kameluentzat / lasto ta belarra. It Fab 237. Ahuntzak, behiñ zoala / Hauzoko belhar berrira, / Errapea bethetzera. "Paître l'herbe nouvelle" . Gy 112. Etzan zaitezila belarrain gañean. Echn Mt 14, 19 (Lç belhar gainean). Belhar berria ethorri den bezain sarri, herriko urde guziak bi edo hiru zaintzaileekin igortzen dituzte oihanera edo mendira. Dv Lab 284. Belhar ephaiteko arorik hobeena da lore bethean, hazia egin aintzinean. Ib. 119s. Azienden mantenuko / Bahutela beharra, / Gozatu nahi zuten / Español belarra. Bordel 154. Bizirikan gelditzen / bada Ilbeltzian [...] / belarrak gizenduko / du Maiatzian. Xe 297. Belarra ebakitzeko, ill bera; bestela ill berrian ebakitzen bada, austu egiten da ondu gabe. Sor Bar 93. Arantzak eta elhorriak emanen dauzkitzu, eta lurreko belarra izanen da zure hazkurria. Lap 133 (V 61). Igortzen baininduten / lanetik barura, / Larreko belharretik / jan dut nik ardura. Zby RIEV 1908, 763. Badazkit bi emazte gaixo, belar itzultzen ari zirenak, iguzkia histen hasi denean. HU Zez 94. Tarrapatan belarra bildurik korkoitzera zeramaten, erauntsiaren beldurrez. Ib. 94. Lasto eta belhar nahasteka, selhauruaren inguruan hedaturik, horra haur gaixo hekien jartokia eta ohea. Arb Igand 84. Zintzoak iaten dabe / bedar ta lastoa, / zintzoa beti izan da / alperren astoa. Azc PB 109.

(s. XX) Nahi den bezain guti izana gatik, belharra xuhur delakotz, kabala hazkuntzari jarraikitzen da oraino hango jendea. JE Bur 83. Ain zuzen orduantxe zegoan Pedro Anton zarra belarra ebakitzen muno baten egian. Ag G 112. Bai-dirala an Euzkadi guztija besteko zabalak bedar gozatsuz estaldubak. Kk Ab I 52. Albizturko segaria aurrena / lanian asi zanian, / belar ebaitzen aña denbora / pasatzen zun egonian. EusJok II 72. Ihinztatuz belharra. Ox 166. Or, bide bat, erpiña, belar kiskalia zear, arkaitz gorien barrena. Ldi IL 145. Urtan murgildu edo belar-intzetan oñutsik ibiltzea, urte guztian gaitzik izan ez dedin. JMB ELG 80. Oroen zelaian, belarra motza. EgutAr 1935, 29. (ap. DRA) Bei gazte bi euki arren, ez du izaten udaburuan negurako belarra ondu bearrik. TAg Uzt 12. Alpe ozkirri osasungarrietara yoanak ziren udako beroen igesi, belar beti-ezearen billa. 'Chercher des pâturages toujours verts' . Or Mi 101. Heben ala han belhar goxua badük. Mde Pr 132. Arruntean Azkaineko hil-herriak asi ongi atxikiak dire: belarra nihun ez da nausitu. Zerb Azk 21. Bedarra erdi eze erdi igar, iratzak berde mamin, zugatzak ostroz ta orriz beterik, aizea eguzkitan bero ta gerizpean ozpera, bestelako leku apaiña aukeratu eben askari ori egiteko. Erkiag Arran 121. Bedar ebaten zan artean. Bilbao IpuiB 120. Artaldetxuak agiri dira / bedar gozoan urduri. BEnb NereA 39. Hibai ondoko landetan, / belar gizena dago. Arti MaldanB 203. Belar gurian exerita gaude. Ibiñ Virgil 38. Baztango lurraldean belar joria zegoan. Anab Poli 73. Pentsurik gabe belar utsarekin bizitzen ziran. Salav 31. Belar berriak berdatu ditu zelaiak ta mendi gaina, / kukuak bere kantu ozenez atzar arazi oihana. Xa Odol 197. Lurra're ondo maniatzen du / eta ebaki belarra. Uzt Sas 246. Kortekomuñoko ertzeko belarra ekartzen. JAzpiroz 200. Bedarra asko sortu bai, baña zelan gero ainbat bedar konpondu? Gerrika 148.
sense-2
2. (G-goi; Deen I 34, 251 y II 49, -lh- H), bedar (V-gip) Ref.: A (bedar); VocZeg 288 .
Tabaco. "Tabac à fumer. Belhar berria, tabac récemment récolté" H. "Tabaco, belarra " VocZeg 288. Cf. Dv s.v. belhar: "Pipako belharra, tabac"; Ezale 1897, 167a: "Bedar edo pipa-bedar esan oi dabe pipa-artzaillak tabako-orriagaiti". Cf. tbn. VocNav: "Belarra. Nombre que se da a la planta denominada Nicotiana rustica [Montaña]. [...] Tabaco belarra, tabaco en hojas. Así aparece en el proceso contra los bandidos de Lanz del año 1817". v. PIPA-BELAR, TABAKO-BELAR.
Erre nai duenak erosi dezala belarra. Apaol 25. Aita, bakerik ez badezu ere, pipa bete belar izango dezu. Ib. 25. Onetan zijoazela, asi zan gazteena pipa piztutzen, eta nola etzuen belarrik pipan, ordu laurden bat igaro ondoan, erre zuan sudurra. Urruz Urz 13. Toxatik pipa belarrez beteaz asi zan kantari. Urruz Zer 112. Pipatara bat belhar errerik bere hortz ederren artean, ohera buruz abiatu zen. Barb Sup 104. Bainan gero, tabakoa, belharra, kariotu, xuhurtu, agortu. Ib. 64. Arrotzak belarrari [zigarroari] tink eta, kearen atzetik begira, zuritu egiten zitzaion apaizaren irudia. Anab Usauri 96. Bilduko baitzuen bilduko bere belarra eta hustuko ere basoa. Larre ArtzainE 75s.
azpisarrera-1
BELAR-ALDI. v. belarraldi.
azpisarrera-2
BELAR-ARRASTELU. "Belhar-arrastelu (BN), -arrastelü (S), -arrasteilu (L), -arratsela (S), -arrestelü (S), -arreztelu (L), râteau" Lh.
azpisarrera-3
BELAR-ARTE, BELAR-TARTE (En casos locales de decl. sing.). Espacio entre la hierba.
Belar artean dago sugea. VMg 66. Bioletea izanik berez / Be-zale umill benetan, / Bedar artean lotsaz legetxe / Dana, albadau gordetan. AB AmaE 422. Loratan sagar-zugatzak, bedarrez ondo iantzirik muno ta zelaiak; bedar-artean zuri, ori, ta gorri, mueta askotako lora txiki ta andiak. Ag AL 54. Baña baratza ittun-ittun, itxura negargarri orretan ikusita, bedar-artera barriro sartu eban. Altuna 44. Belar-tartetik atera ta gorako bidexka gaitza artu zuten. Anab Usauri 120. Arpegi estua, bibote erre erkindua ta bedar artian taketa lez zigarro mutxikin amataua bertan. Kk Ab II 14. Belartartean eta arkosko gañean auspez zetzan Bikendi gizagajoa. Or Mi 67. Belar-artetik irten nai du [sugeak] . Or Eus 313. Sugea belar-tartean bezala. Ib. 67. Bedar artean, elorrietan... Gand Elorri 61. Belar artetik datoz, belar artera doaz [xomorroak] . Txill Let 65. Nola sabela anpatzen zaion kukubiari (konkonbroari) belar artean biurrikatuz. Ibiñ Virgil 110. Ibai ertzeko belar artean. NEtx LBB 356. An agertu zait, belar tartean, suge baten erdiz aurrekoa. BBarand 49.
azpisarrerakoSense-3.1
(Como sust.pleno). Herbazal.
Bedar arteetan abere legez naz larratuten, / Egoak bere egazti gisan nik astinduten. AB AmaE 376. Belhar-arte hetan badire han-hemenka belharrak baino gorago dohazin xinhaurri batzuen metak. Prop 1905, 178.
azpisarrera-4
BELAR-ASMATZE. "Botanomancia, belarraztiera, bedarrasmatzea" Lar.
azpisarrera-5
BELAR-HAUTS.
"Belar onduak edo lehorrak sortarazten duen hautsa. Belar-hautsa ta txerrikeia izaten zan inguruan " ZestErret.
azpisarrera-6
BELAR-HAZI (belarrazi Sal, R; Lar, A; -lh- Hb; belahazi L ap. A; belazi BN; bedazi S; bedaze Foix ap. Lh). Ref.: A (belarrazi, belahazi, belazi); Lh (beda). Semilla de hierba. "Grana, semilla de las yerbas, azia, belarrazia" Lar.
Gure gaitzez urrikaltzen baikera beartsueri laguntzera, aiek guri ere laguntzea nai genuken eran, bearrean bagiñaude. Ta ez belar-azi antzeko gauza errezetan. Or Aitork 395. Lenengoan belar-azia bota. JAzpiroz 80. Kanpo-errietan legez, zelai bereziak sortu ta ainbat belar-azi alkarregaz nastuta. Gerrika 148.
azpisarrera-7
BELAR-AZTIERA. "Botanomancia, belarraztiera" Lar.
azpisarrera-8
BELAR-BEHAR. Trabajo de cortar y acarrear hierba.
Bedar biarrok amaitu genduzan eta etxe aurreko ezarlekuan jarri nintzan. Gerrika 180.
azpisarrera-9
BELAR BEDEINKATU (belar bedeikatu Lar Lcq 102; belhar benedikatu Hb). "Valeriana, yerba, belar bedeikatua" Lar. "Berarbedeikatua, valeriana" Izt C 42 (en una lista de plantas).
azpisarrera-10
BELAR BELTZ.
azpisarrerakoSense-10.1
a) (G-to, BN, R-is; Lcq 126; -lh- Alth Bot 22 A; bedar beltz V-gip; bedar baltz V-gip). Ref.: A; Iz ArOñ (bedar baltza); Elexp Berg (bedar beltz). Nombre aplicado a diversas plantas. "Scrofulaire, belhar belza" Alth Bot 22. "Morelle noire" Ib. 14. "Belarbeltz. Parece ser Erica, aunque no he visto las flores" Arzdi PlantR. "El belar beltza llamado también us-ostoa se emplea para sanar las escrófulas, las afecciones cancerosas, los diviesos, las cortaduras y las quemaduras (BN)" AEF 1931, 67. "Bedar baltza, la hierba de flor esférica y rojiza que se cultivaba para segar; mendibedarbaltza, la silvestre" Iz ArOñ. "Bedar beltz, Ranunculus repens" Elexp Berg. Cf. berarbelç, en el proceso por brujería de Logroño en 1610 (ConTAV 5.2.4).
Bedar baltza (irusta) [= 'trébol'], allorba, pagotxa, anka-bakar (alfalfa), olo, txillar baltza, zikirio, garagar eta abar, ebagi berri ala igarturik emateko. EEs 1930, 43.
azpisarrerakoSense-10.2
b) "Ziloan sartutako belarra. Nere baserriko lagunak askotan belar beltzaren usaia ekartzeu " ZestErret.
azpisarrera-11
BELAR-BURUNTZA. Corona de heno.
Entzute utsalaren ondotik txalo-billa gindoazan ikuskari etxera, bertso batzaldietara, belar-buruntza billa. "Coronarum faenearum" . Or Aitork 75.
azpisarrera-12
BELAR DONGA. Mala hierba. v. BELAR GAIZTO.
Gari solo bateti atera biar dira zalga, olo, zoragari ta bedar dongaak. Mg PAb 196. Orain garbituko bada solo au, ta artu garau garbija, nekatu biar da ateraten bedar dongaak. Ib. 196.
azpisarrera-13
BELAR-EGITE. Siega.
Belar egiteak gantza urtzen, andereak edertzen. EZBB I 64. Uztaila behar zen kondatu Haitzaldeko belar egite gehienendako. Larre ArtzainE 42.
azpisarrera-14
BELAR-EPAILE (Lar -alle; belh- Hb, H). Segador. "Guadañero, guadañil, segaria, belarrepallea <bellarrapallea>" Lar. "Belhar ephailea, faucheur, id. belharkaria (BN, S)" H. "Belhar-ephaile-ophea. Hortarako langile multzo bat" Alth in Lander RIEV 1911, 598. Belar epaile hauta. Larre ArtzainE 40.
azpisarrera-15
BELAR-EPAITE, BELAR-EBAKITZE. Siega del heno.
Eraieroan. Hilabethe hunetan abiatzen dira belhar ephaiteak, zekhale eta garagar biltzeak. Dv Lab 207. Errian buru au dala ere, / Uitziarrak kezketan, / Manex oriek maisu baitziran / belar-epaite-lanetan. Or Eus 303. Lizar-ithurriko belazera joan-etorrian zebillen azken belar ebaitea aprotxatuz. Etxde JJ 234. Belar epaiteak, iratzeak, mahasti aitzurreak. Larre ArtzainE 57. Izugarrizko belar ebatea egiten nuan. Albeniz 44.
azpisarrera-16
BELAR ERO. "Bedar ero (V-ger), bedar zoro (V-oroz), hierbas fatuas que brotan en verano en tierras pantanosas" A.
azpisarrera-17
BELAR-EUNTZE. Pradera, pastizal. v. belardi.
Amaika arrai ta giza-bizitza / gordetzen ditun magala! / Barerik dago, belar-euntzea, / gari-alorra bezala. "Calmoso como una pradera o como un trigal" . Or Eus 385.
azpisarrera-18
BELAR FIN (G-azp ap. ZestErret ). Fina hierba.
Eta egiñ zioten besta eskerrezkoa, / Naski belhar fiñezkoa. Gy 254. Taza bat ur, taza bat minagre on, bertze bat arno, gatza, biper beltxa, epizak, perrexila, tipula, belhar finak. ECocin 21.
azpisarrera-19
BELAR-GAILUR. Extremo de la planta. "(Ensalada) repelada, ensalada belargallur <-ly-> onezkoa" Lar. Cf. ib.: "Repelar las hierbas, gallurtxoak epaki".
azpisarrera-20
BELAR-GAIN (En casos locales de decl. sing.). Superficie sobre la hierba. Cf. BELARRAREN GAIN.
Populua belhar gainean iartera manaturik. Mt 14, 19 (Ol belar gañean, Ker bedar-gaiñean, IBk belar gainean; He, TB belharraren gainean, Ip belharren gañen; Dv sorropilan, Or larratzean, IBe zelaian). Jainkoa dago esklabo / Troxetan amarraturik, / Gustien salbatzaillea / Belhar gaiñean jarririk. 70. [Matasak] zabalduten dira bedar ganian. Mg PAb 139. Etzanda bean, / Bedar ganean, / Egoten guztiz erara. Echta Jos 194. Zigarrotxu bat ixituta bai-nago zabal-zabal arkoloka bedar-ganian. Kk Ab I 65. Bedar-gañian illda eguan. Altuna 39. Oraindik ere dirdist-dagite belar-gañean / Goñiren malko gartsuak. Jaukol Biozk 69. Belar gañera pixa egin zuben. Tx B I 228. Bena belhar gozo jatea orano goxoago dük. Etzan adi belhar gainean, plazer harezak! Mde Pr 132. Belar-gaineko lo-kuluxka. Ibiñ Virgil 46. Zaldi-gaiñetik jeitxi-ta belar-gaiñean lo pixkat egin naiko ez balu beintzat. Berron Kijote 218.
azpisarrerakoSense-20.1
(Como sust. pleno).
[J]ar erazi zituen belar gain eder batean. Mb IArg I 251. Kokuak aintzira-ziar ibilten dira, orri ta bedar-gañetan mitxeletai burruka-egitten. Altuna 23.
azpisarrera-21
BELAR GAIZTO.
azpisarrerakoSense-21.1
a) (VP; -lh- S; belar gaisto R-is; VP, Lar; bedar gaizto V-gip). Ref.: A; Etxba Eib (bedar gaiztua); Iz R 303. Mala hierba. "Maleza" VP 10v. "Gari arteko belar gaistoa, neguilla" Ib. 36v. "Atera edo ebaki belar gaiztoa, rozar la mala hierba" Ib. 84v. "(La mala) hierba crece mucho, azi da lolloa, nola belar gaistoa" Lar. "Belhar gaiztoak zainak luze (S)" A. "Bélar gáisto, mala yerba" Iz R 303. "Bedar gaiztua, abrojo" Etxba Eib. v. BELAR DONGA, BELAR TXAR.
Laborari batek ere nahiago eta maiteago du anitz belhar gaixto izatu duen lurra, eta gero hetarik garbitu ondoan, fruitu anhitz ekhartzen duena, behin ere belhar gaixtorik izan eztuena eta fruiturik ere emaiten eztuena baiño. Ax 552 (V 353). Hetan, landa iorratu gabean bezala, anhitz hasuin eta belhar gaixto, anhitz falta, malizia eta bekhatu edireitea. Ib. 41 (V 25). Zeren lehen garbi zena, harengatik elhorriz, arantzez eta belhar gaixtoz bethe baitzen, eta bai flakatu eta mehatu ere. Ib. 568 (V 363). Heldu zaio komunzki akzident hori hanitx berotua eta borthizki malfonditua denian eta guziz udan zenbait belhar gaisto ihitzez bustia yan ondoan. Mong 589. Garia jaio ta azitzen asi zeneko, jaio ta azi zen belar gaistoa ere ta agertu zen gari guzia zakarrez betea. Mb IArg I 201. Garidunak igit-denboran kendu behar ditu gariko belar gaistoak zam egin ta sutan erretzeko. Ib. 203. Aramen non opa deutsuedazan atera ta erre bear dozuezan bedar gaistoak; izan ditezen zuen biotzak Lorategi maitegarriak Jesusentzat. LoraS 185. Egizu kontu, Kristaua, zure zabarkeriaz geratzen zatzula etze zure etxeak duan sororik gozoena. Betetzen da denboraz larrez, sasiz, arantzaz, belar gaistoz. AA III 512. Lastoa ta belar gaistoak alde batean, ale garbia bestean. Ib. 288s. Ezarten deutsee, bizitzako ur mingotxak daukazan bedar gaistua. fB Ic III 363. [Jorratzeak] hiltzen ditu belhar gaixtoak, zeinek iresten baitute lurrak ogiari eman behar lukeen gozoa. Dv Lab 72. Soroetan, [...] gardo ta belar gaiztoak, iak eta txillarrak, sasiak eta elorrak, masustak eta baxakanak elemenian ugaldu. Ag G 129. Eguzkiak erten baño lenago, belar gaiztoak kentze, azkenengo artajorratze edo beste orrelako lanen batzuk aurreratzeko asmoan. Ib. 23 (cf. en nota: "aien, zaiñgorri, belaunbelar, barrabasbelar ta orlakoak"). Bainan haziak, sortu deneko, nahi du langilen artha, / Belhar gaixtoak itho ez dezan, gaitzik ez dakion gertha. Ox 69. Alde guzitan igartu eta / daude gure sagardiyak, / belar gaixtuak menderatu ta / ikusten ditut erdiyak. Tx B I 174. Kizkien arteko belhar gaixtoak ere iguzkiak eta zola gogorretik airatu sapak horailduak dauzkate. JE Ber 18. Belar gaiztoak yan ditu / nire bidexka izkutuak. Ldi BB 146. Ekaitz erauntsien astiñaldiaz batetik eta untz, sapar, elorri, sasi ta belar gaizto guztien jate lanaz bestetik, eunki batzu barru lurra jo zun. Etxde AlosT 106. Zergatik zikindu zenduan lurra belar gaiztoz? Vill in Gand Elorri 16. Belar gaiztoa, galtzen gaiztoa. Zait Plat 18. Birritan izan oi dira itzaltsuegi mastiak; birritan ian oi ditu belar gaiztoak sasi usuekin. Ibiñ Virgil 90. Belar gaiztoak zazpi aien, bat bestearen gaillen. EZBB I 64. Irina eta zahia, garia eta belar gaiztoak bereizten dakiena. MEIG VII 77.
azpisarrerakoSense-21.2
b) Planta venenosa.
Zagita zorrotz bat ifini nagon / berar gaxtoaz gantxitua. Lazarraga A21, 1193v.
azpisarrera-22
BELAR GALGARRI. Mala hierba.
Solua jorratu ta zainduten ezpada, geituaz ta geituaz baduaz bedar galgarrijak. Kk Ab I 33.
azpisarrera-23
BELAR-GANTXO. Gancho que, al extremo de una cuerda, sirve para sujetar la hierba al carro.
Belar gantxo berri bat. HerVal 198.
azpisarrera-24
BELAR GARRATZ (bedar garratz V-arr-gip; bedargarratx V-gip). Ref.: A; Iz ArOñ (bedárgarratxak); Elexp Berg (bedar garratz). "Bedar-garratz (V-arr), acedera" A. "Bedárgarratxak, las acederas" Iz ArOñ.
azpisarrera-25
BELAR GAZI. "(Rumex acetosa), acedera común [...], romaza agria, belar gazia" Lcq 140. "Belargazia (R), la acedera" A.
azpisarrerakoSense-25.1
Oraino bekainean baitzedukan tximista antzeko ebaki-ondoa, ta gogoan zedukan, noizbait belargazi ta odarra odoldu izana. ' Les salicornes et les traînasses' . Or Mi 48. Geldi geldiro, belargazietan gaindi, Santaetara iritxi zen belaun-ikaraz. ' De salicornes en salicornes' . Ib. 121.
azpisarrera-26
BELAR-GIRO. Tiempo de la siega.
Ordua noiz joko jantzirik apaiza; ni barnean nago. / Belar-giro baita, mezamutillak uts, ni Meza laguntzen. "Como es el tiempo de la siega de la hierba" . Or Poem 529.
azpisarrera-27
BELAR GOGOR. "Bedar-gogor (V-ger), bunio (bot.)" A.
azpisarrera-28
BELAR GORRI (-lh- Urt I 352, Hb; bedar-gorri Darric ap. DRA). "Aeschynomene, belhargórria" Urt I 352. "Herbe sanguinale, verveine" Hb. "Bedar-gorri. Euforbio (Darric)" DRA.
azpisarrera-29
BELAR GORRI BEDEINKATU. "Valeriana roja, belargorri bedeikatuba" Labayru Hist 470.
azpisarrera-30
BELAR IHAR (belar igar G-goi, AN-5vill). Heno, hierba seca. "Belarrigar (AN-5vill), heno" A."El heno (belar-igarra)" (G-goi) AEF 1955, 75. v. BELAR ONDU.
Esi-ondoan astoak erne, / zintzilik belar igarra / --gurdiarekin andik igaro da / Txonko gaztea, baldarra. Or Eus 320. Usai gozoa zerion ondutako belar igarrari. TAg Uzt 240. Aide nabarrean / bedar igarren usaiña. Gand Elorri 123.
azpisarrera-31
BELAR IHARTU. Heno, hierba seca.
Zer da gizona, erretako prest ta gai dagoan lasto ta bedar igartua baxen? LoraS 191. Otza kentzeko bauku / Mukurre naikua; / Aberientzat, barriz, / Bedar igertua. Enb 170.
azpisarrera-32
BELAR-IHARTZE. Otoño.
Eguna ganbiatzen baita bethi gauera; uda-hastea edo belhartzea, udara; uda, belhar ihartzera edo larrazkenera; larrazkena negura eta negua uda-hastera. SP Phil 469 (He 475 uda, igarzera; iarzea, negura).
azpisarrera-33
BELAR IDOR. Heno, hierba seca. "Belar idorra (L, BN, S), el heno" A. v. BELAR ONDU.
Egiten zuen baitezpada behar zuen lo pixka hura edo lur hutsaren gainean, edo belhar idor batzu bildu eta heien gainean. Jnn SBi 122. Belar idorren sartzen etxekoak oro / Ari dire ixilik bil-ahal bezenbat. Iratz 49.
azpisarrera-34
BELAR-HIGITZAILE. "Belhar-higitzaile, faneur, faneuse" Dv.
azpisarrera-35
BELAR-HIGITZEKO. "Belhar-higitzeko, faneuse ou machine à faner le foin" Dv.
azpisarrera-36
BELAR-HILABETE. Prairial (mes del calendario republicano).
Arrestatua edo erregelatua da, nivosaren edo elhur ilhabetearen biyeko legeak helduden ilhabethe germinal daitzonaren leheneraino baizen emaiten ez zioten terminoa edo ephea, luzatua dela praireal edo belhar ilhabetea daitzonaren leheneraino. Revol 147.
azpisarrera-37
BELAR-ILARAK ASTINDU.
"Belarra harrotu. Astintzen zittun belar-illarak goitik bera ta betik gora " ZestErret.
azpisarrera-38
BELAR-IRAULKETA. Volteo del heno.
Eguzkia ari da gaiña jotzen; / bazkaria ekar ordu; / gizonek belar-iraulketara, / nexkak etxera bide du. "Los hombres van a voltear el heno extendido" . Or Eus 310.
azpisarrera-39
BELAR-IRAULTZAILE. Volteador de hierba.
Iparrak indar artu baleza, / Arabak egiñen uka... / Euntzean belar-iraultzailleak / zalantza pranko ba dauka. "Los volteadores de hierba" . Or Eus 316.
azpisarrera-40
BELAR IXUR. "Anthemis, kamelubelharra, belharixúrra" Urt I 145.
azpisarrera-41
BELAR-IZPI (G-to ap. Iz To). Brizna de hierba. "Belarrixpiya, la briznita de hierba" Iz To. v. BELAR-LIPITS, BELAR-TXIMA.
Bildots gizen-gizen bat / dago artegian, / be egiten duela / amaren ansian; / belar-izpi bat ez zen / aren tripan sartzen, / iru ardik esnea / zioten ematen. It Fab 94. Eskua metaren barnean sartzen denean, heia beroa denetz ikhustekotzat, athera behar da belhar izpi bat ahalik urrunenetik. Dv Lab 127. Begira nola kanpoko aldetik belar izpi biguñakin eta barrundik berriz ille eta luma leunakin egiña dagoan [kabia] . Arr GB 59. Belar-izpia alaxe aize biguiñera / makur da; aizea geldiz zuzentzen da bera. "La brizna de hierba" . Or Eus 134. Etzanda nago emen. Arpegia ukitzen didate belar-izpiak. Txill Let 65. Zaldiz igaro dan bertan belar izpirik uzten eztuena ezta gizon andi, ezta egalontziz inoren erria kixkaldu ta menperatu egiten duena ere. Zait Plat 5. Xori pareak ikusten ziren bel'izpi bana mokoan, / erasiaka han zabiltzala, sar ateraka, sasuan. Xa Odol 197. Urik ere ez eta, ezin bestean, belar izpi igarra aoan ibiliz iraun nolabait. AZink 104.
azpisarrera-42
BELAR-JAKINDE (Lar; -lh- Hb). "Botánica, belarjakindea, belarren ezaguera" Lar.
azpisarrera-43
BELAR-JAKINTZA. "Botanique, belhar-jakintza" T-L.
azpisarrera-44
BELAR-KAROBI. "Silo (para hierba). Belar-karobi oiekin ez det ba uste danak gustora daudenik" Gketx Loiola.
azpisarrera-45
BELAR-KARGA.
"Besapean edo besoetan hartzen den belar besada. Aitzeko zelai xartar hartan belarra etetzen ebakitzen baño geio, belar-karga hartu urrutitik, goialdetik eo bealdetik ta etxea majo makurtuta " ZestErret.
azpisarrera-46
BELAR-KILIKA. "Mimosa, mimosa, belhar kilika" T-L.
azpisarrera-47
BELAR KIRATS. "Belhar khirats, tanaisie [...]. Elle a une odeur forte et désagréable" Hb.
azpisarrera-48
BELAR KIZKUR.
Rodanon badun belar bat, guk belar-kizkur esaten dioguna. 'L'herbette aux boucles' . Or Mi 55.
azpisarrera-49
BELAR-KUKU (B). "Agujero por el que se aroja hierba desde el desván a la cuadra. Belar-kuku ona dugu, in berrie" Izeta BHizt2.
azpisarrera-50
BELAR-LAN. Trabajo de cortar y acarrear hierba. " Udara zetorrenian, berriz, lan danak batea etortze zian: belar-lanak, gari-lanak, arto-lanak. Hango hatzaparka! " ZestErret.
Belar-lan onek ara beste zer / nekagarririk duana. Or Eus 319. Leen, gure gazte-garaian, baserritako mutillak neskak begiz jotzera joaten ziran [...]. Udaan gari ebaiten, arbi ereiten ta belar-lanetan zebiltzanean. And AUzta 64s. Belar lanak bukatu eziñik ibiltzen giñan. BBarand 46.
azpisarrera-51
BELAR-LANDA. Prado.
Bedar-landa barrijekaz. (1917). ForuAB 107.
azpisarrera-52
BELAR-LARRE. Prado.
Erri-lurretan basetxe barrijak egitteko ta iñoren lurretan bedar-larrak ipinteko. (1918). ForuAB 115.
azpisarrera-53
BELAR LATZ (G; Lar; -lh- Hb; bedar latz V-gip). Ref.: A; Elexp Berg. Nombre aplicado a diversas plantas. "Correhuela, yerba que nace entre el lino, belarlatza, sapabelarra" Lar. "Berarlatza, allico correhuela" Izt C 42 (en una lista de plantas). "Belarlatz. 1.º (G-to), allico correhuela. 2.º (G), cardo para pájaros" A. "[Lekuko batentzat] Gallium aparine delakoa da. Beste informante batek honela deskribatzen zigun: bedar estu bat, zelaittan da ugari azten dana. Lore zuri, leun, polita dauka; bedarra bera oso latza da" Elexp Berg.
Noizpin belar-izpi batzuk, milazka, belar-latxa, sabi, zumarika ta sarobe-belar, itsasaldeko zelai gazi aien yantzigarri. 'Des prêles' . Or Mi 118.
azpisarrera-54
BELAR-LEKU. Prado, herbazal.
Su ta garretan ipiñi dogu / Bero Euzkadi osua; / Sasi-sastraka erre bioguz, / Garbitu bedar-lekua. Enb 53. Baiña belardi ontan legor-urtean [San Juan lora] asko irten oi du, lur mee xamarra dagoan lekuetan. Ala ere, belar-leku ona da geiena baiña. Insausti 40.
azpisarrera-55
BELAR LEHOR. Heno, hierba seca. v. BELAR IHAR, BELAR ONDU.
Arrapastaka belar legor-meta aztertu zizun, an zulo bat irikiaz. NEtx Antz 139. Lotarako belar legor pilla zuan oea, udara ta negu. Anab Poli 23.
azpisarrera-56
BELAR-LILI. Flor de hierba.
Baina abrats dena, gloria bedi bere baxotasunean: ezen belhar lilia bezala iraganen da. Iac 1, 10 (He, Ol, IBk, IBe bel(h)ar-lore).
azpisarrera-57
BELAR-LIPITS. Brizna de hierba. v. BELAR-IZPI.
Lore eta zuhaitz ondoer beha zeiezu: batetik bertzearen artean ez duzu belhar lipitsik ikusiko. JE Bur 84.
azpisarrera-58
BELAR-LORE. Flor de hierba.
Aberats dena berriz bere beheratasunaz, zergatik belhar lorea bezala iraganen baida. He Iac 1, 10 (Ol, IBk, IBe belar-lore;belhar lili).
azpisarrera-59
BELAR-LUMA. "Adarca, arrápoa, belharlúma" Urt I 134.
azpisarrera-60
BELAR LUZE (Añ; bedar luze Añ, H). Primera hierba que se corta en verano para secar y guardar. "Heno: (c.) beluzea; (G) belar, (V) bedar luzea" Añ. "Foin, opposé à regain. Syn. bedarluzea, beluzea" H s.v. bedarra. "Holcus lanatus, heno, belarraluzea [sic]" Labayru Hist 469. v. beluze; cf. bibelar.
azpisarrera-61
BELAR-MAILA. "Bedar-maillaak, las hileras de hierba segada" Iz ArOñ.
Euntzera eldu, eskuareka / bultz-egin belar-maillari; / orduun ba zuten beste langillek / goiko odeia bezain lodi. Or Eus 316. Sarea guk belar-maillari esaten diogu. Insausti 18.
azpisarrera-62
BELAR MAKAL.
"Belar erraza, samurra. Beko belarra erraza izatea goikuan aldian. Hark beko belar makala errez ebakitzen! " ZestErret.
azpisarrera-63
BELAR-META (Lar, -lh- SP, Hb, H; bedar-meta V-gip, G-azp; H). Ref.: JMB AEF 1928, 15; Elexp Berg (bedar-meta). Almiar. "Belhar meta, mulon de foin" SP s.v. meta. "Almeir, almiar, montón de paja u heno, lastameta, belarmeta" Lar. "Meule de foin" H. v. BELAR-MONTOIN.
Booz, afaldu-zenean, etzan zen belhar meta baten gainean. Lg I 247. Belhar meta berotuko da goitxago edo berantxago, nolako trenpua duen. Dv Lab 125. Bere belar meta tenteen indarra nabaitu gabe. Ugalde Iltz 46. Artu du katu-ama umeekin eta belar-meta gañean jartzen ditu danak. NEtx Antz 139. Sorbaldaz gain, bere beatzez, atzean zeukan belar-meta erakutsi zun. Ib. 143. Majiña bat belar-meta azpikoz gañera jarri genizkin. Ataño TxanKan 237.
azpisarrera-64
BELAR MIN. v. belarmin.
azpisarrera-65
BELAR-MONDOIL (-oll S-saug ap. Lh; H; -mondoi H). "Belhar mondoia, mondoila, monceau de foin" H s.v. mondoia. Cf. Alth in Lander RIEV 1911, 598 belharrak modoillan.
azpisarrera-66
BELAR-MONTOIN ( (Lecl)). "Belhar-montoin. Meule de foin" Lecl. v. BELAR-META.
Sapaiako lasto edo belar mondoietan bear bezelako atze edo oeak aurkitzen zituzten. Lh Yol 10.
azpisarrera-67
BELAR MOTXEAN HAZI.
" Belar motxian hazi, gaztaroan edo haurtzaroan bizimodu gogor antzekoa izan. Zuek belar-motxian hasitakuak zeate " ZestErret.
azpisarrera-68
BELAR-MUTUR. Punta de hierba.
Alako batez, entzuten dizu / belar-muturren zarrata. Or Eus 173. Urrunetik ikusten baldin baduzu ardiren bat usuegi gerizpe goxoak billatzen eta belar muturrak morrozten. Ibiñ Virgil 103. Belar-mutur bat artuko zin batek, eta zeñena zegon aldeen neurtzen asiko uan. Ataño TxanKan 190.
azpisarrera-69
BELAR-NAI. "Belhar naia. Belhar lerroa, ephaiten edo pikatzen denaren arabera" Alth in Lander RIEV 1911, 598. "Belhar-naia, rangée de foin" Lrq. v. BELAR-MAILA.
azpisarrera-70
BELAR NARRAS. "Bedar narras, pamplina" Elexp Berg.
azpisarrera-71
BELAR-OIHAL. "Herbax, tejido antiguo, belarroiala" Lar.
azpisarrera-72
BELAR-OLIO. "Chortinon, belharolioa" Urt V 5.
azpisarrera-73
BELAR ON.
azpisarrerakoSense-73.1
a) (-lh- Urt, Dv; (AN) Bon ( Lacombe) ap. DRA; berar on Lcc). Hierbabuena; planta arómatica, en gral. "Yerba buena, berarrona" Lcc. "Herbae aromaticae, belharonak" Urt II 341. "Belhar onak, herbes aromatiques que l'on cultive dans les jardins, telles que lavandes, verveines, serpolets, absinthes, etc. (G, L, S); légumes propres au bouillon de viande" Dv. "Belar on" Mdg 151 (sin trad.; en una lista de nombres de plantas).
Iñork nai badu belar onikan, / naiz dala lore aziya, / gure baratzan arkituko du / asma diteken guztiya. Echag 60. Uda berriko dago / baratza gurea, / belar onak ugari, / oparo lorea, / usaia txit gozoa, / eder kolorea, / indarrean sustraia, / berde landarea. Ib. 174. Belar on piska bat ematen bazaiote ill baño lentxeago, txit gusto oneko aragia izaten dute. " Yerba aromática" . It Dial 98 (Ur bedar usaintsu, Dv belhar usain oneko ). Emaiten bazaie eho beno lehen belhar hun aphür bat jatera, aragiak hartzen dü gozo ezinago hun bat. Ip Dial 98s. Gu bildu giñan elizara jende guztia, jo genduen kanpaia, erre genituen belar onak, bañan trumoi arri atzera eragiteko ez gendukan bertuterik. Sor Bar 47. Menda edo belar ona bilduaz sorta batzuek egin ditzazute. EgutTo 91-1923 (sic, ap. DRA ).
azpisarrerakoSense-73.2
b) Planta medicinal. Cf. Garate PV 1952, 219: "Empleaban una yerba mágica, llamada belarrona en euskera, o sea 'buena hierba' en castellano; hay en Vizcaya un pueblecito que se llamaba Bedarona, que se refería a igual planta en vizc. (Moratín). Tenía la virtud de ablandar los huesos del banquete en el aquelarre".
Herioaren kolpiaren eta haren maleziaren kontre, ezta belhar honik barazetan edireiten. Tt Onsa 136.
azpisarrerakoSense-73.3
c) Verdura. "Légumes propres au bouillon de viande" Dv.
Belhar hunen egosteko sofre hura hobena den bezala. Ip Dial 85.
azpisarrera-74
BELAR-ONDO. Planta de hierba.
Nola uhinek utzten zituzten harearen gainera barraiaturik itsasoak iraitsten zituen, eta [...], thuak bezala hegira etxatzen zituen maxkorrak, adartxoak, belhar ondoak, ostria azalak, ziztapurrak eta bertze halako nahaskeriak. SP Phil 129 (He 132 belhar ondoak). Emagun bada urthe bat, mende bat, mila mende, belhar hondo bakhotxarenzat, hosto bakhotxarentzat, hare bihi bakhotxarentzat. Dh 166. Noizpait egia izanen da, moltzo hartan belhar hondo, hosto ta hare bihi liteken bezenbat, urthez, mendez eta milium mendez damnatuek pairatu dituzketela ifernuko thormenta lazgarriak. Ib. 166. Nihon den gizonik aberatsenak eta antzetsuenak ez du sorraraziko belhar ondo bat. Dv Lab 4s. Haize laño eta gozo batek ur-axala zimurdikatzen zuen, hala-nola belhar ondo gurdoa gure phentze gizenetan. Arb Igand 146. Eta nola sarratu [tipulak], nihon belhar ondo bat utzi gabe! Zerb Ipuinak 83. Lur-mamirik ez da ezagun, ez belhar-ondo bat, ez zuhatz bat. JE Ber 41. Axuantaren astoa hil-hobien artean belhar ondo bat edo bertze marruskatuz han-hemenka dabila. Lf Murtuts 16.
azpisarrera-75
BELAR ONDU (G-AN-gip; belarronde G-to; bedarrondu V-gip; bedarrondo V-gip). Ref.: A (belar, belarronde, bedarrondu); Elexp berg (bedarrondo); ZestErret. Heno, hierba seca. "Heno" A. "Heno. Aber noiz etortze zaten bedarrondo batzera" Elexp Berg. v. BELAR IHAR, IDOR, LEHOR, SIKU, ZIMEL.
Janari etxean, lastoa ta belar-ondoa ugari, sapaian. Ag G 15. Belar onduan erori bage / langa berêla atzemanez, / jauzi batean gaiñeti igaro / atzera begi emanez. "Sin resbalar en la hierba seca" . Or Eus 313. Gurditik belar-ondua ustu ta zabaltzen ari ziran une artan iru mutil gazte. TAg Uzt 240. Segariak eskuarez belar ondua belardin biltzen dun bezela, aizeak isasten zitun egunsentian artille-mordoak eta zerumugako kutxapean biltzen. Ib. 224. Exeritzeko, bi petrolio kaja; igali ta belar ondu batzuek zintzilika. JAIraz Bizia 82. Toki aiek ikustearekin artzen zuan pozak belar ondu usaia ere ekartzen zion. Ib. 109. Bekizu txilin eder / ta bedar ondu usain / gure eskarien lurruna. Gand Elorri 125. Baña negua etorri eta etxean belar-ondurik ez ba dago, erruki ango beiari. Oñatibia Baserria 33. Ganbaran naiko belar ondu. TxGarm BordaB 119. Txillarra-puska batzuk bota lurrean, eta beste belar ondu piska bat. BAyerbe 49.
azpisarrera-76
BELAR-ONTZE. "Bedar-ontze, las tareas del heno" Elexp Berg.
Udaldian lan asko da baserrian: arta-jorrak, belar ontzeak... AZink 32. Ordurako beste basarriko lana ere geu eramaten ari giñan: udaran belar ontzeak, udazkenean gari ereitea. Albeniz 32.
azpisarrera-77
BELAR-ONTZI. Tabaquera. Cf. supra (2) . v. BELAR-TOXA.
Ateratzen det belar-ontzia, prantatzen det piparakara bat tabako ta nere pipa ortzetan paa... paa, detala asten naiz atzeraka. T. Larrea EEs 1918, 9.
azpisarrera-78
BELAR HORMATU. "Herbe glacée, la ficoïde cristalline" Hb.
azpisarrera-79
BELARPE (En casos locales de decl. sing.). Espacio situado bajo (o entre) la hierba. "Latet anguis in herba, sugéa gordérik dágo belhárpean" Urt II 97.
Nola da posible gauden / Lili eta lorepean, / Zu sortzen zaren denboran / Lasto eta belharpean. 73. Egon gabe [kuia] bere egun ederretan belharpean bare eta harren bazka, ezin onduz askotan iguzki eskasez. Hb Egia 30. Belarpeko txuloa kilkerrak bai eder, / baña gizontxoa --alegia!-- ez izaki kilker! Ldi BB 102.
azpisarrerakoSense-79.1
(Como sust. pleno).
Behar ginduen bat bertzeari lothuak egon, belharpe hartan ez elgar galtzeko. Prop 1881, 38.
azpisarrera-80
BELAR-PILA, BEDAPILA, BEDOPIL. Montón de hierba. "(Belhar) bedaphila. Bigarren eguneko phulo edo meta ttikiak" Alth in Lander RIEV 1911, 598. "Tas de foin dans la prairie, où le vert est separé du sec, bedophila" Foix. "Bedophil (S-saug), pièce de foin coupé" Lh.
Ez dute joko, ark nai orduko, / errian illun-ezkilla, / ez ta gurdian zamatu ere / azkeneko belar-pilla. "La última capa de hierba" . Or Eus 318. Belar-pilla aietan etzan giñun. Ataño TxanKan 219. Belar-pillan lo egiten zuten. Ez zan oirik aientzako. BAyerbe 34. An egon giñan, ganbarako belar pillan jokuan egiñez. BBarand 134. Baserrietako ganbarako belar pilletan. AZink 65. Gainera, gure ustez, edozein belar-pila ez da meta, ezta han-hemendikako idazlan sorta ere aldizkaria. MIH 136.
azpisarrera-81
BELAR POZOIDUN. "Acónito, yerba venenosa, irabedarra, belar pozoiduna" Lar.
azpisarrera-82
BELAR-PUNTA. Punta de hierba.
Itxasuan hur kotera / lürrian belhar pünta / hurian hariña bihi / urteren bürian ene phenak hasiren dira. Xarlem 941. Iresten belhar puntta, sorthu arabera, / Sakhailatzen bottoina, oraino samurra. Hb Esk 236.
azpisarrera-83
BELARRAK EGIN. Segar la hierba.
Aurten, Mattin, egin ditugu / nehon ez diran belarrak. Xa EzinB 113. Garat horrek belarrak egiten zituen Karrakeian. Larre ArtzainE 54.
azpisarrera-84
BELARRAREN GAIN (En casos locales de decl. sing.). "Belarraren gaiñean den obenari (AN-larr), al mejor que existe en el mundo"; litm. sobre la hierba" A EY III 315.
[Bertsolari bat] izan dan onenetakoa eguzkiaren azpian ta, belarraren gañean. Lab EEguna 83.
azpisarrerakoSense-84.1
Oiu au egiten dut betiko legera: / Eguzkipean bada, betorkit onera; / belarraren gaiñera iñor agertzera, / elkar neurtuko dugu; betor larratzera. " Que aparezca aquí en la arena (en la hierba)" . Or Eus 32.
azpisarrera-85
BELARREAN.
azpisarrerakoSense-85.1
a) En, sobre la hierba. "Pacer el ganado, berarrean ibili abereak" Lcc. v. BELARRETAN (b).
Barne hau, jauregiko belhartegia edo sabaia zen, lehen; hemen etzaten ere ziren, belharrean, jauregiko hiru muthilak. JE Ber 60. Bêan, berriz, urrezko / yarioz argiak / belarrean oi-ditun / begibil zoliak. Ldi BB 60. Katin korrika asi zan belarrean. Anab Poli 134s. Geroago aaztu nebana, jostaillua bedarrean legez. Azurm ( in Gand Elorri 71 ). Belarrean etzanda, lagunek suaren inguruan bilduta edontzia koroitu bitartean, zuri, ots egiten dizu Leena orri. Ibiñ Virgil 93. Ganadu-mordoska bat / ikullu zarrian, / batzuetan ibiltzen / giñuzen larrian; / gogotik saiatutzen / ziran belarrian. Uzt Sas 29. Belarrean alako seiñaletxo bat izan izandu da. Albeniz 30.
azpiadiera-1.1
Asto bat zebillen bein / bazkatzen larrean, / bururaño estaltzen / zuen belarrean. It Fab 62. Noizik bein ametz ondoko belarrean zeuden kurinkak esnatzen zitun. Or Mi 100.
azpisarrerakoSense-85.2
b) En estado, en fase de hierba. "Adhuc tua messis in herba est [...] zure ereinketa belharrean dago" Urt I 167.
Zegolaik ya garia belarrean eta zorroan burua atratzerako puntuan. EvAN Mt 13, 26 (Hual lastotan ).
azpisarrerakoSense-85.3
c) Trabajando en la hierba, segando.
Uztaillean, gari-lanak bukatu, patatak atera ta belarrean asi. TxGarm BordaB 12. Gari-lanak egin. Belarrean ere aurrera. Ib. 65. Etxetik aparte xamarreko sail batean, ari giñan belarrean. JAzpiroz 146.
azpisarrera-86
BELARREKOAN. En la siega, en la época de la siega.
Ba dakizu: belarrekoan, eguzkiak eta intzak pikuak eldu ditunean, an da gizona otso-antzo, ta erauzten ditio igaliak oro. Or Mi 3. Belarrekoan. "La faena del heno" . Or Eus 295 (tít.). Nekez ikusi / ditiot beso ta zango. / Uretan iñoiz luze, biribil, / oiala baiño zurigo; / zenbaitez ere belarrekoan / larrak odolduta gero. Ib. 86. Belarrekoan asarre ez dute / sudur ondoko bizarra; / gosexegorik negu gorrian / jan izan dute malkarra. "Durante las faenas de la hierba" . Ib. 320.
azpisarrera-87
BELARREKO SALTALARI (AN-gip). "Saltamontes" BU Arano.
azpisarrera-88
BELARRERA. A segar la hierba.
Gariak jotakoan, giroa zan guztian, belarrera. JAzpiroz 78.
azpisarrera-89
BELARRETAN.
azpisarrerakoSense-89.1
a) Haciendo los trabajos de la hierba. "Belarretan, arraintzan ari niz (BN-arb)" Gte Erd 20. Cf. belarreta.
Belharretan. Barb Sup 12 (al pie de foto donde se ve gente recogiendo hierba). Artean lana pranko / zegon belarretan. Insausti 93.
azpisarrerakoSense-89.2
b) En, sobre la hierba.
v. tbn. v. BELARREAN.

Kuadro aundian, gizakume bat agiri zaigu, belarretan etzanda. NEtx LBB 106. Lehen bezain lasai asi dira ardiak belarretan. MIH 202.
azpisarrera-90
BELARRETARA. A segar la hierba.
Ala joan nintzan belarretara. BBarand 46.
azpisarrera-91
BELARREZKO. De hierba.
Herrifrankari ere baliatzen zaio, / Belharrezko gaindia hark ematen dio. Hb Esk 93.
azpisarrerakoSense-91.1
De hierbas, hecho de hierbas.
Txabola antzeko etxetxu bat agiri zan, lurrezko ormak eta bedarrezko tellatuba zittuzala. Otx 105. Jondoniren zenbait baselizetara joan oi diran bidaztiak lore eta belarrezko koroi edo burestunak eramatea. JMB ELG 80. Lau kañabera sendoren gañean zurezko solairua eta ortikan gorago ormak, azpikoaldea belarrezkoa ta gorago lurrezkoa, txapel antzera palmaren ostoak dituztela. JAIraz Bizia 12.
azpisarrera-92
BELARRIK BELAR. De pasto en pasto.
Naiko lan ba du [beorrak], belarrik belar / umea azitzearekin. "Paseando de grama en grama" . Or Eus 328. Ez, ez da lehengo bidea, ohitura hila ez baita sinesmen bizia, ezta belarrik belar dabilen artaldearen bidea aukeramenaren jabe den gizonarena. MIH 299.
azpisarrera-93
BELAR-SAIL. "Pieza sembrada de forraje. Sekula-bedar sailla, etxe buruan, arriba de la casa, una pieza de trébol" Etxba Eib. v. belardi.
Belar sail igarra. Or Poem 525. Baserritar batek artzai batí larreak saldu omen zizkion; baiña belar-saillik ederrena ez. Insausti 153.
azpisarrera-94
BELAR-SAMAR.
" Belar-txamar, belar-hondarrak. Onenak eta handienak bildu ondoren geratzen den txiki-jendea. Belar-txamar haueke bildu " ZestErret.
azpisarrera-95
BELAR SAMUR.
"Belar erraza, erraz ebaki daitekeena" ZestErret .
azpisarrera-96
BELAR-SARDE (H; -lh L, BN, S ap. Lh; belhar-sagarde Hb). "Berarsardea" Izt C 232 (sin trad., en una lista de útiles de labranza; aparece junto a sardea, otasardea y garosardea). "Belar-sardea, fourche à foin, à faner" H.
azpisarrera-97
BELAR-SARE. "Bedársariak, las hileras de hierba recién cortada. Bedarsare bat" Iz UrrAnz. v. BELAR-MAILA.
azpisarrera-98
BELAR-SEGA. "Bedar-sega. Bedarra ebakitzeko tresna luzea; baso garbian garoa ere ebakitzen da sega onen bidez" (V-gip). Urkia EEs 1930, 45.
azpisarrera-99
BELAR-SEGARI. Segador. v. BELAR-EPAILE.
Belar-segari bat, Buket-eneko Ibane tartetik sartu zen. 'L'un des faucheurs' . Or Mi 112.
azpisarrera-100
BELAR SIKATU. Hierba seca.
Urte ortan oso legorra izan zan udaberria, eta oso belar ariña, belar sekatua, zegoan. Albeniz 261. Amar gramo bota belarra litro bat uretan, belar sekatua. Ostolaiz 166.
azpisarrera-101
BELAR SIKU (bedar siku V ap. A). Heno, hierba seca. "Heno" A s.v. belarrondu. v. BELAR ONDU.
Txomiñ, besakada bat bedar siku emon-da, sutondora joan zan. Bilbao IpuiB 64. Buru-bakoak alakoak ez dau ba... pipea bedar siku artean itxiten, ta bedar sikuak ez deutso ba sua artuten? Ib. 167. Zakuek lastoz edo bedar sikuz betetan genduzan. Gerrika 70. Belar sekoak ere ari dira aurreratzen. Albeniz 19.
azpisarrera-102
BELAR-SORO (AN-gip; belartsoro AN-gip; belasoro AN-gip; belatsoro beasoro G-nav). Ref.: A (belasoro); Iz Als (bearra); Gte Erd 258; Echaide Nav 102. Prado, herbazal. "Prado" A. "Bearsoro batzuk, campos donde se siega la hierba" Iz Als. "Belasoro honek zolera ederra dauka (AN-gip)" Gte Erd 258. v. belardi.
Baditu lur onak ereintzeko, baita belar-soro galantak ere. Goñi 22. Presaren eta errekaren artean zegon belar-soro ura aurrean zuela. Ib. 25. Bazter guziyetan bedats-liliyak dagerzkigu, belasoruetan bitxilorak ereiten dira. J.M. Tolosa EEs 1913, 113. Landubako lurrak egoki urratu, landu ta bedar-solo iraunkorrak eralduteko. ForuAB 145. Belasoroko belarra ugaria ta ezea zala ikusiaz. Berron Kijote 214. Belasoroan gora abiatu ziran. Ib. 215. Belarsoroan eseri ziran zear-etzanean. Ib. 213. Arunzko egalean zeukaten belar-soro batera ziaken. Ataño TxanKan 97. Bazter guziak zikintzen ditu, ta itxurarik gabe baserri-atariak, ta belar-soroak berdin. Ostolaiz 118.
azpisarrera-103
BELAR-SUGATZ. "Piras cónicas o montones de [...] heno (bedarzutza o bedarmetia)" (G-azp) JMB AEF 1928, 15. "Bedar-subatz, belar meta. Baztuek bedar-subetz diote" Elexp Berg. "Belar zuhatz, haga baten inguruan biltzen den belar-pila. Tioantoniok botatzen ziyon altzun ondona baño zuhatza erdi aldeaño intzunian, hortziek belar ta guzti txilipurdika" ZestErret.
azpisarrera-104
BELAR-TARTE. v. BELAR-ARTE.
azpisarrera-105
BELAR-TOKI. Silo de hierba.
Belar-tokian belar berdia zanpatuta jarri bear da. Oñatibia Baserria 33. Arta berdea ona da belartokirako. Ib. 35.
azpisarrera-106
BELAR-TOXA. Petaca, tabaquera. "Belartoxa, tabaquera (F. Seg)" A. v. BELAR-ONTZI.
Orain ere txamarraren sakeletik belar-toxa ta su-arriya eraman dizkidate. Milla deabru! Alz Burr 22.
azpisarrera-107
BELAR TXAR ( bedar txar ), BELAR TZAR ( -lh- Lh). Mala hierba (aplicado tbn., en sentido figurado, a personas). "Zizaña, en los sembrados: (V, AN) lolloa; (G) iraka, zalkea; (V) bedar, (G) belar txarra; (V) orloa, oloa" Añ. "Belhar tzar, mauvaise herbe" Lh. v. BELAR GAIZTO.
Bihikor da nagiaren alhorra, bana belharzar bezi hanti eztathorra. " Le champ du paresseux est fertile, mais il n'en sort que de méchantes herbes" . O Pr 564. Garija erne onduan, biar da jorratu, esku-etendu, zalgia ta bedar txar guztija aterateko. Mg PAb 150. Ez da asko bedar txaarrak kendutia soluetati; biar dira erein azi onak frutu onak artu gura badira. Mg CO 81. Zoli ta prest egon bear dozue, [...] bedar txarrak azi ta ito eztagiezan bertutezko lora ederrak. LoraS 184. Lurra onthu behar bidean, ahultzen da, belhar tzar guziei bizia emanez. Dv Lab 25. Horrengatik premia dira jorrak, bereziki belhar tzarrak hazitzen hari direnean edo aintzintxean. Ib. 72. Erbestetik ekarririko aziagaz emen ernetako bedar txarrak zarie zuek. Ag Kr 100. Zer ez ete da jazoko, bedar txarrak ainbat lasterren atara biarrian, eurai lagunduten baiake? Kk Ab I 33. Ordutik dira gure baratzan / sortu bedar txar ta sasi, / ta daneen arte, betiko il daiten, / nai dabe arantzaz josi. Enb 67. Bedar txarra dira orreik; piztirik okerrenak! Otx 28. Alorrean belar ona ta belar txarra nasirik sortzen diran bezela, Elizan ere onak ta gaiztoak nasirik arkitzen dira. Ir YKBiz 175n. Yendeak lo zeuden bitartean, etorri zan aren etsaia, gariaren erdian llolloa (belar txarra) erein zuen ta yoan zan. Ib. 175. Ez zuten nai izan aurren biotz xalotan gorrotozko belar txarrik erein. Etxde JJ 227. Soluan bedar txarrak kentzen ziarduela. SM Zirik 29. Beti labore kaxkarrak, / ugaritu belar txarrak. / Kalera kendu ola dabiltzan / baserritarrak. And AUzta 125. Gal-artean zertako / degu belar txarra. Olea 262. Ba-zituan bai izate barruan ondo sustraitutako zerak, bedar txarrak lez alderatu bearrak. Onaind STeresa 38.
azpisarrerakoSense-107.1
Planta venenosa.
Erleak, belar txarraren lorean ibiltzen bada, berak kentzen omen dio pozoia. Ostolaiz 143.
azpisarrera-108
BELAR-TXIMA. Brizna de hierba. v. BELAR-IZPI.
Ganoraz abiatu zan mendian beera Gaztelu zaarraren ondotik. Bizkarra belar-tximaz josia zeukan. Anab Poli 13. Tokiak dituzu batzuk berdiñak, toki zelaiak, lurra ta arriak; tarteka belar-txima legorrak, drim esaten zaienak. Anab Aprika 8.
azpisarrera-109
BELAR-TXORI (bedartxori V-gip ap. Elexp Berg (sin trad.)).
azpisarrera-110
BELAR TXURI. v. BELAR ZURI.
azpisarrera-111
BELAR-UKENDU. Ungüento de hierbas.
Bereala gazte ta bizkor egingo zula, erantzun zion atso zahar sorgin arek. Belar-ukendu batzukin lo-arazi zun, eta gero laban batekin zati-zatika puskatu agurearen gorputz ximela. Egan 1956 (5-6), 59.
azpisarrera-112
BELAR-UR. Infusión de hierbas. "Landareak eta hauen atalak erabiliz prestaturiko edaria, sarritan sendagarri gisa erabiltzen dena" ZestErret .
Ethiopiako ofiusa daritzon belhar uretik edaten dutenek uste dute leku guzietan ikusten tuztela sugeak eta gauza izigarriak. SP Phil 345 (He 347 opiusa erraten dioten belhar baten uretik ). Bi egunean aize txar guziak atera zizkidan; bai belar-ura artu arazi ere. Lab EEguna 66. Aunditasun ori kentzeko artu beza, goizean baraurik, osin-ura. Eguardian zankogorrien belar-ura. Ib. 91. Belar-ur ori egosten denean. Ostolaiz 55. Ala nengoala, belar-urez pixkanaka ariko nintzan garbitzen, baña analisak oso gaizki azaltzen ziran. Albeniz 217.
azpisarrera-113
BELAR URDIN (Lar, Añ (A), Hb, Lcq 73 y 141). "Añil, belarurdiña" Lar y Añ. "(Indogofera añil), belar urdiña" Lcq 73. "(Polygonum tinctorium), belar-urdiña" Ib. 141.
azpisarrera-114
BELAR-URKULU. "Bedar-urkulu. Bildotxai bedarra jaten emateko urkulu berezia" (V-gip). Urkia EEs 1930, 30.
azpisarrera-115
BELAR XUGUN. "Belhar xügün (S, Foix), herbe tendre" Lh.
azpisarrera-116
BELAR XUT (-lh- BN-baig ap. Lh; SP, Lcq 128, Dv, H; belhar-txut L-sar, S ap. A). "Belharxuta, lavande" SP. "Belhar xut, lavande" Dv. "Belhar xut (BN-baig), espliego" A. "Belhar-txut (L-sar, S), especie de espliego" Ib. v. belatxeta.
Belhar xutak, badu usain borthizko bat eta eskualde batzuetan horrekin usain on zerbeit egiten omen dute. Zerb GH 1932, 228.
azpisarrera-117
BELAR ZANKOGORRI. "Géranium, herbe à Robert. Kurlo belhara, belhar zankhogorria" Alth Bot 8 A.
azpisarrera-118
BELAR-ZELAI. Pradera, pastizal. "Bedar-zelaixa, pradera. Voz construída con manifiesta redundancia. Azurtzako bedar-zelaixan giñan, satorrak lanian ikustera joanda" Etxba Eib. v. belardi.
Soro gutxi landuko lirake eta belar-zelairik ederrenak ezer gutxi balioko ligukee. Arr GB 146. Juan zan beiak zebiltzan belar-zelaira eta etzuan arkitu umerik. Urruz Zer 117. Belar-zelaientzat, simor-errañu bat baño, elur egin-aldi bat obia. EZBB I 65. Nola belar-zelairik artean etzan eta pentsurik erosteko dirurik ez, [...], esne gutxi izaten zan. And AUzta 46. Emengo lur da solo aldatzei begiratuta [...], nekea asko gitxitzeko biderik egokiena, bedar-zelai bigurtzia zan. Gerrika 147.
azpisarrera-119
BELAR-ZILO. v. BELAR-ZULO.
azpisarrera-120
BELAR ZIMEL. "Bedar zimel (V), heno" A s.v. belarrondu. v. BELAR ONDU.
azpisarrera-121
BELAR-ZIRITE. "Belhar-zirite, montón de hierba" A (s.v. zirite).
azpisarrera-122
BELAR-ZOPA. Sopa de verduras.
Belhar zopa kasolan. Pika zazu pastanagria phiruka, eta tipula xeha; ezaratzu kasolan urina berotu denean. Gorritu direnean, ezaratzu han zerbak eta espinagriak. ECocin 4.
azpisarrera-123
BELAR ZORO. "Bedar ero (V-ger), bedar zoro (V-oroz), hierbas fatuas que brotan en verano en tierras pantanosas" A. "Bedar zoro. Izena jaso dogu, baina zer denik gabe" Elexp Berg.
azpisarrera-124
BELAR-ZULO (bedarzulo V-gip). "Bedarzulo, silo para hierba fresca. Etxe guztietan jarri zien bedarzuluak baiña gero eta gutxiao erabiltzen die. Oiñ kanpuan konserbatzen da bedarra plastikuakin tapauta" Elexp Berg.
Guk ganbarari lastotegia deitzen genion. Lastoak an egoten baitziran. Gero, belar-zuloak egin genituanean, desegin genduan. JAzpiroz 13. Baiña orduan etzegoan belar-zulorik eta negurako oraingo modurik. Insausti 90.
azpisarrerakoSense-124.1
"[La yerba] es bajada a los establos por un tubo de madera de sección cuadrada que, atravesando los pisos, llega hasta la cuadra. Este tubo recibe el nombre de belar-ziloa (AN-burg)" JMB AEF 1926, 15. Cf. VocNav: "Belartxilo o belarzilo. Trampilla en el piso del sabayáu para verter la hierba sobre el pesebre del establo".
azpisarrera-125
BELAR ZURI (Lcq), BELAR TXURI (G-to ap. A), BELAR-XURI. "(Cerastium nomen generis), belar zuriya" Lcq 57. "Hierba que crece en buena tierra y cuyas hojas son como una moneda de cinco céntimos" A. "Ceraiste-des-champs (Ceraistium arvense), sapa-belharra. Uste dugu sapabelharrari belhar-xuria erraten dioten eskualde batzuetan. Erran gabe doa beraz lore xuriak dituela orotan aise heldu den landare hunek" Zerb GH 1931, 322.
belar
<< 1 belaki 0 / 0 belarri >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper